fbpx
Wikipedia

Şərəf abidəsi

Avqust 12, 2021

Şərəf abidəsi (türk. Onur Anıtı) — Türkiyənin Samsun şəhərininin İlkadım ilçəsindəki "Atatürk parkında yerləşən və şəhərin simvolu olan abidə. Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi hissəyə inşa edilən abidə İstiqlaliyyət müharibəsinin başlanğıcı sayılan bu hadisənin simvoludur.

Şərəf abidəsi
Ümumi məlumatlar
Növü abidə, atçılıq heykəli
Ünvan İlkadım
Ölkə Türkiyə
Şəhər Samsun
Koordinatlar 41°17′21″ şm. e. 36°20′11″ ş. u.
Tikintisinin başlaması 19 may 1927 (91 il əvvəl)
Tikintisi dayandırılıb 29 oktyabr 1931 (87 il əvvəl)
Açılma 15 yanvar 1932 (87 il əvvəl)
Sahibi Mustafa Kamal Atatürk
Hündürlük
Hündürlük 8,85 m (29,0 ft)
Texniki detallar
Material tunc, daş, mərmər
Dizayn və konstruksiya
Memar Heinriç Krippel
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Abidənin heykəli Samsun qubernatoru Kazım paşa tərəfindən Samsun əhalisi adına Avstriya heykəltəraşı Heinriç Krippelə 1927-ci ildə sifariş edilmiş, həmin il 19 may tarixində qaydalara uyğun olaraq rəsmi təməlatma mərasimi keçirilmiş, 1928-ci ildə Vyana şəhərində başlayan heykəlin istehsal müddəti 1931-ci ildə sona çatdırılmış və heykəl 29 oktyabr 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir. 15 yanvar 1932-ci il tarixində abidənin rəsmi açılış mərasimi keçirilərək respublika tarixinin on üçüncü abidəsi, Heinriç Krippelin isə Türkiyədəki inşa etdiyi dördüncü abidə olmuşdur.

Tuncdan hazırlanmış heykəlin hündürlüyü – 4.75 metr (15.6 ft). Daş blok ayaqlığın hündürlüyü – 4.10 metr (13.5 ft). Bütün heykəlin ümumi hündürlüyü – 8.85 metr (29.0 ft). Heykəl üçün memar 37.000 ABŞ dollarına razılaşmış, lakin heykəltəraş Heinriç Krippelə 5.500 ABŞ dolları əlavə olaraq ödəniş edilmişdir.

İdeya, inşa və tikiliş müddəti

 
1931-ci ildə abidənin təməlinin inşaat işləri sırasında çəkilmiş bir fotoşəkil.

Samsunda Mustafa Kamala həsr edilmiş bir abidənin inşa edilməsi fikri Samsun qubernatoru Kazım paşa tərəfindən ortaya çıxmışdır. 19 may 1927-ci il tarixində isə Kazım paşanın iştirak etdiyi heykəlin təməlatma mərasimi ilə də abidənin inşa müddəti rəsmi olaraq başlamışdır. Abidənin inşası daha əvvəl Ankara Qələbə abidəsinin inşası üçün başladılmış müsabiqənin qalibi olmuş Avstriyalı heykəltəraş Heinriç Krippelə sifariş verilmişdir. Krippel, 37.000 ABŞ dolları (2021 inflasiya nisbəti ilə 500.790.000 dollar) ilə razılaşmış və sifarişi qəbul etmişdir. Heykəltəraş heykəldəki bədən ölçülərini və üz kompozisiyasında daha əvvəlki işləri üçün Mustafa Kamalın Ankara şəhərindəki iqamətgahına gedərək aldığı ölçülərə əsaslanmış, heykəlin işlərini də Türkiyədə reallaşdırmışdır. Heykəlin tunc tökmə işləri isə 1928-ci ildə Vyanada yerləşən "Vereinigte Metallwerke" tunc istehsal edən tökməxanada başladılmış və 1931-ci ildə 32 hissə olaraq sonlandırılmışdır. Tökmə mərhələsindən sonra təmizlənmə və retuş işləri üçün tökməxanada birləşdirilən abidə bu işlərin də bitirilməsindən sonra yenidən sökülmüş və hər bir hissə ayrı-ayrı sandıqlara yığılmışdır.

Hamburqdan "Deutşe Levante-Liniye" şirkətinin "Nisi" gəmisi ilə daşınılmış abidənin hissələri 15 oktyabr 1931-ci il tarixində Samsuna gətirilmişdir. Lakin gömrük keçilməsi əsnasında 40 min lirə gömrük vergisi istənilən heykəl gömrük problemi yaşamışdır. Verginin il təşkilatları ilə ödənilməsi mümkün olmadığı üçün Türkiyə hakimiyyəti məsələyə daxil olmuş və heykəlin gömrükdən çıxarılmasının ictimaiyyətdə mənfi təsir yaradacağı səbəbi ilə büdcə yaradılaraq vergi bu büdcədən qarşılanmışdır.

Heykəlin gömrükdən çıxarılmasından daha sonra heykəlin quraşdırılma işlərinə start verilmiş və avstriyalı bir mühəndisin də köməkliyi ilə 19 oktyabr 1931-ci ildə heykəl seçilmiş yerdə quraşdırılmışdır.

Memarlıq xüsusiyyətləri

 
Qüllənin sağ relyefi
 
Qüllənin sol relyefi
 
Qüllənin qarşı lövhəsi
 
Qüllənin arxa lövhəsi

Heykəl

4.75 metr (15.6 ft) yüksəkliyindəki tuncdan hazırlanmış atçılıq heykəli bütün Atatürk heykəlləri arasında ən dinamik və iddialı heykəllərdən biridir. Heykəltəraş Aylin Tekinərin qiymətləndirməsinə görə, ritm və tarazlıq istiqamətindən olduqca təmin edici olan heykəldə hərəkətlilik, gərginlik və mexaniki irəliləmə son dərəcə tarazlıqdadır. Heykəldə Mustafa Kamal marşal hərbi geyimi ilə ayağa qalxmış bir at üzərində müharibəyə əmr edirmiş kimi təsvirlənmişdir. Üst bədəni sol tərəfə, üzü ilə sağ tərəfə baxan Mustafa Kamal sol əli ilə atın cilovlarını tutarkən sağ əli ilə də qılıncının tutulduğu yerini çəkmək vəziyyətindədir və geyimi də bədən hərəkətlərini əks etdirəcək və heykələ yaraşacaq şəkildə hazırlanmışdır. Qılıncının ölçüsü dövrün zabitlərinin istifadə etdiyi qılıncın ölçüsü qədər deyil və ölçüsü çox uzundur. Üz kompozisiyasının üzərində isə gənclik illərini xatırladan şəkildə işlənmişdir. Heykəl qülləyə atın arxa iki ayağı və quyruğu ilə bağlanmışdır. Atın bu cür taraz vəziyyətdə duruşu heykəlin dinamikliyini də gücləndirir. Yenə Tekinərə görə ayağa qalxmış olan atın hərəkəti müharibəyə getmək istəyi qəzəbini, mübarizə aparmağını və qəhrəmanlığını əks etdirməklə yanaşı Mustafa Kamalın atın cilovlarını tutmağa çalışması müstəqillik üçün səbirsizlənən xalqı soyuqqanlılığa çağırmağa, cilovları rahat tutması onun gücünü və bacarığını əks etdirir. Krippel özünün açılış mərasimindəki nitqində heykəl kompozisiyasını bu şəkildə açıqlamışdır: "…qürurlu bir şəkildə qərbə və daha da uzaqlara zillənmiş baxışları əzm dolu gözləri ilə, ayağa qalxmış atın üzərində Qazi Mustafa Kamal dik bir şəkildə oturmuşdur. Onun oturmasında qorxusuzluq, qolunun qılıncına uzanmasında isə türklüyün gücü var."

"Cümhuriyyət" qəzetində işləmiş İsmayıl Həbib Sevüg, atın ayağa qalxma anını 19 may 1937-ci il tarixli künc məqaləsində tənqid etmişdir. Qüllənin qarşı hissəsindən heykələ baxıldıqda atın yalnız qarın nahiyəsinin göründüyünü, bu baxımdan baxıldığında atın qəhrəmanlığını deyil, bir sirk təlimini xatırlatdığını bildirmişdir. İsmayıl Həbib Sevgü tənqidinə bu cür davam etmişdir: "Arxa hissəsindən baxıldığında isə yalnız yerə uzanan quyruğunun göründüyünü, bu yerə uzanma vəziyyətinin də həm quyruğa əsl funksiyasının xaricində başqa bir funskiya edildiyini hiss etdirdiyi həm də ayağa qalxış ekspozisiyasında məcbur vəziyyətdə qalırmış kimidir." Sol tərəfdən nəzər salındıqda isə həm atın qarın hissəsinin, həm də quyruğun yerdən qüvvətlənməsinin görünüşü səbəbilə heykəlin daha yaxşı göründüyünü müdafiə etmişdir. Sevüg son olaraq sağ tərəfə baxıldığında isə artıq diqqəti atın deyil, Mustafa Kamalın çəkdiyini bildirmişdir. Mustafa Kamalın baxdığı tərəf, bədən enerjisi, qılıncına tərəf əlinin uzanması və cilovları tutma tərzi heykəldə hiss oyandırdığını yazmışdır.

Qüllə

4,10 metr (13,5 ft) hündürlüyündə olan qüllə, mərmərlə örtülmüş daş blok düzbucaqlı prizma şəklində inşa edilmişdir. Qüllənin sağ tərəfində tərs üçbucaq bir iti kəmər daxilində yer alan tunc relyefdə Mustafa Kamal, marşal geyimi ilə üzü sola tərəfə baxmış ölçüdə və qollarını iki tərəfə açmış bir vəziyyətdə dik şəkildə təsvirlənmişdir. Sağ və sol hissələrində isə əllərini qucaqlamış və diz çökən fiqurlarla Türk milləti təmsil edilmişdir. Başqa heç bir Atatürk abidəsində rast gəlinməyən bu təsvir "tək bir adam" vurğusunu gücləndirməkdədir. Sol hissədəki relyefdə isə yenə eyni şəkildəki taxça daxilində sahilə yaxınlaşan bir gəmi və bu gəmidə sursatları daşıyan insanlar təsvir edilmişdir.

Qüllənin qarşı hissəsindəki lövhədə "Nitq"in ilk cümləsinə əsasən istinad edilən "Vətəndə milli mübarizəyə başlamaq üçün Qazi Mustafa Kamal 19 may 1335=1919-ci il tarixində Samsuna gəldi." cümləsi və arxa hissəsindəki lövhədə "Bu heykəl Samsun vilayəti əhalisi tərəfindən 29 birinci qanunvericilik 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir." ifadəsi qeyd edilmişdir.

Açılış mərasimi

 
Abidənin 15 yanvar 1932-ci il tarixində açılış mərasimində çəkilmiş bir fotoşəkil.

Abidənin rəsmi açılış mərasiminin Birinci İnönü döyüşü qələbəsinin ildönümü olan 10 yanvar 1932-ci il tarixində keçirilməsi düşünülsə də abidənin hazırlıqların bitirilməməsi səbəbi ilə təxirə salınmışdır. Bəzi mənbələrdə yanlış olaraq açılışın 29 oktyabr 1931 və ya 29 oktyabr 1932-ci il tarixində keçirilməsi məlumatı yer alan mərasim, əslində 15 yanvar 1932-ci il tarixində saat 14:00-da keçirilmişdir. Respublika tarixinin on üçüncü abidəsi, Heinriç Krippelin isə Türkiyədəki dördüncü abidə işi olan abidənin açılış mərasiminə hərbi əsgərlər, hərbi qitə, şəhərdə hüquq-mühafizə məmurları, birliklər və rəsmi təşkilatlar, siyasətçilər, yerli əhali və ictimaiyyət iştirak etmişdir. Hərbi əsgərlərin İstiqlal marşının çalmasından daha sonra xüsusilə prezident Mustafa Kamalın bu teleqramı oxunulmuşdur:

  Səlim bəy, Samsun qubernatoru!

Möhtərəm Samsun xalqının mənə qarşı bəslədiyi nəcib hislərin qiymətli bir təzahürünü bildirən bu teleqramınızdan çox müvəffəq oldum. Təşəkkür, məhəbbət və salamlarımın xalqıma çatmasını xahiş edirəm.

Türkiyə Respublikasının prezidenti Qazi Mustafa Kamal.

 

Mustafa Kamalın teleqramından daha sonra baş nazir İsmət paşanın teleqramı oxunulmuşdur:

  Səlim bəy, Samsun qubernatoru!

Böyük Qazi heykəllərinin inşası münasibətilə vətəni sevən Samsun əhalisinin göstərdiyi əsil və nəcib hislərlə təşəkkür edirəm. Əfəndim.

Baş nazir İsmət.

 

Bu iki teleqramdan daha sonra dövrün qubernatoru Mehmed Səlim bəy bir nitq söyləyərək heykəlin açılışını etmişdir. Bu nitqdən daha sonra Xalq Partiyasının Samsun təşkilatı adına Ədhəm Veysi bəy, Samsun əhalisi adına Kəfəli Mühiddin bəy, Məclis-i Ümumi adına Zübeyiroğlu M. Fuad bəy, Samsun bələdiyyəsi adına Mühiddin bəy, "Maarif nazirliyi" adına nazirliyin Samsun rəhbəri Camal bəy (Gültəkin) danışmışdır. Nitqlərdən daha sonra mərasim atlı qitənin yeriyişi ilə davam etmiş, əyalət məclisindəki qəbul mərasimi ilə birlikdə də sona çatmışdır. Bundan başqa eyni günün axşam radələrində Heinriç Krippel və Mehmed Səlim bəyin şərəfinə yemək verilmiş, daha sonra Krippelə əlavə olaraq 5.500 ABŞ dolları (2021 inflyasiya nisbəti ilə 93.690.000 ABŞ dolları) ödəniş edilmişdir.

Simvolik önəmi

Samsunun İstiqlaliyyət müharibəsinin ilk dayanacağı və cümhuriyyət elanının simvolik önəmlərinin birindən olması səbəbi ilə bunu simvollaşdıran bir abidənin inşa edilməsi qərarlaşdırılmış, abidənin isə bu simvolik mənaya uyğun olaraq Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi hissəyə inşa edilməsinə qərar verilmişdir. Abidənin Mustafa Kamalın Samsuna gəldiyi körpünün yuxarı hissəsinə inşa edilməsinə baxmayaraq, vaxt keçdikcə dənizin doldurulması səbəbindən hal-hazırda sahil xəttindən uzaq qalmışdır. Abidə bu səbəblərdən dövlət quruluşu ilə inşa edilmişdir. Abidənin açılışı zamanı müxtəlif şəxsi rəylər də bildirilmişdir.

Bu rəylərdən biri də abidənin açılış mərasiminin nitqləri zamanı dövrün qubernatoru Mehmed Səlim bəy tərəfindən edilmişdir:

  ...Bu əsər Türkün əzmini, damarlarındakı nəcib qanda mövcud olan qüvvəti, cövhəri ifadə edən böyük qurtarıcımızın timsalıdır. Qəlblərdə yaşayan məhəbbətin bu mücəssəm timsalıdır...

Samsun qubernatoru Mehmet Səlim.

 

Eyni zamanda 1933-cü il tarixində yazdığı səyahət məqaləsində İbrahim Əlaəddin bəy də Samsunun və abidənin simvolik önəmindən söhbət açmışdır:

  ...Bizim üçün Qara dənizdə Samsunun əhəmiyyəti Ağdənizdəki İzmirin dəyəri dərəcəsindədir deyilə bilər. İstiqlal tarixi Samsunda başlamış, İzmirdə tamam olmuşdur. Türk inqilabının günəşi olan o qızıl baş Samsunda türk elinə və İzmirdə də dünyaya açıldı. Samsunda çəkilmiş qılınc qanına İzmirdə daxil olmuşdur..

...Samsunda yaradılacaq ilk ən mühüm əsər, Qazinin ora ayaq basdığı böyük günü xatırladan abidədir. Bu abidə Qara dənizin tündxasiyyət ildırımlarından ilhamlanmış kimi Qazinin Milli Mübarizə başındakı kükrəmələrini müvəffəqiyyətlə ifadə edər. Onun daxilində olduğu park da Avropa şəhərlərindənki ümumi həyətlərdən fərqi yoxdur...

İbrahim Ələaddin bəy.

 
 
Şərəf abidəsi və qarşısında xatirə fotoşəkli çəkdirən əcnəbilər.

Bu rəylərdən daha sonra Aylin Tekinər hadisəyə fərqli fikir baxımından yanaşaraq "Atatürk heykəlləri: Mədəniyyət, Estetika, Siyasət" adlı kitabında abidənin tikilməsinin arxa planında 1930-cu il yerli seçkilərinin təsirli olduğunu iddia etmişdir. Tekinər Seçkidə Samsun seçiciləri Mustafa Kamalın rəhbərliyindəki Cümhuriyyət Xalq Partiyasına 416, müxalifət partiyası Sərbəst Cümhuriyyət Partiyasına 3.312 səs verərək açıqca Cümhuriyyət Xalq Partiyasının və Mustafa Kamalın hakimiyyəti buraxmasının lazım olduğunu düşündüklərini ortaya qoymuşdur. Seçkilərdən bir müddət sonra Sərbəst Cümhuriyyət Partiyasının bağlanılmasından daha sonra Türkiyə səyahətinə başlayan Mustafa Kamalın səyahət edəcəyi ilk şəhərlərdən biri də Samsun olmuş, İstiqlaliyyət müharibəsinin başlanğıc yeri olaraq simvollaşdırdığı şəhərdə gözlədiyi maraq və diqqətlə qarşılanmamışdır. Bu səbəblərlə seçkilərin və Mustafa Kamalın səyahətindən dərhal sonra Sərbəst Cümhuriyyət Partiyasının geniş şəkildə dəstək gördüyü İzmirdə və Samsunda monumentan abidələrin inşa edilməsi əhaliyə yaxşı davranmaları üçün təmbeh və ya qorxutma kimi təfsir olunur. Lakin bu fərziyyə abidənin inşa müddətinin seçkilərdən üç il əvvəl başladığı hesab edildiyi zaman əsassız olaraq qalır.

Abidə, hal hazırda Samsunun simvolu halına gəlmişdir və turistlərin tez-tez ziyarət etdiyi səyahət məntəqələrindən birinə çevrilmişdir. "Ondoqquz May Universiteti", "Samsun Vəkillər Assosiasiyası", "Samsun Böyükşəhər bələdiyyəsi", "Samsunspor" və bu cür digər təşkilatların emblemində Şərəf abidəsi yerləşdirilmişdir. Bundan əlavə, hal hazırda Türk lirəsinin yeddinci emissiya qrupunda yer alan yüz min lirəlik əsginasının qarşı hissəsində istifadə edilən abidənin Karqıpınarında yerləşən "Cümhuriyyət meydanı"nda daha kiçik ölçülərdə bir surəti yer almaqdadır.

Mənbə

İstinadlar

  1. ↑ Sarısakal, Baki. "ONUR ANITI AÇILMA TÖRENİ" (PDF) ( (türk.)). bakisarisakal.com. 11 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 1 fevral 2018.
  2. ↑ Osma, 2003. səh. 73
  3. "Samsun Belediyesi Meclis Zabıt Tutanakları 7. Toplantı 1. Celse". 22 noyabr 1931.
  4. ↑ Zübeyiroğlu, M. Fuat (3 yanvar 1932). "Gazi'nin 19 Mayıs 1919'da Anadolu'ya Çıktığı Yerde". Hakimiyet-i Milliye. səh. 1-2.
  5. Aslanapa, 1993. səh. 46
  6. ↑ Ahali. 20 noyabr 1931.
  7. Osma, 1999. səh. 854
  8. ↑ Ciğerim, Cemil (28 yanvar 2014). "Atatürk Heykeli, Gümrük'e takılmış" ( (türk.)). ekipgazetesi.com. 2014-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 fevral 2019.
  9. Abidənin arxa hissəsindəki tunc lövhədə "Bu heykəl Samsun vilayəti əhalisi tərəfindən 29 birinci qanunvericilik 1931-ci il tarixində inşa edilmişdir." ifadəsi qeyd edilmişdir.
  10. ↑ Tekiner, 2010. səh. 120
  11. ↑ "ATATÜRK ANITI - ONUR ANITI" (2010). SAMSUN: GÜNEŞİN DOĞDUĞU ŞEHİR (PDF) ( (türk.)). Yeşilırmak Havzası Kalkınma Birliği. 50. ISBN 9789758329885. 11 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 1 fevral 2019.
  12. ↑ Tekiner, 2010. səh. 122
  13. ↑ Osma, 2003. səh. 74
  14. ↑ Tekiner, 2010. səh. 121
  15. ↑ Osma, 1999. səh. 856
  16. Sarısakal, Baki. "SAMSUN GAZİ HEYKELİ" (PDF) ( (türk.)). Bakisarisakal.com. 2 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
  17. ↑ Sevük, İsmail Habip (19 may 1937). "Samsun'daki Heykel". Cumhuriyet (4674). (#redundant_parameters)
  18. ↑ "Onur Anıtı" ( (türk.)). kulturportali.gov.tr. 2014-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
  19. Tekiner, 2010. səh. 123
  20. Gezer, 1984. səh. 58
  21. "Gazi'nin 1919'da Anadolu'ya Çıktığı Yerde Dikilen Abide Emsalsiz Bir Tezahürle Evvelki Gün Açıldı". Hakimiyet-i Milliye. 17 yanvar 1932. səh. 1.
  22. "Gazi'nin heykeli". Akşam. 16 yanvar 1932. səh. 1-2.
  23. Osma, 2003. səh. 191
  24. Osma, 2003. səh. 192
  25. Osma, 2003. səh. 193
  26. ↑ "Gazi Hz.nin Samsun'daki Heykeli: Heykeli Yapan M. Krippel Güzel ve Şayana Dikkat İki Nutuk Söyledi". Milliyet. 21 yanvar 1932. 6.
  27. Samsun. 21 yanvar 1932.
  28. Zübeyiroğlu, M. Fuat (26 yanvar 1932). "Gazi Heykeli'nin Açılma Resmi: Resmi Küşat Nasıl Oldu ve Söylenen Nutuklar". Hakimiyet-i Milliye. səh. 5.
  29. Gür, Faik (2001). "Atatürk heykelleri ve Türkiye'de resmî tarihin görselleşmesi". Toplum ve Bilim (90): 147–166.
  30. Osma, 1999. səh. 853
  31. ↑ Osma, 1999. səh. 855
  32. ↑ Osma, 2003. səh. 72
  33. Yetkin, Çetin (1997). Atatürk'ün Başarısız Demokrasi Devrimi: Serbest Cumhuriyet Fırkası. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayıncılık.
  34. Aydemir, Şevket Süreyya (1975). Tek Adam. 3. İstanbul: Remzi Kitabevi. 424.
  35. "Onur Anıtı" ( (türk.)). samsun.bel.tr. 2014-07-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.
  36. "E 7 - YÜZBİN TÜRK LİRASI III. TERTİP" ( (türk.)). tcmb.gov.tr. 2015-06-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 fevral 2019.

Ədəbiyyat

  • Aslanapa, Oktay (1993). Türkiye'de Avsturyalı Sanat Tarihçileri ve Sanatkarlar. İstanbul: Eren Yayıncılık. ISBN 0978975762232.
  • Gezer, Hüseyin (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • Tekiner, Aylin (2010). Atatürk Heykelleri: Kült, Estetik, Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları. ISBN 9789750507908.
  • Osma, Kıvanç (1999). "Atatürk'ün Samsun'a Çıkışının 80. Yıldönümünde Samsun Atlı Atatürk Anıtı". Erdem. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. 11 (33). ISSN 1010-867 (#bad_issn).
  • Osma, Kıvanç (2003). Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi. ISBN 9751616786.

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Şərəf abidəsi ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Şərəf abidəsinin panoram görünüşü

   Memarlıq portalı    İncəsənət portalı    Mədəniyyət portalı    Türkiyə portalı

Avqust 12, 2021
şərəf, abidəsi, türk, onur, anıtı, türkiyənin, samsun, şəhərininin, ilkadım, ilçəsindəki, atatürk, parkında, yerləşən, şəhərin, simvolu, olan, abidə, mustafa, kamalın, samsuna, gəldiyi, hissəyə, inşa, edilən, abidə, istiqlaliyyət, müharibəsinin, başlanğıcı, sa. Seref abidesi turk Onur Aniti Turkiyenin Samsun seherininin Ilkadim ilcesindeki Ataturk parkinda yerlesen ve seherin simvolu olan abide Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi hisseye insa edilen abide Istiqlaliyyet muharibesinin baslangici sayilan bu hadisenin simvoludur Seref abidesiUmumi melumatlarNovu abide atciliq heykeliUnvan IlkadimOlke TurkiyeSeher SamsunKoordinatlar 41 17 21 sm e 36 20 11 s u Tikintisinin baslamasi 19 may 1927 91 il evvel Tikintisi dayandirilib 29 oktyabr 1931 87 il evvel Acilma 15 yanvar 1932 87 il evvel Sahibi Mustafa Kamal AtaturkHundurlukHundurluk 8 85 m 29 0 ft Texniki detallarMaterial tunc das mermerDizayn ve konstruksiyaMemar Heinric Krippel Vikianbarda elaqeli mediafayllarAbidenin heykeli Samsun qubernatoru Kazim pasa terefinden Samsun ehalisi adina Avstriya heykelterasi Heinric Krippele 1927 ci ilde sifaris edilmis hemin il 19 may tarixinde qaydalara uygun olaraq resmi temelatma merasimi kecirilmis 1928 ci ilde Vyana seherinde baslayan heykelin istehsal muddeti 1931 ci ilde sona catdirilmis ve heykel 29 oktyabr 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir 15 yanvar 1932 ci il tarixinde abidenin resmi acilis merasimi kecirilerek respublika tarixinin on ucuncu abidesi Heinric Krippelin ise Turkiyedeki insa etdiyi dorduncu abide olmusdur Tuncdan hazirlanmis heykelin hundurluyu 4 75 metr 15 6 ft Das blok ayaqligin hundurluyu 4 10 metr 13 5 ft Butun heykelin umumi hundurluyu 8 85 metr 29 0 ft Heykel ucun memar 37 000 ABS dollarina razilasmis lakin heykelteras Heinric Krippele 5 500 ABS dollari elave olaraq odenis edilmisdir Mundericat 1 Ideya insa ve tikilis muddeti 2 Memarliq xususiyyetleri 2 1 Heykel 2 2 Qulle 3 Acilis merasimi 4 Simvolik onemi 5 Menbe 5 1 Istinadlar 5 2 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerIdeya insa ve tikilis muddeti Redakte 1931 ci ilde abidenin temelinin insaat isleri sirasinda cekilmis bir fotosekil Samsunda Mustafa Kamala hesr edilmis bir abidenin insa edilmesi fikri Samsun qubernatoru Kazim pasa terefinden ortaya cixmisdir 19 may 1927 ci il tarixinde ise Kazim pasanin istirak etdiyi heykelin temelatma merasimi ile de abidenin insa muddeti resmi olaraq baslamisdir 1 Abidenin insasi daha evvel Ankara Qelebe abidesinin insasi ucun basladilmis musabiqenin qalibi olmus Avstriyali heykelteras Heinric Krippele sifaris verilmisdir 2 3 4 Krippel 37 000 ABS dollari 2021 inflasiya nisbeti ile 500 790 000 dollar ile razilasmis ve sifarisi qebul etmisdir Heykelteras heykeldeki beden olculerini ve uz kompozisiyasinda daha evvelki isleri ucun Mustafa Kamalin Ankara seherindeki iqametgahina gederek aldigi olculere esaslanmis heykelin islerini de Turkiyede reallasdirmisdir Heykelin tunc tokme isleri ise 1928 ci ilde Vyanada yerlesen Vereinigte Metallwerke tunc istehsal eden tokmexanada basladilmis ve 1931 ci ilde 32 hisse olaraq sonlandirilmisdir 5 Tokme merhelesinden sonra temizlenme ve retus isleri ucun tokmexanada birlesdirilen abide bu islerin de bitirilmesinden sonra yeniden sokulmus ve her bir hisse ayri ayri sandiqlara yigilmisdir 1 Hamburqdan Deutse Levante Liniye sirketinin Nisi gemisi ile dasinilmis abidenin hisseleri 15 oktyabr 1931 ci il tarixinde Samsuna getirilmisdir 6 7 Lakin gomruk kecilmesi esnasinda 40 min lire gomruk vergisi istenilen heykel gomruk problemi yasamisdir 8 Verginin il teskilatlari ile odenilmesi mumkun olmadigi ucun Turkiye hakimiyyeti meseleye daxil olmus ve heykelin gomrukden cixarilmasinin ictimaiyyetde menfi tesir yaradacagi sebebi ile budce yaradilaraq vergi bu budceden qarsilanmisdir 8 Heykelin gomrukden cixarilmasindan daha sonra heykelin qurasdirilma islerine start verilmis ve avstriyali bir muhendisin de komekliyi ile 6 19 oktyabr 1931 ci ilde heykel secilmis yerde qurasdirilmisdir 9 Memarliq xususiyyetleri Redakte Qullenin sag relyefi Qullenin sol relyefi Qullenin qarsi lovhesi Qullenin arxa lovhesi Heykel Redakte 4 75 metr 15 6 ft yuksekliyindeki tuncdan hazirlanmis atciliq heykeli butun Ataturk heykelleri arasinda en dinamik ve iddiali heykellerden biridir 10 11 Heykelteras Aylin Tekinerin qiymetlendirmesine gore ritm ve tarazliq istiqametinden olduqca temin edici olan heykelde hereketlilik gerginlik ve mexaniki irelileme son derece tarazliqdadir 12 Heykelde Mustafa Kamal marsal herbi geyimi ile ayaga qalxmis bir at uzerinde muharibeye emr edirmis kimi tesvirlenmisdir 13 Ust bedeni sol terefe uzu ile sag terefe baxan Mustafa Kamal sol eli ile atin cilovlarini tutarken sag eli ile de qilincinin tutuldugu yerini cekmek veziyyetindedir ve geyimi de beden hereketlerini eks etdirecek ve heykele yarasacaq sekilde hazirlanmisdir 13 14 Qilincinin olcusu dovrun zabitlerinin istifade etdiyi qilincin olcusu qeder deyil ve olcusu cox uzundur 13 15 Uz kompozisiyasinin uzerinde ise genclik illerini xatirladan sekilde islenmisdir 14 Heykel qulleye atin arxa iki ayagi ve quyrugu ile baglanmisdir 14 Atin bu cur taraz veziyyetde durusu heykelin dinamikliyini de guclendirir 12 Yene Tekinere gore ayaga qalxmis olan atin hereketi muharibeye getmek isteyi qezebini mubarize aparmagini ve qehremanligini eks etdirmekle yanasi Mustafa Kamalin atin cilovlarini tutmaga calismasi musteqillik ucun sebirsizlenen xalqi soyuqqanliliga cagirmaga cilovlari rahat tutmasi onun gucunu ve bacarigini eks etdirir 12 Krippel ozunun acilis merasimindeki nitqinde heykel kompozisiyasini bu sekilde aciqlamisdir qururlu bir sekilde qerbe ve daha da uzaqlara zillenmis baxislari ezm dolu gozleri ile ayaga qalxmis atin uzerinde Qazi Mustafa Kamal dik bir sekilde oturmusdur Onun oturmasinda qorxusuzluq qolunun qilincina uzanmasinda ise turkluyun gucu var 1 Cumhuriyyet qezetinde islemis Ismayil Hebib Sevug atin ayaga qalxma anini 19 may 1937 ci il tarixli kunc meqalesinde tenqid etmisdir 16 Qullenin qarsi hissesinden heykele baxildiqda atin yalniz qarin nahiyesinin gorunduyunu bu baximdan baxildiginda atin qehremanligini deyil bir sirk telimini xatirlatdigini bildirmisdir 17 Ismayil Hebib Sevgu tenqidine bu cur davam etmisdir Arxa hissesinden baxildiginda ise yalniz yere uzanan quyrugunun gorunduyunu bu yere uzanma veziyyetinin de hem quyruga esl funksiyasinin xaricinde basqa bir funskiya edildiyini hiss etdirdiyi hem de ayaga qalxis ekspozisiyasinda mecbur veziyyetde qalirmis kimidir 17 Sol terefden nezer salindiqda ise hem atin qarin hissesinin hem de quyrugun yerden quvvetlenmesinin gorunusu sebebile heykelin daha yaxsi gorunduyunu mudafie etmisdir 17 Sevug son olaraq sag terefe baxildiginda ise artiq diqqeti atin deyil Mustafa Kamalin cekdiyini bildirmisdir Mustafa Kamalin baxdigi teref beden enerjisi qilincina teref elinin uzanmasi ve cilovlari tutma terzi heykelde hiss oyandirdigini yazmisdir 17 Qulle Redakte 4 10 metr 13 5 ft hundurluyunde olan qulle mermerle ortulmus das blok duzbucaqli prizma seklinde insa edilmisdir 13 11 Qullenin sag terefinde ters ucbucaq bir iti kemer daxilinde yer alan tunc relyefde Mustafa Kamal marsal geyimi ile uzu sola terefe baxmis olcude ve qollarini iki terefe acmis bir veziyyetde dik sekilde tesvirlenmisdir 18 Sag ve sol hisselerinde ise ellerini qucaqlamis ve diz coken fiqurlarla Turk milleti temsil edilmisdir 18 12 Basqa hec bir Ataturk abidesinde rast gelinmeyen bu tesvir tek bir adam vurgusunu guclendirmekdedir 12 Sol hissedeki relyefde ise yene eyni sekildeki taxca daxilinde sahile yaxinlasan bir gemi ve bu gemide sursatlari dasiyan insanlar tesvir edilmisdir 18 Qullenin qarsi hissesindeki lovhede Nitq in ilk cumlesine esasen istinad edilen 19 Vetende milli mubarizeye baslamaq ucun Qazi Mustafa Kamal 19 may 1335 1919 ci il tarixinde Samsuna geldi cumlesi ve arxa hissesindeki lovhede Bu heykel Samsun vilayeti ehalisi terefinden 29 birinci qanunvericilik 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir ifadesi qeyd edilmisdir 18 Acilis merasimi Redakte Abidenin 15 yanvar 1932 ci il tarixinde acilis merasiminde cekilmis bir fotosekil Abidenin resmi acilis merasiminin Birinci Inonu doyusu qelebesinin ildonumu olan 10 yanvar 1932 ci il tarixinde kecirilmesi dusunulse de abidenin hazirliqlarin bitirilmemesi sebebi ile texire salinmisdir 2 15 Bezi menbelerde yanlis olaraq acilisin 29 oktyabr 1931 ve ya 29 oktyabr 1932 ci il tarixinde kecirilmesi melumati yer alan 20 merasim eslinde 15 yanvar 1932 ci il tarixinde saat 14 00 da kecirilmisdir 1 21 22 Respublika tarixinin on ucuncu abidesi 23 24 Heinric Krippelin ise Turkiyedeki dorduncu abide isi olan 25 abidenin acilis merasimine herbi esgerler herbi qite seherde huquq muhafize memurlari birlikler ve resmi teskilatlar siyasetciler yerli ehali ve ictimaiyyet istirak etmisdir 1 Herbi esgerlerin Istiqlal marsinin calmasindan daha sonra xususile prezident Mustafa Kamalin bu teleqrami oxunulmusdur 26 Selim bey Samsun qubernatoru Mohterem Samsun xalqinin mene qarsi beslediyi necib hislerin qiymetli bir tezahurunu bildiren bu teleqraminizdan cox muveffeq oldum Tesekkur mehebbet ve salamlarimin xalqima catmasini xahis edirem Turkiye Respublikasinin prezidenti Qazi Mustafa Kamal Mustafa Kamalin teleqramindan daha sonra bas nazir Ismet pasanin teleqrami oxunulmusdur 1 Selim bey Samsun qubernatoru Boyuk Qazi heykellerinin insasi munasibetile veteni seven Samsun ehalisinin gosterdiyi esil ve necib hislerle tesekkur edirem Efendim Bas nazir Ismet Bu iki teleqramdan daha sonra dovrun qubernatoru Mehmed Selim bey bir nitq soyleyerek heykelin acilisini etmisdir 2 Bu nitqden daha sonra Xalq Partiyasinin Samsun teskilati adina Edhem Veysi bey Samsun ehalisi adina Kefeli Muhiddin bey Meclis i Umumi adina Zubeyiroglu M Fuad bey Samsun belediyyesi adina Muhiddin bey Maarif nazirliyi adina nazirliyin Samsun rehberi Camal bey Gultekin danismisdir 27 15 Nitqlerden daha sonra merasim atli qitenin yeriyisi ile davam etmis eyalet meclisindeki qebul merasimi ile birlikde de sona catmisdir 28 Bundan basqa eyni gunun axsam radelerinde Heinric Krippel ve Mehmed Selim beyin serefine yemek verilmis 26 15 daha sonra Krippele elave olaraq 5 500 ABS dollari 2021 inflyasiya nisbeti ile 93 690 000 ABS dollari odenis edilmisdir 1 Simvolik onemi RedakteSamsunun Istiqlaliyyet muharibesinin ilk dayanacagi ve cumhuriyyet elaninin simvolik onemlerinin birinden olmasi 29 30 sebebi ile bunu simvollasdiran bir abidenin insa edilmesi qerarlasdirilmis abidenin ise bu simvolik menaya uygun olaraq Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi hisseye insa edilmesine qerar verilmisdir 4 31 Abidenin Mustafa Kamalin Samsuna geldiyi korpunun yuxari hissesine insa edilmesine baxmayaraq vaxt kecdikce denizin doldurulmasi sebebinden hal hazirda sahil xettinden uzaq qalmisdir 32 31 Abide bu sebeblerden dovlet qurulusu ile insa edilmisdir Abidenin acilisi zamani muxtelif sexsi reyler de bildirilmisdir 31 Bu reylerden biri de abidenin acilis merasiminin nitqleri zamani dovrun qubernatoru Mehmed Selim bey terefinden edilmisdir Bu eser Turkun ezmini damarlarindaki necib qanda movcud olan quvveti covheri ifade eden boyuk qurtaricimizin timsalidir Qelblerde yasayan mehebbetin bu mucessem timsalidir Samsun qubernatoru Mehmet Selim Eyni zamanda 1933 cu il tarixinde yazdigi seyahet meqalesinde Ibrahim Elaeddin bey de Samsunun ve abidenin simvolik oneminden sohbet acmisdir 32 Bizim ucun Qara denizde Samsunun ehemiyyeti Agdenizdeki Izmirin deyeri derecesindedir deyile biler Istiqlal tarixi Samsunda baslamis Izmirde tamam olmusdur Turk inqilabinin gunesi olan o qizil bas Samsunda turk eline ve Izmirde de dunyaya acildi Samsunda cekilmis qilinc qanina Izmirde daxil olmusdur Samsunda yaradilacaq ilk en muhum eser Qazinin ora ayaq basdigi boyuk gunu xatirladan abidedir Bu abide Qara denizin tundxasiyyet ildirimlarindan ilhamlanmis kimi Qazinin Milli Mubarize basindaki kukremelerini muveffeqiyyetle ifade eder Onun daxilinde oldugu park da Avropa seherlerindenki umumi heyetlerden ferqi yoxdur Ibrahim Eleaddin bey Seref abidesi ve qarsisinda xatire fotosekli cekdiren ecnebiler Bu reylerden daha sonra Aylin Tekiner hadiseye ferqli fikir baximindan yanasaraq Ataturk heykelleri Medeniyyet Estetika Siyaset adli kitabinda abidenin tikilmesinin arxa planinda 1930 cu il yerli seckilerinin tesirli oldugunu iddia etmisdir Tekiner Seckide Samsun secicileri Mustafa Kamalin rehberliyindeki Cumhuriyyet Xalq Partiyasina 416 muxalifet partiyasi Serbest Cumhuriyyet Partiyasina 3 312 ses vererek 33 aciqca Cumhuriyyet Xalq Partiyasinin ve Mustafa Kamalin hakimiyyeti buraxmasinin lazim oldugunu dusunduklerini ortaya qoymusdur Seckilerden bir muddet sonra Serbest Cumhuriyyet Partiyasinin baglanilmasindan daha sonra Turkiye seyahetine baslayan Mustafa Kamalin seyahet edeceyi ilk seherlerden biri de Samsun olmus Istiqlaliyyet muharibesinin baslangic yeri olaraq simvollasdirdigi 10 seherde gozlediyi maraq ve diqqetle qarsilanmamisdir 34 Bu sebeblerle seckilerin ve Mustafa Kamalin seyahetinden derhal sonra Serbest Cumhuriyyet Partiyasinin genis sekilde destek gorduyu Izmirde ve Samsunda monumentan abidelerin insa edilmesi ehaliye yaxsi davranmalari ucun tembeh ve ya qorxutma kimi tefsir olunur 10 Lakin bu ferziyye abidenin insa muddetinin seckilerden uc il evvel basladigi hesab edildiyi zaman esassiz olaraq qalir 1 Abide hal hazirda Samsunun simvolu halina gelmisdir ve turistlerin tez tez ziyaret etdiyi seyahet menteqelerinden birine cevrilmisdir 35 Ondoqquz May Universiteti Samsun Vekiller Assosiasiyasi Samsun Boyukseher belediyyesi Samsunspor ve bu cur diger teskilatlarin embleminde Seref abidesi yerlesdirilmisdir Bundan elave hal hazirda Turk liresinin yeddinci emissiya qrupunda yer alan yuz min lirelik esginasinin qarsi hissesinde istifade edilen abidenin Karqipinarinda yerlesen Cumhuriyyet meydani nda daha kicik olculerde bir sureti yer almaqdadir 36 Menbe RedakteIstinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 Sarisakal Baki ONUR ANITI ACILMA TORENI PDF turk bakisarisakal com 11 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 1 fevral 2018 1 2 3 Osma 2003 seh 73 Samsun Belediyesi Meclis Zabit Tutanaklari 7 Toplanti 1 Celse 22 noyabr 1931 1 2 Zubeyiroglu M Fuat 3 yanvar 1932 Gazi nin 19 Mayis 1919 da Anadolu ya Ciktigi Yerde Hakimiyet i Milliye seh 1 2 Aslanapa 1993 seh 46 1 2 Ahali 20 noyabr 1931 Osma 1999 seh 854 1 2 Cigerim Cemil 28 yanvar 2014 Ataturk Heykeli Gumruk e takilmis turk ekipgazetesi com 2014 07 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 fevral 2019 Abidenin arxa hissesindeki tunc lovhede Bu heykel Samsun vilayeti ehalisi terefinden 29 birinci qanunvericilik 1931 ci il tarixinde insa edilmisdir ifadesi qeyd edilmisdir 1 2 3 Tekiner 2010 seh 120 1 2 ATATURK ANITI ONUR ANITI 2010 SAMSUN GUNESIN DOGDUGU SEHIR PDF turk Yesilirmak Havzasi Kalkinma Birligi 50 ISBN 9789758329885 11 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 1 fevral 2019 1 2 3 4 5 Tekiner 2010 seh 122 1 2 3 4 Osma 2003 seh 74 1 2 3 Tekiner 2010 seh 121 1 2 3 4 Osma 1999 seh 856 Sarisakal Baki SAMSUN GAZI HEYKELI PDF turk Bakisarisakal com 2 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2 fevral 2019 1 2 3 4 Sevuk Ismail Habip 19 may 1937 Samsun daki Heykel Cumhuriyet 4674 redundant parameters 1 2 3 4 Onur Aniti turk kulturportali gov tr 2014 07 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 Tekiner 2010 seh 123 Gezer 1984 seh 58 Gazi nin 1919 da Anadolu ya Ciktigi Yerde Dikilen Abide Emsalsiz Bir Tezahurle Evvelki Gun Acildi Hakimiyet i Milliye 17 yanvar 1932 seh 1 Gazi nin heykeli Aksam 16 yanvar 1932 seh 1 2 Osma 2003 seh 191 Osma 2003 seh 192 Osma 2003 seh 193 1 2 Gazi Hz nin Samsun daki Heykeli Heykeli Yapan M Krippel Guzel ve Sayana Dikkat Iki Nutuk Soyledi Milliyet 21 yanvar 1932 6 Samsun 21 yanvar 1932 Zubeyiroglu M Fuat 26 yanvar 1932 Gazi Heykeli nin Acilma Resmi Resmi Kusat Nasil Oldu ve Soylenen Nutuklar Hakimiyet i Milliye seh 5 Gur Faik 2001 Ataturk heykelleri ve Turkiye de resmi tarihin gorsellesmesi Toplum ve Bilim 90 147 166 Osma 1999 seh 853 1 2 3 Osma 1999 seh 855 1 2 Osma 2003 seh 72 Yetkin Cetin 1997 Ataturk un Basarisiz Demokrasi Devrimi Serbest Cumhuriyet Firkasi Istanbul Toplumsal Donusum Yayincilik Aydemir Sevket Sureyya 1975 Tek Adam 3 Istanbul Remzi Kitabevi 424 Onur Aniti turk samsun bel tr 2014 07 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 E 7 YUZBIN TURK LIRASI III TERTIP turk tcmb gov tr 2015 06 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 fevral 2019 Edebiyyat Redakte Aslanapa Oktay 1993 Turkiye de Avsturyali Sanat Tarihcileri ve Sanatkarlar Istanbul Eren Yayincilik ISBN 0978975762232 Gezer Huseyin 1984 Cumhuriyet Donemi Turk Heykeli Ankara Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Tekiner Aylin 2010 Ataturk Heykelleri Kult Estetik Siyaset Istanbul Iletisim Yayinlari ISBN 9789750507908 Osma Kivanc 1999 Ataturk un Samsun a Cikisinin 80 Yildonumunde Samsun Atli Ataturk Aniti Erdem Ankara Ataturk Kultur Merkezi 11 33 ISSN 1010 867 bad issn Osma Kivanc 2003 Cumhuriyet Donemi Anit Heykelleri 1923 1946 Ankara Ataturk Arastirma Merkezi ISBN 9751616786 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Seref abidesi ile elaqeli mediafayllar var Seref abidesinin panoram gorunusu Memarliq portali Incesenet portali Medeniyyet portali Turkiye portaliMenbe https az wikipedia org w index php title Seref abidesi amp oldid 5965938, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.