fbpx
Wikipedia

Xaçlı hörümçək

Avqust 01, 2021

?
Xaçlı hörümçək
Elmi təsnifat
Aləmi: Heyvanlar
Tip: Buğumayaqlılar
Yarımtip: Xeliserlilər
Sinif: Hörümçəkkimilər
Dəstə: Hörümçəklər
Növ: Xaçlı hörümçək
Latın dilində adı

Xaçlı hörümçək — Hörümçəkkimilər sinifinə aid olub müxtəlif şəraitdə yaşamaqa uyğunlaşaraq çox geniş yayılmış buğumayaqlılardır.

Xarici quruluşu

Xaçlı hörümçəyin dişi fərdi 20-25mm, erkəyi isə 10-11mm ölçüdədir.Bədəninin üzəri xitinləşmiş kitikula qatı ilə örtülmüşdür. Kitikulanın altında hipoderma, onun da altında əzələ qatı yerləşmişdir.Hörümçəyin bədədni iki hissədən: baş-döş və qarıncıq hissədən ibarət olub, özünə məxsus qurluşdadır.Baş-döş hissə qarıncığa nisbətən kiçikdir və bütöv zirehlə örtülmüşdür. Hər ikin hissə yumurtaşəkilli formadadır və demək olar ki, buğumluluğunu itirmişdir.Baş-döşlə qarıncıq bir-biri ilə hərəkətli birləşmişdir. Baş-döş hissədə sternum adlanan xitinləşmiş lövhə vardır. Hörümçəyin baş-döş hissəsində 6 cüt ətraf vardır. Onların bir cütü xeliser, bir cütü pedipalp və ya çənə ayaqları, dörd cütü isə yürüş ayaqlarıdır.Xeliser ön hissədə sadə yerləşmişdir, qisadir iki buğumdan ibarətdir. Əsas buğumu silindirşəkillidir, nisbətən iridir və iç tərəfində şırım vardır.İkinci buğum qaramaqşəkillidir və uç tərəfinə doğru getdikcə itiləşir.Xeliserin daxili hissəsində hörümcək zəhərini xaric eden kanal vardır. Bu kanal ikinci buğumun uc hissəsindən xaricə açılır. Zəhər ifraz edən vəzilər bir cüt olub, nisbətən iridir və xeliserin əsasında yerləşmişdir. Vəzilər əzələlərnən təchiz olunmuşdur. Bu əzələlər yığıldıqda zəhər kanala, ordandan da sikarın bədəninə daxil olur. Hörümcək xeliseri vasitəsilə şikarını öldürür və həmçinin düşməndən müdafiə olunur. Baş-döş hissəsinin ikinci orqanı pedipalplardır. Pedipalpların üzəri tükcüklərlə örtülmüşdür, uc hissəsində tək caynağı vardır və ilk baxışda ayağa oxşayır. Onlar hərəkətə xidmət edir , hissetmə orqanı funksiyası yerinə yetirir. Qarıncıq hissə nisbətən iridir və üzərində xaçşəkilli naxış vardır. Bu xüsusiyətinə görə də onlara xaçlı hörümçək adı verilmişdir.Qarıncığin üzəri elastiki kitikula qatı ilə örtülmüşdür. Qarıncıqda olan bəzi üzvlər isə ətrafların şəkildəyişməsindən əmələ gəlmişdir. Hörümçəkdə olan ağciyər və tor ziyili belə özvlərdəndir.

Daxili quruluşu

Xaçlı hörümçəyin daxili quruluşu həzm, tənəffüs, qan-damar, izrazat, sinir, cinsi sistemlərdən ibarətdir.

Həzm sistemi

Həzm sistemi üç əsas hissədən ön, orta və arxa bağırsaqdan ibarətdir. Ön bağırsaq ağız dəliyi ilə başlanir. Ağız dəliyi udlağa, udlaq nazik qida borusuna, o da mədəyə açılır.Mədə sorucu tipdədir və onun divarı dörd kutikulyar lövhələrdən əmələ gəlmişdir. Bu lövhələr möhkəm əzələlərlə təchiz olunmuşdur. Odur ki, hörümçəyin mədəsi şikarının daxili möhtəviyyatını sormağa uyğunlaşmışdır.Udlaq, qida borusu və sorucu mədə bağırsağın ön hissəsini təşkil edərək ektoderma qatından əmələ gəlmişdir və daxili hissədən xitin örtüyə malikdir. Ağız dəliyinə yaxın udlaqa bir cüt ağız suyu vəzinin axarları açılır. Vəzlər pedipalpların esasında yerləşmişdir. Vəzilərin ifraz etdiyi şirə zülalı parçalamaq qabiliyyətinə malikdir. Hörümçək qidalanarkən xeliseri vasitəsi ilə şirəni xeliseri vasitəsi ilə şirəni şikarın daxilinə keçirir. Şirə daxili orqanları, toxumaları həll etdikdən sonra hörümçək onu soraraq qidalanır.Odur ki, xaçlı hörümçəkdə qidanın həzmi bağırsaqdan kənarda baş verir. Orta bağırsaq baş-döş hissədə 5 cüt vəzili kor çıxıntıya malikdir.Onlardan 4 cütü qarın tərəfə əyilərək buraya yaxşı inkişaf etmiş qaraciyər vəzinin axarları açılır.Qaraciyər orta bağırsaqın əmələ gətirdiyi boruşəkilli orqandır. O həzm fermentləri ifraz etmək, qidalı maddələri həzm etmək və sormaq qabiliyyətinə malikdir. Qaraciyər hüceyrələrində, həmçinin hüceyrədaxili həzm də baş verir. Orta bağırsaqda olan çıxıntılar bağırsağın səthini genişləndirir və sorulma prosesi daha yaxşı gedir. Orta bağırsaqdan sonra qısa dal bağırsaq yerləşmişdir.Dal bağırsaq genişlənərək rektal kisəsi və ya kloka adlanan genişlənməni əmələ gətirir.Dal bağırsaq anusla nəhayətlənir.Orta və dal sərhəddinə boruşəkilli Malpigi boruları açılır.

Tənəffüs sistemi

Ağciyər və traxeya vasitəsilədir. Ağciyər yarpaqşəkilli olub, bir cütdür və qarının əsasənda yerləşmişdir.Onun stiqma adlanan iki yarığı vardır.Stiqma ağciyər boşluğuna açılır.Ağciyər boşluğunun divarı yelpikşəkilli kitikulyar cibciklə təhciz olunmuşdur.Traxeya sistemi şaxələnmiş iki borudan ibarətdir.Traxeya boruları tor ziyilinin ön hissəsində yerləşən yarıqla başlayır.Traxeya sistemi nisbətən zəif inkişaf etmişdir.Hörümçək atmosfer havası ilə tənəffüs edir.

Qan-damar sistemi

Qan-damar sistemi açıqdır. Qan damarı xüsusi divara malikdir.Nəbizli olan bel qan damarı ürək adlanır və bədənin qarancıq hissəsində yerləşmişdir.Ürək boruşəkillidir və borunun divarında həlqəvi əzələr vardır.Ürək qapaqla təhciz olunmuş üç cüt dəliyə malikdir.Ürəkdən önə doğru ön, dal tərəfə doğru dal aorta damarı çıxır.Aorta da öz növbəsində şaxələnərək bir neçə arteriya damarına ayrılır.Arteriyalardan qan launklara tökülərək daxili orqanlardan keçir ağciyərətrafı sinusa gəlir.Qan burada oksidləşir və perikardial sinusa gəlir ki, buradan da ostiy vasitəsi ilə ürəyə daxil olur.

İfrazat

Özünəməxsus quruluşu olub, ifrazat funksiyasını Malpigi boruları, koksal vəziləri, nefrosit və quanosit adlanan xüsusi hüceyrələr yerinə yetirir.

Malpigi boruları

Malpigi boruları entodermal mənşəlidir. Quruluşuna görə boruşəkilli olub, 4 şaxədən ibarətdir və kor qurtaracaqla nəhayətlənir. Malpigi borularının səciyyəvi xüsusiyyəti odur ki, onların orqanizimdən xaric etdikləri ifrazat məhsullraı maye şəklində olmayıb, demək olar ki, quru kristal şəklindədir.

Koksal vəzi

Koksal vəzi mezodermal mənşəli olub, cütdür, kissəşəkillidir və baş döş buğumunda - birinci cüt ayaqların arasında yerləşmişdir. Koksal vəzi cavan yaşlarda daha yaxşı inkişaf etmiş olur.

Nefrosit və quanosit

Nefrosit və quanosit hüceyrələri bədən boşluğunda yerləşir və iftazat məsullarının xaric olunmasında iştirak edirlər.

Sinir sistemi

Sinir sistemi yaxşı inkişaf etmişdir.Baş-döş hissədə sinir düyünləri birləşərək mərkəzi sinir sistemi adlanan sinir kütləsi əmələ gətirir. Bunların əsasını udlaqaltı və udlaqüstü sinir düyünləri təşkil edir. Udlaqüstü sinir düyünü beyin adlanır və ondan gözlərə, xelisere sinir gəlir. Udalaqaltı sinir düyünündən 5 cüt sinirlər uzanır. Bu sinirlərin bir cütü çənə ayaqlarını, dörd cütü isə ayaqları sinirləndirir. Hörümçəyin hissü orqanlarının əsasını göz və toxuma hiss orqanları təşkil edir. Gözlər sadə tipdə olub, 8 ədədir və başda iki cərgədə düzülmüşdür. Toxuma hiss orqanları sinir hüceyrələri ilə sıx əlaqəli olub, çoxlu miqdarda qil və tükcüklərdən ibarətdir. Hörümçəkdə həmçinin iybilmə və dadbilmə orqanları vardır. Hörümçəkdə zəhər vəzi də vardır. Zəhər vəzi baş-döş hissədə xeliserinn əsasında yerləşir, kifayət qədər iridir və əzələlərlə təhciz olunmuşdur. Hörümçək şikarına hücum ederkən əzələlər yığılır və zəhər xeliserin axrına daxil olur.

Cinsi orqanlar sistemi

Qurluşuna görə xaçlı hörümçək ayrı cinslidir. Erkək və dişi fərdlərdə cinsi dəlik qarıncığın əsasında, ağciyər stiqmalarının əsasında yerləşmişdir. Dişilərin cinsi dəyinin ön hissəsində epiqin adlanan cinsi şişkinlik vardır. Bu şişkinliyin əsasında isə cüt toxumqəbuledici yerləşmişdir. Erkək fərdlərdə toxumluq cüt olub, qarın hissə yerləşmişdir. Hörümçəyin yumurtasında kifayət qədər sarılıq vardır. Yumurtalar baramada olur. Yumurtadan çıxan hörümçək çox kiçik olur və sərbəst qidalana bilmir. Dişi fərdləri tor hörmək qabiliyyətinə malik olub, erkekləri tor toxumurlar. Tor hörmək şikarını tutmaqa xidmət edir. Dişi fərd tor hördükdən sonra ayağında siqnal sap olmaqla gizlənir və şikarının tora düşməsini gözləyir.erkək fərd adətən dişinin toxuduğu torin yanında olur.

Tor toxuma aparatı

Hörümçəkdə tor toxuma aparatı mürəkkəb quruluşa malik olub, üç cüt tor ziyilindən və tor vəzilərindən ibarətdir.Tor ziyilləri qarıncıq ayaqlarının şəkildəyişməsindən əmələ gəlmişdir. Ziyilin ucunda tor boruları adlanan çoxlu miqdarda borular vardır.Bu borular vasitəsi ilə torun şirəsi axır.Boruların sayı 500 və daha coç ola bilər.Tor vəzilər qarın boşluğunda yerləşir və yaxşı inkişaf etmişdir.Vəzlər çoxlu miqdardadır və onların axarları tor borularına açılır.Hörümçəklərdə tor vəziləri müxtəlif olub boruşəkilli, ampulaşəkilli, armudşəkili, ağacşəkili və s. formada olur.Tor vəziləri hörümçəyin görəcəyi işlərin xarakterindən asılı olaraq şirə ifraz edir. Belə ki, boruşəkilli vəz yumurta baraması üçün, armudşəkilli vəz isə tor toxumaq üçün şirə ifraz etməyə uyğunlaşmışdır.tor vəzilərin ifraz etdiyi şirə xarici mühitdə tez quruyur və incə sapa çevrilir. Tor vəziləri ancaq dişi fərdlərdə olur.

İstinadlar

  1. ↑ Behlul Ağayev (2004). Onurğasızlar zologiyasından laboratoriya məşğələləri. ADPPU: Bakı. səh. 197-203.


Xarici keçidlər

  • Hörümcək toru necə qurur
  • Hörümçəkkimilər sinfi
  • Hörümçəklər haqda BİLMƏLİ OLDUĞUNUZ 7 FAKT

Avqust 01, 2021
xaçlı, hörümçək, elmi, təsnifataləmi, heyvanlartip, buğumayaqlılaryarımtip, xeliserlilərsinif, hörümçəkkimilərdəstə, hörümçəklərnöv, latın, dilində, adıvikinnövlərdətəsnifatvikianbardaaxtarütms, ncbi, hörümçəkkimilər, sinifinə, olub, müxtəlif, şəraitdə, yaşama. Xacli horumcekElmi tesnifatAlemi HeyvanlarTip BugumayaqlilarYarimtip XeliserlilerSinif HorumcekkimilerDeste HorumceklerNov Xacli horumcekLatin dilinde adiVikinnovlerdetesnifatVikianbardaaxtarUTMS 1 NCBI 1 Xacli horumcek Horumcekkimiler sinifine aid olub muxtelif seraitde yasamaqa uygunlasaraq cox genis yayilmis bugumayaqlilardir 1 Mundericat 1 Xarici qurulusu 2 Daxili qurulusu 2 1 Hezm sistemi 2 2 Teneffus sistemi 2 3 Qan damar sistemi 2 4 Ifrazat 2 4 1 Malpigi borulari 2 4 2 Koksal vezi 2 4 3 Nefrosit ve quanosit 2 5 Sinir sistemi 2 6 Cinsi orqanlar sistemi 3 Tor toxuma aparati 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerXarici qurulusu RedakteXacli horumceyin disi ferdi 20 25mm erkeyi ise 10 11mm olcudedir Bedeninin uzeri xitinlesmis kitikula qati ile ortulmusdur Kitikulanin altinda hipoderma onun da altinda ezele qati yerlesmisdir Horumceyin bededni iki hisseden bas dos ve qarinciq hisseden ibaret olub ozune mexsus qurlusdadir Bas dos hisse qarinciga nisbeten kicikdir ve butov zirehle ortulmusdur Her ikin hisse yumurtasekilli formadadir ve demek olar ki bugumlulugunu itirmisdir Bas dosle qarinciq bir biri ile hereketli birlesmisdir Bas dos hissede sternum adlanan xitinlesmis lovhe vardir Horumceyin bas dos hissesinde 6 cut etraf vardir Onlarin bir cutu xeliser bir cutu pedipalp ve ya cene ayaqlari dord cutu ise yurus ayaqlaridir Xeliser on hissede sade yerlesmisdir qisadir iki bugumdan ibaretdir Esas bugumu silindirsekillidir nisbeten iridir ve ic terefinde sirim vardir Ikinci bugum qaramaqsekillidir ve uc terefine dogru getdikce itilesir Xeliserin daxili hissesinde horumcek zeherini xaric eden kanal vardir Bu kanal ikinci bugumun uc hissesinden xarice acilir Zeher ifraz eden veziler bir cut olub nisbeten iridir ve xeliserin esasinda yerlesmisdir Veziler ezelelernen techiz olunmusdur Bu ezeleler yigildiqda zeher kanala ordandan da sikarin bedenine daxil olur Horumcek xeliseri vasitesile sikarini oldurur ve hemcinin dusmenden mudafie olunur Bas dos hissesinin ikinci orqani pedipalplardir Pedipalplarin uzeri tukcuklerle ortulmusdur uc hissesinde tek caynagi vardir ve ilk baxisda ayaga oxsayir Onlar herekete xidmet edir hissetme orqani funksiyasi yerine yetirir Qarinciq hisse nisbeten iridir ve uzerinde xacsekilli naxis vardir Bu xususiyetine gore de onlara xacli horumcek adi verilmisdir Qarincigin uzeri elastiki kitikula qati ile ortulmusdur Qarinciqda olan bezi uzvler ise etraflarin sekildeyismesinden emele gelmisdir Horumcekde olan agciyer ve tor ziyili bele ozvlerdendir 1 Daxili qurulusu RedakteXacli horumceyin daxili qurulusu hezm teneffus qan damar izrazat sinir cinsi sistemlerden ibaretdir Hezm sistemi Redakte Hezm sistemi uc esas hisseden on orta ve arxa bagirsaqdan ibaretdir On bagirsaq agiz deliyi ile baslanir Agiz deliyi udlaga udlaq nazik qida borusuna o da medeye acilir Mede sorucu tipdedir ve onun divari dord kutikulyar lovhelerden emele gelmisdir Bu lovheler mohkem ezelelerle techiz olunmusdur Odur ki horumceyin medesi sikarinin daxili mohteviyyatini sormaga uygunlasmisdir Udlaq qida borusu ve sorucu mede bagirsagin on hissesini teskil ederek ektoderma qatindan emele gelmisdir ve daxili hisseden xitin ortuye malikdir Agiz deliyine yaxin udlaqa bir cut agiz suyu vezinin axarlari acilir Vezler pedipalplarin esasinda yerlesmisdir Vezilerin ifraz etdiyi sire zulali parcalamaq qabiliyyetine malikdir Horumcek qidalanarken xeliseri vasitesi ile sireni xeliseri vasitesi ile sireni sikarin daxiline kecirir Sire daxili orqanlari toxumalari hell etdikden sonra horumcek onu soraraq qidalanir Odur ki xacli horumcekde qidanin hezmi bagirsaqdan kenarda bas verir Orta bagirsaq bas dos hissede 5 cut vezili kor cixintiya malikdir Onlardan 4 cutu qarin terefe eyilerek buraya yaxsi inkisaf etmis qaraciyer vezinin axarlari acilir Qaraciyer orta bagirsaqin emele getirdiyi borusekilli orqandir O hezm fermentleri ifraz etmek qidali maddeleri hezm etmek ve sormaq qabiliyyetine malikdir Qaraciyer huceyrelerinde hemcinin huceyredaxili hezm de bas verir Orta bagirsaqda olan cixintilar bagirsagin sethini genislendirir ve sorulma prosesi daha yaxsi gedir Orta bagirsaqdan sonra qisa dal bagirsaq yerlesmisdir Dal bagirsaq genislenerek rektal kisesi ve ya kloka adlanan genislenmeni emele getirir Dal bagirsaq anusla nehayetlenir Orta ve dal serheddine borusekilli Malpigi borulari acilir 1 Teneffus sistemi Redakte Agciyer ve traxeya vasitesiledir Agciyer yarpaqsekilli olub bir cutdur ve qarinin esasenda yerlesmisdir Onun stiqma adlanan iki yarigi vardir Stiqma agciyer bosluguna acilir Agciyer boslugunun divari yelpiksekilli kitikulyar cibcikle tehciz olunmusdur Traxeya sistemi saxelenmis iki borudan ibaretdir Traxeya borulari tor ziyilinin on hissesinde yerlesen yariqla baslayir Traxeya sistemi nisbeten zeif inkisaf etmisdir Horumcek atmosfer havasi ile teneffus edir Qan damar sistemi Redakte Qan damar sistemi aciqdir Qan damari xususi divara malikdir Nebizli olan bel qan damari urek adlanir ve bedenin qaranciq hissesinde yerlesmisdir Urek borusekillidir ve borunun divarinda helqevi ezeler vardir Urek qapaqla tehciz olunmus uc cut deliye malikdir Urekden one dogru on dal terefe dogru dal aorta damari cixir Aorta da oz novbesinde saxelenerek bir nece arteriya damarina ayrilir Arteriyalardan qan launklara tokulerek daxili orqanlardan kecir agciyeretrafi sinusa gelir Qan burada oksidlesir ve perikardial sinusa gelir ki buradan da ostiy vasitesi ile ureye daxil olur 1 Ifrazat Redakte Ozunemexsus qurulusu olub ifrazat funksiyasini Malpigi borulari koksal vezileri nefrosit ve quanosit adlanan xususi huceyreler yerine yetirir Malpigi borulari Redakte Malpigi borulari entodermal menselidir Qurulusuna gore borusekilli olub 4 saxeden ibaretdir ve kor qurtaracaqla nehayetlenir Malpigi borularinin seciyyevi xususiyyeti odur ki onlarin orqanizimden xaric etdikleri ifrazat mehsullrai maye seklinde olmayib demek olar ki quru kristal seklindedir 1 Koksal vezi Redakte Koksal vezi mezodermal menseli olub cutdur kissesekillidir ve bas dos bugumunda birinci cut ayaqlarin arasinda yerlesmisdir Koksal vezi cavan yaslarda daha yaxsi inkisaf etmis olur Nefrosit ve quanosit Redakte Nefrosit ve quanosit huceyreleri beden boslugunda yerlesir ve iftazat mesullarinin xaric olunmasinda istirak edirler Sinir sistemi Redakte Sinir sistemi yaxsi inkisaf etmisdir Bas dos hissede sinir duyunleri birleserek merkezi sinir sistemi adlanan sinir kutlesi emele getirir Bunlarin esasini udlaqalti ve udlaqustu sinir duyunleri teskil edir Udlaqustu sinir duyunu beyin adlanir ve ondan gozlere xelisere sinir gelir Udalaqalti sinir duyununden 5 cut sinirler uzanir Bu sinirlerin bir cutu cene ayaqlarini dord cutu ise ayaqlari sinirlendirir Horumceyin hissu orqanlarinin esasini goz ve toxuma hiss orqanlari teskil edir Gozler sade tipde olub 8 ededir ve basda iki cergede duzulmusdur Toxuma hiss orqanlari sinir huceyreleri ile six elaqeli olub coxlu miqdarda qil ve tukcuklerden ibaretdir Horumcekde hemcinin iybilme ve dadbilme orqanlari vardir Horumcekde zeher vezi de vardir Zeher vezi bas dos hissede xeliserinn esasinda yerlesir kifayet qeder iridir ve ezelelerle tehciz olunmusdur Horumcek sikarina hucum ederken ezeleler yigilir ve zeher xeliserin axrina daxil olur 1 Cinsi orqanlar sistemi Redakte Qurlusuna gore xacli horumcek ayri cinslidir Erkek ve disi ferdlerde cinsi delik qarincigin esasinda agciyer stiqmalarinin esasinda yerlesmisdir Disilerin cinsi deyinin on hissesinde epiqin adlanan cinsi siskinlik vardir Bu siskinliyin esasinda ise cut toxumqebuledici yerlesmisdir Erkek ferdlerde toxumluq cut olub qarin hisse yerlesmisdir Horumceyin yumurtasinda kifayet qeder sariliq vardir Yumurtalar baramada olur Yumurtadan cixan horumcek cox kicik olur ve serbest qidalana bilmir Disi ferdleri tor hormek qabiliyyetine malik olub erkekleri tor toxumurlar Tor hormek sikarini tutmaqa xidmet edir Disi ferd tor hordukden sonra ayaginda siqnal sap olmaqla gizlenir ve sikarinin tora dusmesini gozleyir erkek ferd adeten disinin toxudugu torin yaninda olur 1 Tor toxuma aparati RedakteHorumcekde tor toxuma aparati murekkeb qurulusa malik olub uc cut tor ziyilinden ve tor vezilerinden ibaretdir Tor ziyilleri qarinciq ayaqlarinin sekildeyismesinden emele gelmisdir Ziyilin ucunda tor borulari adlanan coxlu miqdarda borular vardir Bu borular vasitesi ile torun siresi axir Borularin sayi 500 ve daha coc ola biler Tor veziler qarin boslugunda yerlesir ve yaxsi inkisaf etmisdir Vezler coxlu miqdardadir ve onlarin axarlari tor borularina acilir Horumceklerde tor vezileri muxtelif olub borusekilli ampulasekilli armudsekili agacsekili ve s formada olur Tor vezileri horumceyin goreceyi islerin xarakterinden asili olaraq sire ifraz edir Bele ki borusekilli vez yumurta baramasi ucun armudsekilli vez ise tor toxumaq ucun sire ifraz etmeye uygunlasmisdir tor vezilerin ifraz etdiyi sire xarici muhitde tez quruyur ve ince sapa cevrilir Tor vezileri ancaq disi ferdlerde olur 1 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 Behlul Agayev 2004 Onurgasizlar zologiyasindan laboratoriya mesgeleleri ADPPU Baki seh 197 203 Xarici kecidler RedakteHorumcek toru nece qurur Horumcekkimiler sinfi Horumcekler haqda BILMELI OLDUGUNUZ 7 FAKTMenbe https az wikipedia org w index php title Xacli horumcek amp oldid 5613226, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.