fbpx
Wikipedia

Şəki rayonu

Bu məqalə Şəki rayonu haqqındadır. Şəki şəhəri üçün Şəki səhifəsinə baxın.

Şəki rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati – ərazi.

Rayon
Şəki

41°06′12″ şm. e. 47°00′15″ ş. u.


Ölkə
Daxildir Şəki-Zaqatala
İnzibati mərkəz Şəki
İcra başçısı Elxan Usubov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 8 avqust 1930
Sahəsi 2 432.8 (3-cü) km²
Hündürlük
317 m
Əhalisi
Əhalisi 186 600 nəfər (2019) nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-SAK
Telefon kodu +994 02424
Poçt indeksi AZ 5500
Avtomobil nömrəsi 55
Rəsmi sayt
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Şəki Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biridir. Orta əsrlərə aid mənbələrdə onun adı Şaki, Şəka, Şakki və.s. kimi adlandırılmışdır.

Şəki şəhəri uzun müddət Nuxa da adlanmışdır. Qədim müəlliflərdən biri olan Ptolomey Alban şəhərləri içərisində "Niqa" adlı yaşayış məntəqəsinin olduğunu qeyd etmişdir. A.Bakıxanovun yazdığına görə Nuxa şəhəri yerinin vəziyyətinə görə həmin Naxiya və Naciya şəhəridir ki, qədim tarixlərdə Şirvan şəhərlərindən sayılırdı. A.Y.Krimski Niqanın sonrakı Nuxa olması mülahizəsinə şərik çıxır.

Lakin XIX əsrin başlanğıcında həmin mülahizənin əleyhdarları da var idi. Akademik V.Dorn belə hesab edirdi ki, Niqa Liberiya ilə Alazan arasında olan sahədə yerləşirdi və onu Nuxa ilə eyniləşdirmək olmaz. "Nuxa" sözünün antik dövrdən bəlli olan Niqa məskəni ilə bağlılığı hələ mübahisəli bir məsələdir.

Şəki adı eramızdan əvvəl VII əsrdə Qara dənizin şimal sahillərində Dərbənd keçidi vasitəsilə Cənubi Qafqaza, oradan da Kiçik Asiyaya hərəkət edən sak tayfalarının adı ilə bağlıdır. Onlar Cənubi Qafqazda ən yaxşı torpaqları tutaraq bu yerlərə Sakasena adını verdilər. Sakların məskunlaşdığı ərazilərdən biri də Şəki idi.

I əsrdə Şəki Qafqaz Albaniyasının ən iri şəhərlərindən birinə çevrildi. Şərq kilsələrinin anası hesab olunan qədim Kiş Alban məbədi də məhz bu ərazidə yerləşirdi. İnzibati cəhətdən Qafqaz Albaniyası 11 vilayətə bölünürdü. Bunlardan biri də Albaniyanın şimal-qərbində yerləşən Şəki vilayəti idi. Ərəb istilası ərəfəsində Şəki Azərbaycanın mühüm siyasi və iqtisadi əhəmiyyətə malik olan şəhərlərindən biri oldu. Ərəb işğalları nəticəsində Şəki əyaləti III əmirliyin tərkibinə daxil edildi. Xilafətin zəiflədiyi bir dövrdə Şəkidə müstəqil knyazlıq yarandı.

XIV əsrin I yarısında Hülakilər dövləti iflasa uğradıqdan sonra Şirvanşahlar dövləti ilə yanaşı Şəki də müstəqillik qazandı və Orlat nəsli hakimiyyətə gəldi. 1551-ci ildə şah Təhmasib Şəkinin müstəqilliyinə son qoydu. Şəki Səfəvilər dövlətinə birləşdirildi. 1743-cü ildə yaranmış Şəki xanlığı Azərbaycan xanlıqları içərisində ən güclü feodal dövləti idi.

1772-ci ildə Kiş çayınin daşması nəticəsində qədim Şəki şəhəri demək olar ki, tamamilə məhv olmuş, şəhər əhalisinin bir qismi tələfata uğramış, bir qismi başqa yerlərə köçüb getmiş, bir qismi indiki şəhərin yerləşdiyi ərazidə məskən salmışdı.

1805-ci il Kürəkçay müqaviləsinə əsasən Şəki xanlığı Rusiyadan vassal asılılığına düşdü. 1813-cü il Gülüstan sülh müqaviləsi ilə ərazi qəti şəkildə Rusiyaya birləşdirildi. 1819-cu ildə Şəkidə xan üsul-idarəsi ləğv olundu. Xanlığın əvəzinə Şəki əyaləti yaradıldı.

1840-cı ildə Kaspi vilayətinin tərkibində Şəki qəzası yaradıldı. Qəza 1846-cı ildən Şamaxı quberniyasının tərkibinə daxil oldu və Nuxa qəzası adlandırıldı.

XIX əsrin II yarısında çar hökumət orqanları şəhəri idarə etmək üçün onu iki məhəlləyə Şəki və Qışlaq məhəllələrinə böldü. Bu dövrdə Qışlağın ərazisi hələ şəhər ərazisi ilə birləşməmişdi. Qala, qala ətrafı, ticarət və sənaye müəssisələri olan hissəsi şəhərin mərkəzi hesab olunur və iki hissəyə bölünürdü: yuxarı və ya ticarət hissəsi, aşağı və ya erməni hissəsi. Şəhər ətraflı hissələri Yuxarıbaş, Gəncəlibaşı və Nuxa -Qışlaq hesab edilirdi. Yuxarıbaş hələ XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində, Qaladan şərqə doğru salınmışdı.

Şəki ərazisi getdikcə böyüdüyü üçün çar hökumət orqanları şəhərdə əlavə iki inzibati məhəllə yaratdı və 1860–1865-ci illərdə şəhər artıq iki məhəlləyə deyil, 4 məhəlləyə bölünürdü. Birinci məhəlləyə Qala və onun ətraf yerləri, ikinci məhəlləyə şəhər ətrafları daxil edilmişdi və buranın əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı ilə məşğul idi. Üçüncü məhəlləyə dabbaqxana daxil idi. Buraya başqa sənətkarlıq sahələri, o cümlədən boyaqçılıq daxil idi. Dördüncü məhəllə haqqında sənədlər məlumat vermir. Görünür bu məhəlləyə tacir və sənətkarların yerləşdiyi baş küçə və onun ətrafları daxil idi.

1859-cu ildə Nuxa qəzası Bakı quberniyasının, 1868-ci ildə isə Yelizavetpol quberniyasının tərkibinə daxil edildi.

1920-ci il may ayının 5-də Şəkidə sovet hakimiyyəti quruldu. 1930-cu ildə Azərbaycan SSR-nin inzibati ərazi bölgüsündə dəyişiklik edildi və Nuxa rayonu təşkil edildi. 1963-cü il yanvar ayının 4-də Nuxa rayonu ləğv edilərək ərazisi Vartaşen rayonuna verildi, respublika tabeçiliyində Nuxa şəhəri yaradıldı. 1965-ci ildən yenidən müstəqil Nuxa rayonu təşkil edildi. 1968-ci ildən ərazi Şəki şəhəri adlanmağa başladı.

Tarixi abidələri

Şəki şəhəri Azərbaycan tarixində mühüm yer tutur. Şəhərdə XVIII əsrə aid Şəki xanlarının evi, Qala divarları, Gileyli məscidinin minarəsi; XVIII–XIX əsrlərə aid Aşağı karvansaray, Yuxarı karvansaray; XIX əsrdən qalan Ağvanlar hamamı vardır. Rayonda VI əsrə aid "Gavur" qalası; orta əsrlərə aid Qudula qala yeri; Aydınbulaqda Ağcaqala qülləsi; Kiş kəndi yaxınlığında orta əsrlərə aid Kiş məbədi, XV əsrdən qalan "Gələrsən görərsən" qalası qorunur.

Coğrafi mövqeyi

 
Şəki rayonununda Böyük Qafqaz dağları

Böyük Qafqazın cənub yamacında yerləşir. Mərkəzi Şəki şəhəridir. Şəki rayonunun şimalı Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamaclarına, mərkəzi hissəsi Qanıx-Əyriçay vadisinə, cənubu Acınohur alçaq dağlığına daxildir. Baş Qafqaz silsiləsindən cənuba doğru Qaflan, Layski, Qaraquzey, Qızılçay köndələn tirələri ayrılır. Dağlar arasında Şəki rayonunda Acınohur çökəkliyi (100–200 m) və Şəki yaylası (200–400 m) ayrılır. Mütləq hündürlük Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcısında 3683 m-ə qədər yüksəlir.

Şəki şimal-şərqdə Dağıstanla həmsərhəddir. Yevlax-Balakən dəmiryol və avtomobil yolları Şəkinin ərazisindən keçir.

Relyefi

 
Şəkinin dağları və sıx ağaclı meşələr

Şəki dəniz səviyyəsindən 500–850 m hündürlükdə yerləşir. Baş Qafqaz silsiləsinin qarlı zirvələrinin yüksəkliyi bəzi yerlərdə 3000–3500 m-ə çatır. Dağlarda Yura, Təbaşir, dağ ətəklərində Neogen və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Şəki Azərbaycanın şimal-qərbində, Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında, dəniz səviyyəsindən 632 m yüksəklikdə yerləşir. Bol su ehtiyatı, normal rütubət balansı, məhsuldar torpaqlar, zəngin meşə örtüyünə malikdir.

Qonur dağ meşə, qəhvəyi dağ meşə, çəmən meşə, boz qonur torpaqlar geniş yayılmışdır. Meşələrdə palıd, fıstıq, qoz ağacları üstünlük təşkil edir. Heyvanat aləmi zəngindir.

Füsunkar təbiəti, nadir tarix-memarlıq abidələri, inkişaf etmiş sənətkarlıq, zəngin tarixi-mədəni irsin qorunması nəticəsində Şəki Azərbaycanın mühüm turizm regionuna çevrilmişdir.

Təbiəti

 
Şəki təbiəti

Şəkinin təbiəti çox rəngarəngdir. Burada çoxlu heyvan və bitki növləri mövcuddur.

İqlimi

Günəşli saatların illik miqdarı 2350 saatdır. Günəşli saatların 40 %-i yay aylarının payına düşür. İl ərzində 1 kvadrat santimetr yer səthinə 122 kkal günəş radiasiyası düşür. Şəkinin iqliminə siklon və antisiklonlar, müxtəlif hava kütlələri və yerli küləklər təsir edir. Qışda arktik və mülayim hava kütlələrinin əraziyə daxil olması havanın isti keçməsinə səbəb olur. Yayda Şəkidə dağ-dərə yerli küləkləri əmələ gəlir. Buna səbəb dağ ilə dərə arasında təzyiq fərqinin yaranmasıdır. Böyük Qafqaz silsiləsi şimaldan gələn soyuq küləklərin qarşısını kəsir. Buna görə Şəkidə yanvar temperaturu 0,5 °C olur. Şəkidə orta illik temperatur 12 C-dir. İyun, avqust aylarında orta temperatur 20–25 °C arasında dəyişir.

Güclü küləklər (sürəti 15 m/san çox) Şəkidə seyrək hallarda əsir, il ərzində cəmi 10–12 gün güclü külək olur. Sürəti saniyədə 1 metrdən az olan külək Şəkidə tez-tez müşahidə olunur. Yağıntının miqdarı ilə 730 mm-dir. Bunun yarısı may, iyun, sentyabr, oktyabr aylarında yağır. Ən azı yağıntı avqust (35 mm), yanvar (29 mm) və fevralda (36 mm) olur. Kiş kəndində 775 mm, Xan yaylağında 1000 mm-dən artıq yağıntı düşür. Sel, tufan, güclü dolu kimi təbiət hadisələri Şəkidə və onu əhatə edən dağ və düzənliklər üçün səciyyəvidir.

Sel hadisəsi daha tez-tez müşahidə edilir. Yatağı şəhərin qərb hissəsində yaxın olan Kiş çayı hövzəsi dünyanın ən güclü sel gedən yerlərindən biri sayılır. Quruçay adlanan yerdə Kiş çayının gətirmə konusuna uzun illər boyu dağlardan qum, daş, palçıq toplanmış olduğundan onun mərkəzi hissəsi şəhərin Dodu məhəlləsinə nisbətən hündürdür.Tufan və dolu atmosfer hadisələrinin burada sıx əlaqəsi vardır. Dağlıq relyef, yay aylarında güclü qızma və yüksək buxarlanma Şəkidə dolu hadisələrinin əsas amilləridir. Şəkidə dolu olan günlərin orta illik sayı 1,4-dür, yəni 10 ildə 14 dəfə dolu yağır.

Dəniz səviyyəsindən 500–850 m hündürlük, ətrafında olan dağ meşələri şəhərin qızmasının qarşısını alır. Dağ meşələri şəhərin sellərdən qorunmasına imkan verir, şəhərin mənzərəsini daha da gözəlləşdirir. Çimli dağ-çəmən, qonur dağ meşə, qəhvəyi dağ meşə, çəmən-meşə, boz qonur torpaqlar yayılmışdır. Meşələrdə palıd, fıstıq, vələs ağacları geniş sahə tutur. Heyvanat aləmi zəngindir.

Şəhərin əsas çayları Kiş və Qurcana çaylarıdır. Kiş Əyriçayın çağ qolu olub uzunluğu 33 km, hövzəsinin sahəsi 265 kvadrat kilometrdir. Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamacından 2900 metr yüksəklikdən başlayır. Zaqafqaziyanın ən selli çaylarından biridir. Yuxarı axında Damarçın adlanır.

İri yaşayış məntəqələri

Rayonda 1 şəhər, 2 şəhər tipli qəsəbə və 68 kənd vardır.

Əhalisi

01.01. 2017-ci il tarixə Şəki rayonunun əhalisi 184172 nəfərdir. Onlardan 68360 nəfəri şəhər, 115812 nəfəri kənd ərazisində yaşayır. Rayonda 309 şəhid ailələri, 183 Qarabağ Müharibəsi əlilləri, 12 nəfər II Dünya Müharibəsi Veteranı var. Rayonun 13 nəfər sakini Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Fəxri adına layiq görülüb, 1142 nəfər Prezident Təqaüdçüsüdir. Şəki rayonunda 1764 qaçqın və 4949 məcburi köçkün məskunlaşmışdır. Əmək fəaliyyəti ilə məşğul olanlar 86115 nəfər təşkil edir. Təhsil alanların sayı 29694, təqaüdçülərin sayı 25957 nəfərdir.

Etnik tərkibi

Etnik
qrup
1999 2009
Sayı % Sayı %
Cəmi 157 353 100.00 170 733 100.00
Azərbaycanlılar 148 862 94.60 163 092 95.52
Ləzgilər 7 469 4.75 7 152 4.19
Ruslar 231 0.15 121 0.07
Türklər 45 0.03 26 0.02
Kürdlər 47 0.03 26 0.02
Avarlar 15 0.01 14 0.01
Tatarlar 61 0.04 10 0.01
Ukraynalılar 128 0.08 6 0.00
Gürcülər 13 0.01
Ermənilər 7 0.00
Digərləri 475 0.30 286 0.17

Görkəmli şəxsləri

İqtisadiyyat

Respublikanın iri kənd təsərrüfatı və sənaye rayonlarından biri olan Şəki rayonunun ərazisi 2.43 min kvadrat km, əhalisi 184172 nəfərdir. Ondan şəhər əhalisi Turan və Çələbixan qəsəbələri ilə birlikdə 68360 nəfər, kənd əhalisi 115812 nəfərdir. Əhalinin 49,8 faizini kişilər, 50,2 faizini qadınlar təşkil edir. 37,0 faizi şəhərdə, 63,0 faizi isə kənddə yaşayır. Əhalinin sıxlığı bir kvadrat kilometrdə 76 nəfərdir. Hazırda rayon üzrə məşğul əhalinin sayı 86115 nəfərdir ki, bunların da 47200 nəfəri kənd təsərrüfatında, 2100 nəfəri sənayedə, 750 nəfəri tikintidə, 7853 nəfəri təhsildə, 2391 nəfəri səhiyyədə, 1900 nəfəri mədəniyyətdə, 23921 nəfəri digər sahələrdə fəaliyyət göstərir. 2016-cı il ərzində istehsalın əsas sahələrində ilkin hesabatlara görə adambaşına faktiki qiymətlərlə 1758 manat olmaqla 323823,4 min manatlıq məhsul buraxılmışdır. 2016-cı ildə faktiki qiymətlərlə məhsul buraxılışı 2015-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 107,9 faiz təşkil edir. O cümlədən, sənayedə məhsul buraxılışı 21547,0 min manat, kənd təsərrüfatında 152319,4 min manat, tikintidə 17081,2 min manat, nəqliyyat və anbar təsərrüfatında 6544,0 min manat, informasiya və rabitədə 1762,7 min manat, topdan və pərakəndə satış, avtomobillərin, motosikiletlərin, məişət əşyalarının satışı və təmiri sahəsində 124569,1 min manat olmuşdur. Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 347958,3 min manat, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi isə 81524,6 min manat olmuşdur. Ümumi məhsul buraxılışı 2003-cü il illə müqayisədə 2016-cı ildə 6 dəfə, sənaye məhsulunun həcmi 7 dəfə və kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu 4.5 dəfə artmışdır. Əsas kapitala yönəldilmiş investisiya 10 dəfə artaraq 31282,3 min manat, o cümlədən tikinti-quraşdırma işləri 6,9 dəfə artaraq 17081,2 min manat təşkil etmişdir; Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vasitəsilə Şəki rayonu üzrə 459 sahibkarlıq subyektinə 28,03 mln manat, o cümlədən 2016-cı il ərzində 33 sahibkarlıq subyekti üzrə 339,5 min manat güzəştli kretit verilmişdir. Rayonda 2016-cı il ərzində 2978 yeni iş yeri açılmışdır ki, bunların da hamısı daimi iş yerləridir. Ümumiyyətlə, 2003–2016-cı illər ərzində rayonda 18834 yeni iş yeri açılmışdır ki, bunun da 94,4 faizi daimi iş yerləridir. Rayon üzrə orta aylıq əmək haqqı 256 manat olmuşdur. 2003–2016-cı illər ərzində rayonda 30 yeni məktəb binası tikilmişdir. Hazırda rayonda 29 sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərir ki, bunların da 21-i kiçik müəssisələrdir. Əhaliyə 38 elektron sistemli ATS və 38 poçt şöbəsi xidmət göstərir ki, bunlardan da 9 ATS və 8 poçt şöbəsi şəhərdə, 29 ATS və 30 poçt şöbəsi kəndlərdədir.

Maddi-mədəni irsi

Rayonda Zəyzit məbədi (XI–XII), Kiş kilsəsi, Aydınbulaq qülləsi və s. abidələr var.

Nəqliyyat

Şəkini Azərbaycanın digər rayonları ilə inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsi- dəmir yolu və avtomobil yolları birləşdirir. Şəkidən Bakı şəhərinədək olan məsafə 305 km-dir.

İnzibati ərazi vahidlərinin sayı

1 şəhər, 2 qəsəbə, 68 kəndi vardır.

Rayonda 2 qəsəbə və 31 kənd icra nümayəndəliyi, 1 şəhər bələdiyyəsi, 39 kənd bələdiyyəsi mövcuddur. Rayonda 343 idarə və təşkilat, 17 bank filialı, 14 mehmanxana, 1 rabitə və 1 poçt müəssisəsi fəaliyyət göstərir. İşçilərin sayına görə ən iri müəssisə "Şəki-İpək" ASC-dir. Hazırda rayon üzrə məşğul əhalinin sayı 88000 nəfərdir ki, bunların da 43600 nəfəri kənd təsərrüfatında, 2900 nəfəri sənayedə, 8840 nəfəri tikintidə, 7946 nəfəri təhsildə, 2436 nəfəri səhiyyədə, 22278 nəfəri digər sahələrdə fəaliyyət göstərir.

Mətbəx

Şəki özünün çox zəngin mətbəxi, ilk növbədə Şəki pitisi, Şəki halvası, Dum-Dum halvası, bamiyəsi, qırma-badamı, Şəki paxlavası və şirniyyatları ilə məşhurdur. Həmçinin döyməci, çığırtmalı plovu, Cousu, gülabı,balvası, alalı qutabı ilə də tanınır.

Mənbə

İstinadlar

  1. Ümumi məlumat. — Azərbaycan Respublikasının inzibati–ərazi vahidləri. — İnzibati kənd rayonları (01.01.2006), səhifə 12. // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. Məsul katib akademik T. M. Nağıyev. "Azərbaycan" cildi. Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, 2007, 884 səhifə. ISBN 9789952441017
  2. Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census
  3. Population statistics of Eastern Europe: Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census
  4. ARB Şəki (26.09.2016). "Dum-dum halvası" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2016-09-27.

Xarici keçidlər

şəki, rayonu, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, şəki, dəqiqləşdirmə, məqalə, haqqındadır, şəki, şəhəri, üçün, şəki, səhifəsinə, baxın, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsi. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Seki deqiqlesdirme Bu meqale Seki rayonu haqqindadir Seki seheri ucun Seki sehifesine baxin Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Seki rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi RayonSeki41 06 12 sm e 47 00 15 s u Olke AzerbaycanDaxildir Seki ZaqatalaInzibati merkez SekiIcra bascisi Elxan UsubovTarixi ve cografiyasiYaradilib 8 avqust 1930Sahesi 2 432 8 3 cu 1 km Hundurluk 317 mEhalisiEhalisi 186 600 nefer 2019 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ SAKTelefon kodu 994 02424Poct indeksi AZ 5500Avtomobil nomresi 55Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Tarixi abideleri 3 Cografi movqeyi 4 Relyefi 5 Tebieti 6 Iqlimi 7 Iri yasayis menteqeleri 8 Ehalisi 9 Etnik terkibi 10 Gorkemli sexsleri 11 Iqtisadiyyat 12 Maddi medeni irsi 13 Neqliyyat 14 Inzibati erazi vahidlerinin sayi 15 Metbex 16 Menbe 17 Istinadlar 18 Xarici kecidlerTarixi RedakteSeki Azerbaycanin en qedim seherlerinden biridir Orta esrlere aid menbelerde onun adi Saki Seka Sakki ve s kimi adlandirilmisdir Seki seheri uzun muddet Nuxa da adlanmisdir Qedim muelliflerden biri olan Ptolomey Alban seherleri icerisinde Niqa adli yasayis menteqesinin oldugunu qeyd etmisdir A Bakixanovun yazdigina gore Nuxa seheri yerinin veziyyetine gore hemin Naxiya ve Naciya seheridir ki qedim tarixlerde Sirvan seherlerinden sayilirdi A Y Krimski Niqanin sonraki Nuxa olmasi mulahizesine serik cixir Lakin XIX esrin baslangicinda hemin mulahizenin eleyhdarlari da var idi Akademik V Dorn bele hesab edirdi ki Niqa Liberiya ile Alazan arasinda olan sahede yerlesirdi ve onu Nuxa ile eynilesdirmek olmaz Nuxa sozunun antik dovrden belli olan Niqa meskeni ile bagliligi hele mubahiseli bir meseledir Seki adi eramizdan evvel VII esrde Qara denizin simal sahillerinde Derbend kecidi vasitesile Cenubi Qafqaza oradan da Kicik Asiyaya hereket eden sak tayfalarinin adi ile baglidir Onlar Cenubi Qafqazda en yaxsi torpaqlari tutaraq bu yerlere Sakasena adini verdiler Saklarin meskunlasdigi erazilerden biri de Seki idi I esrde Seki Qafqaz Albaniyasinin en iri seherlerinden birine cevrildi Serq kilselerinin anasi hesab olunan qedim Kis Alban mebedi de mehz bu erazide yerlesirdi Inzibati cehetden Qafqaz Albaniyasi 11 vilayete bolunurdu Bunlardan biri de Albaniyanin simal qerbinde yerlesen Seki vilayeti idi Ereb istilasi erefesinde Seki Azerbaycanin muhum siyasi ve iqtisadi ehemiyyete malik olan seherlerinden biri oldu Ereb isgallari neticesinde Seki eyaleti III emirliyin terkibine daxil edildi Xilafetin zeiflediyi bir dovrde Sekide musteqil knyazliq yarandi XIV esrin I yarisinda Hulakiler dovleti iflasa ugradiqdan sonra Sirvansahlar dovleti ile yanasi Seki de musteqillik qazandi ve Orlat nesli hakimiyyete geldi 1551 ci ilde sah Tehmasib Sekinin musteqilliyine son qoydu Seki Sefeviler dovletine birlesdirildi 1743 cu ilde yaranmis Seki xanligi Azerbaycan xanliqlari icerisinde en guclu feodal dovleti idi 1772 ci ilde Kis cayinin dasmasi neticesinde qedim Seki seheri demek olar ki tamamile mehv olmus seher ehalisinin bir qismi telefata ugramis bir qismi basqa yerlere kocub getmis bir qismi indiki seherin yerlesdiyi erazide mesken salmisdi 1805 ci il Kurekcay muqavilesine esasen Seki xanligi Rusiyadan vassal asililigina dusdu 1813 cu il Gulustan sulh muqavilesi ile erazi qeti sekilde Rusiyaya birlesdirildi 1819 cu ilde Sekide xan usul idaresi legv olundu Xanligin evezine Seki eyaleti yaradildi 1840 ci ilde Kaspi vilayetinin terkibinde Seki qezasi yaradildi Qeza 1846 ci ilden Samaxi quberniyasinin terkibine daxil oldu ve Nuxa qezasi adlandirildi XIX esrin II yarisinda car hokumet orqanlari seheri idare etmek ucun onu iki mehelleye Seki ve Qislaq mehellelerine boldu Bu dovrde Qislagin erazisi hele seher erazisi ile birlesmemisdi Qala qala etrafi ticaret ve senaye muessiseleri olan hissesi seherin merkezi hesab olunur ve iki hisseye bolunurdu yuxari ve ya ticaret hissesi asagi ve ya ermeni hissesi Seher etrafli hisseleri Yuxaribas Gencelibasi ve Nuxa Qislaq hesab edilirdi Yuxaribas hele XVIII esrin sonu XIX esrin evvellerinde Qaladan serqe dogru salinmisdi Seki erazisi getdikce boyuduyu ucun car hokumet orqanlari seherde elave iki inzibati mehelle yaratdi ve 1860 1865 ci illerde seher artiq iki mehelleye deyil 4 mehelleye bolunurdu Birinci mehelleye Qala ve onun etraf yerleri ikinci mehelleye seher etraflari daxil edilmisdi ve buranin ehalisi esasen kend teserrufati ile mesgul idi Ucuncu mehelleye dabbaqxana daxil idi Buraya basqa senetkarliq saheleri o cumleden boyaqciliq daxil idi Dorduncu mehelle haqqinda senedler melumat vermir Gorunur bu mehelleye tacir ve senetkarlarin yerlesdiyi bas kuce ve onun etraflari daxil idi 1859 cu ilde Nuxa qezasi Baki quberniyasinin 1868 ci ilde ise Yelizavetpol quberniyasinin terkibine daxil edildi 1920 ci il may ayinin 5 de Sekide sovet hakimiyyeti quruldu 1930 cu ilde Azerbaycan SSR nin inzibati erazi bolgusunde deyisiklik edildi ve Nuxa rayonu teskil edildi 1963 cu il yanvar ayinin 4 de Nuxa rayonu legv edilerek erazisi Vartasen rayonuna verildi respublika tabeciliyinde Nuxa seheri yaradildi 1965 ci ilden yeniden musteqil Nuxa rayonu teskil edildi 1968 ci ilden erazi Seki seheri adlanmaga basladi Tarixi abideleri RedakteSeki seheri Azerbaycan tarixinde muhum yer tutur Seherde XVIII esre aid Seki xanlarinin evi Qala divarlari Gileyli mescidinin minaresi XVIII XIX esrlere aid Asagi karvansaray Yuxari karvansaray XIX esrden qalan Agvanlar hamami vardir Rayonda VI esre aid Gavur qalasi orta esrlere aid Qudula qala yeri Aydinbulaqda Agcaqala qullesi Kis kendi yaxinliginda orta esrlere aid Kis mebedi XV esrden qalan Gelersen gorersen qalasi qorunur Cografi movqeyi Redakte Seki rayonununda Boyuk Qafqaz daglari Boyuk Qafqazin cenub yamacinda yerlesir Merkezi Seki seheridir Seki rayonunun simali Bas Qafqaz silsilesinin cenub yamaclarina merkezi hissesi Qanix Eyricay vadisine cenubu Acinohur alcaq dagligina daxildir Bas Qafqaz silsilesinden cenuba dogru Qaflan Layski Qaraquzey Qizilcay kondelen tireleri ayrilir Daglar arasinda Seki rayonunda Acinohur cokekliyi 100 200 m ve Seki yaylasi 200 400 m ayrilir Mutleq hundurluk Bas Qafqaz silsilesinin suayricisinda 3683 m e qeder yukselir Seki simal serqde Dagistanla hemserheddir Yevlax Balaken demiryol ve avtomobil yollari Sekinin erazisinden kecir Relyefi Redakte Sekinin daglari ve six agacli meseler Seki deniz seviyyesinden 500 850 m hundurlukde yerlesir Bas Qafqaz silsilesinin qarli zirvelerinin yuksekliyi bezi yerlerde 3000 3500 m e catir Daglarda Yura Tebasir dag eteklerinde Neogen ve Antropogen cokuntuleri yayilmisdir Seki Azerbaycanin simal qerbinde Boyuk Qafqaz daglarinin cenub yamacinda deniz seviyyesinden 632 m yukseklikde yerlesir Bol su ehtiyati normal rutubet balansi mehsuldar torpaqlar zengin mese ortuyune malikdir Qonur dag mese qehveyi dag mese cemen mese boz qonur torpaqlar genis yayilmisdir Meselerde palid fistiq qoz agaclari ustunluk teskil edir Heyvanat alemi zengindir Fusunkar tebieti nadir tarix memarliq abideleri inkisaf etmis senetkarliq zengin tarixi medeni irsin qorunmasi neticesinde Seki Azerbaycanin muhum turizm regionuna cevrilmisdir Tebieti Redakte Seki tebieti Sekinin tebieti cox rengarengdir Burada coxlu heyvan ve bitki novleri movcuddur Iqlimi RedakteGunesli saatlarin illik miqdari 2350 saatdir Gunesli saatlarin 40 i yay aylarinin payina dusur Il erzinde 1 kvadrat santimetr yer sethine 122 kkal gunes radiasiyasi dusur Sekinin iqlimine siklon ve antisiklonlar muxtelif hava kutleleri ve yerli kulekler tesir edir Qisda arktik ve mulayim hava kutlelerinin eraziye daxil olmasi havanin isti kecmesine sebeb olur Yayda Sekide dag dere yerli kulekleri emele gelir Buna sebeb dag ile dere arasinda tezyiq ferqinin yaranmasidir Boyuk Qafqaz silsilesi simaldan gelen soyuq kuleklerin qarsisini kesir Buna gore Sekide yanvar temperaturu 0 5 C olur Sekide orta illik temperatur 12 C dir Iyun avqust aylarinda orta temperatur 20 25 C arasinda deyisir Guclu kulekler sureti 15 m san cox Sekide seyrek hallarda esir il erzinde cemi 10 12 gun guclu kulek olur Sureti saniyede 1 metrden az olan kulek Sekide tez tez musahide olunur Yagintinin miqdari ile 730 mm dir Bunun yarisi may iyun sentyabr oktyabr aylarinda yagir En azi yaginti avqust 35 mm yanvar 29 mm ve fevralda 36 mm olur Kis kendinde 775 mm Xan yaylaginda 1000 mm den artiq yaginti dusur Sel tufan guclu dolu kimi tebiet hadiseleri Sekide ve onu ehate eden dag ve duzenlikler ucun seciyyevidir Sel hadisesi daha tez tez musahide edilir Yatagi seherin qerb hissesinde yaxin olan Kis cayi hovzesi dunyanin en guclu sel geden yerlerinden biri sayilir Qurucay adlanan yerde Kis cayinin getirme konusuna uzun iller boyu daglardan qum das palciq toplanmis oldugundan onun merkezi hissesi seherin Dodu mehellesine nisbeten hundurdur Tufan ve dolu atmosfer hadiselerinin burada six elaqesi vardir Dagliq relyef yay aylarinda guclu qizma ve yuksek buxarlanma Sekide dolu hadiselerinin esas amilleridir Sekide dolu olan gunlerin orta illik sayi 1 4 dur yeni 10 ilde 14 defe dolu yagir Deniz seviyyesinden 500 850 m hundurluk etrafinda olan dag meseleri seherin qizmasinin qarsisini alir Dag meseleri seherin sellerden qorunmasina imkan verir seherin menzeresini daha da gozellesdirir Cimli dag cemen qonur dag mese qehveyi dag mese cemen mese boz qonur torpaqlar yayilmisdir Meselerde palid fistiq veles agaclari genis sahe tutur Heyvanat alemi zengindir Seherin esas caylari Kis ve Qurcana caylaridir Kis Eyricayin cag qolu olub uzunlugu 33 km hovzesinin sahesi 265 kvadrat kilometrdir Bas Qafqaz silsilesinin cenub yamacindan 2900 metr yukseklikden baslayir Zaqafqaziyanin en selli caylarindan biridir Yuxari axinda Damarcin adlanir Iri yasayis menteqeleri RedakteRayonda 1 seher 2 seher tipli qesebe ve 68 kend vardir Ehalisi Redakte01 01 2017 ci il tarixe Seki rayonunun ehalisi 184172 neferdir Onlardan 68360 neferi seher 115812 neferi kend erazisinde yasayir Rayonda 309 sehid aileleri 183 Qarabag Muharibesi elilleri 12 nefer II Dunya Muharibesi Veterani var Rayonun 13 nefer sakini Azerbaycan Respublikasinin Emekdar Fexri adina layiq gorulub 1142 nefer Prezident Teqaudcusudir Seki rayonunda 1764 qacqin ve 4949 mecburi kockun meskunlasmisdir Emek fealiyyeti ile mesgul olanlar 86115 nefer teskil edir Tehsil alanlarin sayi 29694 teqaudculerin sayi 25957 neferdir Etnik terkibi Redakte Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 Etnikqrup 1999 2 2009 3 Sayi Sayi Cemi 157 353 100 00 170 733 100 00Azerbaycanlilar 148 862 94 60 163 092 95 52Lezgiler 7 469 4 75 7 152 4 19Ruslar 231 0 15 121 0 07Turkler 45 0 03 26 0 02Kurdler 47 0 03 26 0 02Avarlar 15 0 01 14 0 01Tatarlar 61 0 04 10 0 01Ukraynalilar 128 0 08 6 0 00Gurculer 13 0 01 Ermeniler 7 0 00 Digerleri 475 0 30 286 0 17Gorkemli sexsleri RedakteMirze Feteli Axundzade yazici dramaturq ictimai xadim maarifci Bextiyar Vahabzade Sair Molla Cume Sair Ehmediyye Cebrayilov II Dunya Muharibesi istirakcisi partizan Gulyanaq Memmedova Azerbaycan xalq artisti Gulyaz Memmedova Azerbaycan xalq artisti Mikayil Cebrayilov Azerbaycanin Milli Qehremani Yaqub Mahmudov AMEA nin Tarix instutunun direktoru emekdar elm xadimi Azerbaycan Respublikasinin II 2000 2005 III 2005 2010 ve IV 2010 2015 cagiris Milli Meclisinin deputati Emin Sabitoglu bestekar Salman Mumtaz edebiyyatsunas alim Resid bey Efendiyev maarifci yazici Sabit Rehman yazci dramaturq Sefiqe Axundova bestekar Rasim Ocaqov kinorejissor kinooperator Cavansir Quliyev bestekar Ismayil Osmanli aktyor Lutfeli Abdullayev aktyor Covdet Haciyev bestekar Fuad Ebdurehmanov heykelteras Konul Xasiyeva Azerbaycan xalq artisti Mehemmedhuseyn xan Mustaq sairIqtisadiyyat RedakteRespublikanin iri kend teserrufati ve senaye rayonlarindan biri olan Seki rayonunun erazisi 2 43 min kvadrat km ehalisi 184172 neferdir Ondan seher ehalisi Turan ve Celebixan qesebeleri ile birlikde 68360 nefer kend ehalisi 115812 neferdir Ehalinin 49 8 faizini kisiler 50 2 faizini qadinlar teskil edir 37 0 faizi seherde 63 0 faizi ise kendde yasayir Ehalinin sixligi bir kvadrat kilometrde 76 neferdir Hazirda rayon uzre mesgul ehalinin sayi 86115 neferdir ki bunlarin da 47200 neferi kend teserrufatinda 2100 neferi senayede 750 neferi tikintide 7853 neferi tehsilde 2391 neferi sehiyyede 1900 neferi medeniyyetde 23921 neferi diger sahelerde fealiyyet gosterir 2016 ci il erzinde istehsalin esas sahelerinde ilkin hesabatlara gore adambasina faktiki qiymetlerle 1758 manat olmaqla 323823 4 min manatliq mehsul buraxilmisdir 2016 ci ilde faktiki qiymetlerle mehsul buraxilisi 2015 ci ilin muvafiq dovru ile muqayisede 107 9 faiz teskil edir O cumleden senayede mehsul buraxilisi 21547 0 min manat kend teserrufatinda 152319 4 min manat tikintide 17081 2 min manat neqliyyat ve anbar teserrufatinda 6544 0 min manat informasiya ve rabitede 1762 7 min manat topdan ve perakende satis avtomobillerin motosikiletlerin meiset esyalarinin satisi ve temiri sahesinde 124569 1 min manat olmusdur Perakende emtee dovriyyesi 347958 3 min manat ehaliye gosterilen pullu xidmetlerin hecmi ise 81524 6 min manat olmusdur Umumi mehsul buraxilisi 2003 cu il ille muqayisede 2016 ci ilde 6 defe senaye mehsulunun hecmi 7 defe ve kend teserrufatinin umumi mehsulu 4 5 defe artmisdir Esas kapitala yoneldilmis investisiya 10 defe artaraq 31282 3 min manat o cumleden tikinti qurasdirma isleri 6 9 defe artaraq 17081 2 min manat teskil etmisdir Sahibkarliga Komek Milli Fondunun vasitesile Seki rayonu uzre 459 sahibkarliq subyektine 28 03 mln manat o cumleden 2016 ci il erzinde 33 sahibkarliq subyekti uzre 339 5 min manat guzestli kretit verilmisdir Rayonda 2016 ci il erzinde 2978 yeni is yeri acilmisdir ki bunlarin da hamisi daimi is yerleridir Umumiyyetle 2003 2016 ci iller erzinde rayonda 18834 yeni is yeri acilmisdir ki bunun da 94 4 faizi daimi is yerleridir Rayon uzre orta ayliq emek haqqi 256 manat olmusdur 2003 2016 ci iller erzinde rayonda 30 yeni mekteb binasi tikilmisdir Hazirda rayonda 29 senaye muessisesi fealiyyet gosterir ki bunlarin da 21 i kicik muessiselerdir Ehaliye 38 elektron sistemli ATS ve 38 poct sobesi xidmet gosterir ki bunlardan da 9 ATS ve 8 poct sobesi seherde 29 ATS ve 30 poct sobesi kendlerdedir Maddi medeni irsi RedakteRayonda Zeyzit mebedi XI XII Kis kilsesi Aydinbulaq qullesi ve s abideler var Neqliyyat RedakteSekini Azerbaycanin diger rayonlari ile inkisaf etmis neqliyyat sebekesi demir yolu ve avtomobil yollari birlesdirir Sekiden Baki seherinedek olan mesafe 305 km dir Inzibati erazi vahidlerinin sayi Redakte1 seher 2 qesebe 68 kendi vardir Seki seheriTuran qesebesi Celebixan qesebesiAbbas Aran Asagi Dasagil Asagi Goynuk Asagi Keldek Asagi Kungut Asagi Layisqi Asagi SabalidAydinbulaq Babaratma Baqqal Baltali Bas Goynuk Bas Keldek Bas Kungut Bas LayisqiBas Sabalid Bas Zeyzid Bideyiz Birinci Bilecik Bolludere Boyuk Dehne Ceferabad CeyirliCumakend Cunud CapaganRayonda 2 qesebe ve 31 kend icra numayendeliyi 1 seher belediyyesi 39 kend belediyyesi movcuddur Rayonda 343 idare ve teskilat 17 bank filiali 14 mehmanxana 1 rabite ve 1 poct muessisesi fealiyyet gosterir Iscilerin sayina gore en iri muessise Seki Ipek ASC dir Hazirda rayon uzre mesgul ehalinin sayi 88000 neferdir ki bunlarin da 43600 neferi kend teserrufatinda 2900 neferi senayede 8840 neferi tikintide 7946 neferi tehsilde 2436 neferi sehiyyede 22278 neferi diger sahelerde fealiyyet gosterir Metbex RedakteSeki ozunun cox zengin metbexi ilk novbede Seki pitisi Seki halvasi Dum Dum halvasi 4 bamiyesi qirma badami Seki paxlavasi ve sirniyyatlari ile meshurdur Hemcinin doymeci cigirtmali plovu Cousu gulabi balvasi alali qutabi ile de taninir Menbe RedakteAzerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Kend rayonlari sehife 871 872 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017Istinadlar Redakte Umumi melumat Azerbaycan Respublikasinin inzibati erazi vahidleri Inzibati kend rayonlari 01 01 2006 sehife 12 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Mesul katib akademik T M Nagiyev Azerbaycan cildi Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2007 884 sehife ISBN 9789952441017 Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census ARB Seki 26 09 2016 Dum dum halvasi azerb Youtube com Istifade tarixi 2016 09 27 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Seki rayonu ile elaqeli mediafayllar var Seki rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Seki rayonu amp oldid 5928728, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.