| İtaliya arısı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|   | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Dəstə: Ranqsız: Yarımdəstə: Fəsiləüstü: Klad: Fəsilə: Yarımfəsilə: Klad: Triba: Cins: Növ: Yarımnöv: İtaliya arısı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| Apis mellifera ligustica Spinola, 1806 | ||||||||||
| 
 | ||||||||||
İtalya arısı və ya Liquriya arısı (lat. Apis mellifera ligustica) — bal arılarının yarlmnövlərindən biri.
Mənşəyi
| ]İtalya arı cinsi İtaliyanın kontinental hissəsindən, Apennin yarımadasından, Alp dağlarının cənubundan, Siciliyanın şimalından gəlir. Yəqin ki, bu yarımnöv İtaliyada son buz dövründə sağ qalmışdır. Yarımnöv Pireney yarımadasından və Siciliyadan olan arılardan genetik olaraq fərqlidir. Bu bütün bal arıları arasında ən çox yayılmış cinsdir, çünki bu yarımnöv subtropik və mülayim iqlimlərin əksər növlərinə yaxşı uyğunlaşır, lakin rütubətli tropik bölgələrdə inkişaf etmir.
İtalya arıları quraq yayı, uzun müddət bal axını və mülayim, rütubətli qışı olan mərkəzi Aralıq dənizinin isti iqlimində inkişaf etmişdir. Buna görə də, uzun şiddətli qış və tez-tez soyuqlar olan uzun yazın olduğu şimal enliklərində arılar o qədər də yaxşı uyğunlaşmır və bu şəraitdə onların yetişdirilməsi əhəmiyyətli çətinliklər yaradır. Payızda balalarını gec yetişdirmək vərdişi bal istehlakını artırır. İtalya arıları adətən olduqca zəhmətkeşdirlər. İtalya arısı adı ilk dəfə 1859-cu ildə məşhur ingilis arıçı Tomas Vayt Vudberi tərəfindən təqdim edilmişdir.
Nəslinin kəsilmək təhlükəsi
| ]İtaliya Arıçılar Federasiyası bəyanat yayıb ki, italya arısının bəzi digər arı yarımnövləri kimi risk altında olduğuna inanmaq üçün kifayət qədər dəlil var. İtalya arısının uğurla yetişdirilməsinə və yarımnövün dünyada geniş yayılmasına baxmayaraq, vəziyyət həqiqətən həyəcan verici olaraq qalır, çünki çox vaxt doğulan arıların sayı ölənlərin sayından çox olmur. Bu yarımnövün nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşməsinin səbəbləri çoxdur: xüsusən, bütün dünyada güllərin imidakloprid əsaslı insektisidlərlə müalicəsi, bundan sonra əvvəllər ciddi təhlükə altında olan arıların yarımnövləri bir çox ölkələrdə yavaş-yavaş öz sayını bərpa etməyə başlaması.
Təsviri
| ]Rəng: Qarın qəhvəyi və sarı zolaqlara malikdir (asılı olaraq 3-dən 5-ə qədər). Müxtəlif İtalya arıları arasında üç fərqli rəng var: açıq sarı; parlaq sarı (qızıl) və çox solğun sarı. Ölçüsü: Bədənləri daha kiçikdir, döş hissənin çəkisi orta hesabla 210 mq-dır. Mərkəzi rus arısı ilə müqayisədə bədən daha yastı və tüklər daha qısadır. Xortumunun uzunluğu 6,3 ilə 6,6 mm arasındadır. Orta kubital indeks 2,2 ilə 2,5 arasındadır.
İtalya cinsinin arıları nisbətən dincdir (lakin bu xüsusiyyət digər cinslərlə kəsişdikdən sonra yox olur) və pətəyi sökərkən sakitcə çərçivələrdə qalır, bu baxımdan onlar yalnız Qafqaz arılarından geri qalır. Onlar mum güvə tırtıllarına dözmürlər və Avropa çürüməsinə digər cinslərdən daha davamlıdırlar. Bu sabitlik, ilk növbədə, digər arı cinslərindən daha çox inkişaf etmiş öz yuvalarını təmizləmək üçün müstəsna inkişaf etmiş instinktlə izah olunur. Beçə vermə orta səviyyədədir. Bu arıların vətəni Apennin yarımadasıdır, oradan dünyanın bir çox ölkələrinin ərazisinə geniş yayılmışdır: ABŞ, Kanada, Yeni Zelandiya, Avstraliya, Yaponiya və başqaları. İtalya arıları 1859-cu ildə ABŞ-yə gətirilir və o vaxtdan bəri Şimali Amerika qitəsindən demək olar ki, bütün Avropa arılarını şıxışdırırlar. Seçim nəticəsində görünüşü (bədən rəngi) dəyişib. Yetiştiriciler tergitlərdə artan sarılıq üçün ən xarakterik və fərqli xüsusiyyət kimi seçiblər. İtaliyada evdə sarı rəng birinci, ikinci və qismən üçüncü tergitlərdə arılarda mövcuddursa, o zaman Amerika seleksiyası italya arıları dördüncü və hətta beşinci tergitin əlavə sarılığı ilə xarakterizə olunur. Beləliklə, italya arı cinsi digər arı cinsləri ilə müqayisədə ən böyük seçimdən keçmişdir. Yarım zavod və ya hətta fabrik cinsi hesab edilə bilər.
Uterusun kütləsi orta hesabla 210 mq, erkən yazdan payıza qədər gündə 2300-2500 yumurta qoyur. Bal yığımı zamanı arılar uşaqlığı yumurtlamada məhdudlaşdırmır, əksinə, stimullaşdırır. Ona görə də erkən bal yığımlarında balaların inkişafına çoxlu yem xərclədikləri üçün bal məhsuldarlığına görə digər cinslərdən geri qalırlar.
Xüsusilə içəridə və ya mövsümün sonunda uzunmüddətli yaxşı bal kolleksiyası ilə bu arı cinsi yüksək məhsuldarlıq nümayiş etdirir və buna görə də yaxşı kolleksiyaçılar kimi özlərini sübut etdilər. Lakin bal axınının nisbətən zəif olduğu şəraitdə (bir koloniyaya mövsümdə 30 kq-dan az bal) onlar bu göstərici üzrə boz dağ Qafqaz arılarından geri qalırlar. İtalyan arıları yeni qida mənbələri tapmaqda çox təşəbbüskardırlar və buna görə də “arı oğurluğuna” meyllidirlər.
İstinadlar
| ]- Буренин Н. Л., Котова Г. Н. Справочник по пчеловодству. — М.: Колос, 1981. — 257 с.
- Алпатов В. В. Породы медоносной пчелы. — М.: Московское общество испытателей природы, 1948.
- "News ambiente: Ape italiana a rischio estinzione". 1 avqust 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 iyul 2017.
- http://www.agricolturaitalianaonline.gov.it/contenuti/zootecnia/produzioni_zootecniche/miele/la_piccola_ape_in_via_di_estinzione?eZSESSIDagriconline=c4c43f5c19a683e9ccaa7dbfc81ef64f[ölü keçid]
- Tarpy, David R.; Lee, Jeffrey A comparison of Russian and Italian Honey bees Arxivləşdirilib 2010-06-29 at the Wayback Machine [North Carolina State University] Extension Service
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Italiya arisiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad AmorpheaKlad ObazoaKlad OpisthokontaKlad HolozoaKlad FilozoaKlad Alem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad NephrozoaRanqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz TactopodaTip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDesteustu Deste PerdeqanadlilarRanqsiz Yarimdeste SaplaqqarinciqlilarFesileustu ArikimilerKlad Fesile Esl arilarYarimfesile Klad Triba Cins Esl bal arilariNov Bal arisiYarimnov Italiya arisiBeynelxalq elmi adiApis mellifera ligustica Spinola 1806Vikinovlerde sistematikaSekil axtarisiITIS 1131136NCBI 7469EOL 10456203 Italya arisi ve ya Liquriya arisi lat Apis mellifera ligustica bal arilarinin yarlmnovlerinden biri Menseyi span Italya ari cinsi Italiyanin kontinental hissesinden Apennin yarimadasindan Alp daglarinin cenubundan Siciliyanin simalindan gelir Yeqin ki bu yarimnov Italiyada son buz dovrunde sag qalmisdir Yarimnov Pireney yarimadasindan ve Siciliyadan olan arilardan genetik olaraq ferqlidir Bu butun bal arilari arasinda en cox yayilmis cinsdir cunki bu yarimnov subtropik ve mulayim iqlimlerin ekser novlerine yaxsi uygunlasir lakin rutubetli tropik bolgelerde inkisaf etmir Italya arilari quraq yayi uzun muddet bal axini ve mulayim rutubetli qisi olan merkezi Araliq denizinin isti iqliminde inkisaf etmisdir Buna gore de uzun siddetli qis ve tez tez soyuqlar olan uzun yazin oldugu simal enliklerinde arilar o qeder de yaxsi uygunlasmir ve bu seraitde onlarin yetisdirilmesi ehemiyyetli cetinlikler yaradir Payizda balalarini gec yetisdirmek verdisi bal istehlakini artirir Italya arilari adeten olduqca zehmetkesdirler Italya arisi adi ilk defe 1859 cu ilde meshur ingilis arici Tomas Vayt Vudberi terefinden teqdim edilmisdir Neslinin kesilmek tehlukesi span Italiya Aricilar Federasiyasi beyanat yayib ki italya arisinin bezi diger ari yarimnovleri kimi risk altinda olduguna inanmaq ucun kifayet qeder delil var Italya arisinin ugurla yetisdirilmesine ve yarimnovun dunyada genis yayilmasina baxmayaraq veziyyet heqiqeten heyecan verici olaraq qalir cunki cox vaxt dogulan arilarin sayi olenlerin sayindan cox olmur Bu yarimnovun nesli kesilmek tehlukesi ile uzlesmesinin sebebleri coxdur xususen butun dunyada gullerin imidakloprid esasli insektisidlerle mualicesi bundan sonra evveller ciddi tehluke altinda olan arilarin yarimnovleri bir cox olkelerde yavas yavas oz sayini berpa etmeye baslamasi Tesviri span Reng Qarin qehveyi ve sari zolaqlara malikdir asili olaraq 3 den 5 e qeder Muxtelif Italya arilari arasinda uc ferqli reng var aciq sari parlaq sari qizil ve cox solgun sari Olcusu Bedenleri daha kicikdir dos hissenin cekisi orta hesabla 210 mq dir Merkezi rus arisi ile muqayisede beden daha yasti ve tukler daha qisadir Xortumunun uzunlugu 6 3 ile 6 6 mm arasindadir Orta kubital indeks 2 2 ile 2 5 arasindadir Italya cinsinin arilari nisbeten dincdir lakin bu xususiyyet diger cinslerle kesisdikden sonra yox olur ve peteyi sokerken sakitce cercivelerde qalir bu baximdan onlar yalniz Qafqaz arilarindan geri qalir Onlar mum guve tirtillarina dozmurler ve Avropa curumesine diger cinslerden daha davamlidirlar Bu sabitlik ilk novbede diger ari cinslerinden daha cox inkisaf etmis oz yuvalarini temizlemek ucun mustesna inkisaf etmis instinktle izah olunur Bece verme orta seviyyededir Bu arilarin veteni Apennin yarimadasidir oradan dunyanin bir cox olkelerinin erazisine genis yayilmisdir ABS Kanada Yeni Zelandiya Avstraliya Yaponiya ve basqalari Italya arilari 1859 cu ilde ABS ye getirilir ve o vaxtdan beri Simali Amerika qitesinden demek olar ki butun Avropa arilarini sixisdirirlar Secim neticesinde gorunusu beden rengi deyisib Yetistiriciler tergitlerde artan sariliq ucun en xarakterik ve ferqli xususiyyet kimi secibler Italiyada evde sari reng birinci ikinci ve qismen ucuncu tergitlerde arilarda movcuddursa o zaman Amerika seleksiyasi italya arilari dorduncu ve hetta besinci tergitin elave sariligi ile xarakterize olunur Belelikle italya ari cinsi diger ari cinsleri ile muqayisede en boyuk secimden kecmisdir Yarim zavod ve ya hetta fabrik cinsi hesab edile biler Uterusun kutlesi orta hesabla 210 mq erken yazdan payiza qeder gunde 2300 2500 yumurta qoyur Bal yigimi zamani arilar usaqligi yumurtlamada mehdudlasdirmir eksine stimullasdirir Ona gore de erken bal yigimlarinda balalarin inkisafina coxlu yem xercledikleri ucun bal mehsuldarligina gore diger cinslerden geri qalirlar Xususile iceride ve ya movsumun sonunda uzunmuddetli yaxsi bal kolleksiyasi ile bu ari cinsi yuksek mehsuldarliq numayis etdirir ve buna gore de yaxsi kolleksiyacilar kimi ozlerini subut etdiler Lakin bal axininin nisbeten zeif oldugu seraitde bir koloniyaya movsumde 30 kq dan az bal onlar bu gosterici uzre boz dag Qafqaz arilarindan geri qalirlar Italyan arilari yeni qida menbeleri tapmaqda cox tesebbuskardirlar ve buna gore de ari ogurluguna meyllidirler Istinadlar span Burenin N L Kotova G N Spravochnik po pchelovodstvu M Kolos 1981 257 s Alpatov V V Porody medonosnoj pchely M Moskovskoe obshestvo ispytatelej prirody 1948 News ambiente Ape italiana a rischio estinzione 1 avqust 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 iyul 2017 http www agricolturaitalianaonline gov it contenuti zootecnia produzioni zootecniche miele la piccola ape in via di estinzione eZSESSIDagriconline c4c43f5c19a683e9ccaa7dbfc81ef64f olu kecid Tarpy David R Lee Jeffrey A comparison of Russian and Italian Honey bees Arxivlesdirilib 2010 06 29 at the Wayback Machine North Carolina State University Extension Service Kateqoriya Elifba sirasina gore heyvanlarGizli kateqoriyalar Vikipediya Kartockasinda yanlis alem gosterilen biologiya meqaleleriTaksonun latinca adindan istiqametlendirme olmayan biologiya meqaleleriTakson sablonu istifade olunan meqaleler

