fbpx
Wikipedia

Xosrov və Şirin (Xarəzmi)

Avqust 07, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Xosrov və Şirin (dəqiqləşdirmə).
Bu məqalə Qızıl Orda şairi Qütb Xarəzminin tərcüməsi haqqındadır. Əsərin orijinalı haqqında məqalə üçün Xosrov və Şirin (Nizami) səhifəsinə baxın.

Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasının dövrümüzə çatmış ən qədim tərcümələrindən biri XIV əsr Qızıl Orda şairi Qütb Xarəzminin çığatay dilinə tərcüməsidir.

Xosrov və Şirin
Müəllif(lər) Nizami Gəncəvi
Janr məsnəvi
Orijinalın dili çığatay dili
Tərcüməçi Qütb Xarəzmi

Tarixi

XIV əsrin ortalarında yaşamış Qızıl Orda şairi Qütb Xarəzmi təxminən 1341-1342-ci ildə Nizaminin “Xosrov və Şirin” əsərini çığatay dilinə çevirən ilk türk şairi olmuşdur.

Qütb orijinaldakı minacat və nətin tərcüməsindən sonra öz müasiri, dövrünün hökmdarı şahzadə Tini bəyi və onun arvadı Məleykə xanımı mədh edib, sonra da, kitabın ana dilinə tərcüməsinin səbəbini bildirir. Qütb bu işi Tini bəy və onun atvadı Məleykənin xahişi ilə yerinə yetirdiyini söyləyir.

Sonra şair Nizami haqqında söz açır. Onun yaradıcılığı əsasında hərəkət etdiyini və tamamilə Nizamiyə tabe olduğunu bildirir.

Tədqiqi

Qütbütün tərcüməsi haqqında 1921-ci ildə fransız alimi Jan Deni “Grammaire de la lanque turque” adlı əsərində ilk dəfə fikir söyləmişdir. Jan Deni bu poemanın Nizami Gəncəvi tərəfindən fars dilində nəzmə çəkilməsi və Qütb Xarəzmi tərəfindən “şərq türkcəsinə” (cığatay dilinə) çevrilməsindən bəhs etmiş, əsər haqqında yığcam məlumat vermişdir.

1958-ci ildə Polşa alimi prof. A. Zayançkovski 238 səhifədən ibarət həmin Paris nüsxəsinin foto surətini Varşavada nəşr etdirmişdir. Prof. A. Zayançkovski həmin əsəri qiymətləndirərək xüsusilə əsərin dil xüsusiyyətlərinə diqqət çəlb etmişdir.

“Bu abidənin çoxdan mövcud olmasına baxmayaraq, hər dəfə onu oxuyanda Qütb dilinin gözəlliyi insanı heyran edir və əlbəttə bu abidənin uzun müddət naməlum qalması, ancaq əlyazması fondlarını zənginləşdirməsi türkologiyanın inkişafı üçün böyük bir itki idi.”

Ancaq bu foto surətin orijinalının özü də avtoqraf olunmamış, 1383-cü ildə, yəni əsərin Qtb tərəfindən tərcümə olunmasından təxminən qırx il sonra Birgə ibn Bəragiz ibn Qandu adlı bir nəfər tərəfindən köçürülmüşdür. Xəttat əsərin axırına yüz misralıq bir hissə əlavə etmişdir ki, orada əsərin köçürülmə səbəbindən, nə vaxt köçürüldüyündən, köçürənin kim olduğundan danışılır.

Tərcümənin xüsusiyyətləri

Qütb Nizaminin əsərini tərcümə edərkən bəzi tərcümələrə yol vermişdir. Lakin, Qütb tərcüməsində əmələ gələn ixtisarlar əsas etibarilə bəzi başlıqlar altında gedən parçaların bütövlükdə tərcümə edilməsindən meydana çıxmışdır. Xüsusən Qütb, əsərin ikinci hissəsindən sonra buna daha artıq yol vermişdir. O, Xosrovla Şirinin məktublarının yalnız bir hissəsini tərcümə etmişdir. Qəsri Şirindəki son görüş əhvalatını çox ixtisarla tərcümə etmiş, sual-cavabların bir neçəsini nəzərdən qaçırmış, əsərin sonunda verilmiş bir çox məsələlərin tərcüməsini lazım bilməmişdir. Qütb, orijinalın poemaya birbaşa aid olmayan parçalarını da tərcümə etməmişdir. Nəticədə, Qütbün tərcüməsində poemanın həcmi ¼ - ə qədərinin ixtisar edilməsinə səbəb olmuşdur.

Bu tərcümədə poemanın həcmi orijinaldan külli miqdarda az olmasına baxmayaraq, başlıqların sayı artıqdır. O, orijinaldakı eyni başlıqları əksərən bir neçə başlıq altında vermiş, eyni epizodu xırdalayıb kiçik-kiçik hissələrə bölmüşdür. Bəzən də bir başlığın misralarını digər başlığın misralarına daxil etmiş, öz zövqünə uyğun olaraq misraların yerini dəyişib, müəyyən başlıqlar altında gedən misraların sayını artıtıb-əksiltmişdir.

Baxmayaraq ki, orta əsrlərdə tərcümə əsasən iqtibas şəklində olurdu, keyfiyyət baxımından Qütb əsasən çalışmışdır ki, orijinala sadiq qalsın. Qütb Nizaminin nəzmə çəkdiyi hər bir misranı olduğu kimi öz dilinə çevirməyə çalışmışdır. Qütb Nizaminin fikirlərini olduğu kimi saxlamışdır, onun tərcümə etdiyi misralar bütün əsər boyu orijinala olduqca yaxındır. Tərcümədə çox az misaya rast gəlinir ki, Qütb orda özündən nəsə artırmış olsun, o, eyniylə orijinalda olanları tərcümə etmişdir.

Qütb tərcümədə mətnə sadiq qalmaq üçün hətta bəzi başlıqları belə öz dili ilə yox, ustadı Nizaminin adı ilə verir: “Xosrov oğlu Şiruyə hekayətin bəyan qılur ustad, səh 218”, “Xosrovla Şirin qənində on qız ulturub əfsanə ayıltmışınbəyan qılur ustad, səh. 78”, “Şirindən Xosrov murad tilamısın bəyan qılur ustad, səh. 84” və s. Buradan aydın görünür ki, Qütb hətta sərlövhələri belə öz adıyla vermək istəmişdir.

Tərcümənin bədii keyfiyyəti

Q. Beqdeli qeyd edir ki, “Qütb tərcüməsi kifayət qədər dəqiq, gözəl və xoşagələndir.” Şair, orijinalda olduğu kimi, az sözlə, qısa, konkret ifadə ilə dərin məzmun verməyə müvəffəq olmuşdur. Bu məziyyət bütün əsər boyu gözə çarpır. Əgər bəzi tərcüməçilər orijinalın bir misrasını iki misrada verərək çevirdiyi əsərin həcmini süni surətdə şişirtmiş, yaxud da məzmunu və misranın tərcüməsini tamamilə ifadə edə bilməmişdirsə, Qütb çalışmışdır ki, hər misranı bir misrada, özü də orijinalda olduğu kimi yığcam və bədii şəkildə versin. Çox nadir hallarda o, orijinalın bir misrasını iki misrada tərcümə etmişdir.

Bütün bu müsbət cəhətlərinə baxmayaraq, tərcümə nöqsansız da deyildir. Mürtəcim bəzən bir çox kəlmənin tərcüməsinə göz yumur, bəzi adları tərcümədə yerləşdirə bilmir. Lakin, bacarıqlı bir mertəcim kimi, Qütb məzmunu, mətləbi tərcümədə əks etdirməklə bərabər, forma gözəlliyini, bədii xüsusiyyətləri də saxlaya bilmişdir.

XIV əsrdə əksərən mənzum əsəri tərcümə şəklində yox, iqtibas formasında digər bir dilə çevirirdilər. Qütbün üstünlüyü burasındadır ki, etdiyi tərcüməyə son dərəcə məsuliyyətlə yanaşmış, Nizaminin əsərini çox dəqiq şəkildə çığatay dilinə tərcümə etmişdir. Qütb özünün bu tərcüməsi ilə özbək dilinin leksikasını zənginləşdirib ona Nizami sənətinin ətrini gətirmişdir.

İstinadlar

  1. Nizami, Xosrov və Şirin, Qütb tərcüməsinin foto surəti, Varşava, 1959, səh 13-14-16.
  2. Gean Deni- Grammaire de la lanque turque, Paris, 1921, XXVIII s.
  3. Nizami, Xosrov və Şirin, Qütb tərcüməsinin foto surəti, Varşava, 1959, müqəddimə, V səh.
  4. Qütb tərcüməsinə əlavə olunmuş lüğət, Varşava, 1962, Zayançkovsi tərəfindən yazılmış müqəddimə, XII səh.
  5. Beqdeli, 227
  6. Beqdeli, 229
  7. Beqdeli, 233

Ədəbiyyat

  • Q. Beqdeli – Şərq ədəbiyyatında “Xosrov və Şirin” mövzusu, Bakı, 1970

Həmçinin bax

Avqust 07, 2021
xosrov, şirin, xarəzmi, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, xosrov, şirin, dəqiqləşdirmə, məqalə, qızıl, orda, şairi, qütb, xarəzminin, tərcüməsi, haqqındadır, əsərin, orijinalı, haqqında, məqalə, üçün, xosrov, şirin, nizami, səhifəsinə, baxın, nizami, gən. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Xosrov ve Sirin deqiqlesdirme Bu meqale Qizil Orda sairi Qutb Xarezminin tercumesi haqqindadir Eserin orijinali haqqinda meqale ucun Xosrov ve Sirin Nizami sehifesine baxin Nizami Gencevinin Xosrov ve Sirin poemasinin dovrumuze catmis en qedim tercumelerinden biri XIV esr Qizil Orda sairi Qutb Xarezminin cigatay diline tercumesidir Xosrov ve SirinMuellif ler Nizami GenceviJanr mesneviOrijinalin dili cigatay diliTercumeci Qutb Xarezmi Mundericat 1 Tarixi 2 Tedqiqi 3 Tercumenin xususiyyetleri 4 Tercumenin bedii keyfiyyeti 5 Istinadlar 6 Edebiyyat 7 Hemcinin baxTarixi RedakteXIV esrin ortalarinda yasamis Qizil Orda sairi Qutb Xarezmi texminen 1341 1342 ci ilde Nizaminin Xosrov ve Sirin eserini cigatay diline ceviren ilk turk sairi olmusdur Qutb orijinaldaki minacat ve netin tercumesinden sonra oz muasiri dovrunun hokmdari sahzade Tini beyi ve onun arvadi Meleyke xanimi medh edib sonra da kitabin ana diline tercumesinin sebebini bildirir Qutb bu isi Tini bey ve onun atvadi Meleykenin xahisi ile yerine yetirdiyini soyleyir 1 Sonra sair Nizami haqqinda soz acir Onun yaradiciligi esasinda hereket etdiyini ve tamamile Nizamiye tabe oldugunu bildirir Tedqiqi RedakteQutbutun tercumesi haqqinda 1921 ci ilde fransiz alimi Jan Deni Grammaire de la lanque turque adli eserinde 2 ilk defe fikir soylemisdir Jan Deni bu poemanin Nizami Gencevi terefinden fars dilinde nezme cekilmesi ve Qutb Xarezmi terefinden serq turkcesine cigatay diline cevrilmesinden behs etmis eser haqqinda yigcam melumat vermisdir 1958 ci ilde Polsa alimi prof A Zayanckovski 238 sehifeden ibaret hemin Paris nusxesinin foto suretini Varsavada nesr etdirmisdir Prof A Zayanckovski hemin eseri qiymetlendirerek xususile eserin dil xususiyyetlerine diqqet celb etmisdir Bu abidenin coxdan movcud olmasina baxmayaraq her defe onu oxuyanda Qutb dilinin gozelliyi insani heyran edir ve elbette bu abidenin uzun muddet namelum qalmasi ancaq elyazmasi fondlarini zenginlesdirmesi turkologiyanin inkisafi ucun boyuk bir itki idi 3 Ancaq bu foto suretin orijinalinin ozu de avtoqraf olunmamis 1383 cu ilde yeni eserin Qtb terefinden tercume olunmasindan texminen qirx il sonra Birge ibn Beragiz ibn Qandu adli bir nefer terefinden kocurulmusdur Xettat eserin axirina yuz misraliq bir hisse elave etmisdir ki orada eserin kocurulme sebebinden ne vaxt kocurulduyunden kocurenin kim oldugundan danisilir 4 Tercumenin xususiyyetleri RedakteQutb Nizaminin eserini tercume ederken bezi tercumelere yol vermisdir Lakin Qutb tercumesinde emele gelen ixtisarlar esas etibarile bezi basliqlar altinda geden parcalarin butovlukde tercume edilmesinden meydana cixmisdir Xususen Qutb eserin ikinci hissesinden sonra buna daha artiq yol vermisdir O Xosrovla Sirinin mektublarinin yalniz bir hissesini tercume etmisdir Qesri Sirindeki son gorus ehvalatini cox ixtisarla tercume etmis sual cavablarin bir necesini nezerden qacirmis eserin sonunda verilmis bir cox meselelerin tercumesini lazim bilmemisdir Qutb orijinalin poemaya birbasa aid olmayan parcalarini da tercume etmemisdir Neticede Qutbun tercumesinde poemanin hecmi e qederinin ixtisar edilmesine sebeb olmusdur Bu tercumede poemanin hecmi orijinaldan kulli miqdarda az olmasina baxmayaraq basliqlarin sayi artiqdir O orijinaldaki eyni basliqlari ekseren bir nece basliq altinda vermis eyni epizodu xirdalayib kicik kicik hisselere bolmusdur Bezen de bir basligin misralarini diger basligin misralarina daxil etmis oz zovqune uygun olaraq misralarin yerini deyisib mueyyen basliqlar altinda geden misralarin sayini artitib eksiltmisdir 5 Baxmayaraq ki orta esrlerde tercume esasen iqtibas seklinde olurdu keyfiyyet baximindan Qutb esasen calismisdir ki orijinala sadiq qalsin Qutb Nizaminin nezme cekdiyi her bir misrani oldugu kimi oz diline cevirmeye calismisdir Qutb Nizaminin fikirlerini oldugu kimi saxlamisdir onun tercume etdiyi misralar butun eser boyu orijinala olduqca yaxindir Tercumede cox az misaya rast gelinir ki Qutb orda ozunden nese artirmis olsun o eyniyle orijinalda olanlari tercume etmisdir Qutb tercumede metne sadiq qalmaq ucun hetta bezi basliqlari bele oz dili ile yox ustadi Nizaminin adi ile verir Xosrov oglu Siruye hekayetin beyan qilur ustad seh 218 Xosrovla Sirin qeninde on qiz ulturub efsane ayiltmisinbeyan qilur ustad seh 78 Sirinden Xosrov murad tilamisin beyan qilur ustad seh 84 ve s Buradan aydin gorunur ki Qutb hetta serlovheleri bele oz adiyla vermek istemisdir 6 Tercumenin bedii keyfiyyeti RedakteQ Beqdeli qeyd edir ki Qutb tercumesi kifayet qeder deqiq gozel ve xosagelendir 7 Sair orijinalda oldugu kimi az sozle qisa konkret ifade ile derin mezmun vermeye muveffeq olmusdur Bu meziyyet butun eser boyu goze carpir Eger bezi tercumeciler orijinalin bir misrasini iki misrada vererek cevirdiyi eserin hecmini suni suretde sisirtmis yaxud da mezmunu ve misranin tercumesini tamamile ifade ede bilmemisdirse Qutb calismisdir ki her misrani bir misrada ozu de orijinalda oldugu kimi yigcam ve bedii sekilde versin Cox nadir hallarda o orijinalin bir misrasini iki misrada tercume etmisdir Butun bu musbet cehetlerine baxmayaraq tercume noqsansiz da deyildir Murtecim bezen bir cox kelmenin tercumesine goz yumur bezi adlari tercumede yerlesdire bilmir Lakin bacariqli bir mertecim kimi Qutb mezmunu metlebi tercumede eks etdirmekle beraber forma gozelliyini bedii xususiyyetleri de saxlaya bilmisdir XIV esrde ekseren menzum eseri tercume seklinde yox iqtibas formasinda diger bir dile cevirirdiler Qutbun ustunluyu burasindadir ki etdiyi tercumeye son derece mesuliyyetle yanasmis Nizaminin eserini cox deqiq sekilde cigatay diline tercume etmisdir Qutb ozunun bu tercumesi ile ozbek dilinin leksikasini zenginlesdirib ona Nizami senetinin etrini getirmisdir Istinadlar Redakte Nizami Xosrov ve Sirin Qutb tercumesinin foto sureti Varsava 1959 seh 13 14 16 Gean Deni Grammaire de la lanque turque Paris 1921 XXVIII s Nizami Xosrov ve Sirin Qutb tercumesinin foto sureti Varsava 1959 muqeddime V seh Qutb tercumesine elave olunmus luget Varsava 1962 Zayanckovsi terefinden yazilmis muqeddime XII seh Beqdeli 227 Beqdeli 229 Beqdeli 233Edebiyyat RedakteQ Beqdeli Serq edebiyyatinda Xosrov ve Sirin movzusu Baki 1970Hemcinin bax RedakteXosrov ve Sirin Ozbek edebiyyati Nizami Gencevinin eserlerinin tercumeleri ve nesrleriMenbe https az wikipedia org w index php title Xosrov ve Sirin Xarezmi amp oldid 4521781, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.