| İnformasiya elmi |
|---|
| Əlaqədar sahələr və alt sahələr |
İnformasiya davranışı (ing. Information Behavior) — insanın məlumat axtarışı, əldə etməsi, istifadə etməsi və paylaşması ilə bağlı fəaliyyətlərini öyrənən bir sahədir. Qeyd olunan anlayış, xüsusilə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqədar daha geniş miqyasda tədqiq edilir. İnformasiya davranışı kitabxana elmi, psixologiya, sosiologiya və digər sosial elmlərin kəsişməsində tədqiq olunan multidissiplinar bir mövzudur.
Əsas Aspektləri
| ]İnformasiya ehtiyacı
| ]İnformasiya davranışı adətən bir informasiya ehtiyacı ilə başlayır. Bu, bir fərdin bilmədiyi və öyrənmək istədiyi məlumatlar ola bilər. İnformasiya ehtiyacı şüurlu və ya qeyri-şüuri şəkildə baş verə bilər. Məsələn, bir tələbə imtahana hazırlaşarkən konkret məlumatlara ehtiyac duyur.
İnformasiya axtarışı
| ]İnformasiya ehtiyacını qarşılamaq üçün insanlar məlumatları axtarmağa başlayır. İnformasiya axtarışı aktiv bir prosesdir və fərdlər müxtəlif mənbələrə müraciət edə bilər. Bu mənbələr kitablar, internet, elmi məqalələr, xəbərlər və ya digər insanlardan gələn məlumatlar ola bilər.
İnformasiya axtarışı modelləri
| ]- Külthaunun informasiya axtarışı prosesi (ISP) modeli — Külthaunun modeli informasiya axtarışının altı mərhələdən ibarət olduğunu qeyd edir: işə başlamaq, seçmək, araşdırmaq, formalaşdırmaq, toplamaq və təqdim etmək.
- Ellisin axtarış davranışı modeli — Ellis, informasiya axtarışının mərhələlərə bölünmədən müxtəlif üsullar və texnikalar vasitəsilə yerinə yetirildiyini vurğulayır.
İnformasiyanın istifadəsi
| ]İnformasiya əldə edildikdən sonra fərd həmin məlumatı istifadə etməyə başlayır. İnformasiyanın istifadəsi məlumatın təhlil olunması, işlənməsi və qərar vermək üçün tətbiqi ilə baş verir. İnformasiyanın istifadəsi kontekstə və ehtiyacın növünə görə dəyişir. Məsələn, bir iş adamı bazar tendensiyaları haqqında məlumatı analiz edərək biznes qərarları qəbul edə bilər.
İnformasiyanın paylaşılması
| ]İnsanlar əldə etdikləri məlumatı başqaları ilə paylaşa bilərlər. İnformasiyanın paylaşılması iş mühitində komanda üzvləri arasında məlumat mübadiləsi və ya sosial media platformalarında paylaşmalar şəklində ola bilər. İnformasiyanın paylaşılması sosial münasibətlərə və qarşılıqlı təsirə də bağlıdır.
İnformasiya davranışına təsir edən amillər
| ]İnsanların informasiya davranışlarına bir çox fərdi, sosial və texnoloji amillər təsir edə bilər:
Fərdi amillər
| ]- Təhsil səviyyəsi və biliyi — yüksək təhsilli insanlar məlumatları daha sürətli və səmərəli tapmaq və istifadə etmək bacarığına sahib olurlar.
- Motivasiya və maraq — insanlar maraqlandıqları sahələrlə bağlı məlumatları daha tez tapmağa meyillidirlər.
- Stress və zaman təzyiqi — informasiyanın əldə edilməsi zamanı təzyiq altında olmaq məlumat axtarışına təsir edə bilər.
Sosial amillər
| ]- Mədəniyyət və sosial norma — mədəni və sosial amillər informasiya davranışına təsir edir. Məsələn, bəzi cəmiyyətlərdə insanlar məlumatları daha gizli saxlamağa meyilli ola bilərlər.
- Sosial dəstək və şəbəkələr — insanlar informasiya axtarışında digər insanlardan dəstək alaraq daha geniş məlumat mənbələrinə çıxış əldə edə bilərlər.
Texnoloji amillər
| ]- Texnologiya və internetin rolu — internetin inkişafı informasiya davranışını əsaslı şəkildə dəyişdirib. İndi insanlar informasiyaya daha sürətli və asan çıxış əldə edirlər.
- Axtarış motorları və sosial media — Google, YouTube, Facebook və digər platformalar insanların informasiya axtarma və əldə etmə üsullarını dəyişib.
İnformasiya davranışının əhəmiyyəti
| ]İnformasiya davranışını anlamaq, fərdi və təşkilati qərarların daha effektiv alınmasına kömək edir. Tədqiqatçılar, iş mühitində və gündəlik həyatda fərdlərin necə məlumat axtardığını, istifadə etdiyini və paylaşdığını başa düşərək, bu prosesləri optimallaşdırmaq üçün strategiyalar hazırlayırlar. Eyni zamanda, informasiya davranışını anlamaq təhsil, marketinq, səhiyyə və digər sahələrdə daha yaxşı istifadəçi təcrübəsi yaratmaq üçün vacibdir.
İstinadlar
| ]- Gonzalez-Teruel, A; González-Alcaide, G; Barrios, M; Abad-García, MF. "Mapping recent information behavior research: an analysis of co-authorship and co-citation networks". Scientometrics. 103 (2). 2015: 687–705. doi:10.1007/s11192-015-1548-z. hdl:2445/100263.
- Waller, Vivienne. Qualitative social research : contemporary methods for the digital age. SAGE Publications. 9 dekabr 2015. ISBN . OCLC 948834592.
- JESSE, discussion list http://listserv.utk.edu/cgi-bin/wa?A2=ind9912&L=JESSE&D=0&P=3346 Arxiv surəti 6 iyul 2024 tarixindən (Wayback Machine) saytında
- "Google Scholar". scholar.google.ca. 14 aprel 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 fevral 2020.
- Wilson, T.D. "Human Information Behaviour". Informing Science. 3 (2). 2000: 49–55. doi:10.28945/576.
- Kalervo Jarvelin, T. D. Wilson. "On conceptual models for information seeking and retrieval research". informationr.net (ingilis). 17 mart 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 mart 2020.
- Utkarsh, U. "Information search behavior of service consumers: review and future research directions". The Marketing Review. 15 (2). 2015: 201–2019. doi:10.1362/146934715X14373846573667.
- ; Clarke, Charles LA; ; . "Workshop on Search and Exploration of X-rated Information (SEXI)". ACM SIGIR Forum. New York: Association of Computing Machinery. 47 (1). 2012.
- Chatman, Elfreda. "The information world of low-skilled workers". Library and Information Science Research. 9 (4). 1987: 265–83. 8 oktyabr 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2024 – ERIC vasitəsilə.
- Ingwersen, Peter; Järvelin, Kalervo. The Turn: Integration of information seeking and retrieval in context. Berlin: . 2005.
- ; . "Conceptual framework for tasks in information studies". Journal of the American Society for Information Science and Technology. American Society for Information Science and Technology. 56 (10). 2005: 1050–1061. doi:10.1002/asi.20197.
- Belkin, Nicholas J. "Anomalous states of knowledge as a basis for information retrieval". Canadian Journal of Information and Library Science. 5: 133–143.
- Klein, G.; Moon, B.; Hoffman, R.F. "Making sense of sensemaking I: alternative perspectives". IEEE Intelligent Systems. 21 (4). 2006: 70–73. doi:10.1109/mis.2006.75.
Ədəbiyyat
| ]- Donald O. Case. Looking for information: a survey of research on information seeking, needs and behavior. Academic Press. 2002. 370. ISBN .
- Hepworth, Mark; Grunewald, Philipp; Walton, Geoff. "Research and practice: A critical reflection on approaches that underpin research into people's information behaviour" (PDF). Journal of Documentation. 70 (6). 7 oktyabr 2014: 1039–1053. doi:10.1108/JD-02-2014-0040.
- Savolainen, Reijo. "Pioneering models for information interaction in the context of information seeking and retrieval". Journal of Documentation. 74 (5). 3 avqust 2018: 966–986. doi:10.1108/JD-11-2017-0154.
- Julien, Heidi; O’Brien, Michael. "Information Behaviour Research: Where Have We Been, Where Are We Going? / La recherche en comportement informationnel : D'où nous venons, vers quoi nous nous dirigeons?". Canadian Journal of Information and Library Science. 38 (4). 2014: 239–250. doi:10.1353/ils.2014.0016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Informasiya elmiArxitektura Davranis Menecment Axtarisi Cemiyyet Bilik teskilati Ontologiya Felsefe Elm ve texnologiya tedqiqatlari TaksonomiyaElaqedar saheler ve alt sahelerBibliometriya Senzura Komputer melumatlarinin saxlanmasi Data modelleme Informatika Informasiya texnologiyalari Intellektual azadliq Eqli mulkiyyet Yaddas Qoruma Gizlilik Kvant informasiya elmibr Informasiya davranisi ing Information Behavior insanin melumat axtarisi elde etmesi istifade etmesi ve paylasmasi ile bagli fealiyyetlerini oyrenen bir sahedir Qeyd olunan anlayis xususile informasiya ve kommunikasiya texnologiyalarinin inkisafi ile elaqedar daha genis miqyasda tedqiq edilir Informasiya davranisi kitabxana elmi psixologiya sosiologiya ve diger sosial elmlerin kesismesinde tedqiq olunan multidissiplinar bir movzudur Esas Aspektleri span Informasiya ehtiyaci span Informasiya davranisi adeten bir informasiya ehtiyaci ile baslayir Bu bir ferdin bilmediyi ve oyrenmek istediyi melumatlar ola biler Informasiya ehtiyaci suurlu ve ya qeyri suuri sekilde bas vere biler Meselen bir telebe imtahana hazirlasarken konkret melumatlara ehtiyac duyur Informasiya axtarisi span Informasiya ehtiyacini qarsilamaq ucun insanlar melumatlari axtarmaga baslayir Informasiya axtarisi aktiv bir prosesdir ve ferdler muxtelif menbelere muraciet ede biler Bu menbeler kitablar internet elmi meqaleler xeberler ve ya diger insanlardan gelen melumatlar ola biler Informasiya axtarisi modelleri span Kulthaunun informasiya axtarisi prosesi ISP modeli Kulthaunun modeli informasiya axtarisinin alti merheleden ibaret oldugunu qeyd edir ise baslamaq secmek arasdirmaq formalasdirmaq toplamaq ve teqdim etmek Ellisin axtaris davranisi modeli Ellis informasiya axtarisinin merhelelere bolunmeden muxtelif usullar ve texnikalar vasitesile yerine yetirildiyini vurgulayir Informasiyanin istifadesi span Informasiya elde edildikden sonra ferd hemin melumati istifade etmeye baslayir Informasiyanin istifadesi melumatin tehlil olunmasi islenmesi ve qerar vermek ucun tetbiqi ile bas verir Informasiyanin istifadesi kontekste ve ehtiyacin novune gore deyisir Meselen bir is adami bazar tendensiyalari haqqinda melumati analiz ederek biznes qerarlari qebul ede biler Informasiyanin paylasilmasi span Insanlar elde etdikleri melumati basqalari ile paylasa bilerler Informasiyanin paylasilmasi is muhitinde komanda uzvleri arasinda melumat mubadilesi ve ya sosial media platformalarinda paylasmalar seklinde ola biler Informasiyanin paylasilmasi sosial munasibetlere ve qarsiliqli tesire de baglidir Informasiya davranisina tesir eden amiller span Insanlarin informasiya davranislarina bir cox ferdi sosial ve texnoloji amiller tesir ede biler Ferdi amiller span Tehsil seviyyesi ve biliyi yuksek tehsilli insanlar melumatlari daha suretli ve semereli tapmaq ve istifade etmek bacarigina sahib olurlar Motivasiya ve maraq insanlar maraqlandiqlari sahelerle bagli melumatlari daha tez tapmaga meyillidirler Stress ve zaman tezyiqi informasiyanin elde edilmesi zamani tezyiq altinda olmaq melumat axtarisina tesir ede biler Sosial amiller span Medeniyyet ve sosial norma medeni ve sosial amiller informasiya davranisina tesir edir Meselen bezi cemiyyetlerde insanlar melumatlari daha gizli saxlamaga meyilli ola bilerler Sosial destek ve sebekeler insanlar informasiya axtarisinda diger insanlardan destek alaraq daha genis melumat menbelerine cixis elde ede bilerler Texnoloji amiller span Texnologiya ve internetin rolu internetin inkisafi informasiya davranisini esasli sekilde deyisdirib Indi insanlar informasiyaya daha suretli ve asan cixis elde edirler Axtaris motorlari ve sosial media Google YouTube Facebook ve diger platformalar insanlarin informasiya axtarma ve elde etme usullarini deyisib Informasiya davranisinin ehemiyyeti span Informasiya davranisini anlamaq ferdi ve teskilati qerarlarin daha effektiv alinmasina komek edir Tedqiqatcilar is muhitinde ve gundelik heyatda ferdlerin nece melumat axtardigini istifade etdiyini ve paylasdigini basa duserek bu prosesleri optimallasdirmaq ucun strategiyalar hazirlayirlar Eyni zamanda informasiya davranisini anlamaq tehsil marketinq sehiyye ve diger sahelerde daha yaxsi istifadeci tecrubesi yaratmaq ucun vacibdir Istinadlar span Gonzalez Teruel A Gonzalez Alcaide G Barrios M Abad Garcia MF Mapping recent information behavior research an analysis of co authorship and co citation networks Scientometrics 103 2 2015 687 705 doi 10 1007 s11192 015 1548 z hdl 2445 100263 Waller Vivienne Qualitative social research contemporary methods for the digital age SAGE Publications 9 dekabr 2015 ISBN 978 1 4462 5883 5 OCLC 948834592 JESSE discussion list http listserv utk edu cgi bin wa A2 ind9912 amp L JESSE amp D 0 amp P 3346 Arxiv sureti 6 iyul 2024 tarixinden Wayback Machine saytinda Google Scholar scholar google ca 14 aprel 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 fevral 2020 Wilson T D Human Information Behaviour Informing Science 3 2 2000 49 55 doi 10 28945 576 Kalervo Jarvelin T D Wilson On conceptual models for information seeking and retrieval research informationr net ingilis 17 mart 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 mart 2020 Utkarsh U Information search behavior of service consumers review and future research directions The Marketing Review 15 2 2015 201 2019 doi 10 1362 146934715X14373846573667 Clarke Charles LA Workshop on Search and Exploration of X rated Information SEXI ACM SIGIR Forum New York Association of Computing Machinery 47 1 2012 Chatman Elfreda The information world of low skilled workers Library and Information Science Research 9 4 1987 265 83 8 oktyabr 2023 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 oktyabr 2024 ERIC vasitesile Ingwersen Peter Jarvelin Kalervo The Turn Integration of information seeking and retrieval in context Berlin 2005 Conceptual framework for tasks in information studies Journal of the American Society for Information Science and Technology American Society for Information Science and Technology 56 10 2005 1050 1061 doi 10 1002 asi 20197 Belkin Nicholas J Anomalous states of knowledge as a basis for information retrieval Canadian Journal of Information and Library Science 5 133 143 Klein G Moon B Hoffman R F Making sense of sensemaking I alternative perspectives IEEE Intelligent Systems 21 4 2006 70 73 doi 10 1109 mis 2006 75 Edebiyyat span Donald O Case Looking for information a survey of research on information seeking needs and behavior Academic Press 2002 370 ISBN 012150381 X Hepworth Mark Grunewald Philipp Walton Geoff Research and practice A critical reflection on approaches that underpin research into people s information behaviour PDF Journal of Documentation 70 6 7 oktyabr 2014 1039 1053 doi 10 1108 JD 02 2014 0040 Savolainen Reijo Pioneering models for information interaction in the context of information seeking and retrieval Journal of Documentation 74 5 3 avqust 2018 966 986 doi 10 1108 JD 11 2017 0154 Julien Heidi O Brien Michael Information Behaviour Research Where Have We Been Where Are We Going La recherche en comportement informationnel D ou nous venons vers quoi nous nous dirigeons Canadian Journal of Information and Library Science 38 4 2014 239 250 doi 10 1353 ils 2014 0016 Kateqoriya Informasiya elmi
