Qacarlar tərəfindən Mirzə Məhəmməd Əli, Osmanlı tərəfindən Ərzurum valisi Rauf paşa
İran-Osmanlı ziddiyyətlərinin kəskinləşməsi
1514-1639-cu illər arasında Səfəvi-Osmanlı dövlətləri arasında baş verən müharibələr zamanı, sonralar isə 1727-ci ildə bağlanmış Həmədan müqaviləsi, Nadir xanla Osmanlılar arasındakı 1746-cı il Kürdan sülh müqaviləsi bu dövlətlər arasındakı münasibətləri, xüsusilə sərhəd məsələlərini tamamilə nizama sala bilmədi. İngiltərə və Fransa diplomatiyası 1804-1813-cü illər Rusiya-İran və 1806-1812-ci illər Rusiya-Osmanlı müharibələri zamanı İran və Osmanlı dövlətinin Rusiyaya qarşı ittifaqının yaradılmasına xüsusi cəhd göstərdi. İngiltərə 1810-cu ildə buna nail olsa da, bu uzun çəkmədi. Əksinə, İran-Osmanlı ziddiyyətləri 1821-1823-cü illərdə müharibəyə çevrildi. Müharibənin başlıca səbəbi tərəflər arasında sərhəd məsələsi olmuşdu. Bu səbəbin reallaşması üçün isə xeyli bəhanə yığılmışdı. Ərzurum paşası 1820-ci ildə İrandan qaçan tayfanı gizlətmiş, İranın tələbinə baxmayaraq, onu geri qaytarmaqdan imtina etmişdi. Мəkkə, Kərbəla və Nəcəf kimi müqəddəs yerlərə gedən zəvvarların şikayətləri, xüsusilə Fətəli şahın Мəkkəyə ziyarətə gedən hərəmlərindən birinin karvanında axtarışlar vəziyyəti daha da kəskinləşdirdi. İngiltərə ilə bağlanmış 1814-cü il müqaviləsindən sonra hərbi qüvvələrini yenidən quran İran onun sınaqdan keçirilməsi üçün də əlverişli məqam gözləyirdi. Osmanlı dövlətinin daxilində vəziyyətin mürəkkəbliyi, yunanlar içərisində və Valaxiyada üsyanlar İran üçün əlverişli məqam yaradırdı.
Müharibənin başlanması və gedişi
1813-cü ildə Gülüstan müqaviləsi ilə Şimali Azərbaycan və Qafqazda ruslara xeyli torpaq verən İranınQacar xanədanı, bu torpaq itkilərini Osmanlılardan torpaq alaraq kompensasiya etmək istədiyi üçün, Avropalıların da qızışdırması ilə Bağdad və Şehrizor bölgələrinə hücumlar təşkil etdi. Sərhəd hadisələrinin və hücumların intensivləşməsi ilə II Mahmudİran dövlətinə müharibə elan etdi. Müharibənin ilk dövrü İran üçün uğurlu oldu. Osmanlı dövlətinin Cənubi Azərbaycanla bitişik rayonları, Bəyazid, həmçinin Süleymaniyyəİran tərəfindən tutuldu. 1822-ci ildə Kərkük, Mosul və digər şəhərlər də ələ keçirildi. Lakin İran-Osmanlı müharibəsi İngiltərənin mənafeyinə uyğun deyildi. Ona görə də bütün vasitələrdən istifadə edərək onun qarşısını almağa çalışırdı.
İran və Osmanlı dövlətlərinin bu müharibədə bir-birini zəiflətməsi Rusiyanın niyyətlərinə də uyğun idi. Bir tərəfdən İngiltərənin təzyiqi, digər tərəfdən isə İranın ətrafında baş verən üsyanlar və taun epidemiyası müharibənin dayandırılmasını sürətləndirdi. Osmanlı ordusunun gücünün yox olduğu bir zamanda İran ordusunda böyük vəba epidemiyası başladı. 1 iyun 1823-cü il tarixində Ərzurum müqaviləsi imzalanaraq müharibəyə son qoyuldu. Müqaviləni Fətəli şah və Abbas Mirzə adından Mirzə Məhəmməd Əli və Osmanlı sultanı Mahmud (1808-1839) adından Ərzurum qubernatoru və Osmanlı imperiyası şərq vilayətlərinin valisi Rauf paşa imzalamışdı.
Müqavilənin şərtləri
Müqavilənin preambulasında iki ölkə arasındakı sərhədlər 1821-1823-cü illər İran-Osmanlı müharibəsindən əvvəl mövcud olduğu vəziyyətdə təsdiq olunur; müqaviləyə girən tərəflər arasındakı əbədi sülh bərpa olunduğu elan edilirdi; müharibə zamanı İran qoşunlarının tutduğu bütün Osmanlı vilayətləri bu müqavilə imzalandıqdan sonra 60 gün ərzində ona qaytarılmalı idi. Birinci maddədə müqaviləyə girən hər iki tərəf arasında daxili işlərə qarışmamaq haqqında təəhhüd müəyyən edilirdi. İkinci maddəyə görə İran təbəələrinə Мəkkə, Mədinə və Nəcəf zəvvarlarına adi halda olduğundan yuxarı hər hansı vergi və yığma qoyulmamalı idi. İran, həmçinin Osmanlı tacirləri idxal və ixrac olunan malların dəyərinin dörd faiz həcmində gömrük ödəməli idi. Osmanlı hökuməti İran zəvvarlarına dostcasına yanaşmalı və onlara heç bir maneə törətməməli idi. Üçüncü maddəyə görə Osmanlı sərhəd hakimiyyəti və müqavilənin bağlanması zamanı Osmanlı ərazisində olan heydərli və sibbiki tayfalarının Osmanlı-İran sərhədlərini keçməsinə mane olmağı öz üzərinə götürürdü. Bu tayfaların fəaliyyəti iki dövlət arasındakı ixtilafın başlıca səbəbi hesab edilirdi. Əgər qəbilələr İran ərazisinə hücumlar edərkən, Osmanlı sərhəd hakimiyyəti onlara maneçilik edə bilmirsə, onda Osmanlı hökuməti bu tayfalara hamiliyi kəsməli idi. Əgər onlar İran ərazisinə keçmək istəsələr, Osmanlı hökuməti onlara əngəl törətməməli idi. Dördüncü maddəyə əsasən əvvəlki konvensiyalara uyğun olaraq hər iki ölkənin fərariləri, eyni zamanda köçəri tayfalar içərisindən Osmanlıdan İrana və İrandan Türkiyəyə keçənlər bu və ya digər dövlət tərəfindən qəbul edilməməli, hamilikdə olmamalı idi. Beşinci maddə İstanbul və Osmanlının digər şəhərlərində malları sekvestr olunmuş tacirlərin və ya malları güclə alınmış İran sakinlərinin mallarının qaytarılmasını nəzərdə tuturdu. Altıncı maddə Osmanlıda ölmüş İran və ya İranda ölmüş Osmanlı təbəəsinin mallarının varislərinə qaytarılmasını tənzimləyirdi. Yeddinci maddə ilə hər üç ildən bir qarşılıqlı səfirlər mübadiləsi nəzərdə tutulurdu.
Mənbə
Асланов Р.Б Ирано-турецкие отношения в 20-60-х годах XIX века. Баку, 1984
Гамазов М.А. От Босфора до Персидского залива. Из записок, веденных во время четырехлетнего путешествия демаркационной комиссии по Турции и Персии. СПб.1861
Иванов М.С. Очерк истории Ирана. М.1952,
Ирано-турецкий мирный договор, подписанного 28 июля 1823 г. в Эрзуруме // Новая история Ирана. М.1988,
Кузнецова Н.А. Иран в первой половине XIX века. М.1983
Минорский В.Ф. Турецко-персидская граница // Материалы по изучению Востока, вып. 2, СПб.1915
. 2012-03-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-22.
Avqust 15, 2021
ərzurum, müqaviləsi, osmanlı, dövləti, ilə, iran, ərazisində, olan, türk, qacarlar, sülaləsi, arasında, imzalanan, 1821, 1823, osmanlı, iran, müharibəsini, sona, çatdıran, sülh, müqaviləsi, müqavilənin, tipi, sülh, müqaviləsiimzalanma, tarixi, 1823, iyulimzala. Erzurum muqavilesi Osmanli dovleti ile Iran erazisinde olan turk Qacarlar sulalesi arasinda imzalanan ve 1821 1823 cu il Osmanli Iran muharibesini sona catdiran sulh muqavilesi 1 Erzurum muqavilesiMuqavilenin tipi Sulh muqavilesiImzalanma tarixi 1823 iyulImzalanma yeri ErzurumMohurlenmesi 1823 iyulQuvveye minmesi sertleri Muharibeden evvelki serhedler berpa edildi Imzalayanlar Qacarlar terefinden Mirze Mehemmed Eli Osmanli terefinden Erzurum valisi Rauf pasa Mundericat 1 Iran Osmanli ziddiyyetlerinin keskinlesmesi 2 Muharibenin baslanmasi ve gedisi 3 Muqavilenin sertleri 4 Menbe 5 Hemcinin bax 6 IstinadlarIran Osmanli ziddiyyetlerinin keskinlesmesi Redakte1514 1639 cu iller arasinda Sefevi Osmanli dovletleri arasinda bas veren muharibeler zamani sonralar ise 1727 ci ilde baglanmis Hemedan muqavilesi Nadir xanla Osmanlilar arasindaki 1746 ci il Kurdan sulh muqavilesi bu dovletler arasindaki munasibetleri xususile serhed meselelerini tamamile nizama sala bilmedi Ingiltere ve Fransa diplomatiyasi 1804 1813 cu iller Rusiya Iran ve 1806 1812 ci iller Rusiya Osmanli muharibeleri zamani Iran ve Osmanli dovletinin Rusiyaya qarsi ittifaqinin yaradilmasina xususi cehd gosterdi Ingiltere 1810 cu ilde buna nail olsa da bu uzun cekmedi Eksine Iran Osmanli ziddiyyetleri 1821 1823 cu illerde muharibeye cevrildi Muharibenin baslica sebebi terefler arasinda serhed meselesi olmusdu Bu sebebin reallasmasi ucun ise xeyli behane yigilmisdi Erzurum pasasi 1820 ci ilde Irandan qacan tayfani gizletmis Iranin telebine baxmayaraq onu geri qaytarmaqdan imtina etmisdi Mekke Kerbela ve Necef kimi muqeddes yerlere geden zevvarlarin sikayetleri xususile Feteli sahin Mekkeye ziyarete geden heremlerinden birinin karvaninda axtarislar veziyyeti daha da keskinlesdirdi Ingiltere ile baglanmis 1814 cu il muqavilesinden sonra herbi quvvelerini yeniden quran Iran onun sinaqdan kecirilmesi ucun de elverisli meqam gozleyirdi Osmanli dovletinin daxilinde veziyyetin murekkebliyi yunanlar icerisinde ve Valaxiyada usyanlar Iran ucun elverisli meqam yaradirdi Muharibenin baslanmasi ve gedisi Redakte1813 cu ilde Gulustan muqavilesi ile Simali Azerbaycan ve Qafqazda ruslara xeyli torpaq veren Iranin Qacar xanedani bu torpaq itkilerini Osmanlilardan torpaq alaraq kompensasiya etmek istediyi ucun Avropalilarin da qizisdirmasi ile Bagdad ve Sehrizor bolgelerine hucumlar teskil etdi Serhed hadiselerinin ve hucumlarin intensivlesmesi ile II Mahmud Iran dovletine muharibe elan etdi Muharibenin ilk dovru Iran ucun ugurlu oldu Osmanli dovletinin Cenubi Azerbaycanla bitisik rayonlari Beyazid hemcinin Suleymaniyye Iran terefinden tutuldu 1822 ci ilde Kerkuk Mosul ve diger seherler de ele kecirildi Lakin Iran Osmanli muharibesi Ingilterenin menafeyine uygun deyildi Ona gore de butun vasitelerden istifade ederek onun qarsisini almaga calisirdi Iran ve Osmanli dovletlerinin bu muharibede bir birini zeifletmesi Rusiyanin niyyetlerine de uygun idi Bir terefden Ingilterenin tezyiqi diger terefden ise Iranin etrafinda bas veren usyanlar ve taun epidemiyasi muharibenin dayandirilmasini suretlendirdi Osmanli ordusunun gucunun yox oldugu bir zamanda Iran ordusunda boyuk veba epidemiyasi basladi 1 iyun 1823 cu il tarixinde Erzurum muqavilesi imzalanaraq muharibeye son qoyuldu Muqavileni Feteli sah ve Abbas Mirze adindan Mirze Mehemmed Eli ve Osmanli sultani Mahmud 1808 1839 adindan Erzurum qubernatoru ve Osmanli imperiyasi serq vilayetlerinin valisi Rauf pasa imzalamisdi Muqavilenin sertleri RedakteMuqavilenin preambulasinda iki olke arasindaki serhedler 1821 1823 cu iller Iran Osmanli muharibesinden evvel movcud oldugu veziyyetde tesdiq olunur muqavileye giren terefler arasindaki ebedi sulh berpa olundugu elan edilirdi muharibe zamani Iran qosunlarinin tutdugu butun Osmanli vilayetleri bu muqavile imzalandiqdan sonra 60 gun erzinde ona qaytarilmali idi Birinci maddede muqavileye giren her iki teref arasinda daxili islere qarismamaq haqqinda teehhud mueyyen edilirdi Ikinci maddeye gore Iran tebeelerine Mekke Medine ve Necef zevvarlarina adi halda oldugundan yuxari her hansi vergi ve yigma qoyulmamali idi Iran hemcinin Osmanli tacirleri idxal ve ixrac olunan mallarin deyerinin dord faiz hecminde gomruk odemeli idi Osmanli hokumeti Iran zevvarlarina dostcasina yanasmali ve onlara hec bir manee toretmemeli idi Ucuncu maddeye gore Osmanli serhed hakimiyyeti ve muqavilenin baglanmasi zamani Osmanli erazisinde olan heyderli ve sibbiki tayfalarinin Osmanli Iran serhedlerini kecmesine mane olmagi oz uzerine gotururdu Bu tayfalarin fealiyyeti iki dovlet arasindaki ixtilafin baslica sebebi hesab edilirdi Eger qebileler Iran erazisine hucumlar ederken Osmanli serhed hakimiyyeti onlara manecilik ede bilmirse onda Osmanli hokumeti bu tayfalara hamiliyi kesmeli idi Eger onlar Iran erazisine kecmek isteseler Osmanli hokumeti onlara engel toretmemeli idi Dorduncu maddeye esasen evvelki konvensiyalara uygun olaraq her iki olkenin ferarileri eyni zamanda koceri tayfalar icerisinden Osmanlidan Irana ve Irandan Turkiyeye kecenler bu ve ya diger dovlet terefinden qebul edilmemeli hamilikde olmamali idi Besinci madde Istanbul ve Osmanlinin diger seherlerinde mallari sekvestr olunmus tacirlerin ve ya mallari gucle alinmis Iran sakinlerinin mallarinin qaytarilmasini nezerde tuturdu Altinci madde Osmanlida olmus Iran ve ya Iranda olmus Osmanli tebeesinin mallarinin varislerine qaytarilmasini tenzimleyirdi Yeddinci madde ile her uc ilden bir qarsiliqli sefirler mubadilesi nezerde tutulurdu Menbe RedakteAslanov R B Irano tureckie otnosheniya v 20 60 h godah XIX veka Baku 1984 Gamazov M A Ot Bosfora do Persidskogo zaliva Iz zapisok vedennyh vo vremya chetyrehletnego puteshestviya demarkacionnoj komissii po Turcii i Persii SPb 1861 Ivanov M S Ocherk istorii Irana M 1952 Irano tureckij mirnyj dogovor podpisannogo 28 iyulya 1823 g v Erzurume Novaya istoriya Irana M 1988 Kuznecova N A Iran v pervoj polovine XIX veka M 1983 Minorskij V F Turecko persidskaya granica Materialy po izucheniyu Vostoka vyp 2 SPb 1915 Minorskij V F Irano tureckie razgranicheniya SPb 1916 Mirnyj traktat mezhdu Portoyu Ottomanskogo i Persiej zaklyuchennyj v Erzurume 19 zilkade 1238 28 iyulya 1823 Putevoj zhurnal E I Chirikova SPb 1875 Proskuryakov Ya S Zametki o Turcii ZKOIRGO kn HHV vyp 1 Tiflis 1905Hemcinin bax RedakteOsmanli Iran muharibesi 1821 1823 Istinadlar Redakte Erzurum antlasmasi 2012 03 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 22 Menbe https az wikipedia org w index php title Erzurum muqavilesi amp oldid 5851855, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
_-_Geographicus_-_RegnumPersicum-ottens-1730.jpg.html){kind=link}