Verilənlərin arxeologiyası (ing. Data archaeology) — məlumatların bərpası və yenidən əldə edilməsi ilə məşğul olan bir sahə. Bu anlayış, xüsusilə itmiş, zədələnmiş və ya köhnəlmiş verilənlərin müxtəlif texnoloji üsullar vasitəsilə araşdırılması və yenidən oxunaqlı formaya gətirilməsi prosesini ifadə edir.
Verilənlərin arxeologiyası aşağıdakı məqsədləri əhatə edir:
- tarixi və ya köhnəlmiş məlumat daşıyıcılarından (maqnit lentləri, disketlər, köhnə serverlər və s.) faylların bərpası.
- zədələnmiş və ya qismən itirilmiş verilənlərin xüsusi proqram və alqoritmlərlə yenidən qurulması.
- müasir sistemlərdə istifadə üçün uyğun formata çevrilməsi.
Bu sahə, və ilə sıx bağlıdır. Verilənlərin arxeologiyası həm elmi-tədqiqat işlərində, həm də hüquqi və mədəni irsin qorunmasında mühüm əhəmiyyət daşıyır. Məsələn, dövlət arxivlərində saxlanılan köhnə məlumat bazalarının oxunaqlı hala gətirilməsi və ya uzun illər əvvəl hazırlanmış proqram təminatının məlumatlarının bu gün üçün əlçatan edilməsi bu fəaliyyətə daxildir.
Bərpa
| ]Bərpa (ing. Recovery) — verilənlərin arxeologiyasında əsas mərhələlərdən biridir. Bu proses itirilmiş və ya oxunmaz vəziyyətə düşmüş məlumatların texniki vasitələrlə yenidən əldə edilməsini nəzərdə tutur. Bərpa, məlumatların mənbədən çıxarılması, zədələnmiş fayl strukturlarının analizi və müasir formatlara çevrilməsi addımlarını əhatə edir. Xüsusilə köhnəlmiş daşıyıcıların (maqnit lentləri, disketlər və s.) fiziki vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və uyğun oxuyucu avadanlıqların seçilməsi bərpa uğuru üçün vacibdir.
Fəlakətdən sonra bərpa
| ]Fəlakətdən sonra bərpa (ing. Disaster recovery) — gözlənilməz hadisələr nəticəsində (təbii fəlakət, yanğın, texniki nasazlıq, kibertəhlükə) itirilən verilənlərin qorunması və yenidən yaradılması üzrə tədbirlər toplusudur. Bu sahə, informasiya sistemlərinin davamlılığını təmin etmək üçün əvvəlcədən hazırlanmış planların tətbiqinə əsaslanır. Fəlakətdən sonra bərpa, həm texniki (serverlərin ehtiyat nüsxələri, bulud saxlanması) həm də təşkilati (təhlükəsizlik protokolları, işçi heyətin hazırlığı) tədbirləri özündə birləşdirir.

Bərpa texnikaları
| ]Bərpa texnikaları (ing. Recovery techniques) — məlumatların yenidən əldə edilməsində istifadə olunan metodlar toplusudur. Ən çox tətbiq olunan texnikalara sektor-səviyyəli skan, fayl sistemi bərpası, mətn və şəkil rekonstruksiyası, həmçinin köhnə proqram təminatı vasitəsilə emulyasiya daxildir. Bu texnikalar həm fiziki daşıyıcılarda, həm də virtual məlumat bazalarında istifadə oluna bilər. Qismən zədələnmiş məlumatların fraqmentlərini birləşdirmək üçün xüsusi alqoritmlərdən də yararlanılır.
Qarşısının alınması
| ]Qarşısının alınması (ing. Prevention) — verilənlərin itirilməsinin və ya zədələnməsinin qarşısını almaq üçün həyata keçirilən profilaktik tədbirlərdir. Bu tədbirlər müntəzəm ehtiyat nüsxələrinin yaradılması, saxlama mühitinin optimal şəraitdə qorunması, avadanlıqların texniki baxışı və təhlükəsizlik siyasətlərinin tətbiqini əhatə edir. Qarşısının alınması addımları, sonrakı bərpa xərclərini və riskləri minimuma endirmək məqsədi daşıyır.
Həmçinin bax
| ]İstinadlar
| ]- Kitchin, Rob. The Data Revolution. Sage. 2022.
- Techno-archaeology rescues climate data from early satellites Arxivləşdirilib 2010-11-26 at the Wayback Machine U.S. National Snow and Ice Data Center (NSIDC), January 2010
- LOIRP Overview NASA website November 14, 2008 Archived
- [1] Study on website October 23, 2011
- Bates, Jo. "Data Journeys: Capturing the socio-material constitution of data objects and flows". Big Data and Society. 3 (2). 2016: 1–12. doi:10.1177/2053951716654502. hdl:1893/26229.
- Chang, V. "Towards a Big Data system disaster recovery in a Private Cloud" (PDF). Ad Hoc Networks. 5. 2015: 65–82. doi:10.1016/j.adhoc.2015.07.012 – Elsevier vasitəsilə.
Ədəbiyyat
| ]- O'Donnell, James Joseph. Avatars of the Word: From Papyrus to Cyperspace Harvard University Press, 1998.
- Ross, Seamus; Gow, Ann. Digital archaeology : rescuing neglected and damaged data resources (PDF). Electronic libraries programme studies (ingilis). London & Bristol: British Library and Joint Information Systems Committee. 1999. ISBN .
- Dumit, J. and Nafus, D. (2018) ‘The other ninety per cent: Thinking with data science, creating data studies,’ in Knox, H. and Nafus, D. (eds), Ethnography for a Data-Saturated World. Manchester University Press, Manchester, pp. 252–274
Xarici keçidlər
| ]- World Wide Words: Data Archaeology
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Verilenlerin arxeologiyasi ing Data archaeology melumatlarin berpasi ve yeniden elde edilmesi ile mesgul olan bir sahe Bu anlayis xususile itmis zedelenmis ve ya kohnelmis verilenlerin muxtelif texnoloji usullar vasitesile arasdirilmasi ve yeniden oxunaqli formaya getirilmesi prosesini ifade edir Verilenlerin arxeologiyasi asagidaki meqsedleri ehate edir tarixi ve ya kohnelmis melumat dasiyicilarindan maqnit lentleri disketler kohne serverler ve s fayllarin berpasi zedelenmis ve ya qismen itirilmis verilenlerin xususi proqram ve alqoritmlerle yeniden qurulmasi muasir sistemlerde istifade ucun uygun formata cevrilmesi Bu sahe ve ile six baglidir Verilenlerin arxeologiyasi hem elmi tedqiqat islerinde hem de huquqi ve medeni irsin qorunmasinda muhum ehemiyyet dasiyir Meselen dovlet arxivlerinde saxlanilan kohne melumat bazalarinin oxunaqli hala getirilmesi ve ya uzun iller evvel hazirlanmis proqram teminatinin melumatlarinin bu gun ucun elcatan edilmesi bu fealiyyete daxildir Berpa span Berpa ing Recovery verilenlerin arxeologiyasinda esas merhelelerden biridir Bu proses itirilmis ve ya oxunmaz veziyyete dusmus melumatlarin texniki vasitelerle yeniden elde edilmesini nezerde tutur Berpa melumatlarin menbeden cixarilmasi zedelenmis fayl strukturlarinin analizi ve muasir formatlara cevrilmesi addimlarini ehate edir Xususile kohnelmis dasiyicilarin maqnit lentleri disketler ve s fiziki veziyyetinin qiymetlendirilmesi ve uygun oxuyucu avadanliqlarin secilmesi berpa uguru ucun vacibdir Felaketden sonra berpa span Felaketden sonra berpa ing Disaster recovery gozlenilmez hadiseler neticesinde tebii felaket yangin texniki nasazliq kibertehluke itirilen verilenlerin qorunmasi ve yeniden yaradilmasi uzre tedbirler toplusudur Bu sahe informasiya sistemlerinin davamliligini temin etmek ucun evvelceden hazirlanmis planlarin tetbiqine esaslanir Felaketden sonra berpa hem texniki serverlerin ehtiyat nusxeleri bulud saxlanmasi hem de teskilati tehlukesizlik protokollari isci heyetin hazirligi tedbirleri ozunde birlesdirir Disketler kimi kohne formatlarda saxlanilan melumatlar yeni formatlara berpa edilmelidir Berpa texnikalari span Berpa texnikalari ing Recovery techniques melumatlarin yeniden elde edilmesinde istifade olunan metodlar toplusudur En cox tetbiq olunan texnikalara sektor seviyyeli skan fayl sistemi berpasi metn ve sekil rekonstruksiyasi hemcinin kohne proqram teminati vasitesile emulyasiya daxildir Bu texnikalar hem fiziki dasiyicilarda hem de virtual melumat bazalarinda istifade oluna biler Qismen zedelenmis melumatlarin fraqmentlerini birlesdirmek ucun xususi alqoritmlerden de yararlanilir Qarsisinin alinmasi span Qarsisinin alinmasi ing Prevention verilenlerin itirilmesinin ve ya zedelenmesinin qarsisini almaq ucun heyata kecirilen profilaktik tedbirlerdir Bu tedbirler muntezem ehtiyat nusxelerinin yaradilmasi saxlama muhitinin optimal seraitde qorunmasi avadanliqlarin texniki baxisi ve tehlukesizlik siyasetlerinin tetbiqini ehate edir Qarsisinin alinmasi addimlari sonraki berpa xerclerini ve riskleri minimuma endirmek meqsedi dasiyir Hemcinin bax span Melumatlarin berpasi Reqemsal irsIstinadlar span Kitchin Rob The Data Revolution Sage 2022 Techno archaeology rescues climate data from early satellites Arxivlesdirilib 2010 11 26 at the Wayback Machine U S National Snow and Ice Data Center NSIDC January 2010 LOIRP Overview NASA website November 14 2008 Archived 1 Study on website October 23 2011 Bates Jo Data Journeys Capturing the socio material constitution of data objects and flows Big Data and Society 3 2 2016 1 12 doi 10 1177 2053951716654502 hdl 1893 26229 Chang V Towards a Big Data system disaster recovery in a Private Cloud PDF Ad Hoc Networks 5 2015 65 82 doi 10 1016 j adhoc 2015 07 012 Elsevier vasitesile Edebiyyat span O Donnell James Joseph Avatars of the Word From Papyrus to Cyperspace Harvard University Press 1998 Ross Seamus Gow Ann Digital archaeology rescuing neglected and damaged data resources PDF Electronic libraries programme studies ingilis London amp Bristol British Library and Joint Information Systems Committee 1999 ISBN 1 90050 851 6 Dumit J and Nafus D 2018 The other ninety per cent Thinking with data science creating data studies in Knox H and Nafus D eds Ethnography for a Data Saturated World Manchester University Press Manchester pp 252 274Xarici kecidler span World Wide Words Data Archaeology Normativ yoxlamaMicrosoft 2781422421 VerilenlerVerilenlerin elde edilmesi Verilenlerin artirilmasi Verilenlerin analizi Verilenlerin anonimlesdirilmesi Verilenlerin arxeologiyasi Boyuk verilenler Verilenlerin temizlenmesi Verilenlerin toplanmasi Verilenlerin sixlasdirilmasi Verilenlerin pozulmasi Verilenlerin kurasiyasi Verilenlerin tekrarsizlasdirilmasi Verilenlerin deqradasiyasi Verilenlerin identifikasiyasinin silinmesi Verilenler ekosistemi Verilenlerin redaktesi Verilenler muhendisliyi Verilenlerin silinmesi Verilenler etikasi Verilenler idareciliyi Verilenlerin idareedilmesi Metamelumatlar Verilenler medenciliyi Verilenlerin mexfiliyi muhafize Verilenlerin berpasi Verilenler elmi Verilenler tehlukesizliyi Verilenler tipi Verilenler xezinesi Kateqoriyalar Verilenlerin idareedilmesiArxeologiyanin alt saheleri