Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Çərkəz Həsən bəy (türk. Çerkes Hasan Bey; 1850, Silivri, İstanbul ili – 1876, İstanbul) — çərkəzəsilli Osmanlı hərbi xadimi, Sultan Əbdüləzizin qaynı.
| Çərkəz Həsən bəy | |
|---|---|
| türk. Çerkes Hasan Bey | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Həsən bəy Ceyş-Bərəkə |
| Doğum tarixi | 1850 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1876 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | asılma[d] |
| Dəfn yeri | |
| Vətəndaşlığı | |
| Atası | İsmayıl bəy Bərəkə |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Qoşun növü | piyada |
| Xidmət illəri | 1870-ci ildən |
| Rütbəsi | kapitan |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Hüseyn Avni Paşanı Əbdüləzizi öldürməkdə günahlandırıb, 15 iyun 1876-cı ildə hökumət iclasına basqın edib, iki vəzir (Müdafiə naziri Hüseyn Avni Paşa və Xarici İşlər naziri Rəşid Paşa), iki əsgər və bir xidmətçini öldürərək, bir vəziri (Kayseri Dəniz Qüvvələri naziri Əhmət Paşanı) yaralamışdı. 17 iyun 1876-cı il səhər saatlarında isə edam edilib.
O, 1850-ci ildə çərkəz aristokratiyasının nümayəndəsi İsmayıl bəyin ailəsində dünyaya gəlib. Ailənin Çərkəz Həsəndən başqa, sonradan Sultan Əbdüləzizin həyat yoldaşı olan və Nəsrin adını alan Neşərək Qadınəfəndi adlı böyük bir qızı da var idi. Qızı Sultanın hərəminə, Həsən isə əsgərliyə getdikdən sonra İsmayıl bəy qalan ailə üzvləri ilə birlikdə Silivridə yaşamağa davam edib.
Həyatı
İstanbul dövrü
Çərkəz Həsənin həyatı ilə bağlı məlumatların çoxu, onun bacısı Nəsrin Qadınəfəndinin tərcümeyi-halını özündə əks etdirən mənbələrdən alınmışdır. Memuarçı Harun Açbanın "Sultanların arvadları: 1839–1924" kitabında Həsənin doğum tarixinin 1850-ci il, doğulduğu yerin — müasir Soçi ərazisi olduğu göstərilir.
Türk tarixçisi Necdət Sakaoğlu İsmayıl Haqqı Danişmendin "Osmanlı tarixinin xronologiyası" adlı əsərinə əsaslanaraq "Bu mülkün sultanları" kitabında Nəsrinin çərkəz knyazlığı Ceyş ailəsinə mənsub olduğunu yazır. Atası Qazi İsmayıl bəy idi və ondan başqa ailəsində Həsən bəy adlı oğlu da vardı. Bundan əlavə, Sakaoğlu Nəsrinin Əbdüləzizin ikinci həyat yoldaşı Heyranıdil Qadınəfəndinin qardaşı qızı olduğunu da yazıb. Sakaoğlu Nəsrinin, Hayranidil və Çərkəz Həsənin uzaq qohumu olduğu versiyanı da qeyd edib. Açba, ubix aristokratiyasını Ceyş şahzadələrinə daxil edir və Şahzadə İsmayıl bəyi, Ceyş-Bərəkəyə aid edərək (1812–1876), Çərkəz Həsən və Nəsrinin atası adlandırır. Ailənin bu iki uşaqdan başqa Sultan II Əbdülhəmidin adyutantı olan Osman Paşa (1851–1892) adlı daha bir oğlu da olub. Bundan əlavə, Harun Açbaya görə, Həsən və Nəsrinin adı açıqlanmayan xalası, Kaptan-ı dərya Atəş Mehmed Paşanın (ö. 1866) həyat yoldaşı olub. Həsən İstanbulda xidmət illərində Cibalidə bu xalasının evində yaşayıb.
Harun Açban yazır ki, 1859-cu ildə Xuşt Həsən bəyin şapsuqları, Qustanokyu İsmayıl bəyin natahuyları, Barasbi Hacı Hacıbəyin abazinləri və İsmayıl bəy Ceyş-Bərəkənin ubıxlarından ibarət Çərkəz icması İstanbula getdilər. Həmin vaxt taxtda olan I Əbdülməcid onlara geniş torpaq sahələri ayıraraq onlara Osmanlı ərazisində qalmağı təklif etdi. Həsənin atası İsmayıl bəy Silivridə torpaq aldı və tezliklə ailəsini də buraya gətirdi. İsmayıl bəy uzun müddət Böyükçəkməcə valisi vəzifəsini tutub.
1864-cü ildə Həsən qardaşı Osmanla birlikdə dənizçilik məktəbinə daxil olur, sonra məktəbin piyada şöbəsinə keçirərək, buradan leytenant rütbəsini alır. Məktəbi bitirdikdən sonra yüzbaşı (kapitan) rütbəsinə qədər yüksələrək, sultanın mühafizəsinə keçərək, polkovnik rütbəsini alır. Həsənin böyük bacısı 1868-ci ildə Sultan Əbdüləzizin həyat yoldaşı olduqdan sonra özü padişahın böyük oğlu, gənc şəhzadə Yusif İzzəddin Əfəndinin adyudantı olur.
Əbdüləzizin devrilməsi
1876-cı ilə qədər Əbdüləzizin hakimiyyətinə qarşı narazılıqlar pik həddə çatdı və ona qarşı sui-qəsd təşkil olundu. 10 may 1876-cı ildə sui-qəsdçilər: Baş vəzir Mütərcim Mehmed Rüşdü Paşa, Hərb nazir Hüseyn Avni Paşa, Şeyxülislam Həsən Xeyrullah Əfəndi və Portfelsiz nazir Midhat Paşahərəkətə keçdilər. Mayın 12-də onlar məclis çağıraraq, Əbdüləzizin daha Sultan taxtını daşımaq iqtidarında olmadığı qərarını qəbul etdilər. Mayın 29-dan 30-na keçən gecə Əbdüləziz ailəsi ilə Dolmabağça sarayında saxlanıldı və ertəsi gün ailəsi ilə birlikdə əvvəlcə qədim Topqapı sarayına, sonra isə Feriyə sarayına aparıldı. Yeni sultan olan V Murad və anası validə Şövqəfza Sultanın əmri ilə Əbdüləziz ailəsinin digər üzvləri kimi Həsənin bacısı Nəsrinin də bütün qiymətli əşyaları müsadirə edildi. Bu zaman xəstə olan Nəsrin və Əbdüləzizin ailəsinin üzvləri Dolmabağça sarayından qayıqlarla daşınırdılar. Xanımlar çiyinlərinə şal atmışdılar. Devrilmiş sultanın ailəsini qoruyan zabitlərdən biri Nəsrinin ləl-cəvahiratlarını şalın altında gizlətdiyindən şübhələnərək, onun üzərini yoxlamağa başlayır. Həmin gün yağış yağdığından Nəsrinin xəstəliyi daha da ağırlaşdı.
İyunun 4-də müəmmalı şəraitdə ölmüş Əbdüləzizin cəsədi tapıldı. Devrilmiş sultanın bilək damarlarını kəsərək intihar etdiyi rəsmən elan edildi. Cəsədi 16 türk və 1 xarici həkim tərəfindən müayinə edildikdən sonra, həkimlərdən 15-i sultanın intiharı versiyasını təsdiqləsə də, yalnız Britaniya səfirliyinin həkimi bunun qətl olduğu qənaətinə gəldi. Hadisə ilə əlaqədar Əbdüləzizin əsas həyat yoldaşı Dürrünəv Qadınəfəndi dindirildikdən sonra, Əbdüləzizin anası və digər xanımları otaqlarında dustaq saxlanılıb. Bu zaman xəstə olan Həsənin bacısının sağalacağına heç kimin ümidi yox idi. Nəsrin Qadınəfəndi 1876-cı il iyunun 11 və ya 12-i tarixində Feriyə sarayında vəfat etdi. Bu hadisələrdən sonra Həsən bəyin yaxın dostu olan polkovnik-leytenant Osman bəy çevrilişi təşkil edən nazirləri öldürməyi planlaşdırdığını Həsən bəyə bildirir. Çərkəz Həsən bəy ona cavabında:
Sultan Əbdüləzizin intiqamını almağınız düzgün deyil. Uşaqlarınız var. Onun qisasını almaq mənə düşər. Çünki onun həm köməkçisi, həm də qaynıyam. Üstəlik, mən subayam və geridə məni gözləyən kimsəm yoxdur.
Həkimlərin rəsmi qənaətinə baxmayaraq, Əbdüləzizin V Murad və onu hakimiyyətə gətirən şəxslərin göstərişi ilə öldürüldüyü barədə davamlı şayiələr gəzirdi. Bundan çox təsirlənən Çərkəz Həsən Hüseyn Avni Paşa, Midhat Paşa və digər sui-qəsdçiləri öldürmək qərarını verdi. Çərkəz Həsənin müasiri Mahmud Cəlaləddin Paşa (1839-1899) sonralar yazırdı ki, hücumun motivi məhz qan davası idi, onun vəzirlərlə heç bir şəxsi ədavəti yox idi, yalnız bacısı və devrilmiş sultanın intiqamını almaq idi. O, sultanı devirməkdə və onu intihara sürükləməkdə, onun xanımının ölümündə günahkar olanların hamısını cəzalandırmaq istəyirdi. Üstəlik, şayiələrə görə, Neşərək Qadınəfəndi keçici xəstəlikdən deyil, Əbdüləzizin ölümündən qısa müddət sonra, edilən abortun nəticəsində vəfat etmişdi..
Hüseyn Avni Paşa Çərkəz Həsənin problem yarada biləcəyindən narahat olduğu üçün, onun Bağdadda yerləşən Altıncı Orduya göndərilməsi əmrini verdi. Bağdada getməkdən imtina edən Həsən həbs olundu və sonra Hərbi nazirin əmrini yerinə yetirəcəyi vədi müqabilində sərbəst buraxıldı. Çərkəz Həsən səfərə hazırlaşmaq əvəzinə, Fatehin Çibali qəsəbəsindəki xalasının malikanəsinə gələrək, burada hərtərəfli silahlandı. Çərkəz Həsənin əsas hədəfi Hüseyn Avni Paşanı öldürmək idi.
16 iyun 1876-cı il hadisəsi
1876-cı il iyunun 15-də axşam saatlarında Hərbi nazir Hüseyn Avni Paşanın başçılığı ilə Əbdüləzizə qarşı təşkil edilmiş sui-qəsdin iştirakçıları siyasi qələbələrini qeyd etmək üçün Midhat Paşanın Bəyazid məhəlləsində yerləşən malikanəsində toplandılar. Köşkdə Midhat və Hüseyn Avni Paşadan başqa yüksəkrütbəli məmurlar arasında Sədrəzəm Mütərcim Mehmed Rüşdü Paşa, Kayserili Donanma naziri Əhməd Paşa və Xarici İşlər naziri Mehmed Rəşid Paşa da var idi. Çərkəz Həsən gecə yarısından bir müddət keçmiş, altı revolver və qısa Çərkəz xəncəri ilə silahlanmış şəkildə malikanəyə gəldi. Midhat Paşanın nökəri Çərkəz Həsəni Sultan sarayından xəbər gətirən gözətçi hesab etdiyindən, onu evə buraxmışdı.
İri addımlarla evə daxil olan Çərkəz Həsən, nazirlərin nahar etdiyi və iş müzakirə etdiyi böyük salona daxil olaraq, qışqırdı: "Tərpənməyin!" və eyni zamanda atəş açdı. Hüseyn Avnini mədə və döş qəfəsindən yaraladı. Salonda olanlardan bəziləri qonşu otağa qaçaraq, özlərini qorumağa çalışdılar. Ağır yaralanmasına baxmayaraq, Hüseyn Avni Paşa hələ də sağ idi. Çərkəz Həsən ona yenidən hücum etsə də, onun qarşısını Kayserili Dəniz Qüvvələri naziri Əhməd Paşa aldı. Kayserili ilə mübarizə nəticəsində onu qolundan və qulağından yaralayıb, xəncərlə qarnına bir neçə bıçaq zərbəsi vurduqdan sonra, hərbi nazir öldü. Malikanənin bütün işıqları söndü. Sonrakı mübarizədə xarici işlər naziri Mehmed Rəşid Paşa ilə Midhat Paşanın köməkçisi Əhməd Ağa, Çərkəz Həsənin tapançasından açılan güllə ilə öldü. Əhməd ağa ölümündən əvvəl Çərkəz Həsəni çörək bıçağı ilə yaralamağı başarmışdı. Həsən hər tərəfə təsadüfi atəş açsa da, nazirlər və qulluqçular salonda və böyük salonun o digər tərəfində gizlənməyə çalışırdılar.
Təsadüfi atışma hətta malikanədən də kənarda eşidilən yüksək səs-küyə səbəb olmuşdu. Jandarmlar və nizami ordunun bir neçə rotası malikanənin həyətinə daxil oldular. Çərkəz Həsən pilləkənlərdə polis və əsgərlərlə də mübarizəyə girib, iki zabiti öldürdükdən sonra tutula bildi. Harun Açba yazır ki, malikanədən çıxarkən öldürülən zabitlərdən biri Çərkəz Həsənin dəniz məktəbindəki sinif yoldaşı Şükrü bəy olub.
Hücumun nəticəsi
Çərkəz Həsənin məhkəməsi qısa müddətə yekunlaşdı: iyunun 16-da o, Bəyazid meydanında asılaraq edam cəzasına məhkum edildi. Çərkəz Həsənin özü də ağır yaralansa da, ona təklif olunan müalicədən imtina etmişdi. Hökm 1876-cı il iyunun 17-də və ya 18-də icra olundu: Çərkəz Həsən Midhat Paşanın malikanəsinin yaxınlığında, Bəyazid meydanında tut ağacından asıldı. Həmin il II Əbdülhəmid taxta çıxanda Çərkəz Həsənin edam edildiyi ağacın kəsilməsini əmr etdi. Hakimiyyətin əksinə olsa da, xalq Həsəni milli qəhrəman hesab edirdi və uzun müddət onun yasını saxladı. O, Ədirnəqapı şəhidliyində torpağa tapşırılıb.
Əvvəllər də əqlən zəifliyi bilinən Sultan Muradın baş verən hadisələrdən sonra əsəbləri daha da korlanmışdı. Əbdüləzizin ölümü və Çərkəz Həsənin onu hakimiyyətə gətirən insanlara hücumu V Muradı dərin depressiyaya sürüklədi və nəhayət, onun psixi sağlamlığı tamamilə pozuldu. Sultanın səhhəti ilə bağlı şayiələr hökumətin bu şayiələri gizlətmək üçün bütün səylərinə baxmayaraq, tədricən ictimaiyyətə məlum oldu. Nəhayət, bir neçə həkimlə məsləhətləşdikdən sonra padşahlığı cəmi 93 gün davam edən V Muradın taxtdan salınması barədə qərar qəbul edildi.
1881-ci ildə Sultan II Əbdülhəmidin təşəbbüsü ilə Əbdüləzizin öldürülməsi ilə bağlı araşdırma aparıldı. Devrilmiş sultanın öldürülməsinə göstəriş verən şəxsin onun varisi V Muradın olduğu elan edildi. 1881-ci il iyunun 14-dən iyulun 8-dək məhkəmə iclasları keçirildi, ittiham edilənlər Əbdüləzizə qarşı sui-qəsddə iştirak edənlər idi; onların arasında Çərkəz Həsənin hücumundan sağ qalmış Midhat Paşa da var idi. Sui-qəsdin demək olar ki, bütün əsas iştirakçıları ölüm cəzasına məhkum edildi, lakin Sultan II Əbdülhəmid ölüm cəzasını ömürlük həbslə əvəz edərək onların cəzalarını yüngülləşdirdi. 1881-ci il istintaqı zamanı 1876-cı il iyunun 16-da baş vermiş hadisənin şahidləri də, Çərkəz Həsənin əlbir olduqları insanları müəyyən etmək üçün dindirildi. Həsənin yaxın dostu Osman bəy və Əbdüləzizin köməkçisi Yusif İzzəddin Əfəndi şübhə altına alınsa da, araşdırma Həsənin təkbaşına hərəkət etdiyini göstərdi.
İstinadlar
- Açba, 2007. səh. 91 (note 53)
- Öztuna, 1966. səh. 80
- Sakaoğlu, 2015. səh. 641
- Sakaoğlu, 2015
- Uluçay, 2011. səh. 233
- Açba, 2007. səh. 93 (note 54)
- Açba, 2007. səh. 90 (note 51)
- Uzunçarşılı, 1945. səh. 91
- Açba, 2007. səh. 90
- Reid, 2000. səh. 313
- Farwell, 1886. səh. 761
- Küçük, 2006. səh. 184
- Brookes, 2010. səh. 16
- Sakaoğlu, 2015. səh. 642
- Açba, 2007. səh. 91
- Alderson, 1956. səh. 69—70
- Гудвин, 2012. səh. 381—382
- Açba, 2007. səh. 85
- Alderson, 1956, table XLVIII
- Mustafa Ali Uysal. Hüseyin Avni Paşa. Türk Tarih Kurumu. 2015. s. 255.
- Açba, 2007. səh. 92 (note 53)
- Reid, 2000. səh. 312
- Alderson, 1956. səh. 69
- Alderson, 1956. səh. 70
- Brookes, 2010. səh. 17
- Küçük, 2006. səh. 185
- Küçük, 1988. səh. 283
- Uzunçarşılı, 1945
Ədəbiyyat
- Гудвин, Джеймсон. Часть III. Банкрот // Величие и крах Османской империи: Властелин бескрайних горизонтов. М.: КоЛибри. 2012. 383. ISBN .
- Alderson An. D. The Structure of the Ottoman Dynasty (PDF). Oxford: Clarendon Press. 1956.
- Açba, Harun. Kadın efendiler: 1839-1924 (PDF). Profil. 2007. ISBN .
- Brockett, Linus Pierpont; Bliss, Porter Cornelius. The Conquest of Turkey, Or, The Decline and Fall of the Ottoman Empire, 1877-8. Hubbard Bros. 1878.
- The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem. University of Texas Press. ed. Douglas Scott Brookes. 2010. 16–17. ISBN .
- Appletons' Annual Cyclopedia and Register of Important Events. 16. D. Appleton. L. C. Farwell (Mrs). 1886.
- Küçük, Cevdet. Murad V // Islam Ansiklopedisi. 31. İslâm Araştırmaları Merkezi. 2006. 183–185.
- Küçük, Cevdet. Abdülaziz // Islam Ansiklopedisi. 1. İslâm Araştırmaları Merkezi. 1988. 179–285.
- Öztuna, Yılmaz. Türkiye tarihi: baslangicindan zamanimiza kadar. 10—12. Hayat Kitaplari. 1966.
- Reid, James J. Crisis of the Ottoman Empire: Prelude to Collapse 1839-1878. Franz Steiner Verlag. 2000. 312–313. ISBN .
- Sakaoğlu. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. 2015. 64. ISBN .
- Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ötüken. 2011. ISBN .
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Çerkes Hasan Vakası // Belleten . IX(türk) (33). Ankara: T.T.K. 1945.
Əlavə ədəbiyyat
- Killing Ministers of State in Constantinople // The New York Times. — 1888. — 26 February.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cerkez Hesen bey turk Cerkes Hasan Bey 1850 Silivri Istanbul ili 1876 Istanbul cerkezesilli Osmanli herbi xadimi Sultan Ebdulezizin qayni Cerkez Hesen beyturk Cerkes Hasan Bey Sexsi melumatlar Dogum adi Hesen bey Ceys Bereke Dogum tarixi 1850 Dogum yeri Silivri Istanbul ili Osmanli imperiyasi Vefat tarixi 1876 Vefat yeri Istanbul Osmanli imperiyasi Vefat sebebi asilma d Defn yeri Edirneqapi Sehidliyi Vetendasligi nbsp Osmanli imperiyasi Atasi Ismayil bey Bereke Herbi fealiyyeti Qosun novu piyada Xidmet illeri 1870 ci ilden Rutbesi kapitan nbsp Vikianbarda elaqeli mediafayllar Huseyn Avni Pasani Ebdulezizi oldurmekde gunahlandirib 15 iyun 1876 ci ilde hokumet iclasina basqin edib iki vezir Mudafie naziri Huseyn Avni Pasa ve Xarici Isler naziri Resid Pasa iki esger ve bir xidmetcini oldurerek bir veziri Kayseri Deniz Quvveleri naziri Ehmet Pasani yaralamisdi 17 iyun 1876 ci il seher saatlarinda ise edam edilib O 1850 ci ilde cerkez aristokratiyasinin numayendesi Ismayil beyin ailesinde dunyaya gelib Ailenin Cerkez Hesenden basqa sonradan Sultan Ebdulezizin heyat yoldasi olan ve Nesrin adini alan Neserek Qadinefendi adli boyuk bir qizi da var idi Qizi Sultanin heremine Hesen ise esgerliye getdikden sonra Ismayil bey qalan aile uzvleri ile birlikde Silivride yasamaga davam edib Mundericat 1 Heyati 1 1 Istanbul dovru 1 2 Ebdulezizin devrilmesi 2 16 iyun 1876 ci il hadisesi 2 1 Hucumun neticesi 3 Istinadlar 4 Edebiyyat 4 1 Elave edebiyyatHeyatiredakteIstanbul dovruredakte Cerkez Hesenin heyati ile bagli melumatlarin coxu onun bacisi Nesrin Qadinefendinin tercumeyi halini ozunde eks etdiren menbelerden alinmisdir Memuarci Harun Acbanin Sultanlarin arvadlari 1839 1924 kitabinda Hesenin dogum tarixinin 1850 ci il 1 2 doguldugu yerin muasir Soci erazisi oldugu gosterilir 1 Turk tarixcisi Necdet Sakaoglu Ismayil Haqqi Danismendin Osmanli tarixinin xronologiyasi adli eserine esaslanaraq Bu mulkun sultanlari kitabinda Nesrinin cerkez knyazligi Ceys ailesine mensub oldugunu yazir Atasi Qazi Ismayil bey idi ve ondan basqa ailesinde Hesen bey adli oglu da vardi Bundan elave Sakaoglu Nesrinin Ebdulezizin ikinci heyat yoldasi Heyranidil Qadinefendinin qardasi qizi oldugunu da yazib 3 Sakaoglu Nesrinin Hayranidil ve Cerkez Hesenin uzaq qohumu oldugu versiyani da qeyd edib 4 Acba ubix aristokratiyasini Ceys sahzadelerine daxil edir ve Sahzade Ismayil beyi Ceys Berekeye aid ederek 1812 1876 Cerkez Hesen ve Nesrinin atasi adlandirir 5 Ailenin bu iki usaqdan basqa Sultan II Ebdulhemidin adyutanti olan Osman Pasa 1851 1892 adli daha bir oglu da olub 6 Bundan elave Harun Acbaya gore Hesen ve Nesrinin adi aciqlanmayan xalasi Kaptan i derya Ates Mehmed Pasanin o 1866 heyat yoldasi olub 7 Hesen Istanbulda xidmet illerinde Cibalide bu xalasinin evinde yasayib 8 Harun Acban yazir ki 1859 cu ilde Xust Hesen beyin sapsuqlari Qustanokyu Ismayil beyin natahuylari Barasbi Haci Hacibeyin abazinleri ve Ismayil bey Ceys Berekenin ubixlarindan ibaret Cerkez icmasi Istanbula getdiler Hemin vaxt taxtda olan I Ebdulmecid onlara genis torpaq saheleri ayiraraq onlara Osmanli erazisinde qalmagi teklif etdi Hesenin atasi Ismayil bey Silivride torpaq aldi ve tezlikle ailesini de buraya getirdi Ismayil bey uzun muddet Boyukcekmece valisi vezifesini tutub 9 1864 cu ilde Hesen qardasi Osmanla birlikde denizcilik mektebine daxil olur sonra mektebin piyada sobesine kecirerek buradan leytenant rutbesini alir 1 Mektebi bitirdikden sonra yuzbasi kapitan rutbesine qeder yukselerek sultanin muhafizesine kecerek polkovnik rutbesini alir 10 Hesenin boyuk bacisi 1868 ci ilde Sultan Ebdulezizin heyat yoldasi olduqdan sonra ozu padisahin boyuk oglu 1 genc sehzade Yusif Izzeddin Efendinin adyudanti olur 1 11 10 Ebdulezizin devrilmesiredakte nbsp Sultan Ebduleziz Cerkez Hesenin kurekeni 1876 ci ile qeder Ebdulezizin hakimiyyetine qarsi naraziliqlar pik hedde catdi ve ona qarsi sui qesd teskil olundu 10 may 1876 ci ilde sui qesdciler Bas vezir Mutercim Mehmed Rusdu Pasa Herb nazir Huseyn Avni Pasa Seyxulislam Hesen Xeyrullah Efendi ve Portfelsiz nazir Midhat Pasaherekete kecdiler 12 Mayin 12 de onlar meclis cagiraraq Ebdulezizin daha Sultan taxtini dasimaq iqtidarinda olmadigi qerarini qebul etdiler Mayin 29 dan 30 na kecen gece 13 Ebduleziz ailesi ile Dolmabagca sarayinda saxlanildi ve ertesi gun ailesi ile birlikde evvelce qedim Topqapi sarayina sonra ise Feriye sarayina aparildi 12 Yeni sultan olan V Murad ve anasi valide Sovqefza Sultanin emri ile Ebduleziz ailesinin diger uzvleri kimi Hesenin bacisi Nesrinin de butun qiymetli esyalari musadire edildi Bu zaman xeste olan Nesrin 5 14 ve Ebdulezizin ailesinin uzvleri Dolmabagca sarayindan qayiqlarla dasinirdilar Xanimlar ciyinlerine sal atmisdilar 5 14 15 Devrilmis sultanin ailesini qoruyan zabitlerden biri Nesrinin lel cevahiratlarini salin altinda gizletdiyinden subhelenerek onun uzerini yoxlamaga baslayir Hemin gun yagis yagdigindan Nesrinin xesteliyi daha da agirlasdi 15 Iyunun 4 de muemmali seraitde olmus Ebdulezizin cesedi tapildi 13 Devrilmis sultanin bilek damarlarini keserek intihar etdiyi resmen elan edildi 16 Cesedi 16 turk ve 1 xarici hekim terefinden muayine edildikden sonra 13 hekimlerden 15 i sultanin intihari versiyasini tesdiqlese de yalniz Britaniya sefirliyinin hekimi bunun qetl oldugu qenaetine geldi 17 Hadise ile elaqedar Ebdulezizin esas heyat yoldasi Durrunev Qadinefendi dindirildikden sonra Ebdulezizin anasi ve diger xanimlari otaqlarinda dustaq saxlanilib 18 Bu zaman xeste olan Hesenin bacisinin sagalacagina hec kimin umidi yox idi Nesrin Qadinefendi 1876 ci il iyunun 11 15 12 ve ya 12 i tarixinde Feriye sarayinda vefat etdi 5 14 19 Bu hadiselerden sonra Hesen beyin yaxin dostu olan polkovnik leytenant Osman bey cevrilisi teskil eden nazirleri oldurmeyi planlasdirdigini Hesen beye bildirir Cerkez Hesen bey ona cavabinda Sultan Ebdulezizin intiqamini almaginiz duzgun deyil Usaqlariniz var Onun qisasini almaq mene duser Cunki onun hem komekcisi hem de qayniyam Ustelik men subayam ve geride meni gozleyen kimsem yoxdur 20 Hekimlerin resmi qenaetine baxmayaraq Ebdulezizin V Murad ve onu hakimiyyete getiren sexslerin gosterisi ile oldurulduyu barede davamli sayieler gezirdi Bundan cox tesirlenen Cerkez Hesen Huseyn Avni Pasa Midhat Pasa ve diger sui qesdcileri oldurmek qerarini verdi 1 Cerkez Hesenin muasiri Mahmud Celaleddin Pasa 1839 1899 sonralar yazirdi ki hucumun motivi mehz qan davasi idi onun vezirlerle hec bir sexsi edaveti yox idi yalniz bacisi ve devrilmis sultanin intiqamini almaq idi O sultani devirmekde ve onu intihara suruklemekde onun xaniminin olumunde gunahkar olanlarin hamisini cezalandirmaq isteyirdi Ustelik sayielere gore Neserek Qadinefendi kecici xestelikden deyil Ebdulezizin olumunden qisa muddet sonra edilen abortun neticesinde vefat etmisdi 10 Huseyn Avni Pasa Cerkez Hesenin problem yarada bileceyinden narahat oldugu ucun onun Bagdadda yerlesen Altinci Orduya gonderilmesi emrini verdi 21 10 Bagdada getmekden imtina eden Hesen hebs olundu ve sonra Herbi nazirin emrini yerine yetireceyi vedi muqabilinde serbest buraxildi Cerkez Hesen sefere hazirlasmaq evezine Fatehin Cibali qesebesindeki xalasinin malikanesine gelerek burada herterefli silahlandi 21 Cerkez Hesenin esas hedefi Huseyn Avni Pasani oldurmek idi 10 11 16 iyun 1876 ci il hadisesiredakte nbsp Londonda cixan The Illustrated London News qezetinde 24 iyun 1876 ci ilde vezirler Midhat Pasa Huseyn Avni Pasa oldurulmus Xelil Serif Pasa ve Mutercim Mehmed Rusdu Pasa ile bagli xeber 1876 ci il iyunun 15 de axsam saatlarinda Herbi nazir Huseyn Avni Pasanin basciligi ile Ebdulezize qarsi teskil edilmis sui qesdin istirakcilari siyasi qelebelerini qeyd etmek ucun Midhat Pasanin Beyazid mehellesinde yerlesen malikanesinde toplandilar 21 Koskde Midhat ve Huseyn Avni Pasadan basqa yuksekrutbeli memurlar arasinda Sedrezem Mutercim Mehmed Rusdu Pasa Kayserili Donanma naziri Ehmed Pasa ve Xarici Isler naziri Mehmed Resid Pasa da var idi Cerkez Hesen gece yarisindan bir muddet kecmis 11 alti revolver ve qisa Cerkez xenceri ile silahlanmis sekilde malikaneye geldi 22 Midhat Pasanin nokeri Cerkez Heseni Sultan sarayindan xeber getiren gozetci hesab etdiyinden onu eve buraxmisdi 21 Iri addimlarla eve daxil olan Cerkez Hesen nazirlerin 22 nahar etdiyi ve is muzakire etdiyi boyuk salona daxil olaraq qisqirdi Terpenmeyin ve eyni zamanda ates acdi 21 Huseyn Avnini mede ve dos qefesinden yaraladi 22 Salonda olanlardan bezileri qonsu otaga qacaraq ozlerini qorumaga calisdilar Agir yaralanmasina baxmayaraq Huseyn Avni Pasa hele de sag idi 21 22 Cerkez Hesen ona yeniden hucum etse de onun qarsisini Kayserili Deniz Quvveleri naziri Ehmed Pasa aldi Kayserili ile mubarize neticesinde onu qolundan ve qulagindan yaralayib xencerle qarnina bir nece bicaq zerbesi vurduqdan sonra herbi nazir oldu 21 Malikanenin butun isiqlari sondu 11 Sonraki mubarizede xarici isler naziri Mehmed Resid Pasa ile Midhat Pasanin komekcisi Ehmed Aga 11 10 Cerkez Hesenin tapancasindan acilan gulle ile oldu 11 Ehmed aga olumunden evvel Cerkez Heseni corek bicagi ile yaralamagi basarmisdi Hesen her terefe tesadufi ates acsa da nazirler ve qulluqcular salonda ve boyuk salonun o diger terefinde gizlenmeye calisirdilar 10 Tesadufi atisma hetta malikaneden de kenarda esidilen yuksek ses kuye sebeb olmusdu Jandarmlar ve nizami ordunun bir nece rotasi malikanenin heyetine daxil oldular Cerkez Hesen pillekenlerde polis ve esgerlerle de mubarizeye girib iki zabiti oldurdukden sonra tutula bildi 10 Harun Acba yazir ki malikaneden cixarken oldurulen zabitlerden biri Cerkez Hesenin deniz mektebindeki sinif yoldasi Sukru bey olub 21 Hucumun neticesiredakte nbsp Cerkez Hesenin edami Cerkez Hesenin mehkemesi qisa muddete yekunlasdi 10 iyunun 16 da o Beyazid meydaninda asilaraq edam cezasina mehkum edildi 14 11 21 Cerkez Hesenin ozu de agir yaralansa da ona teklif olunan mualiceden imtina etmisdi 21 Hokm 1876 ci il iyunun 17 de 14 11 ve ya 18 de icra olundu 21 10 Cerkez Hesen Midhat Pasanin malikanesinin yaxinliginda Beyazid meydaninda tut agacindan asildi Hemin il II Ebdulhemid taxta cixanda Cerkez Hesenin edam edildiyi agacin kesilmesini emr etdi Hakimiyyetin eksine olsa da xalq Heseni milli qehreman hesab edirdi ve uzun muddet onun yasini saxladi O Edirneqapi sehidliyinde torpaga tapsirilib 21 Evveller de eqlen zeifliyi bilinen Sultan Muradin bas veren hadiselerden sonra esebleri daha da korlanmisdi Ebdulezizin olumu ve Cerkez Hesenin onu hakimiyyete getiren insanlara hucumu V Muradi derin depressiyaya surukledi 23 ve nehayet onun psixi saglamligi tamamile pozuldu 13 Sultanin sehheti ile bagli sayieler hokumetin bu sayieleri gizletmek ucun butun seylerine baxmayaraq tedricen ictimaiyyete melum oldu 12 Nehayet bir nece hekimle meslehetlesdikden sonra 12 24 padsahligi cemi 93 gun davam eden 25 V Muradin 26 taxtdan salinmasi barede qerar qebul edildi 26 1881 ci ilde Sultan II Ebdulhemidin tesebbusu ile Ebdulezizin oldurulmesi ile bagli arasdirma aparildi Devrilmis sultanin oldurulmesine gosteris veren sexsin onun varisi V Muradin oldugu elan edildi 1881 ci il iyunun 14 den iyulun 8 dek mehkeme iclaslari kecirildi ittiham edilenler Ebdulezize qarsi sui qesdde istirak edenler idi onlarin arasinda Cerkez Hesenin hucumundan sag qalmis Midhat Pasa da var idi Sui qesdin demek olar ki butun esas istirakcilari olum cezasina mehkum edildi lakin Sultan II Ebdulhemid olum cezasini omurluk hebsle evez ederek onlarin cezalarini yungullesdirdi 27 1881 ci il istintaqi zamani 1876 ci il iyunun 16 da bas vermis hadisenin sahidleri de Cerkez Hesenin elbir olduqlari insanlari mueyyen etmek ucun dindirildi Hesenin yaxin dostu Osman bey ve Ebdulezizin komekcisi Yusif Izzeddin Efendi subhe altina alinsa da arasdirma Hesenin tekbasina hereket etdiyini gosterdi 28 Istinadlarredakte 1 2 3 4 5 6 Acba 2007 seh nbsp 91 note 53 Oztuna 1966 seh nbsp 80 Sakaoglu 2015 seh nbsp 641 Sakaoglu 2015 1 2 3 4 Ulucay 2011 seh nbsp 233 Acba 2007 seh nbsp 93 note 54 Acba 2007 seh nbsp 90 note 51 Uzuncarsili 1945 seh nbsp 91 Acba 2007 seh nbsp 90 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Reid 2000 seh nbsp 313 1 2 3 4 5 6 7 8 Farwell 1886 seh nbsp 761 1 2 3 4 5 Kucuk 2006 seh nbsp 184 1 2 3 4 Brookes 2010 seh nbsp 16 1 2 3 4 5 Sakaoglu 2015 seh nbsp 642 1 2 3 Acba 2007 seh nbsp 91 Alderson 1956 seh nbsp 69 70 Gudvin 2012 seh nbsp 381 382 Acba 2007 seh nbsp 85 Alderson 1956 table XLVIII Mustafa Ali Uysal Huseyin Avni Pasa Turk Tarih Kurumu 2015 s 255 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Acba 2007 seh nbsp 92 note 53 1 2 3 4 Reid 2000 seh nbsp 312 Alderson 1956 seh nbsp 69 Alderson 1956 seh nbsp 70 Brookes 2010 seh nbsp 17 1 2 Kucuk 2006 seh nbsp 185 Kucuk 1988 seh nbsp 283 Uzuncarsili 1945EdebiyyatredakteGudvin Dzhejmson Chast III Bankrot Velichie i krah Osmanskoj imperii Vlastelin beskrajnih gorizontov M KoLibri 2012 383 ISBN nbsp 978 5 389 02499 1 Alderson An D The Structure of the Ottoman Dynasty PDF Oxford Clarendon Press 1956 Acba Harun Kadin efendiler 1839 1924 PDF Profil 2007 ISBN nbsp 978 9 759 96109 1 Brockett Linus Pierpont Bliss Porter Cornelius The Conquest of Turkey Or The Decline and Fall of the Ottoman Empire 1877 8 Hubbard Bros 1878 The Concubine the Princess and the Teacher Voices from the Ottoman Harem University of Texas Press ed Douglas Scott Brookes 2010 16 17 ISBN nbsp 0292783353 9780292783355 Appletons Annual Cyclopedia and Register of Important Events 16 D Appleton L C Farwell Mrs 1886 Kucuk Cevdet Murad V Islam Ansiklopedisi 31 Islam Arastirmalari Merkezi 2006 183 185 Kucuk Cevdet Abdulaziz Islam Ansiklopedisi 1 Islam Arastirmalari Merkezi 1988 179 285 Oztuna Yilmaz Turkiye tarihi baslangicindan zamanimiza kadar 10 12 Hayat Kitaplari 1966 Reid James J Crisis of the Ottoman Empire Prelude to Collapse 1839 1878 Franz Steiner Verlag 2000 312 313 ISBN nbsp 3515076875 9783515076876 Sakaoglu Bu mulkun kadin sultanlari Valide sultanlar hatunlar hasekiler kadinefendiler sultanefendiler Oglak Yayincilik 2015 64 ISBN nbsp 978 9 753 29623 6 Ulucay M Cagatay Padisahlarin Kadinlari ve Kizlari Otuken 2011 ISBN nbsp 9754378401 9789754378405 Uzuncarsili Ismail Hakki Cerkes Hasan Vakasi Belleten nbsp IX turk 33 Ankara T T K 1945 Elave edebiyyatredakte Killing Ministers of State in Constantinople The New York Times 1888 26 February Menbe https az wikipedia org w index php title Cerkez Hesen bey amp oldid 8164165