Ömər Əliyev
Ömər Osman oğlu Əliyev (10 may 1900, Rusiya İmperiyası, Bakı quberniyası, Lənkəran qəzası – 8 iyun 2004, Tüləgüvan, Astara rayonu, Azərbaycan) — uzunömürlü, Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı, xeyriyyəçi.
Ömər Əliyev | |
---|---|
Ömər Osman oğlu Əliyev | |
| |
Doğum tarixi | |
Doğum yeri | Koraoba, Lənkəran qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya İmperiyası |
Vəfat tarixi | (104 yaşında) |
Vəfat yeri | Tüləgüvan, Astara rayonu, Azərbaycan |
Dəfn yeri | Koraoba kənd qəbirstanlığı |
Vətəndaşlığı | Rusiya İmperiyası→ AXC→ SSRİ→ Azərbaycan |
Həyat yoldaşları | Sevgül Əliyeva Bibi İsayeva |
Uşağı | 10 |
Atası | Osman Əliyev |
Anası | Şinənaz Əliyeva |
Milliyyəti | Azərbaycanlı Talış |
Dini | İslam |
Təhsili | Burzubənd kənd orta məktəbi |
Fəaliyyəti | Fəhlə, qarovulçu |
Tanınır | Xeyriyyəçi |
Mükafatları |
Doğum tarixinə dair 5 fərqli mənbə var. Mənbələrdə ən gec tarix 1900-cü ilə təsadüf edir. 1918-ci il mart soyqırımlarının canlı şahidi olub. Böyük Vətən Müharibəsində iştirak edib, müharibə zamanı əsir düşüb və əsirlikdən qaçıb. Döyüşlərdə göstərdiyi şücaətlərə və digər xidmətlərinə görə müxtəlif medal və ordenlərlə təltif olunub. Dunay çayı ətrafında gedən döyüşlərdə qələbənin qazanılmasında mühüm rol oynayıb. Astara rayonunun ilk təsərrüfatçılarından olub və ilk sitrus meyvələrinin əkini zamanı ən yaxşı sort naringi gətirmək üçün mütəxəssis kimi Gürcüstana göndərilib. 1963-cü ildə yaşadığı kənddə ilk məktəb binasını inşa edib. Əmək Veteranı olub.
Bioqrafiyası
Erkən həyatı və gəncliyi
Ömər Əliyev 10 may 1900-cü ildə Rusiya İmperiyasının, Bakı quberniyasının, Lənkəran qəzasına aid, indiki Astara rayonunun ərzisində yerləşən Koraoba kəndində dünyaya gəlib. Anasını görmək Ömərə nəsib olmayıb, atasını isə çox tez, 6 yaşına çatmamış itirib. Atasını itirdikdən sonra qısa müddət ərzində əmilərinin öhdəliyində yaşayıb. Bacısı gənc yaşlarında aclıq səbəbindən vəfat edib. Burzubənd kənd məktəbini 2-ci sinifə qədər oxuya bilib.
Gənc yaşlarında 1918-ci il mart soyqırımları zamanı Sipiyəpart kəndinin əhalisinin kütləvi surətdə soyqırıma məruz qalmasının canlı şahidi olub. Lakin tarixdə kəndin ərazisində indiyədək hansısa soyqırımın olmasına dair heç bir fakt öz əksini tapmayıb. Buna baxmayaraq tarixçilər, Lənkəran və Astara ərazilərində qırğınların törədilməsi və Astaraya desant çıxarılması faktını təsdiq edir.
Əmisi Həsənverdi (Həsən)nin ölümündən sonra, onun 5 övladına baxmaq gənc Ömərin öhdəsinə düşüb. 1920-ci illər ərazidə sosial-iqtisadi durumun stabil olmadığı dövrlərdə xüsusi ilə Azərbaycan-İran sərhədini aşıb Astara kəndlərini talan edən Şahsevən tayfalarının, qaçaqların və yerli quldurların hücumundan qorumaq məqsədi ilə kənddə başsız qalan ailələrə hamilik edib və qarətlərdən müdafiə edib. Öz övladları ilə yanaşı himayəsində olan bütün uşaqların, o dövrdə "fuzi" adlanan məktəblərdə və digər təhsil müəssələrində təhsil alması üçün şərait yaradıb.
1938–1942
1938-ci ildə həyat yoldaşı Sevgül Əliyeva dünyasını dəyişib. Eyni il, Böyük Vətən Müharibəsinə hazırlıq görən SSRİ hərbi rəhbərliyi, bütün bölgələrdə olduğu kimi Astara rayonunda da əli silah tuta bilən bütün kişiləri hərbi qeydiyyata almağa başlayıb və Ömər Əliyev, 1938-ci ildə Lənkəran rayon hərbi komissarlığında hərbi qeydiyyata alınıb. Hərbi xeydiyyata alındığı zaman 38 yaşı olmasına baxmayaraq, yaşı 10 il az, yəni 1910-cu il kimi qeyd edilib. Buna səbəb isə fiziki cəhətdən daha sağlam və gənc görünən cüssəsi olub. 1938-ci il iyul ayından 1942-ci ilədək Astara rayonunun Bağırov adına Limon-Naringi sovxozunda fəhlə işləyib. 1940-cı ildə, SSRİ Yeyinti Sənayesi Fəhlələrinin Həmkarlar İttifaqına fəhlə kimi qatılıb.
1942–1945. Böyük Vətən müharibəsi illəri
19 yanvar 1942-ci ildə Ömər Əliyev Astara Rayonu Hərbi Komissarlığından, sovet ordu sıralarına hərbi xidmətə çağırılıb. 1942-ci il mart ayının 5-dən, iyun ayının 28-ə qədər, Şimali Qafqazın müdafiəsində dayanan, Dağıstan Respublikasının Qızlar şəhərində, 15-ci ehtiyat atıcı briqadanın, 46-cı ehtiyat atıcı polkunun, 3-cü ehtiyat batalyonunun, 9-cu ehtiyat atıcı rotasında, atıcı əsgər kimi ximət etdib. Hərbi biletində yazılan məlumatlara əsasən 15 Aprel 1942-ci ildə hərbi andiçməsi olub. Krasnodarda baş vermiş döyüşlərdə və 1942-ci ilin avqust ayında Stalinqrad şəhərinin azad olunmasında iştirak edib. 1942-ci ilin oktyabr ayında xidmət etdiyi polk mühasirəyə düşüb və alman ordusu tərəfindən polkun bütün şəxsi heyəti əsir alınıb. 1944-cü ilin sentyabr ayına qədər hərbi əsir kimi Almaniya ərazisində hərbi sənayedə çalışdırılıb. 1944-cü ilin sentyabr ayında əsirlikdən qaça bilib. Lakin SSRİ Müdəfiə Nazirliyinin Mərkəzi Arxivində adı əsirlikdən azad olunmuşlar siyahısında göstərilib.
Əsirlikdən sonra adı 213-cü ehtiyat alayın siyahısında göstərilib. Daha sonra 244-cü atıcı diviziyanın 907-ci atıcı alayına təyinat alıb. 907-ci atıcı alayın tərkibində Dunay çayı uğrunda gedən döyüşdə xüsusi qəhrəmanlıq göstərib. Hücumun qarşısının alınması məqsədi ilə Dunay çayı üzərindəki körpüalman əsgərləri sovet əsgərləri tərəfindən dayanmadan atəşə tutulmuşdur və 907-ci atıcı alay böyük itkilərlə üzləşmişdir. Şiddətli atəş səbəbindən alayın bütün heyəti hücum əmrini yerinə yetirməkdən imtina etmişlər. Bu zaman alayın pulemyotçusu əsgər Əliyevə əlverişli mövqeyə çataraq atəş açması əmr olunmuşdur. Əsgər Əliyev tək, sürünərək pulemyotu ilə əlverişli mövqeyə çatmış və cavab atəşi açmağa başlamışdır. Uzun müddət tək başına döyüşdükdən sonra, alayın hücum yolunu açmışdır. Çətin döyüş tapşırığının yerinə yetirilməsinə və döyüşdə göstərilən məharətinə görə, alay komandiri tərəfindən şəxsi təşəkkür almış və "İgidliyə görə" medalı ilə təltif olunmuşdur. Dunay çayını keçərək, keçərək Moldovanın, Rumıniyanın və Bolqarıstanın azad olunmasında iştirak etmişdir. Müharibənin sonunadək Bolqarıstanın Kazanlık şəhərində xidmətini davam etdirmişdir. 1945-ci ilin Dekabr ayında birinci kateqoriya ilə ehtiyata buraxılmışdır.
Müharibədən sonrakı həyatı
Müharibədən sonra Ömər Əliyev doğulduğu Astara rayonuna geri qayıtmışdır. Müharibənin bitməsinin ilk illərində tək başına 1 hektar əraziyə paxla əkərək əldə etdiyi bütün məhsulu kənddə olan kimsəsiz və müharibədə vaildeyinlərini itirmiş uşaqlara sərf etmişdir. Kimsəsiz uşaqların təhsil almasına şərait yaratmışdır. İlk sitrus meyvələrinin əkini zamanı ən yaxşı sort narıngi gətirmək üçün Gürcüstana göndərilmişdir. "Lenin adına Sovxoz"da fəhlə işlədiyi müddətdə "Staxonovçu Ömər" ləqəbini almışdır. Təsərrüfatda sitrus meyvələri ağaclarının əkilməsi üçün qazıntı işlərində bir gündə on səkkiz norma olduğu halda Ömər Əliyev tək başına, bir saata yeddi norma yerinə yetirərək respublikanın ən qabaqcıl fəhlələrindən birinə çevrilmişdir. Hesablamalara görə bir günə dörd fəhlənin normasını yerinə yetirə bilirmiş. Bunula rayon tarixində rekord nəticəyə imza atmışdır və bu səbəbdən aylıq əmək haqqından səkkiz dəfə artıq yəni, səkkiz fəhlənin toplam maaşı ilə təmin edilirmiş. Bakıdan gəlmiş komissiya tərəfindən "Lenin Ordeni"nə layiq görülməsi planşardırıldığı halda müəmmalı şəkildə ordenlə təltif olunması təxirə salınmış və ona ayırılan aylıq maaş qeyd olunduğundan iki dəfə az verilmişdir.
1963-cü ildə kənddə ibtidai məktəb açdırmış və üç sinifli məktəb binasının tikintisində təmənnasız iştirak etmişdir. Himayə etdiyi uşaqların və ətraf kəndlərdən gələnlərin bu məktəbdə təhsil almasına böyük şərait yaratmışdır. Uzun zaman rayon mərkəzindən kəndə yol olmadığına görə kənd camaatı üçün ərzağı çiyinlərində gətirib və paylamışdır. Daha sonra kəndə yol çəkdirmiş və işıq transfarmatorunun qoyulmasında başlıca təşəbbüsü olmuşdur. Kənddə su problemini aradan qaldırmaq üçün heç kəsin maddi və fiziki köməyi olmadan kəndin mərkəzində su quyusu qazmış və kənd camaatının istifadəsinə vermişdir. (İndiyədək kənd sakinləri tərəfindən bu su quyusuna böyük tələbat var.) Bütün bu xidmətlərinə görə 1979-cu il sentyabrın 17-də "Əmək veteranı" medalı ilə təltif olunmuşdur. Uzun müddət, bir zamanlar öz əkdiyi və yaradılmasında böyük rolu olduğu "Lenin adına Sovxoz"da sahələrə qarovulçuluq etmişdir. Ömər Əliyev müharibədən sonrakı həyatını, Astara rayonunun inkişaf etməsinə və ona böyük hörmət bəsləyən xalqına həsr etmişdir. Gənclərin hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsi işində xüsusi xidməti olmuşdur. Kijəbə qəsəbəsinin iqtisadiyyatının dirçəlməsində müxtəlif tövhələr vermişdir.
2004-cü ildə, Tüləgüvan kəndində vəfat etmişdir. Koraoba kənd qəbristanlığında dəfn olunmuşdur.
10 övladdan, 30 nəvəyə sahib olmuşdur.
Mükafatları
- II dərəcəli Vətən Müharibəsi Ordeni
- "İgidliyə görə" medalı
- "1941-1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə" medalı
- "Əmək veteranı" medalı
- "SSRİ Silahlı Qüvvələrinin 60 illiyi (1918–1978)" yubiley medalı
- "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsi qələbəsinin otuz illiyi (1945–1975)" yubiley medalı
- "1941-1945-ci illər müharibəsi veteranı" nişanı
- Qələbənin 50 illiyi münasibəti ilə Astara rayon icra başçısının şəxsi "Təşəkkürnamə"si
Qeydlər
- 1900-cu il, 1903-cü il, 1905-ci il, 1910-cu il və 1913-cü illər.
- Əmiləri: Mahmud, Həsənverdi, Cümşüdəli, Allahverdi, Mikayıl
- Bacısı: Tuğra Əliyeva
- II dünya müharibəsi başlamamışdan öncə SSRİ hərbi rəhbərliyinin, qeydiyyata alınan şəxslərin doğum tarixlərinin bilərəkdən aşağı yazması siyasəti, orduya daha çox canlı qüvvənin səfərbər oluna bilməsi məqsədi daşıyırdı. Fiziki cəhətdən sağlam və gənc görünənlərin yaşları bir neçə il az yazılırdı. Qeydiyyata alınan şəxsin doğum tarixini təsdiq edən heç bir sənədi olmadıqda yaşı, üz cizgiləri və ya dişlərin vəziyyəti ilə müəyyən edilirdi.
- İndiki Volqoqrad şəhəri. 10 aprel 1925-ci ildən 10 noyabr 1965-ci ilədək Stalinqrad adlandırılmışdır.
İstinadlar
- ↑ "Ömər Əliyev" (azərb.). yenigundem.az. 10.05.2020. 10.05.2020 tarixində .
- "Vətənin müdafiəsində dayanan QARDAŞLAR evlərinə DÖNDÜLƏR" (azərb.). aqreqator.az. 13.01.2021. 07.06.2021 tarixində .
- "Cəbhəyə könüllü yollanan Elçin və Sədail Əliyev qardaşları sağ-salamat evlərinə dönüblər". Sosial (azərb.). sonxeber.az. 13.01.2021. 05.06.2021 tarixində .
- Monika (16.03.2013). "Astara (Azərbaycan)". Tariximiz və rayonlarımız (azərb.). haqqinda.az. 27.05.2016 tarixində .
- ↑ "Hərbi əsir olmuş əsgər Ömərin Hitlerlə müharibəsi – 104 il yaşamış qəhrəman" (azərb.). azpost.info. 09.05.2020. 09.05.2020 tarixində . (#invisible_char)
- Aytən Eyvazon (09.11.2017). "II Dınyo Canqi Ğəhrəmanon" (Talysh). eyvazon.blogspot.com. 2019-11-14 tarixində .
- ↑ "Ömər Əliyev: 104 il yaşamış qəhrəman" (azərb.). moderator.az. 10.05.2020. 10.05.2020 tarixində .
- Mərdan Qurbanov, Həbib Əlizadə (01.07.2014). "Lənkəran-Astara bölgəsində 1918-ci il qırğınları" (azərb.). Zaman qəzeti. 09.05.2020 tarixində .
- Tarix elmləri doktoru, professor Anar İsgəndərov (31.03.2009). "1918-1920-ci illər türk-müsəlman soyqırımları". azerbaycanli.org (azərb.). "Azərbaycan" qəzeti. 09.05.2020 tarixində .
- Vüqar Orxan (31.03.2009). "Səssiz işğal". azerbaycanli.org (azərb.). azerbaycanli.org. 09.05.2020 tarixində .
- "Azərbaycan Tarixi. Azərbaycanın İqtisadi və Sosial Həyatı 1921-1927-ci illərdə" (PDF). anl.az.
- ↑ "104 il yaşamış qəhrəman" (azərb.). aqreqator.az. 10.05.2020. 10.05.2020 tarixində .
- ↑ "Ömər Əliyev haqqında" (azərb.). turkustan.info. 10.05.2020. 10.05.2020 tarixində .
- ↑ Hərbi biletində yazılan məlumatlara əsasən
- ↑ "Бессмертный полк. Алиев Умар Усманович" (rus). www.moypolk.ru. 19.01.2020. 09.05.2020 tarixində .
- Astara rayon Milli Arxiv İdarəsi
- Вета (25.03.2019). "46-й запасный стрелковый полк". 15-я зсбр СКВО и ПриВО (rus). comanda1941.ru. 11.05.2020 tarixində .
- Данил Пири оглы Гулиев. Азербайджанская ССР в период Великой Отечественной войны, 1941-1945 гг, səh. 47,50,51, Google kitablar
- "Алиев Умар Османович" (rus). pamyat-naroda.ru.
- Г. Мадатов. Азербайджан в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг. Баку, 1975. səh. 103-104.
- (azərb.). avestatalysh.wordpress.com. 28.04.2016. 05.06.2017 tarixində .
- "Алиев Умар Усманович, Дело ист. информации: 1380" (rus). pamyat-naroda.ru.
- "Исп. вх №0210, дело №07. Начальники управления учета персональных потерь сержантского и рядового состава деситюшей армии" (rus). pamyat-naroda.ru.[ölü keçid]
- "Исп. вх №0210, дело №07. Начальники управления учета персональных потерь сержантского и рядового состава деситюшей армии. стр. 90" (rus). pamyat-naroda.ru.[ölü keçid]
- "Алиев Умар Усманович, Информация из документов, уточняющих потери" (rus). ОБД Мемориал (www.obd-memorial.ru).
- "Алиев Умар Усманович, ID 65296557" (rus). ОБД Мемориал (www.obd-memorial.ru).
- Rasim Aliyev (28 Aprel 2016). (azərb.). avestatalysh.wordpress.com.
- Azərbaycanın şanlı oğulları. III kitab. Bakı. 1945.
- Алексе́й Григо́рьевич Стаха́нов (məşhur sovet şaxtaçısı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı)
- № ордена 6680926
Mənbə
- Ömər Əliyev haqqında olan bütün tarixi məlumatlar, sənədlər və mükafatlar ölümündən 8 il sonra nəvəsi Elçin Əliyev tərəfindən araşdırılıb toplanmışdır.
- Ömər Əliyevin öz xatirələrindən (söhbət və danışıqlarından), videoyazılardan, Osman Osmanovun (birinci oğlu), Cəbrail Osmanovun (ikinci oğlu), Ceyran Əliyevanın (qızı), Şahmirzə İsayevin (həyat yoldaşının, qardaşı oğlu), Qədi Osmanovun (əmisi oğlu), Sultan Osmanovun (əmisi nəvəsi), Fəzail Əliyevin (oğlu) və İlqar Əliyevin (ən kiçi oğlu) xatirələrindən istifadə edilmişdir.
- Astara Rayon Dövlət Arxiv İdarəsi
- Г. Мадатов. "Азербайджан в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг".
- Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации (ЦАМО РФ)
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
Ömər Əliyev — Facebook səhifəsi