fbpx
Wikipedia

AMEA Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası

Avqust 09, 2021

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası və ya qısaca: ŞAR (tam adı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası) — Dünyanın ən böyük rəsədxanalarından biri. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsinə aiddir. Şamaxı rayonunun Yusif Məmmədəliyev qəsəbəsində yerləşir.

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası
Ölkə: Azərbaycan
Yaradılıb: 1959
Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Şamaxı rayonu, Yusif Məmmədəliyev qəsəbəsi
Rəhbərlik
Rəhbər: Namiq Cəlilov
Birinci müavin: Elçin Babayev
Müavin: Xıdır Mikayılov
Sayt
shao.az

Bunlardan başqa, bu rəsədxanada astronomiyanın tarixi, nəzəri tədqiqatlar, radioastronomiya, yüksəktezlikli radio siqnallarının ionosfer ssintilyasiyaları və onların müxtəlif Kosmik hava faktorlarından (Günəş fəallığı, maqnit fırtınaları və s.) asılılığı və s. problemlər üzrə tədqiqatlar aparılır.

Tarixi

 
Rəsədxana

1927-ci ildə Leninqrad Astronomiya İnstitutunun Cənub reqional müşahidə məntəqəsinin seçilməsi məqsədi ilə Azərbaycan SSR-də astronomik ekspedisiyaların aparılması məsələsi qərara alınmışdır. Bu məqsədlə 1930-cu ilin iyul-avqust aylarında həmin institutun əməkdaşları A.V.Markov və V.B. Nikonov Azərbaycan elm cəmiyyətinin əməkdaşı İ.A. Benaşvili ilə birlikdə Xankəndi, Şuşa və Laçın rayonları ərazisində astroiqlimi öyrənmiş, lakin buludsuz gecələrin sayının kifayət qədər olmaması onları bu fikirdən daşındırmışdır. Qərara alınır ki, astronomik müşahidə məntəqəsinin seçilməsi məqsədi ilə Azərbaycanın digər dağlıq rayonlarında müşahidələr davam etdirilsin. Lakin yerli kadrların olmaması uzunmüddətli müşahidə işini təşkil etməyə imkan vermir.

Qısamüddətli ekspedisiya zamanı aparılan tədqiqatın nəticələri 1932-ci ildə Moskvada "Astronomiya İnstitutunun bülleteni"ndə dərc olunmuşdur.

1938-ci ildə Leninqrad Dövlət Universitetinin Fizika-riyaziyyat fakültəsini bitirən Həbibulla Məmmədbəylinin Bakı Dövlət Universitetində astronomiyanın ana dilində tədrisi, bu sahədə dərsliklərin hazırlanması, astronomiyanın geniş təbliği, nəhayət, 1946-1949-cu illərdə onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında (Kəlbəcər, Xızı, Daşkəsən, Şamaxı və s. ərazilərdə) apardığı ekspedisiyalar respublikada gələcək rəsədxananın yerinin seçilməsinə və astronomiya sahəsində mütəxəssislərin formalaşmasına da kömək etmişdir. Qədim astronomlar ölkəsi olan Azərbaycanda XX əsrin 50-ci illərində yenidən astronomiyanın inkişafı üçün zəmin yarandı.

Gələcək rəsədxananın yerinin müəyyənləşdirilməsi üçün 1953-cu ilin mart ayında Azərbaycan SSR EA-nın Fizika və Riyaziyyat İnstitutunun nəzdində Hacıbəy Sultanovun rəhbərliyi ilə sonuncu arasıkəsilməz ekspedisiyalar təşkil olundu və münasib yerin Şamaxıda olması haqqında yekun qərar elə həmin ilin iyununda verildi. Belə ki, 1946-1953-cü ilin müşahidələrinə görə bu ərazidə aydın gecə və gündüzlərin sayı 200-ə yaxın idi.

1954-cü ildə rəsədxana üçün tikinti işlərinin genişləndirilməsi və elmi–tədqiqat işlərinin aparılması məqsədilə Fizika və Riyaziyyat İnstitutunun nəzdində Astrofozika Bölməsi yaradıldı. 1956-cı ilin iyununda bu bölmə müstəqilləşdirilərək Astrofizika Sektoru adlandırıldı. Həmin Sektorun 9 nəfər əməkdaşı var idi ki, onların üçü fizika-riyaziyyat elmləri namizədi idi. 1956-cı ilin iyul ayında rəsədxana üçün Şamaxı rayonunun şimal-şərqində yerləşən böyük bir əkin sahəsinin ayrılması məqsədəuyğun hesab edildi.

ŞAR-ın yaradılması

Nəhayət 1959-cu ildə Astrofizika Sektoru və onun Pirqulu Astronomiya Stansiyasının əsasında, Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası yaradılmışdır. 1960-cı ildən isə bu rəsədxana müstəqil elmi-tədqiqat institutu kimi Azərbaycan SSR EA strukturuna daxil edilmişdir.

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının yaradılmasında böyük xidmətləri olan akademik Hacıbəy Sultanov 1960-1981-ci illərdə rəsədxananın direktoru vəzifəsində işləmişdir.

1953-1959-cu illərdə astronomik müşahidələrlə yanaşı, gələcək rəsədxananın layihələşdirilməsi, astronomiya ixtisası üzrə kadrların hazırlanması, teleskop və avadanlıqla təchizatı, rəsədxananın strukturu və s. məsələlər üzərində ciddi iş aparılmışdır.

1957-ci ildə Pirqulu Astronomiya Stansiyasında ilk teleskop – Xromosfer-Fotosfer Günəş teleskopu qurulmuşdur. 1959-cu ildə isə 200 mm-lik fotoelektrik teleskop istifadəyə verilmiş və onun vasitəsilə ərazinin astroiqliminin öyrənilməsi məsələsi öz həllini tapmışdır. Sonrakı illərdə Üfüqi Günəş teleskopu (1962), AST-452 teleskopu (1964), AZT-8 teleskopu (1970), "Seyss-600" (1980) teleskopu istifadəyə verilmişdir. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının təchizatında Almaniya Demokratik Respublikasının “Karl Seyss” firmasında istehsal olunmuşdur 2 m-lik teleskopun alınması və 1966-cı ilin sentyabrında istifadəyə verilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Nəinki ŞAR-ın fəxri, eləcə də Azərbaycan eksperimental elminin bayraqdarı sayılan bu məşhur optik teleskopun alınmasında və operativ şəkildə qurulmasında Azərbaycan EA-nın keçmiş prezidenti, mərhum akademik Yusif Məmmədəliyevin, vitse-prezidenti, xalq şairi Səməd Vurğunun xüsusi rolu olmuşdur.

1960-1980-ci illərdə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında intensiv şəkildə astrofiziki müşahidələr təşkil olunmuşdur. Elə həmin illərdə də astrofizika ixtisası üzrə kadrların hazırlanması işinə böyük diqqət verilmişdir. Bu məqsədlə 1976-cı ildə Azərbaycan SSR-in Heydər Əliyevin xüsusi göstərişi ilə Azərbaycan Dövlət Universitetində Astrofizika kafedrası yaradılmışdır. Sonralar həmin kafedra ixtisaslı kadrların yetişdirilməsində mühüm rol oynamışdır.

1981-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasına Azərbaycanın dahi astronomu Nəsirəddin Tusinin adı verilmişdir. Rəsədxananın nəzdində 1973-cü ildə ŞAR-ın Batabat Bölməsi və 1997-ci ildə Ağdərə Astronomiya Stansiyası yaradılmışdır.

Müasir dövr

 
Rəsədxana ərazisi

ŞAR-ın Batabat Bölməsi 2002-ci ildə Respublika Prezidentinin qərarı ilə yaradılmış Azərbaycan MEA Naxçıvan Bölməsinin tərkibinə keçirilmiş və hazırda isə sərbəst rəsədxana kimi fəaliyyət göstərir. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının Bakı Şəhərində Bölməsi (BŞB) təşkil olunmuşdur ki, burada nəzəri tədqiqatçılar və paytaxtda yaşayan mütəxəssislər fəaliyyət göstərirlər. BŞB rəsədxananın fəaliyyətinin koordinasiyasında və onun AMEA-nın digər strukturları və institutları ilə qarşılıqlı əlaqələrində də xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Burada həm də dissertasiya müdafiələri, müntəzəm elmi seminarlar keçirilir, rəsədxananın elmi məcmuəları yığılır və onun rəsmi VEB-saytı idarə olunur. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında Astronomiya tarixi muzeyi fəaliyyət göstərir. Muzey rəsədxananın və bütövlükdə astronomiyanın təbliğində vacib rol oynayır. Azərbaycanda astronomiyanın inkişafındakı nailiyyətlərə görə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən 1970-2011-ci illərdə yeni tapılmış asteroidlərə Azərbaycanlı astronomların adları verilmişdir, həmçinin Marsda kraterə ŞAR-ın mərhum əməkdaşı Nadir İbrahimovun, Ayda bir kraterə isə Nəsirəddin Tusinin adı verilmişdir. Hazırda kiçik göy cisimlərinə və eləcə də planetlərin kraterlərinə verilmiş adların 12-si Azərbaycanla bağlıdır. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında yetişmiş alim və mütəxəssislər bu gün dünyanın bir çox ölkələrinin, o cümlədən ABŞ, İsrail, Ukrayna, Rusiya, Türkiyənin elmi müəssisələrində öz fəaliyyətlərini uğurla davam etdirirlər.

Fəaliyyəti

 
Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası, 2013-cü il

ŞAR-ın elmi fəaliyyətində ulduzlarda baş verən fiziki dəyişkənliklərin kompleks tədqiqi əsas yer tutur. Bu sahədə əsas tədqiqatlar ulduz atmosferlərində və qalaktikalarda baş verən qeyri-stasionar proseslərin öyrənilməsinə yönəlmişdir. Tədqiqatlar əsasən ŞAR-dakı ulduz teleskoplarında alınmış müşahidə materialları əsasında aparılır. ŞAR-ın 2 m teleskopunda bir sıra qalaktikaların, sıx-qoşa, maqnit, T Buğa tipli və geniş örtüklü ulduzların tədqiqinə həsr olunmuş işlər yerinə yetirilmişdir. Bu tədqiqatlarda müxtəlif tip ulduzların fiziki və kimyəvi xassələri, onların atmosferlərində gedən dövri prosesləri səciyyələndirən ədədi nəticələr müşahidələr və hesablamalar nəticəsində aşkar olunur. Uzun müddət Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası keçmiş Sovetlər Birliyində ulduz astronomiyası üzrə aparıcı müəssisələrdən hesab olunurdu. Ulduzlarla yanaşı, bir sıra qalaktika və dumanlıqların öyrənilməsi ŞAR-ın tədqiqat mövzusunda əsas yer tutur.

Rəsədxananın elmi istiqamətlərindən biri də Günəş fizikasıdır. Bu istiqamət özündə Günəşin səthindəki fəal törəmələrin (alışmalar, proteburanslar, məşəllər və s.) tədqiqini, onun daxilində formalaşan müxtəlif xarakterli dalğaların mahiyyətinin araşdırılmasını, çox aktual olan Günəş-Yer əlaqələrinin öyrənilməsini cəmləşdirir. Rəsədxana əməkdaşları Günəşin diferensial fırlanmasının, onun fəallığındakı 11 illik və digər xarakterli dövrülüklərin səbəblərinin araşdırılmasında əhəmiyyətli nəticələr əldə etmişlər.

Rəsədxananın elmi istiqamətlərindən daha biri Günəş sistemi cisimlərinin (planetlər və onların peykləri, kometlər, asteroidlər və s.) tədqiqi, onların təkamülü və əmələ gəlməsi məsələləridir. ŞAR alimləri böyük planetlərin və onların peyklərinin müşahidəsi, asteroidlərin, ayrı-ayrı komet və meteor qruplarının əmələ gəlməsi və təkamülü istiqamətində dəyərli tədqiqatlar aparıb vacib nəticələr əldə etmişlər.

Teleskoplar

 
Teleskoplardan biri
 
Teleskoplardan biri, 2013-cü il

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında müxtəlif teleskoplar mövcuddur.

2 metrlik teleskop

Almaniyanın “Carl Zeiss JENA” firmasının istehsalıdır və 1966-cı ildə istifadəyə verilmişdir. Əsas güzgü parabolikdir, diametri 2080 mm, fokus məsafəsi 9000 mm-dir.

2-metrlik teleskop 3 müxtəlif optik sistemi özündə birləşdirir və əsasən spektral müşahidələr üçün nəzərdə tutulmuşdur:

Baş fokus sisteminin görüş dairəsi 6'x6'-dır və zəif obyektlərin fotometrik tədqiqi üçün istifadə olunur. Korrektor vasitəsilə görüş dairəsi 21'x21'-ə kimi artırıla bilir. Fokus məsafəsi 9000 mm-dir. Kasseqren sisteminin fokus məsafəsi 29500 mm; Kude sisteminin fokus məsafəsi 72000 mm-dir. 2 m teleskop göstərilən işıq qəbuledicilərinə malikdir: zəif obyektlərin öyrənilməsi üçün istifadə olunan baş fokusun üç kameralı və iki difraksiya qəfəsli spektroqrafı ulduz spektrləri almaq üçün Kasseqren fokusu prizmalı spektroqrafı, orta dispersiyaya malik qəfəsli Kasseqren fokusu spektroqrafı; zəif oöyektləri tədqiq etmək üçün fotoelektrik ulduz fotometri Kude fokusu spektroqrafı; ayırdetmə qabiliyyəti 35000 olan Kude fokusu Eşele spektrometri; ayırdetmə qabiliyyəti 35000 olan Kassseqren fokusu Eşele spektrometri; 530x580 xanalı CCD kamera.

Teleskop “AZT-8”
 
Rəsədxanasının panoraması, sentyabr, 2016-cı il.

Parabolik baş güzgüsünün diametri 700 mm, fokusməsafəsi 2820 mm-dir. Birinci kasseqren sisteminin fokus məsafəsi 11200 mm, nisbi aperturası 1:16 və görüş dairəsi 40' və ya 13x13 sm2-dir. İkinci kasseqren sisteminin ekvivalent fokus məsafəsi 28000 mm, nisbi aperturası 1:40 və görüş dairəsi 18'-dir. Teleskop ASP-21 spektroqrafına (dispersiya :30Å /mm) malikdir. Səma cisimlərinin fotoelektrik, polyarimetrik və spektral müşahidələri üçün istifadə olunur.

Teleskop "Zeiss-600"

Almaniyanın “Carl Zeiss JENA” firmasının istehsalıdır. 1982-ci ildə quraşdırılıb istifadəyə verilmişdir. Teleskopdan ulduz və qalaktikaların fotometrik tədqiqatları üçün istifadə olunur. Əsas güzgü parabolikdir və diametri 600 mm fokus məsafəsi 2400 mm-dir; Kasseqren sisteminin fokus məsafəsi 7500 mm-dir. Miqyas 28″/mm. Teleskopda müşahidələr uzun müddt elektrofotometr vasitəsiilə aparılmış, hal-hazırda isə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun maliyyə dəstəyi ilə Zeiss-600 teleskopunun optik sisteminə uyğun hazırlanmış, beynəlxalq fotometrik sistemin filtr dəsti (B,V,Rc,R,J) təchiz olunmuş çoxfunksiyalı fotometr polyarimetr (faydalı sahə 17) vasitəsilə aparılır. İşıq qəbuledicisi kimi ölçüləri 4000x4000 piksel (1pix=9 mik) olan FLİ firmasının CCD kamerasından (elektron soyudulma) istifadə olunur. Son illərdə teleskopda orta (UX Ori tipli ulduzlar) və böyük (Wolf-Raye tipli ulduzlar) kütləli cavan ulduzların və müxtəlif tipli qalaktikaların CCD fotometriyası aparılmış, onların 1000-dən artıq çoxrəngli rəqəmli təsvirləri alınmışdır.

2019-cu ildə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında (ŞAR) parlaqlığı çox zəif olan səma cisimlərinin fotometrik müşahidələrinin aparılması üçün Zeiss-600 teleskopunun optik gücü artırılıb, teleskopda Celestron F/6.3 fokus reduktoru quraşdırılıb. Nəticədə teleskopun işıq gücü 1,6 dəfəyədək artırılıb. Bu isə daha zəif ulduz ölçüsünə (18m-19m) malik obyektlərin, qalaktika və dumanlıqların müşahidə edilməsinə imkan verir. Bu təkmilləşdirilmədən sonra teleskopda ŞAR-ın da yaxından iştirak etdiyi Avropanın GRANDMA proqramına uyğun olaraq neytron ulduzların və qara dəliklərin katastrofik alışmasının izlərinin müşahidəsi mümkün olacaq.

Azimutal Selostat Qurğusu “ASQ-5”

Teleskop 1963-cü ildə quraşdırılmışdır. Günəşin spektral və fotometrik tədqiqi üçün istifadə olunur. Onun selostat, əlavə və baş güzgülərinin diametri 440 mm, nyuton güzgüsünün diametri 200 mm, Nyuton sisteminin fokus məsafəsi 17500 mm, Kasseqren sisteminin fokus məsafəsi 60540 mm-dir. Baş və həm də Kasseqren fokuslarında birbaşa fotoqrafiya üçün teleskop iki kamera ilə təchiz olunmuşdur. Nyuton fokusundan spektral və maqnit müşahidələr üçün istifadə olunur. Teleskop avtokollimasiya rejimində işləyən (fokus məsafəsi 7000 mm) ASP-20 spektroqrafı ilə təchiz olunmuşdur. Difraksiya qəfəsinin ölçüsü 150x120 mm2, ştrixlərinin sıxlığı 600 şt/mm-dir. İkinci spektral tərtibdə dispersiya 1.12-dir.

Anqstrem/mm və spektral diapozon 360 Å, xəyalın diametri 160 mm-dir və bu spektroqrafdan Günəş alışmalarının spektrlərini, Günəş ləkələrinin vizual ölçüsünü, Günəş tacının və spikulların inkişaf dinamikasını və Günəşin spectral xətlərinin quruluşunu tədqiq etmək üçün istifadə olunur.

Xromosfer-fotosfer teleskopu AFR-3

Fotosfer borusu obyektivinin diametri 130 mm, ekvivalent fokal məsafəsi 9000 mm, xəyalının diametri 100 mm-dir, xromosfer borusu obyektivinin diametri 60 mm, optik sistemlərinin fokus məsafəsi 6000 mm və 2000 mm-dir. Fotosfer borusuyla Günəş fotosferi, xromosfer borusuyla polyarizasiya filtirlərinin köməyilə Günəş alışmaları, lifləri öyrənilir.

Menisk teleskopu “AST-452”

Fotoqrafik müşahidələr üçün nəzərdə tutulmuşdur və Maksutovun güzgülü teleskop sistemidir. 1964 –cü ildə quraşdırılmışdır. Optik sxemi klassik optik menisk sistemidir və D.D. Maksutov tərəfindən işlənmişdir. Teleskop çox kompakt və qapalı olduğuna görə teleskopda alınan təsvir çox keyfiyyətli olur. Teleskop Kazanın optik-mexaniki zavodunda xüsusi sifarişlə hazırlanmışdır.

Teleskop menisk linzası, sferik fokal səthi müstəvi səthə çevirən linza və sındırma bucaqları 15° və 35°40' 2 ədəd obyektiv prizması ilə təmin olunmuşdur. Bunlar ultrabənövşəyi şüşədən hazırlandığına görə spektral və fotometrik müşahidələri yaxın ultrabınövşəyi (3400 Å) oblasta qədər aparmaq olur. Aperturanın- menisk linzasının diametri 350 mm, güzgünün diametri 490 mm, teleskopun fokus məsafəsi 1200 mm təşkil edir. Teleskopun fokal səthində miqyas 2.86′/mm. Teleskopun işıq qüvvəsi 1:3.4. Teleskop 2 optik sistemdə: baş və nyuton fokuslarında işləyə bilir. Baş fokusda görüş sahəsi 4°14', sahənin xətti ölçüsü 90 mm, Nyuton fokusunda isə uyğun olaraq 2°52' və 60 mm.

Teleskop ulduz topalarının spektral təsnifatının aparılması və fotometriyası, yeni və ifrat yeni ukduzların, komet və asteroidlərin axtarışı üçün əvəssizdir. Hal-hazırda ŞAR-IN "2 metrlik teleskop" və Teleskop "Zeiss-600" teleskoplarında intensiv müşahidələr aparılmaqdadır.

Kitabxana

Rəsədxananın tərkibində yarandığı vaxtdan Elmi Kitabxana təşkil olunmuşdur. Kitabxananın fondu yeni yarandığı vaxtlar SSRİ ərazisində çap olunmuş astronomiya və astrofizikaya dair elmi və elmi kütləvi kitablar, dövri nəşrlərlə komplektləşdirilmişdir.

ŞAR-ın Elmi Kitabxanası iki böyük zaldan – depozitar fonddan ibarətdir. Birinci zalda oxu zalı təşkil olunmuşdur. Zalda yeni kitabların sərgisi, dövri nəşrlər, jurnallar, ensiklopediyalar mövcuddur. İkinci böyük zalda kitabxananın ümumi fondu, rus, Azərbaycan və digər xarici dillərdə olan ədəbiyyat sistemli şəkildə yerləşdirilmişdir.

Kitabxana fondu 14000-dən çox kitab, 2500-dən çox jurnal (21 adda rus dilində, 23 adda ingilis dilində, 8 adda yerli jurnal), 5 adda qəzet (“Azərbaycan”, “Xalq”, “Respublika”, “Elm” və “Поиск”), qədim və nadir nəşrlər, əlyazmalar, sahəvi lüğətlər və ensiklopediyalar, referativ jurnallar və digər xüsusi elmi-texniki ədəbiyyatdan ibarətdir. Kitabxana dünyanın 25-dən artıq ölkəsilə (45-dən artıq xarici institut və təşkilatla) beynəlxalq kitab mübadiləsini həyata keçirir, sərgilər və s. tədbirlərin təşkilində yaxından iştirak edir. Kitabxana astrofizika və astronomiya sahəsində aparılan elmi tədqiqatların informasiya təminatının istər çap nəşrləri, istərsə də elektron nəşrlərlə həyata keçirilməsində mühüm rol oynayır.

 
Prezident İlham Əliyev Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında aparılan yenidənqurma işləri ilə tanış olarkən
  • Poçt markaları

Beynəlxalq əlaqələr

 
ŞAR-BDU

Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında Bakı Dövlət Universitetinin astrofizika kafedrasının filialının yaradılması məqsədilə 6 aprel 2017-ci ildə Bakı Dövlət Universiteti ilə Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası arasında əməkdaşlıq və BDU-nun astrofizika kafedrasının rəsədxanada filialının yaradılması barədə əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanmışdır. Sənədi BDU-nun rektoru, akademik Abel Məhərrəmov və Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının direktoru Namiq Cəlilov imzalamışlar. Müvafiq müqaviləyə əsasən 2018-ci il oktyabrın 3-də BDU-nun Fizika fakültəsinin astrofizika kafedrasının Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasındakı filialının açılışı olmuşdur.

Bir çox əməkdaşları Beynəlxalq Astronomiya İttifaqının, Avropa Astronomiya Cəmiyyətinin, Avrasiya Astronomiya Birliyinin üzvü seçilmişlər. Rəsədxana özü də Beynəlxalq Astronavtika İttifaqının üzvüdür.

ŞAR-ın fəaliyyəti dövründə rəsədxana əməkdaşları bir sıra aktual mövzular üzrə xarici ölkələrin astronomları ilə birgə işlər yerinə yetirir. ŞAR-ın mövcud olduğu dövr ərzində onun əməkdaşları xarici və yerli jurnallarda 2500-dən artıq məqalə çap etdirməyə nail olmuşlar.

Günəş fizikası və Günəş-Yer problemi üzrə Rusiya, Almaniya, İsrail, Bolqarıstan, Gürcüstan və s. ölkələrin ayrı-ayrı astronomik təşkilatları ilə sıx əməkdaşlıq yaranmışdır. Ulduz fizikası istiqaməti üzrə Rusiyanın bir neçə rəsədxanasının əməkdaşları ilə birgə tədqiqatlar aparılır (Rusiya EA XAR, Moskva DU-nun Şternberq ad. Dövlət Astronomiya İnstitutu, Sankt-Peterburq DU və s.). Komet və meteorların tədqiqi üzrə Rusiya, Ukrayna, Tacikstan və s. ölkələrin astronomları ilə sıx əlaqələr yaradılmış və birgə işlər həyata keçirilir. ŞAR əməkdaşları xarici dövlətlərdə keçirilən konqress, simpozium və konfransların işində ardıcıl və fəal iştirak edir, dünya astronomlarını rəsədxanada aparılan işlər barədə məlumatlandırırlar. Rəsədxana ərazisində ABŞ-ın məşhur Stenford Universitetinin səyyar qurğusu fəaliyyət göstərir.

Rəsədxanaya bir çox xarici ölkələrdən, o cümlədən Rusiya, Ukrayna, İran və Türkiyədən tələbə və praktikantlar gəlir, böyük teleskopda işləmək vərdişlərinə yiyələnirlər.

Rəsədxanada alınmış nəticələrin bir çoxu dünya alimləri tərəfindən qəbul edilir və onlara çoxsaylı istinadlar mövcuddur.

İstinadlar

  1. "Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 5 sentyabr 2008-ci il tarixli, 3031 nömrəli Sərəncamı.[ölü keçid] e-qanun.az  (azərb.)
  2. İnstitut və təşkilatlar. science.gov.az  (azərb.)
  3. [1]
  4. ↑ http://shao.az/az/content/9/
  5. ↑ İlham Əliyev Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında əsaslı təmir və yenidənqurmadan sonra yaradılan şəraitlə tanış olmuşdur. president.az, 16 may 2013  (azərb.)
  6. Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının Zeiss-600 teleskopunun optik gücü artırılıb
  7. http://shao.az/az/content/102
  8. İlham Əliyev Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasında aparılan yenidənqurma işləri ilə tanış olmuşdur. president.az, 13 sentyabr 2011
  9. http://shao.az/az/news/204

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  Vikianbarda AMEA Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının rəsmi internet portalı

Avqust 09, 2021
amea, şamaxı, astrofizika, rəsədxanası, şamaxı, astrofizika, rəsədxanası, qısaca, şar, adı, azərbaycan, milli, elmlər, akademiyası, nəsirəddin, tusi, adına, şamaxı, astrofizika, rəsədxanası, dünyanın, böyük, rəsədxanalarından, biri, azərbaycan, milli, elmlər, . Samaxi Astrofizika Resedxanasi ve ya qisaca SAR tam adi Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesireddin Tusi adina Samaxi Astrofizika Resedxanasi Dunyanin en boyuk resedxanalarindan biri 1 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Fizika Riyaziyyat ve Texnika Elmleri Bolmesine aiddir 2 Samaxi rayonunun Yusif Memmedeliyev qesebesinde yerlesir Samaxi Astrofizika ResedxanasiAzerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesireddin Tusi adina Samaxi Astrofizika ResedxanasiOlke AzerbaycanYaradilib 1959Unvan Azerbaycan Respublikasi Samaxi rayonu Yusif Memmedeliyev qesebesiRehberlikRehber Namiq CelilovBirinci muavin Elcin BabayevMuavin Xidir MikayilovSaytshao azBunlardan basqa bu resedxanada astronomiyanin tarixi nezeri tedqiqatlar radioastronomiya yuksektezlikli radio siqnallarinin ionosfer ssintilyasiyalari ve onlarin muxtelif Kosmik hava faktorlarindan Gunes fealligi maqnit firtinalari ve s asililigi ve s problemler uzre tedqiqatlar aparilir Mundericat 1 Tarixi 1 1 SAR in yaradilmasi 1 2 Muasir dovr 2 Fealiyyeti 3 Teleskoplar 4 Kitabxana 5 Beynelxalq elaqeler 6 Istinadlar 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerTarixi Redakte Resedxana 1927 ci ilde Leninqrad Astronomiya Institutunun Cenub reqional musahide menteqesinin secilmesi meqsedi ile Azerbaycan SSR de astronomik ekspedisiyalarin aparilmasi meselesi qerara alinmisdir Bu meqsedle 1930 cu ilin iyul avqust aylarinda hemin institutun emekdaslari A V Markov ve V B Nikonov Azerbaycan elm cemiyyetinin emekdasi I A Benasvili ile birlikde Xankendi Susa ve Lacin rayonlari erazisinde astroiqlimi oyrenmis lakin buludsuz gecelerin sayinin kifayet qeder olmamasi onlari bu fikirden dasindirmisdir Qerara alinir ki astronomik musahide menteqesinin secilmesi meqsedi ile Azerbaycanin diger dagliq rayonlarinda musahideler davam etdirilsin Lakin yerli kadrlarin olmamasi uzunmuddetli musahide isini teskil etmeye imkan vermir Qisamuddetli ekspedisiya zamani aparilan tedqiqatin neticeleri 1932 ci ilde Moskvada Astronomiya Institutunun bulleteni nde derc olunmusdur 3 1938 ci ilde Leninqrad Dovlet Universitetinin Fizika riyaziyyat fakultesini bitiren Hebibulla Memmedbeylinin Baki Dovlet Universitetinde astronomiyanin ana dilinde tedrisi bu sahede dersliklerin hazirlanmasi astronomiyanin genis tebligi nehayet 1946 1949 cu illerde onun rehberliyi ile Azerbaycanin muxtelif rayonlarinda Kelbecer Xizi Daskesen Samaxi ve s erazilerde apardigi ekspedisiyalar respublikada gelecek resedxananin yerinin secilmesine ve astronomiya sahesinde mutexessislerin formalasmasina da komek etmisdir Qedim astronomlar olkesi olan Azerbaycanda XX esrin 50 ci illerinde yeniden astronomiyanin inkisafi ucun zemin yarandi Gelecek resedxananin yerinin mueyyenlesdirilmesi ucun 1953 cu ilin mart ayinda Azerbaycan SSR EA nin Fizika ve Riyaziyyat Institutunun nezdinde Hacibey Sultanovun rehberliyi ile sonuncu arasikesilmez ekspedisiyalar teskil olundu ve munasib yerin Samaxida olmasi haqqinda yekun qerar ele hemin ilin iyununda verildi Bele ki 1946 1953 cu ilin musahidelerine gore bu erazide aydin gece ve gunduzlerin sayi 200 e yaxin idi 1954 cu ilde resedxana ucun tikinti islerinin genislendirilmesi ve elmi tedqiqat islerinin aparilmasi meqsedile Fizika ve Riyaziyyat Institutunun nezdinde Astrofozika Bolmesi yaradildi 1956 ci ilin iyununda bu bolme musteqillesdirilerek Astrofizika Sektoru adlandirildi Hemin Sektorun 9 nefer emekdasi var idi ki onlarin ucu fizika riyaziyyat elmleri namizedi idi 1956 ci ilin iyul ayinda resedxana ucun Samaxi rayonunun simal serqinde yerlesen boyuk bir ekin sahesinin ayrilmasi meqsedeuygun hesab edildi SAR in yaradilmasi Redakte Nehayet 1959 cu ilde Astrofizika Sektoru ve onun Pirqulu Astronomiya Stansiyasinin esasinda Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin qerari ile Samaxi Astrofizika Resedxanasi yaradilmisdir 1960 ci ilden ise bu resedxana musteqil elmi tedqiqat institutu kimi Azerbaycan SSR EA strukturuna daxil edilmisdir Samaxi Astrofizika Resedxanasinin yaradilmasinda boyuk xidmetleri olan akademik Hacibey Sultanov 1960 1981 ci illerde resedxananin direktoru vezifesinde islemisdir 1953 1959 cu illerde astronomik musahidelerle yanasi gelecek resedxananin layihelesdirilmesi astronomiya ixtisasi uzre kadrlarin hazirlanmasi teleskop ve avadanliqla techizati resedxananin strukturu ve s meseleler uzerinde ciddi is aparilmisdir 1957 ci ilde Pirqulu Astronomiya Stansiyasinda ilk teleskop Xromosfer Fotosfer Gunes teleskopu qurulmusdur 1959 cu ilde ise 200 mm lik fotoelektrik teleskop istifadeye verilmis ve onun vasitesile erazinin astroiqliminin oyrenilmesi meselesi oz hellini tapmisdir Sonraki illerde Ufuqi Gunes teleskopu 1962 AST 452 teleskopu 1964 AZT 8 teleskopu 1970 Seyss 600 1980 teleskopu istifadeye verilmisdir Samaxi Astrofizika Resedxanasinin techizatinda Almaniya Demokratik Respublikasinin Karl Seyss firmasinda istehsal olunmusdur 2 m lik teleskopun alinmasi ve 1966 ci ilin sentyabrinda istifadeye verilmesi xususi ehemiyyet kesb edir Neinki SAR in fexri elece de Azerbaycan eksperimental elminin bayraqdari sayilan bu meshur optik teleskopun alinmasinda ve operativ sekilde qurulmasinda Azerbaycan EA nin kecmis prezidenti merhum akademik Yusif Memmedeliyevin vitse prezidenti xalq sairi Semed Vurgunun xususi rolu olmusdur 1960 1980 ci illerde Samaxi Astrofizika Resedxanasinda intensiv sekilde astrofiziki musahideler teskil olunmusdur Ele hemin illerde de astrofizika ixtisasi uzre kadrlarin hazirlanmasi isine boyuk diqqet verilmisdir Bu meqsedle 1976 ci ilde Azerbaycan SSR in Heyder Eliyevin xususi gosterisi ile Azerbaycan Dovlet Universitetinde Astrofizika kafedrasi yaradilmisdir Sonralar hemin kafedra ixtisasli kadrlarin yetisdirilmesinde muhum rol oynamisdir 1981 ci ilde Azerbaycan SSR Nazirler Kabinetinin qerari ile Samaxi Astrofizika Resedxanasina Azerbaycanin dahi astronomu Nesireddin Tusinin adi verilmisdir Resedxananin nezdinde 1973 cu ilde SAR in Batabat Bolmesi ve 1997 ci ilde Agdere Astronomiya Stansiyasi yaradilmisdir Muasir dovr Redakte Resedxana erazisi SAR in Batabat Bolmesi 2002 ci ilde Respublika Prezidentinin qerari ile yaradilmis Azerbaycan MEA Naxcivan Bolmesinin terkibine kecirilmis ve hazirda ise serbest resedxana kimi fealiyyet gosterir 4 Samaxi Astrofizika Resedxanasinin Baki Seherinde Bolmesi BSB teskil olunmusdur ki burada nezeri tedqiqatcilar ve paytaxtda yasayan mutexessisler fealiyyet gosterirler BSB resedxananin fealiyyetinin koordinasiyasinda ve onun AMEA nin diger strukturlari ve institutlari ile qarsiliqli elaqelerinde de xususi ehemiyyet kesb edir Burada hem de dissertasiya mudafieleri muntezem elmi seminarlar kecirilir resedxananin elmi mecmuelari yigilir ve onun resmi VEB sayti idare olunur Samaxi Astrofizika Resedxanasinda Astronomiya tarixi muzeyi fealiyyet gosterir Muzey resedxananin ve butovlukde astronomiyanin tebliginde vacib rol oynayir Azerbaycanda astronomiyanin inkisafindaki nailiyyetlere gore Beynelxalq Astronomiya Ittifaqi terefinden 1970 2011 ci illerde yeni tapilmis asteroidlere Azerbaycanli astronomlarin adlari verilmisdir hemcinin Marsda kratere SAR in merhum emekdasi Nadir Ibrahimovun Ayda bir kratere ise Nesireddin Tusinin adi verilmisdir Hazirda kicik goy cisimlerine ve elece de planetlerin kraterlerine verilmis adlarin 12 si Azerbaycanla baglidir Samaxi Astrofizika Resedxanasinda yetismis alim ve mutexessisler bu gun dunyanin bir cox olkelerinin o cumleden ABS Israil Ukrayna Rusiya Turkiyenin elmi muessiselerinde oz fealiyyetlerini ugurla davam etdirirler 4 Fealiyyeti Redakte Samaxi Astrofizika Resedxanasi 2013 cu il 5 SAR in elmi fealiyyetinde ulduzlarda bas veren fiziki deyiskenliklerin kompleks tedqiqi esas yer tutur Bu sahede esas tedqiqatlar ulduz atmosferlerinde ve qalaktikalarda bas veren qeyri stasionar proseslerin oyrenilmesine yonelmisdir Tedqiqatlar esasen SAR daki ulduz teleskoplarinda alinmis musahide materiallari esasinda aparilir SAR in 2 m teleskopunda bir sira qalaktikalarin six qosa maqnit T Buga tipli ve genis ortuklu ulduzlarin tedqiqine hesr olunmus isler yerine yetirilmisdir Bu tedqiqatlarda muxtelif tip ulduzlarin fiziki ve kimyevi xasseleri onlarin atmosferlerinde geden dovri prosesleri seciyyelendiren ededi neticeler musahideler ve hesablamalar neticesinde askar olunur Uzun muddet Samaxi Astrofizika Resedxanasi kecmis Sovetler Birliyinde ulduz astronomiyasi uzre aparici muessiselerden hesab olunurdu Ulduzlarla yanasi bir sira qalaktika ve dumanliqlarin oyrenilmesi SAR in tedqiqat movzusunda esas yer tutur Resedxananin elmi istiqametlerinden biri de Gunes fizikasidir Bu istiqamet ozunde Gunesin sethindeki feal toremelerin alismalar proteburanslar meseller ve s tedqiqini onun daxilinde formalasan muxtelif xarakterli dalgalarin mahiyyetinin arasdirilmasini cox aktual olan Gunes Yer elaqelerinin oyrenilmesini cemlesdirir Resedxana emekdaslari Gunesin diferensial firlanmasinin onun fealligindaki 11 illik ve diger xarakterli dovruluklerin sebeblerinin arasdirilmasinda ehemiyyetli neticeler elde etmisler Resedxananin elmi istiqametlerinden daha biri Gunes sistemi cisimlerinin planetler ve onlarin peykleri kometler asteroidler ve s tedqiqi onlarin tekamulu ve emele gelmesi meseleleridir SAR alimleri boyuk planetlerin ve onlarin peyklerinin musahidesi asteroidlerin ayri ayri komet ve meteor qruplarinin emele gelmesi ve tekamulu istiqametinde deyerli tedqiqatlar aparib vacib neticeler elde etmisler Teleskoplar Redakte Teleskoplardan biri Teleskoplardan biri 2013 cu il 5 Samaxi Astrofizika Resedxanasinda muxtelif teleskoplar movcuddur 2 metrlik teleskopAlmaniyanin Carl Zeiss JENA firmasinin istehsalidir ve 1966 ci ilde istifadeye verilmisdir Esas guzgu parabolikdir diametri 2080 mm fokus mesafesi 9000 mm dir 2 metrlik teleskop 3 muxtelif optik sistemi ozunde birlesdirir ve esasen spektral musahideler ucun nezerde tutulmusdur Bas fokus sisteminin gorus dairesi 6 x6 dir ve zeif obyektlerin fotometrik tedqiqi ucun istifade olunur Korrektor vasitesile gorus dairesi 21 x21 e kimi artirila bilir Fokus mesafesi 9000 mm dir Kasseqren sisteminin fokus mesafesi 29500 mm Kude sisteminin fokus mesafesi 72000 mm dir 2 m teleskop gosterilen isiq qebuledicilerine malikdir zeif obyektlerin oyrenilmesi ucun istifade olunan bas fokusun uc kamerali ve iki difraksiya qefesli spektroqrafi ulduz spektrleri almaq ucun Kasseqren fokusu prizmali spektroqrafi orta dispersiyaya malik qefesli Kasseqren fokusu spektroqrafi zeif ooyektleri tedqiq etmek ucun fotoelektrik ulduz fotometri Kude fokusu spektroqrafi ayirdetme qabiliyyeti 35000 olan Kude fokusu Esele spektrometri ayirdetme qabiliyyeti 35000 olan Kassseqren fokusu Esele spektrometri 530x580 xanali CCD kamera 4 Teleskop AZT 8 Resedxanasinin panoramasi sentyabr 2016 ci il Parabolik bas guzgusunun diametri 700 mm fokusmesafesi 2820 mm dir Birinci kasseqren sisteminin fokus mesafesi 11200 mm nisbi aperturasi 1 16 ve gorus dairesi 40 ve ya 13x13 sm2 dir Ikinci kasseqren sisteminin ekvivalent fokus mesafesi 28000 mm nisbi aperturasi 1 40 ve gorus dairesi 18 dir Teleskop ASP 21 spektroqrafina dispersiya 30A mm malikdir Sema cisimlerinin fotoelektrik polyarimetrik ve spektral musahideleri ucun istifade olunur Teleskop Zeiss 600 Almaniyanin Carl Zeiss JENA firmasinin istehsalidir 1982 ci ilde qurasdirilib istifadeye verilmisdir Teleskopdan ulduz ve qalaktikalarin fotometrik tedqiqatlari ucun istifade olunur Esas guzgu parabolikdir ve diametri 600 mm fokus mesafesi 2400 mm dir Kasseqren sisteminin fokus mesafesi 7500 mm dir Miqyas 28 mm Teleskopda musahideler uzun muddt elektrofotometr vasitesiile aparilmis hal hazirda ise Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti yaninda Elmin Inkisafi Fondunun maliyye desteyi ile Zeiss 600 teleskopunun optik sistemine uygun hazirlanmis beynelxalq fotometrik sistemin filtr desti B V Rc R J techiz olunmus coxfunksiyali fotometr polyarimetr faydali sahe 17 vasitesile aparilir Isiq qebuledicisi kimi olculeri 4000x4000 piksel 1pix 9 mik olan FLI firmasinin CCD kamerasindan elektron soyudulma istifade olunur Son illerde teleskopda orta UX Ori tipli ulduzlar ve boyuk Wolf Raye tipli ulduzlar kutleli cavan ulduzlarin ve muxtelif tipli qalaktikalarin CCD fotometriyasi aparilmis onlarin 1000 den artiq coxrengli reqemli tesvirleri alinmisdir 4 2019 cu ilde Samaxi Astrofizika Resedxanasinda SAR parlaqligi cox zeif olan sema cisimlerinin fotometrik musahidelerinin aparilmasi ucun Zeiss 600 teleskopunun optik gucu artirilib teleskopda Celestron F 6 3 fokus reduktoru qurasdirilib Neticede teleskopun isiq gucu 1 6 defeyedek artirilib Bu ise daha zeif ulduz olcusune 18m 19m malik obyektlerin qalaktika ve dumanliqlarin musahide edilmesine imkan verir Bu tekmillesdirilmeden sonra teleskopda SAR in da yaxindan istirak etdiyi Avropanin GRANDMA proqramina uygun olaraq neytron ulduzlarin ve qara deliklerin katastrofik alismasinin izlerinin musahidesi mumkun olacaq 6 Azimutal Selostat Qurgusu ASQ 5 Teleskop 1963 cu ilde qurasdirilmisdir Gunesin spektral ve fotometrik tedqiqi ucun istifade olunur Onun selostat elave ve bas guzgulerinin diametri 440 mm nyuton guzgusunun diametri 200 mm Nyuton sisteminin fokus mesafesi 17500 mm Kasseqren sisteminin fokus mesafesi 60540 mm dir Bas ve hem de Kasseqren fokuslarinda birbasa fotoqrafiya ucun teleskop iki kamera ile techiz olunmusdur Nyuton fokusundan spektral ve maqnit musahideler ucun istifade olunur Teleskop avtokollimasiya rejiminde isleyen fokus mesafesi 7000 mm ASP 20 spektroqrafi ile techiz olunmusdur Difraksiya qefesinin olcusu 150x120 mm2 strixlerinin sixligi 600 st mm dir Ikinci spektral tertibde dispersiya 1 12 dir Anqstrem mm ve spektral diapozon 360 A xeyalin diametri 160 mm dir ve bu spektroqrafdan Gunes alismalarinin spektrlerini Gunes lekelerinin vizual olcusunu Gunes tacinin ve spikullarin inkisaf dinamikasini ve Gunesin spectral xetlerinin qurulusunu tedqiq etmek ucun istifade olunur 4 Xromosfer fotosfer teleskopu AFR 3Fotosfer borusu obyektivinin diametri 130 mm ekvivalent fokal mesafesi 9000 mm xeyalinin diametri 100 mm dir xromosfer borusu obyektivinin diametri 60 mm optik sistemlerinin fokus mesafesi 6000 mm ve 2000 mm dir Fotosfer borusuyla Gunes fotosferi xromosfer borusuyla polyarizasiya filtirlerinin komeyile Gunes alismalari lifleri oyrenilir Menisk teleskopu AST 452 Fotoqrafik musahideler ucun nezerde tutulmusdur ve Maksutovun guzgulu teleskop sistemidir 1964 cu ilde qurasdirilmisdir Optik sxemi klassik optik menisk sistemidir ve D D Maksutov terefinden islenmisdir Teleskop cox kompakt ve qapali olduguna gore teleskopda alinan tesvir cox keyfiyyetli olur Teleskop Kazanin optik mexaniki zavodunda xususi sifarisle hazirlanmisdir Teleskop menisk linzasi sferik fokal sethi mustevi sethe ceviren linza ve sindirma bucaqlari 15 ve 35 40 2 eded obyektiv prizmasi ile temin olunmusdur Bunlar ultrabenovseyi suseden hazirlandigina gore spektral ve fotometrik musahideleri yaxin ultrabinovseyi 3400 A oblasta qeder aparmaq olur Aperturanin menisk linzasinin diametri 350 mm guzgunun diametri 490 mm teleskopun fokus mesafesi 1200 mm teskil edir Teleskopun fokal sethinde miqyas 2 86 mm Teleskopun isiq quvvesi 1 3 4 Teleskop 2 optik sistemde bas ve nyuton fokuslarinda isleye bilir Bas fokusda gorus sahesi 4 14 sahenin xetti olcusu 90 mm Nyuton fokusunda ise uygun olaraq 2 52 ve 60 mm Teleskop ulduz topalarinin spektral tesnifatinin aparilmasi ve fotometriyasi yeni ve ifrat yeni ukduzlarin komet ve asteroidlerin axtarisi ucun evessizdir Hal hazirda SAR IN 2 metrlik teleskop ve Teleskop Zeiss 600 teleskoplarinda intensiv musahideler aparilmaqdadir Kitabxana RedakteResedxananin terkibinde yarandigi vaxtdan Elmi Kitabxana teskil olunmusdur Kitabxananin fondu yeni yarandigi vaxtlar SSRI erazisinde cap olunmus astronomiya ve astrofizikaya dair elmi ve elmi kutlevi kitablar dovri nesrlerle komplektlesdirilmisdir SAR in Elmi Kitabxanasi iki boyuk zaldan depozitar fonddan ibaretdir Birinci zalda oxu zali teskil olunmusdur Zalda yeni kitablarin sergisi dovri nesrler jurnallar ensiklopediyalar movcuddur Ikinci boyuk zalda kitabxananin umumi fondu rus Azerbaycan ve diger xarici dillerde olan edebiyyat sistemli sekilde yerlesdirilmisdir Kitabxana fondu 14000 den cox kitab 2500 den cox jurnal 21 adda rus dilinde 23 adda ingilis dilinde 8 adda yerli jurnal 5 adda qezet Azerbaycan Xalq Respublika Elm ve Poisk qedim ve nadir nesrler elyazmalar sahevi lugetler ve ensiklopediyalar referativ jurnallar ve diger xususi elmi texniki edebiyyatdan ibaretdir Kitabxana dunyanin 25 den artiq olkesile 45 den artiq xarici institut ve teskilatla beynelxalq kitab mubadilesini heyata kecirir sergiler ve s tedbirlerin teskilinde yaxindan istirak edir Kitabxana astrofizika ve astronomiya sahesinde aparilan elmi tedqiqatlarin informasiya teminatinin ister cap nesrleri isterse de elektron nesrlerle heyata kecirilmesinde muhum rol oynayir 7 Prezident Ilham Eliyev Samaxi Astrofizika Resedxanasinda aparilan yenidenqurma isleri ile tanis olarken 8 Poct markalari Beynelxalq elaqeler Redakte SAR BDU Samaxi Astrofizika Resedxanasinda Baki Dovlet Universitetinin astrofizika kafedrasinin filialinin yaradilmasi meqsedile 6 aprel 2017 ci ilde Baki Dovlet Universiteti ile Samaxi Astrofizika Resedxanasi arasinda emekdasliq ve BDU nun astrofizika kafedrasinin resedxanada filialinin yaradilmasi barede emekdasliq muqavilesi imzalanmisdir Senedi BDU nun rektoru akademik Abel Meherremov ve Samaxi Astrofizika Resedxanasinin direktoru Namiq Celilov imzalamislar Muvafiq muqavileye esasen 2018 ci il oktyabrin 3 de BDU nun Fizika fakultesinin astrofizika kafedrasinin Samaxi Astrofizika Resedxanasindaki filialinin acilisi olmusdur 9 Bir cox emekdaslari Beynelxalq Astronomiya Ittifaqinin Avropa Astronomiya Cemiyyetinin Avrasiya Astronomiya Birliyinin uzvu secilmisler Resedxana ozu de Beynelxalq Astronavtika Ittifaqinin uzvudur SAR in fealiyyeti dovrunde resedxana emekdaslari bir sira aktual movzular uzre xarici olkelerin astronomlari ile birge isler yerine yetirir SAR in movcud oldugu dovr erzinde onun emekdaslari xarici ve yerli jurnallarda 2500 den artiq meqale cap etdirmeye nail olmuslar Gunes fizikasi ve Gunes Yer problemi uzre Rusiya Almaniya Israil Bolqaristan Gurcustan ve s olkelerin ayri ayri astronomik teskilatlari ile six emekdasliq yaranmisdir Ulduz fizikasi istiqameti uzre Rusiyanin bir nece resedxanasinin emekdaslari ile birge tedqiqatlar aparilir Rusiya EA XAR Moskva DU nun Sternberq ad Dovlet Astronomiya Institutu Sankt Peterburq DU ve s Komet ve meteorlarin tedqiqi uzre Rusiya Ukrayna Tacikstan ve s olkelerin astronomlari ile six elaqeler yaradilmis ve birge isler heyata kecirilir SAR emekdaslari xarici dovletlerde kecirilen konqress simpozium ve konfranslarin isinde ardicil ve feal istirak edir dunya astronomlarini resedxanada aparilan isler barede melumatlandirirlar Resedxana erazisinde ABS in meshur Stenford Universitetinin seyyar qurgusu fealiyyet gosterir Resedxanaya bir cox xarici olkelerden o cumleden Rusiya Ukrayna Iran ve Turkiyeden telebe ve praktikantlar gelir boyuk teleskopda islemek verdislerine yiyelenirler Resedxanada alinmis neticelerin bir coxu dunya alimleri terefinden qebul edilir ve onlara coxsayli istinadlar movcuddur Istinadlar Redakte Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Nesireddin Tusi adina Samaxi Astrofizika Resedxanasi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 5 sentyabr 2008 ci il tarixli 3031 nomreli Serencami olu kecid e qanun az azerb Institut ve teskilatlar science gov az azerb 1 1 2 3 4 5 http shao az az content 9 1 2 Ilham Eliyev Samaxi Astrofizika Resedxanasinda esasli temir ve yenidenqurmadan sonra yaradilan seraitle tanis olmusdur president az 16 may 2013 azerb Samaxi Astrofizika Resedxanasinin Zeiss 600 teleskopunun optik gucu artirilib http shao az az content 102 Ilham Eliyev Samaxi Astrofizika Resedxanasinda aparilan yenidenqurma isleri ile tanis olmusdur president az 13 sentyabr 2011 http shao az az news 204Hemcinin bax RedakteXarici kecidler Redakte Vikianbarda AMEA Samaxi Astrofizika Resedxanasi ile elaqeli mediafayllar var Samaxi Astrofizika Resedxanasinin resmi internet portaliMenbe https az wikipedia org w index php title AMEA Samaxi Astrofizika Resedxanasi amp oldid 6058860, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.