fbpx
Wikipedia

Şimali Azərbaycanda komendant idarə üsulu

September 15, 2021

Şimali Azərbaycanda komendant idarə üsulu - Azərbaycanın Rusiya tərəfindən istila edilməsinin gedişində yaradılmış yeni inzibati idarəetmə sistemi.Komendant üsulu yarandı

Yeni inzibati iddarəetmə sisteminin yaradılması

Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən istila edilməsinin gedişində yeni inzibati sistemi yaradılmağa başladı. Rus qoşunlarına müqavimət göstərən xanlar hakimiyyətdən məhrum edilir, xanlıqlar isə başda komendant olmaqla dairə və əyalətlərə çevrilirdilər. Komendantlar Qafqazdakı rus ordusunun baş komandanı tərəfindən mayor və daha yüksək rütbəli rus zabitlərindən təyin olunurdu. Məsələn, Gəncə xanlığı hərbi cəhətdən tabe edilən kimi, ləğv edildi; onun yerində başında rus zabiti dayanan hərbi dairə yaradıldı. Bakıda da elə belə olmuşdu.

Bəzi hallarda komendant idarə sistemi tətbiq edilməzdən əvvəl qısa müddətə keçid sistemi yaradıldı. Quba xanlığı 1806-cı ildə işğal edildikdən sonra rus hərbi dairələrinin nəzarəti altında yerli bəylərdən – naiblərdən təşkil olunmuş müvəqqəti orqan tərəfindən idarə olunan əyalətə çevrildi. Yalnız 1810-cu ildə hakimiyyət komendanta verildi.

Ölkənin yerdə qalan hissəsində - Qarabağ, Şəki, Şirvan və Lənkəran xanlıqlarında işğalın birinci mərhələsində əvvəlki sistemi və idarə aparatı saxlanılmışdı. Bu xanlıqlar Rusiyaya ikitərəfli (dövlətlərarası) müqavilə əsasında, silahlı qüvvə tətbiq edilmədən ilhaq edilmişdi. Məhz buna görə də onlar özlərinin siyasi statusları ilə fərqlənirdilər:adları çəkilən xanlıqlar Rusiya imperiyası sistemində asılı dövlət qurumları vəziyyətində idilər. Xanların daxili idarəçilikdə hüquqları əvvəlki həcmdə saxlanılsa da, onların səlahiyyət və hakimiyyətləri xeyli dəyişikliyə məruz qalmaqla məhdudlaşdırıldı. Belə ki, xanlıqlarınm ərazisində rus hərbi qüvvələri yerləşdirilir, hakim vassaların özləri isə çar generalları siyahısına daxil edilir və Qafqazdakı hərbi məsələlər üzrə baş komandanın tapşırıqlarını yerinə yetirirdilər. Bununla belə, 20-ci illərə yaxın çarizm öz vassalarının xidmətindən imtina etməyi lazım bildivə bütün xanlıqlar ləğv edildi. Şəki xanlığında 1819-cu ildə, Şirvan xanlığında 1820-ci ildə, Qarabağ xanlığında 1822-ci ildə, Talış xanlığında 1826-cı ildə köhnə idarəçilik ləğv edilərək, komendantlıqlarla əvəz edildi.

Şimali Azərbaycan ərazisində altı əyalət – Talış, Şirvan, Şəki, Qarabağ, Bakı və Quba əyalətləri, Yelizavetpol dairəsi, Car-Balakən vilayəti (1830-cu ildə yaradılmışdı) və iki distansiya:Qazax və Şəmşəddil distansiyaları yaradıldı.

Əyalətlər iki dairədə birləşdirildi. Şəki, Şirvan, Qarabağ və Talış əyalətləri Şuşada yerləşən hərbi dairəyə tabe olan, "Müsəlman dairəsi" adlandırılan dairəyə daxil idilər.

Komendantların əsas funksiyaları

Əyalətdə faktiki olaraq bütün hakimiyyət komendantların əlində cəmlənmişdi. Onun ən mühüm vəzifələrindən biri dövlət əmlakına rəhbərlik etmək idi. Xan hakimiyyəti ləğv edildikcə, xanların və düşmən əhvali-ruhiyyəli bəylərin bütün əmlakı – məskunlaşmış və məskunlaşmamış torpaqlar, otlaqlar, bağlar, balıq vətəgələri, duz mədənləri, neft quyuları və s. dövlətin ixtiyarına keçirdi. Bu əmlakın bir hissəsini dövlətin özü istismar edir, digər hissəsini isə iltizama verirdi. Hər iki halda komendant təsərrüfat hissəsinin başçısı kimi çıxış edirdi. Dövlətə məxsus "əmlakı yoxlamaq və dəqiq müəyyənləşdirmək", dövlətin gəlirini artırmaq üçün vasitələr axtarmaq onun vəzifəsinə daxil idi. Komendant xəzinə torpaqlarından vergilərin vaxtında toplanmasına, həmçinin sahibkar kəndlilərinin dövlət mükəlləfiyyətlərini yerinə yetirməsinə göz qoyurdu. Gömrük pulu (rəhdari) və qapan pulu (mizan) vergilərin verilməsinə nəzarət və komendantın səlahiyyətinə daxil idi.

Çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinin bilavasitə icraçısı və həyata keçiricisi olan komendantlar yerli feodalların siyasi etibarlılığını, onların çarizmə necə xidmət etdiklərini diqqətlə izləyirdilər. Onlardan özlərini mütləqiyyətin sadiq xidmətçiləri kimi göstərənlər komendant tərəfindən tiyul hüququ ilə məskun və qeyri-məskun torpaqlarla, rəncbərlərlə bolluca təmin edilirdilər. Sadiq bəylərə məskunlaşmış torpaqlar və rəncbərlər verilməsi, məsələn, Qubanın komendantı polkovnik Lisaneviç tərəfindən 1810-cu ildə yerli feodal Məmməd bəyə ilk torpaq mükafatının verilməsinin əsaslandırılması buna xarakterik misaldır: "Sizin tərəfdən bizim əlahəzrət hökmdara göstərilən hüsn-rəğbətə görə... mən sizə kəndləriniz Zərqova və Talabinin idarəsini... tam inamla sizə tapşırıram ki, siz bunu özünüzün Rusiya hökumətinə sədaqətinizə hörmət kimi qəbul edərək, əlahəzrət imperatora bütün hörmətinizi saxlayacaqsınınız və təkcə öz şəxsdi xeyrinizi gözləməyib, əhalini də bu cür cinayətlərdən (çar hakimiyyətinə qarşı çıxışlardan) çəkindirəcəksiniz və kəndliləri və yaxud başqa birilərini buna sövq edənlərin qarşısını alacaqsınız".

Komendant idarəetmə sisteminin pillələri

Xanlıqlar dövründə olduğu kimi, əyalətlər naiblər tərəfindən idarə olunan mahallara bölünürdü. Onlar komendant tərəfindən çarizmə sədaqətli bəylərdən təyin edilir və Qafqazdakı baş komandan tərəfindən təsdiq edilirdi.

Naiblərin hüquq və vəzifələri hər hansı bir rəsmi sənədlə təsdiq olunmamışdı, o nəinki müxtəlif əyalətlərdə müxtəlif idi, hətta çox vaxt bir əyalətin hüdudlarında da eyni deyildi. Bir qayda olaraq onlar bütöv əyalət üçün müəyyən edilmiş ölçüyə əsaslanaraq vergi və mükəlləfiyyətləri kəndlər arasında bölüşdürür, kəndliləri mükəlləfiyyətləri yerinə yetirməyə məcbur edir, məhkəmə və polis hakimiyyətini yerinə yetirirdilər.

Naiblərin əksəriyyəti məvacib almırdı. Məsələn, Qarabağ əyalətində 11 naibdən yalnız ikisi məvacib alırdı. Naiblər öz vəzifələrinə görə toplanan verginin bir hissəsi hesabına mükafatlandırılırdılar. Onlar həmçinin məskunlaşmamış xəzinə torpaqlarından və dövlət kəndlilərindən istifadə edirdilər.

Qarabağ əyalətində mahal naibləri kəndlilərin bütün gəlirlərin onda bir hissəsi ailələri üçün ərzaq almağa sərf edirdilər. Onlar üçün xidmətçilər ayrılırdı. Kəndlilər mahal naiblərinin torpaqlarını əkir, bəzən isə məhsulu yığmağa və döyməyə kömək edirdilər. Əhali toya görə naibə "toy payı" adı altında vergi ödətirdi. Çəkişmələrin xeyrinə toplanırdı.

Komendant odarəçıliyinin ən aşağı pilləsində kəndxudalar və yüzbaşılar dururdular. Bu vəzifə "seçkili" idi, lakin çox vaxt kənd icması cəza olaraq bu hüquqdan məhrum edilir və kəndə hökumət kəndxudası təyin edilirdi. Hökumət kəndxudasından fərqli olaraq seçkili kəndxudalar məvacib almırdılar. Lakin kəndlilərdən toplanılan vergilərin bir hissəsi onlara çatırdı. Bəzən belə kəndxudaların sərəncamına məskunlaşmamış torpaqlar və rəncbərlər verilirdi.

Kəndxuda icma hüdudlarında qayda-qanunun gözlənilməsinə, kəndlilərin mükəlləfiyyətləri müntəzəm yerinə yetirməsinə pul vergilərinin toplanmasına, yolların, körpülərin və suvarma şəbəkələrinin saxlanmasına cavabdeh idi.

Komendant idarə sistemi hərbiləşdirilmiş, "müvəqqəti və sanki özgə torpaqlarında işğalçı xarakter daşıyırdı". Komendant idarə üsulu keçmiş istismar aparatının azacıq yeniləşdirilmiş forması idi. Buna görə də o, köhnə inzibati-idarə sistemini əsaslı şəkildə dağıda bilmədi. Xanlıqlar ləğv edildikdən sonra komendantlara "keçmiş idarə formalarını dəyişdirmədən keçmiş (xan) adətlər ilə idarə" etmək barəsində sərəncam verilmişdi. Hətta hökumət dairələrində də etiraf edilirdi ki, "Cənubi Qafqaz diyarının idarəsi, bəzi əyalətlərin Rusiyaya birləşdirilməsindən 30o ilə qədər vaxtın keçməsinə baxmayaraq, hələ özündə həmin ölkənin keçmiş hakimlərinin hesabatsız, özbaşına və qeyri-müəyyən idarəçiliklərinin nişanələrini saxlayır"

Komendant cəza orqanlarının – polisin və məhkəmənin də fəaliyyətinə rəhbərlik edirdi. O, hərbi nökərlərə və yerli atlı polisə (çaparlara) başçılıq edir, mülki və əhəmiyyətli cinayət işlərinə baxan şəhər və yaxud əyalət məhkəmələrinə sədrlik edirdi. Məhkəmə kollegial orqan olsa da (belə ki, onun tərkibinə yerli əyanların nümayəndələrindən seçilən daha dörd üzv daxil olurdu), əslində iş komendant tərəfindən təkbaşına həll edirdi. O, adətən heç bir qanuna əsaslanmadan qərar çıxarır və bu da hökm üçün əasa olurdu. Məhkəmədə işlərin həlli aylarla, bəzən isə illərlə uzadılırdı.

Ağır cinayətlərinə hərbi məhkəmə və yaxud hərbi məhkəmə komissiyası baxırdı. Hərbi məhkəmə prosesləri qısa müddətli olması ilə fərqlənirdi. Məhkəmə üç gün ərzində qərar çıxarır, sonra baxılmaq və təsdiq edilmək üçün Qafqazdakı baş komandana göndərilirdi. Hərbi məhkəmə çar müstəmləkələrinin əlində sosial və müstəmləkə zülmünə qarşı çıxış edənlərə divan tutmaq üçün əlverişlçi cəza orqanı idi.

Nəhayət, komendant həmçinin hərbi qarnizonun rəisi idi. Beləliklə, onun əlində çox böyük hakimiyyət-icraedici, məhkəmə və hərbi hakimiyyət toplanmışdı. "Yüz minlərlə əhalinin hüququ, namusu və əmlakı... komendantın özbaşınalığından asılıdır". XIX əsrin 20-ci illərin sonu 30-cu illərinin əvvəllərində Cənubi Qafqaz diyarını təftiş edən senatorlar Meçnikov və Kutaytsev belə nəticəyə gəlmişdilər.

Komendant idarə üsulu müstəmləkə əsarətinin təzahür forması idi

Komendant idarə sistemi çarizm tərəfindən bərqərar edilmiş despotik müstəmləkə rejiminin məhsulu nə konkret təzahürü idi. Belə bir şəraitdə komendatlara – yeni yaradılmış və zəif nəzarət olunan inzibati idarənin əsas şəxsiyyətlərinə böyük hakimiyyət verilməsi görünməmiş cinayətkarlıq və pozuntular doğururdu. Bu cinayətkarlıq və pozuntular komendant idarəsinin, demək olar ki, bütün illərində mövcud idi, onlar bu idarəçiliyin ayrılmaz tərkib hissəsi olunmuşdular.

Əhali ilk növbədə kəndlilər komendant idarəsinin hərbi-dairə rəisindən başlamış kəndxudaya qədər bütün qulluqçuları tərəfindən amansız soyğunçuluğa məruz qalırdılar.

Cənubi Qafqaz diyarını təftiş etmiş senatorlar Kutaysov və Meçnikov çarın adına göndərdikləri 1831-ci il tarixli məlumatda göstərirdilər ki, "knyaz Mədətov müsəlman dairəsinin hərbi-dairə rəisi olarkən özgələrin mülklərini özbaşına ələ keçirmişdir, əgər Knyaz Mədətov sağ olsaydı, bu əmələrinə görə məhkəməyə verilməli idi".

Komendantlar da kəndliləri və şəhərliləri amansızcasına soyurdular. Talış əyalətinin komendantı polkovnik Korniyenkonun və Quba əyalətinin komendantı Gimbutun özbaşınalığı, zülmü və azğınlığı 1831-ci ildə Talış üsyanının və 1837-ci ildə Quba kəndlilərinin silahlı çıxışlarının əsas səbəblərindən biri idi. Gimbut və Korniyenko istisnalıq təşkil etmirdilər. Digər əyalətlərin komendanları da kəndliləri amansızcasına soyur və azğınlıq törədirdilər.

Qarabağ əyaləti komendantının şəxsiyyəti komendant idarəsi üçün çox səciyyəvi idi. 1837-ci ildə Qarabağ əyalətini çar məmuru göstərirdi ki, "xalqın ümumi səsi komendant knyaz Baratovu... hədsiz özbaşınalıqda və amansızlıqla günahlandırır". Çar məmurunun dediyinə görə, əhali bildirirdi ki, komendantla "pulla hər şey etmək olar, pulsuz heç bir şey etmək olmaz".

Komendant idarəsi məmurlarının zülm və zorakılıqları haqqında Qarabağ əyalətinin Zəngəzur mahalının Parkagüt kəndinin sakinjləri obrazlı şəkildə belə yazırdılar: "Bizim rəislər, sürüyə daranmış cavanlar kimi, müxtəlif sıxıntılarla bizim güzəranımızı pozurlar. Rəhbərliyin hər hansı verginin, yaxud mükəlləfiyyətin ödənilməsi tələbi həmişə naib tərəfdən ikiqat artırılır"

Bütün Şimali Azərbaycanda komendant idarəsinin məmurları xalq kütlələrini amansızcasına soyub talayırdılar. Bunu hətta yüksək rütbəli çar məmurları da etiraf etməyə məcbur olmuşdular. Senatorlar Meçnikov və Kutaysovun ədliyyə nazirinin adına göndərdikləri təqdimatda deyilirdi: "Müsəlman əyalətərinin idarə edilməsini tədqiq edərkən idarə edənlərin azğınlığından və xalqın əzabından insan əqli dəhşətə gəlir. Burada artıq insanlıq tamamilə tapdanmış, yüksək ədalət və azğın özbaşınalıq dairə rəislərinin, komendantların, pristavların və digər rəhbər şəxslərin fəaliyyətinin əsasıdır"

XIX əsrin 20-ci illərinin sonlarında çar Rusiyasının Cənubi Qafqazdakı müstəmləkəçilik siyasətində yeni mərhələ başlandı. Bu, iki səbəblə şərtlənirdi: birincisi, Rusiyanın daxili quberniyalarında kapitalist sənayesinin, hər şeydən əvvəl toxuculuq sənayesinin inkişafı və ikincisi, Cənubi Qafqazda hərbi strateji şəraitin əsaslı şəkildə dəyişməsi idi. Sonuncudan ölkənin İran və Türkiyənin təcavüzkar qəsdlərindən etibarlı müdafiə olunduğu aşkara çıxdı.

Belə bir şəraitdə hökumət və ticarət-sənaye dairələri Cənubi Qafqaza, o cümlədən Şimali Azərbaycana perspektivli xammal bazası və rus sənayesinin məhsullarını satmaq üçün əlverişli bazar kimi baxmağa başladılar.

Lakin bu iqtisadi məqsədlərə nail olmaq üçün çarizm, hər şeydən əvvəl, bu ölkədə özünün siyasi hökmranlığını möhkəmləndirməli idi. Çarizmin həm Petrburqdakı, həm də Qafqazın özündəki yüksək rütbəli müstəmləkə siyasəti strateqlərinin fikrincə çatmağın ən mühüm amillərindən biri bu yerlərin idarəsini Rusiyanın əsasən tamamilə yenidən qurmaq olmalı idi.

Mənbə

  • Алиев Ф.М. Азербайджано-русские отношения в XV-XIX вв., ч. I, Б., 1986.
  • Гасапов ИМ. Земельная политика царизма в Азербайджане в первой половине XIX века. // Azərb. SSR ЕА Xəbərləri, 1956, №4
  • А.Мильман. Политический строй Азербайджана в XIX - начале XX века. Б., 1966
  • И.М.Гасанов. Частновладельческие крестьяне в Азербайджане в первой половине XIX века. Б., 1957,
  • Колониальная политика Российского царизма в Азербайджане. Т. I, М.-Л., 1936,

İstinadlar

  1. . И.М.Гасанов. Частновладельческие крестьяне в Азербайджане в первой половине XIX века. Б., 1957, səh. 20.
  2. Колониальная политика Российского царизма в Азербайджане. Т. I, М.-Л., 1936,
  3. А.Ш.Мильман. Политический строй Азербайджана в XIX -начале XX века. Б.,1966,стр.74.
  4. ↑ И.П.Петрушевский. Колониальная политика. Ч. II, səh. 10.
  5. Колониальная политика Российского царизма в Азербайджане. Т.I, М.-Л., 1936,

September 15, 2021
şimali, azərbaycanda, komendant, idarə, üsulu, azərbaycanın, rusiya, tərəfindən, istila, edilməsinin, gedişində, yaradılmış, yeni, inzibati, idarəetmə, sistemi, komendant, üsulu, yarandı, mündəricat, yeni, inzibati, iddarəetmə, sisteminin, yaradılması, komenda. Simali Azerbaycanda komendant idare usulu Azerbaycanin Rusiya terefinden istila edilmesinin gedisinde yaradilmis yeni inzibati idareetme sistemi Komendant usulu yarandi Mundericat 1 Yeni inzibati iddareetme sisteminin yaradilmasi 2 Komendantlarin esas funksiyalari 3 Komendant idareetme sisteminin pilleleri 4 Komendant idare usulu mustemleke esaretinin tezahur formasi idi 5 Menbe 6 IstinadlarYeni inzibati iddareetme sisteminin yaradilmasi RedakteSimali Azerbaycanin Rusiya terefinden istila edilmesinin gedisinde yeni inzibati sistemi yaradilmaga basladi Rus qosunlarina muqavimet gosteren xanlar hakimiyyetden mehrum edilir xanliqlar ise basda komendant olmaqla daire ve eyaletlere cevrilirdiler Komendantlar Qafqazdaki rus ordusunun bas komandani terefinden mayor ve daha yuksek rutbeli rus zabitlerinden teyin olunurdu Meselen Gence xanligi herbi cehetden tabe edilen kimi legv edildi onun yerinde basinda rus zabiti dayanan herbi daire yaradildi Bakida da ele bele olmusdu Bezi hallarda komendant idare sistemi tetbiq edilmezden evvel qisa muddete kecid sistemi yaradildi Quba xanligi 1806 ci ilde isgal edildikden sonra rus herbi dairelerinin nezareti altinda yerli beylerden naiblerden teskil olunmus muveqqeti orqan terefinden idare olunan eyalete cevrildi Yalniz 1810 cu ilde hakimiyyet komendanta verildi Olkenin yerde qalan hissesinde Qarabag Seki Sirvan ve Lenkeran xanliqlarinda isgalin birinci merhelesinde evvelki sistemi ve idare aparati saxlanilmisdi Bu xanliqlar Rusiyaya ikiterefli dovletlerarasi muqavile esasinda silahli quvve tetbiq edilmeden ilhaq edilmisdi Mehz buna gore de onlar ozlerinin siyasi statuslari ile ferqlenirdiler adlari cekilen xanliqlar Rusiya imperiyasi sisteminde asili dovlet qurumlari veziyyetinde idiler Xanlarin daxili idarecilikde huquqlari evvelki hecmde saxlanilsa da onlarin selahiyyet ve hakimiyyetleri xeyli deyisikliye meruz qalmaqla mehdudlasdirildi Bele ki xanliqlarinm erazisinde rus herbi quvveleri yerlesdirilir hakim vassalarin ozleri ise car generallari siyahisina daxil edilir ve Qafqazdaki herbi meseleler uzre bas komandanin tapsiriqlarini yerine yetirirdiler Bununla bele 20 ci illere yaxin carizm oz vassalarinin xidmetinden imtina etmeyi lazim bildive butun xanliqlar legv edildi Seki xanliginda 1819 cu ilde Sirvan xanliginda 1820 ci ilde Qarabag xanliginda 1822 ci ilde Talis xanliginda 1826 ci ilde kohne idarecilik legv edilerek komendantliqlarla evez edildi Simali Azerbaycan erazisinde alti eyalet Talis Sirvan Seki Qarabag Baki ve Quba eyaletleri Yelizavetpol dairesi Car Balaken vilayeti 1830 cu ilde yaradilmisdi ve iki distansiya Qazax ve Semseddil distansiyalari yaradildi Eyaletler iki dairede birlesdirildi Seki Sirvan Qarabag ve Talis eyaletleri Susada yerlesen herbi daireye tabe olan Muselman dairesi adlandirilan daireye daxil idiler Komendantlarin esas funksiyalari RedakteEyaletde faktiki olaraq butun hakimiyyet komendantlarin elinde cemlenmisdi Onun en muhum vezifelerinden biri dovlet emlakina rehberlik etmek idi Xan hakimiyyeti legv edildikce xanlarin ve dusmen ehvali ruhiyyeli beylerin butun emlaki meskunlasmis ve meskunlasmamis torpaqlar otlaqlar baglar baliq vetegeleri duz medenleri neft quyulari ve s dovletin ixtiyarina kecirdi Bu emlakin bir hissesini dovletin ozu istismar edir diger hissesini ise iltizama verirdi Her iki halda komendant teserrufat hissesinin bascisi kimi cixis edirdi Dovlete mexsus emlaki yoxlamaq ve deqiq mueyyenlesdirmek dovletin gelirini artirmaq ucun vasiteler axtarmaq onun vezifesine daxil idi Komendant xezine torpaqlarindan vergilerin vaxtinda toplanmasina hemcinin sahibkar kendlilerinin dovlet mukellefiyyetlerini yerine yetirmesine goz qoyurdu Gomruk pulu rehdari ve qapan pulu mizan vergilerin verilmesine nezaret ve komendantin selahiyyetine daxil idi Carizmin mustemlekecilik siyasetinin bilavasite icracisi ve heyata keciricisi olan komendantlar yerli feodallarin siyasi etibarliligini onlarin carizme nece xidmet etdiklerini diqqetle izleyirdiler Onlardan ozlerini mutleqiyyetin sadiq xidmetcileri kimi gosterenler komendant terefinden tiyul huququ ile meskun ve qeyri meskun torpaqlarla rencberlerle bolluca temin edilirdiler Sadiq beylere meskunlasmis torpaqlar ve rencberler verilmesi meselen Qubanin komendanti polkovnik Lisanevic terefinden 1810 cu ilde yerli feodal Memmed beye ilk torpaq mukafatinin verilmesinin esaslandirilmasi buna xarakterik misaldir Sizin terefden bizim elahezret hokmdara gosterilen husn regbete gore men size kendleriniz Zerqova ve Talabinin idaresini tam inamla size tapsiriram ki siz bunu ozunuzun Rusiya hokumetine sedaqetinize hormet kimi qebul ederek elahezret imperatora butun hormetinizi saxlayacaqsininiz ve tekce oz sexsdi xeyrinizi gozlemeyib ehalini de bu cur cinayetlerden car hakimiyyetine qarsi cixislardan cekindireceksiniz ve kendlileri ve yaxud basqa birilerini buna sovq edenlerin qarsisini alacaqsiniz 1 Komendant idareetme sisteminin pilleleri RedakteXanliqlar dovrunde oldugu kimi eyaletler naibler terefinden idare olunan mahallara bolunurdu Onlar komendant terefinden carizme sedaqetli beylerden teyin edilir ve Qafqazdaki bas komandan terefinden tesdiq edilirdi Naiblerin huquq ve vezifeleri her hansi bir resmi senedle tesdiq olunmamisdi o neinki muxtelif eyaletlerde muxtelif idi hetta cox vaxt bir eyaletin hududlarinda da eyni deyildi Bir qayda olaraq onlar butov eyalet ucun mueyyen edilmis olcuye esaslanaraq vergi ve mukellefiyyetleri kendler arasinda bolusdurur kendlileri mukellefiyyetleri yerine yetirmeye mecbur edir mehkeme ve polis hakimiyyetini yerine yetirirdiler Naiblerin ekseriyyeti mevacib almirdi Meselen Qarabag eyaletinde 11 naibden yalniz ikisi mevacib alirdi 2 Naibler oz vezifelerine gore toplanan verginin bir hissesi hesabina mukafatlandirilirdilar Onlar hemcinin meskunlasmamis xezine torpaqlarindan ve dovlet kendlilerinden istifade edirdiler Qarabag eyaletinde mahal naibleri kendlilerin butun gelirlerin onda bir hissesi aileleri ucun erzaq almaga serf edirdiler Onlar ucun xidmetciler ayrilirdi Kendliler mahal naiblerinin torpaqlarini ekir bezen ise mehsulu yigmaga ve doymeye komek edirdiler Ehali toya gore naibe toy payi adi altinda vergi odetirdi Cekismelerin xeyrine toplanirdi 3 Komendant odareciliyinin en asagi pillesinde kendxudalar ve yuzbasilar dururdular Bu vezife seckili idi lakin cox vaxt kend icmasi ceza olaraq bu huquqdan mehrum edilir ve kende hokumet kendxudasi teyin edilirdi Hokumet kendxudasindan ferqli olaraq seckili kendxudalar mevacib almirdilar Lakin kendlilerden toplanilan vergilerin bir hissesi onlara catirdi Bezen bele kendxudalarin serencamina meskunlasmamis torpaqlar ve rencberler verilirdi Kendxuda icma hududlarinda qayda qanunun gozlenilmesine kendlilerin mukellefiyyetleri muntezem yerine yetirmesine pul vergilerinin toplanmasina yollarin korpulerin ve suvarma sebekelerinin saxlanmasina cavabdeh idi Komendant idare sistemi herbilesdirilmis muveqqeti ve sanki ozge torpaqlarinda isgalci xarakter dasiyirdi Komendant idare usulu kecmis istismar aparatinin azaciq yenilesdirilmis formasi idi Buna gore de o kohne inzibati idare sistemini esasli sekilde dagida bilmedi Xanliqlar legv edildikden sonra komendantlara kecmis idare formalarini deyisdirmeden kecmis xan adetler ile idare etmek baresinde serencam verilmisdi Hetta hokumet dairelerinde de etiraf edilirdi ki Cenubi Qafqaz diyarinin idaresi bezi eyaletlerin Rusiyaya birlesdirilmesinden 30o ile qeder vaxtin kecmesine baxmayaraq hele ozunde hemin olkenin kecmis hakimlerinin hesabatsiz ozbasina ve qeyri mueyyen idareciliklerinin nisanelerini saxlayir 4 Komendant ceza orqanlarinin polisin ve mehkemenin de fealiyyetine rehberlik edirdi O herbi nokerlere ve yerli atli polise caparlara basciliq edir mulki ve ehemiyyetli cinayet islerine baxan seher ve yaxud eyalet mehkemelerine sedrlik edirdi Mehkeme kollegial orqan olsa da bele ki onun terkibine yerli eyanlarin numayendelerinden secilen daha dord uzv daxil olurdu eslinde is komendant terefinden tekbasina hell edirdi O adeten hec bir qanuna esaslanmadan qerar cixarir ve bu da hokm ucun easa olurdu Mehkemede islerin helli aylarla bezen ise illerle uzadilirdi Agir cinayetlerine herbi mehkeme ve yaxud herbi mehkeme komissiyasi baxirdi Herbi mehkeme prosesleri qisa muddetli olmasi ile ferqlenirdi Mehkeme uc gun erzinde qerar cixarir sonra baxilmaq ve tesdiq edilmek ucun Qafqazdaki bas komandana gonderilirdi Herbi mehkeme car mustemlekelerinin elinde sosial ve mustemleke zulmune qarsi cixis edenlere divan tutmaq ucun elverislci ceza orqani idi Nehayet komendant hemcinin herbi qarnizonun reisi idi Belelikle onun elinde cox boyuk hakimiyyet icraedici mehkeme ve herbi hakimiyyet toplanmisdi Yuz minlerle ehalinin huququ namusu ve emlaki komendantin ozbasinaligindan asilidir 4 XIX esrin 20 ci illerin sonu 30 cu illerinin evvellerinde Cenubi Qafqaz diyarini teftis eden senatorlar Mecnikov ve Kutaytsev bele neticeye gelmisdiler Komendant idare usulu mustemleke esaretinin tezahur formasi idi RedakteKomendant idare sistemi carizm terefinden berqerar edilmis despotik mustemleke rejiminin mehsulu ne konkret tezahuru idi Bele bir seraitde komendatlara yeni yaradilmis ve zeif nezaret olunan inzibati idarenin esas sexsiyyetlerine boyuk hakimiyyet verilmesi gorunmemis cinayetkarliq ve pozuntular dogururdu Bu cinayetkarliq ve pozuntular komendant idaresinin demek olar ki butun illerinde movcud idi onlar bu idareciliyin ayrilmaz terkib hissesi olunmusdular Ehali ilk novbede kendliler komendant idaresinin herbi daire reisinden baslamis kendxudaya qeder butun qulluqculari terefinden amansiz soygunculuga meruz qalirdilar Cenubi Qafqaz diyarini teftis etmis senatorlar Kutaysov ve Mecnikov carin adina gonderdikleri 1831 ci il tarixli melumatda gosterirdiler ki knyaz Medetov muselman dairesinin herbi daire reisi olarken ozgelerin mulklerini ozbasina ele kecirmisdir eger Knyaz Medetov sag olsaydi bu emelerine gore mehkemeye verilmeli idi 5 Komendantlar da kendlileri ve seherlileri amansizcasina soyurdular Talis eyaletinin komendanti polkovnik Korniyenkonun ve Quba eyaletinin komendanti Gimbutun ozbasinaligi zulmu ve azginligi 1831 ci ilde Talis usyaninin ve 1837 ci ilde Quba kendlilerinin silahli cixislarinin esas sebeblerinden biri idi Gimbut ve Korniyenko istisnaliq teskil etmirdiler Diger eyaletlerin komendanlari da kendlileri amansizcasina soyur ve azginliq toredirdiler Qarabag eyaleti komendantinin sexsiyyeti komendant idaresi ucun cox seciyyevi idi 1837 ci ilde Qarabag eyaletini car memuru gosterirdi ki xalqin umumi sesi komendant knyaz Baratovu hedsiz ozbasinaliqda ve amansizliqla gunahlandirir Car memurunun dediyine gore ehali bildirirdi ki komendantla pulla her sey etmek olar pulsuz hec bir sey etmek olmaz Komendant idaresi memurlarinin zulm ve zorakiliqlari haqqinda Qarabag eyaletinin Zengezur mahalinin Parkagut kendinin sakinjleri obrazli sekilde bele yazirdilar Bizim reisler suruye daranmis cavanlar kimi muxtelif sixintilarla bizim guzeranimizi pozurlar Rehberliyin her hansi verginin yaxud mukellefiyyetin odenilmesi telebi hemise naib terefden ikiqat artirilir Butun Simali Azerbaycanda komendant idaresinin memurlari xalq kutlelerini amansizcasina soyub talayirdilar Bunu hetta yuksek rutbeli car memurlari da etiraf etmeye mecbur olmusdular Senatorlar Mecnikov ve Kutaysovun edliyye nazirinin adina gonderdikleri teqdimatda deyilirdi Muselman eyaleterinin idare edilmesini tedqiq ederken idare edenlerin azginligindan ve xalqin ezabindan insan eqli dehsete gelir Burada artiq insanliq tamamile tapdanmis yuksek edalet ve azgin ozbasinaliq daire reislerinin komendantlarin pristavlarin ve diger rehber sexslerin fealiyyetinin esasidir XIX esrin 20 ci illerinin sonlarinda car Rusiyasinin Cenubi Qafqazdaki mustemlekecilik siyasetinde yeni merhele baslandi Bu iki sebeble sertlenirdi birincisi Rusiyanin daxili quberniyalarinda kapitalist senayesinin her seyden evvel toxuculuq senayesinin inkisafi ve ikincisi Cenubi Qafqazda herbi strateji seraitin esasli sekilde deyismesi idi Sonuncudan olkenin Iran ve Turkiyenin tecavuzkar qesdlerinden etibarli mudafie olundugu askara cixdi Bele bir seraitde hokumet ve ticaret senaye daireleri Cenubi Qafqaza o cumleden Simali Azerbaycana perspektivli xammal bazasi ve rus senayesinin mehsullarini satmaq ucun elverisli bazar kimi baxmaga basladilar Lakin bu iqtisadi meqsedlere nail olmaq ucun carizm her seyden evvel bu olkede ozunun siyasi hokmranligini mohkemlendirmeli idi Carizmin hem Petrburqdaki hem de Qafqazin ozundeki yuksek rutbeli mustemleke siyaseti strateqlerinin fikrince catmagin en muhum amillerinden biri bu yerlerin idaresini Rusiyanin esasen tamamile yeniden qurmaq olmali idi Menbe RedakteAliev F M Azerbajdzhano russkie otnosheniya v XV XIX vv ch I B 1986 Gasapov IM Zemelnaya politika carizma v Azerbajdzhane v pervoj polovine XIX veka Azerb SSR EA Xeberleri 1956 4 A Milman Politicheskij stroj Azerbajdzhana v XIX nachale XX veka B 1966 I M Gasanov Chastnovladelcheskie krestyane v Azerbajdzhane v pervoj polovine XIX veka B 1957 Kolonialnaya politika Rossijskogo carizma v Azerbajdzhane T I M L 1936 Istinadlar Redakte I M Gasanov Chastnovladelcheskie krestyane v Azerbajdzhane v pervoj polovine XIX veka B 1957 seh 20 Kolonialnaya politika Rossijskogo carizma v Azerbajdzhane T I M L 1936 A Sh Milman Politicheskij stroj Azerbajdzhana v XIX nachale XX veka B 1966 str 74 1 2 I P Petrushevskij Kolonialnaya politika Ch II seh 10 Kolonialnaya politika Rossijskogo carizma v Azerbajdzhane T I M L 1936 Menbe https az wikipedia org w index php title Simali Azerbaycanda komendant idare usulu amp oldid 5813292, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.