Ubuntu

Ubuntu ("insanpərvərlik", "humanizm") — Debian əsasında yaranmış, Linux nüvəsini istifadə edən əməliyyat sistemidir. Əsas yaradıcı və sponsor Canonical şirkətidir. Hal-hazırda layihə azad cəmiyyət tərəfindən aktiv inkişaf etdirilir və dəstək edilir. "Ubuntu" sözü zulu dilindən (əsasən Cənubi Afrika Respublikasında geniş yayılmış dil) tərcümədə "insanlıq" anlamını verir. Hazırda sərbəst şəkildə inkişaf etdirilir və dəstəklənir. 2009–2011-ci illərdə Beynəlxalq İnformatika Olimpiadasında (International Olympiad in Informatics, IOI) yarış iştirakçılarının kompüterində Ubuntu əməliyyat sistemi quraşdırılmışdı. Distrubitivin adi yeni veriyası 6 aydan bir çıxır və 18 ay ərzində təhlükəsizlik yenilənmələri ilə dəstək edilir. LTS versiyası isə 2 ildən bir çıxır və 3 il ərzində dəstək edilir (server veriyası — 5 il).

Ubuntu
Yaradıcı	Mark Şattlvort
Yazılıb	C++, C, Unix shell
Bazası	Debian
İlk buraxılış	20 oktyabr 2004
Paketlər menecerləri	Dpkg, Advanced Packaging Tool
Dəstəklənən dillər	çoxdilli^[d]
Dəstəklənən platformalar	x86_64^[d], x86, ARM^[d], Microsoft Windows
İnterfeys	GNOME
Veb saytı	ubuntu.com​ (ing.)
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ubuntu server və iş stansiyaları üçün ilkin yığılmış proqram təminatı ilə təchiz edilir. Ubuntu CD və ya DVD-daşıyıcı istifadə edərək LiveCD və ya mətn sehrbazı vasitəsilə masaüstü fərdi kompyuterlərə yazılır. LiveDVD versiyası daha böyük proqram təminatı tutumuna malikdir. Tərkibinə tam lokalizasiyadan tutmuş sistem bərpasına qədər müxtəlif köməkçi proqramlar daxildir.

Əməliyyat sisteminin həmçinin i386, amd64, ARM tipli arxitekturaların da rəsmi dəstəyi mövcuddur. Bundan əlavə 2013-cü ildən ARM və x86 arxitekturasında olan smartfonların xüsusi Ubuntu versiyası yaradılmağa başlanılmışdır.

Tarix

20 oktyabr 2004-cü ildə Ubuntu ilkin olaraq Debianın budağı kimi 6 aydan bir yeni versiyası çıxan əməliyyat sistemi idi. Debianın digər qollarından (Xandros, Linspire, Libranet) fərqli olaraq Ubuntunu yaratmış Canonical şirkəti Debian fəlsəfəsinə sadiq qalaraq əməliyyat sisteminə azad proqram təminatı daxil edirdi.

Ubuntu paketləri əsasən Debianın qeyri-stabil paketləri üzərində qurulur. Ubuntu paketləri yazmaq üçün Debiana məxsus Advanced Packaging Tool-dan istifadə edir. Buna baxmayaraq Debian və Ubuntu paketləri mütləq olaraq bir-biri ilə uyğun deyil. Ubuntu-nun bəzi yaradıcıları həm də əsas Debian paketləri ilə də məşğul olurlar. O üzdən hər-hansı layihədə dəyişiklik edəndə, digərinə də edirlər. Ancaq 2005-ci ilin aprel ayında Debian əməliyyat sisteminin yaradıcısı Yan Merdok Ubuntu-nu Debian paketləri ilə uyğunsuzluqda tənqid edərək birincinin "Debian Sarge"-dən çox uzaqlaşdığını deyir.

Ubuntu indiyə kimi Mark Şattlvort və onun şirkəti – Canonical tərəfindən vəsaitlə təmin olunur. 8 iyul 2005-ci ildə Canonical şirkəti Ubuntu Fondunun yaradıldığını elan edir və onu 10 milyon dollar ilkin kapital ilə təmin edir. Fondun məqsədi Ubuntu-nun gələcək versiyalarının dəstəyi və inkişafına zəmanət etməkdir. Ancaq 2009-cu il üçün fond işləksizdir. Şatlvort bunu fondun qara gün üçün saxlandığı ilə izah edir.

Ubuntu layihəsinin orijinal adı no-name-yet.com olub (azərb. hələ ki adı yoxdur‎).

Üstünlükləri

 

Ubuntu 10.04 Lucid Lynx

Ubuntu istifadədə asanlıq və rahatlığa yönələrək hazırlanılıb. O özündə geniş yayılmış "sudo" utilitini istifadə edir. Bu sistemdə potensial təhlükəli superistifadəçi sessiyasını buraxmadan inzibati tapşırıqları yerinə yetirməyə imkan verir. Bundan əlavə Ubuntu inkişaf etmiş beynəlmiləşmişliyə malikdir. Belə ki, əməliyyat sistemi 5.04 versiyasından defolt olaraq UTF-8 kodlaşdırmasından istifadə edir və çoxlu sayda dil qruplarına geniş imkanlar verir.

Ubuntu-nun işləməsi üçün 256 MB RAM, sərt diskdə isə 4 GB boş yer lazımdır. Ubuntu əməliyyat sistemi bir çox qrafik qabıqları dəstəkləyir. Defolt olaraq GNOME qrafik qabığı ilə yayılır. GNOME azad, sadə və intuitiv interfeysə malik olub, geniş diapazonda müasir masaüstü proqramlarla yayılır. GNOME-a daxil olan proqramlardan başqa Ubuntu əlavə olaraq OpenOffice.org, Mozilla Firefox kimi proqramlarla təchiz olunub.

6.06 və daha sonrakı versiyalar LiveCD ilə CD sehrbazını bir kompakt-diskdə birləşdirir. Bu disk əməliyyat sistemini sərt diskə yazmadan onu açaraq, içindəki proqramlara nəzər yetirməyə, aparat vasitələrinin dəstəklənib-dəstəklənmədiyini öyrənməyə imkan verir. Əgər sistem bəyənilsə qrafik sehrbaz "Ubiquity" vasitəsilə elə LiveCD-dən əməliyyat sistemini yazmaq olar. Yazılma prosesi "canlı" iş masasında yaradılan sənədləri saxlayır. Bundan əlavə endirim üçün alternativ sehrbaz debian-installer-də var. O sistemi daha dərindən tanıyan üçün, çoxlu sistem yazan və çətin disk bölümünü həyata keçirən inzibatçılar üçün nəzərdə tutulub. Bura həmçinin 192 meqabayt operativ yaddaşdan az LVM və RAID-lər də daxildir. Distrubitivə həm də USB Flaş-disk yükləməsini yaradan proqram daxildir. Bu USB Flaş-disk LiveCD və CD sehrbazının malik olduğu bütün imkanlara malikdir. Bu xüsusiyyət adətən netbuklar üçün yararlıdır.

İstifadəçi interfeysi ilkin versiyalarda defotl olaraq qəhvəyi və narıncı rəngində olurdu. Əməliyyat sistemi ubuntu-calendar adlı əlavə proqram vasitəsilə hər ay qəhvəyi mövzular endirir. Ubuntu interfeysində 10.04 versiyasından re-brend aparılıb: emblem dəyişilib, rəng qamması qəhvəyi və narıncıdan qara və bənövşəyiyə dəyişilib. Bəzi istifadəçilərin fikrinə görə Ubuntu-nun yeni interfeysi Mac OS X interfeysini xatırladır.

Buraxılışlar

Hər reliz il və ay buraxılışına əsaslanan öz kod adına və veriyasına malikdir. Kod adları iki ingilis sözündən ibarət olur: adətən bu eyni hərflə başlayan heyvan adı olur. 6.06 Dapper Drake-dən başlayaraq (LTS) kod adının birinci hərfləri latın əlifbasına uyğun olaraq dəyişir.

Versiya	Buraxılış tarixi	Kod adı	Azərbaycanca qarşılığı	Dəstəyin son tarixi	Yenilənmə zamanı Linux nüvəsi
4.10	20 oktyabr 2004	Warty Warthog	Ziyilli Ziyilcik	30 aprel 2006	2.6.9
5.04	8 aprel 2005	Hoary Hedgehog	Qoca Kirpi	31 oktyabr 2006	2.6.11
5.10	13 oktyabr 2005	Breezy Badger	Cavan Porsuq	13 aprel 2007	2.6.13
6.06 LTS	1 iyul 2006 10 avqust 2006 (6.06.1) 21 yanvar 2008 (6.06.2)	Dapper Drake	Şıq Yaşılbaş	14 iyul 2009 (iş stansiyaları üçün) iyul 2011 (server versiyaları)	2.6.15
6.10	26 oktyabr 2006	Edgy Eft	Əsəbi Triton	25 aprel 2008	2.6.18
7.04	19 aprel 2007	Feisty Fawn	Ürəkli Maral	19 oktyabr 2008	2.6.19
7.10	18 oktyabr 2007	Gutsy Gibbon	Cəsarətli Hibbon	18 aprel 2009	2.6.20
8.04 LTS	24 aprel 2008 3 iyul 2008 (8.04.1) 22 yanvar 2009 (8.04.2) 16 iyul 2009 (8.04.3) 28 yanvar 2010 (8.04.4)	Hardy Heron	Dözümlü Vağ	aprel 2011 (iş stansiyaları üçün) aprel 2013 (server versiyası)	2.6.24
8.10	30 oktyabr 2008	Intrepid Ibex	Qorxmaz Keçi	30 aprel 2010	2.6.27
9.04	23 aprel 2009	Jaunty Jackalope	Diribaş Dovşan	23 oktyabr 2010	2.6.28
9.10	29 oktyabr 2009	Karmic Koala	Karmik Koala	aprel 2011	2.6.31
10.04 LTS	29 aprel 2010 17 avqust 2010 (10.04.1)	Lucid Lynx	Parlaq Pişik	aprel 2013 (iş stansiyaları üçün) aprel 2015 (server versiyası)	2.6.32
10.10	10 oktyabr 2010	Maverick Meerkat	Azadfikirli Surikat	aprel 2012	2.6.35
11.04	28 aprel 2011	Natty Narwhal	Səliqəli Narval	oktyabr 2012	2.6.38
11.10	13 oktyabr 2011	Oneiric Ocelot	Xəyalpərəst oselot	9 may 2013	3.0.4
12.04 LTS	26 aprel 2012 24 avqust 2012 (12.04.1) 14 fevral 2013 (12.04.2) 23 avqust 2013 (12.04.3) 6 fevral 2014 (12.04.4) 7 avqust 2014 (12.04.5)	Precise Pangolin	Pedantik Panqolin	aprel 2017	3.2, 3.5, 3.8, 3.11, 3.13
12.10	18 oktyabr 2012	Quantal Quetzal	Kvant Ketzal	aprel 2014	3.5
13.04	18 aprel 2013	Raring Ringtail	Səbrsiz Kakomişli	oktyabr 2015	3.8
13.10	17 oktyabr 2013	Saucy Salamander	Kobud Salamandr	iyul 2014	3.11
14.04 LTS	17 aprel 2014 (14.04) 24 iyul 2014-cü il (14.04.1)	Trusty Tahr	Etibarlı Tar	aprel 2019	3.13
14.10	16 oktyabr 2014	Utopic Unicorn	Utopik Taybuynuz	iyul 2015	3.16 (Daily)
15.04	16 aprel 2015	Vivid Vervet	Parlaq Meymun	4 fevral 2016	3.19
15.10	22 oktyabr 2015	Wily Werewolf	Məkrli Qulyabanı	iyul 2016	4.2
16.04 LTS	21 aprel 2016 24 iyul 2016 (16.04.1) 17 fevral 2017 (16.04.2)	Xenial Xerus	Qonaqpərvər Dələ	aprel 2021	4.4
16.10	13 oktyabr 2016	Yakkety Yak	Boşboğaz Yak	avqust 2017	4.8
17.04	13 aprel 2017	Zesty Zapus	Pikant Siçan	fevral 2018	4.10
17.10	19 oktyabr 2017	Artful Aardvark	Hiyləgər Qarışqayeyən	iyul 2018	4.13

Şərti işarələr:
dəstəklənmir	yalnız server veriyası dəstəklənir	dəstəklənir	hazırki versiya	Planlaşdırılıb / hazırlanılır

LTS (ing. Long Term Support hərfiynən "uzun müddət ərzində dəstək") kimi işarələnən buraxılışlar Canonical tərəfindən daha çox dəstək edilir. Yenilənmə paketləri istifadəçi versiyaları üçün üç, pullu texniki dəstək ilə serverlər üçün isə beş il təşkil edir. Sonrakı LTS versiyasına qədər periodik olaraq hazırki versiayaya eyni adlı kod adı ilə müxtəlif yenilənmələr buraxılır. Dapper Drake 6.06 versiyası üçün iki belə yenilənmə buraxılıb; Hardy Heron 8.04 versiyası yarım ildə bir dəfə çıxır. Artıq dörd 8.04 yenilənməsi çıxıb. 8.04 üçün növbəti yenilənmə gözlənilmir. Hazırki LTS buraxılış Ubuntu 14.04 Trusty Tahr adlanır.

10.04 Lucid Lynx versiyası üçün 4 yenilənmə çıxıb. Sonuncu ISO təsvir 10.04.4 versiyasına malikdir. 12.04 versiyasının dəstəklənməsi yeni təsvirlərin çıxmağı ilə bərabər qüvvədə saxlanılacaqdır.(12.04.5 və daha yuxarı aprel ayının 2017-ci ilinə qədər). 13.04 Raring Ringtail versiyasından başlayaraq siravi (LTS olmayan) relizlərin dəstəyi 18 ay əvəzinə 9 aya endirilib..

Ubuntu və onun variantlarını internetdən endirmək və ya ShipIt xidməti vasitəsilə disk formasında əldə etmək olar

Paketlər və dəstək

 

Ubuntu 10.04 LTS LiveCD rejimi

Ubuntuda bütün proqram təminatı komponentlər adlanan dörd hissəyə bölünür. Bu lisenziyada fərqi və mümkün dəstəyin mərhələsini qiymətləndirmək üçündür.

Paketlər komponentlər üzrə aşağıdakı kimi bölüşdürülür:

Ubuntu	Azad PT	Qeyri-azad PT
Dəstəklənən	Main	Restricted
Dəstəklənməyən	Universe	Multiverse

Main və Universe Ubuntu lisenziyası tələblərinə tam cavab verən proqram təminatları təşkil edir.

Ubuntu üçün yaradılan qeyri-azad proqram təminatlı paketlər adətən dəstəklənmir ancaq burada müəyyən istisnalar (Restricted) da mövcuddur. Bu istisnalara müəyyən qeyri-azad drayverlər aiddir ki, bu əlavələrsiz istifadəçilərin sistemdə fəaliyyəti aşağı düşə bilər. Bu cür istisnalara xüsusilə qrafik drayverlər aiddir (məsələn nVidia və ya ATi drayverləri). Dəstək səviyyəsi Main-lə müqayisədə olduqca aşağıdır. Çünki yaradıcıların mənbə kodlarına girişi məhdud ola bilər.

Proqram təminatı propritiar olsa da yayılmağa məhdudiyyət olmadıqda Multiverse repozitoruna daxil olunur. Məsələn Multiverse "Ubuntu-restricted-extras" paketinə malikdir ki, bu da adətən propiritiar multimediya kodekləri Adobe Flash-plaqini, JRE və ya Windows şriftlərinə malik olur.

Bəzi proqram təminatı isə ümumiyyətlə Ubuntu ilə yayılmır:

• Content Scramble System oynadan proqram təminatı.
• Windows Media kimi proprietiar multimediya formatlarının kodlaşdırılması və dekodlaşdırılması üçün kitabxanalar.

Bu və bəzi digər paketlər qeyri-rəsmi repozitor mənbəsində tapmaq mümkündür: Medibuntu.

EasyUbuntu və Automatix tipli, qeyri-rəsmi avtomatik yazılma və nizamalama proqram təminatları da həmçinin Ubuntunun rəsmi paketlərinə daxil deyil.

Ubuntu qıraq propritiar proqram təminatı üçün sertifikasiya sisteminə malikdir. Bu sistem Canonical tərəfindən Partner adlandırılır və onun tərəfindən nizamlanaraq paketlərə əlavə edilir.

Multiverse paketləri yayılmağa məhdudiyyətdə olduğu halda "Partner"-a daxil olan proqram təminatı Canonical-ın istifadəyə icazə aldıqları daxildir.

Hazırda bu repozitorluğa Adobe Reader, Adobe Flash Player, Oracle Java, Skype və bəzi digər paketlər daxildir.

Ubuntu üzərində hazırlanmış Linux distributivləri

 

Kubuntu 10.10 əsas menyusu

 

Edubuntu

 

Xubuntu

Ubuntu nişanının istifadə qaydalarına əsasən, Canonical şirkəti Ubuntu üzərində qurulmuş 2 növ distibutiv tanıyır:

• Ubuntu üzərində hazırlanmış distiburiv (Ubuntu Derivative Distribution): Ubuntu-dan gözə çarpan fərqlərə malik distributiv. Bunlardan yalnız Canonical tərəfindən rəsmi statusu almış distributivlər dəstək edilir. Digərləri üçün Canonical məsuliyyət daşımır və onların Ubuntu ilə uyğunluğuna zəmanət vermir.
• Ubuntu yığımı (Ubuntu Remix): Ubuntu üzərində yığılan və ondan gözə çarpan fərqliliyə malik olmayan distributiv. Fərq proqram yığımı, nizamlamada və sair bu kimi xüsusiyyətlərdə ola bilər. Bu statusun alınması üçün vacib şərtlərə daxildir: Ubuntu ilə tam uyğunluq, repozitorluqda olan rəsmi paketlərin istifadəsi, distributivin qeyri-kommersiya məqsədi daşıması və sair. Yığım mütləq olaraq öz adında Ubuntu və Remix sözlərindən istifadə etməlidir. Məsələn: Ubuntu Wiki Remix..

Distributiv	Təsvir	Qrafik qabığı
Kubuntu	KDE iş masası defolt olan Ubuntu distributivi. Canonical tərəfindən rəsmən dəstəklənir.	KDE
Xubuntu	XFCE masası defolt olan Ubuntu distributivi (zəif kompyuterlər üçün). Canonical tərəfindən rəsmən dəstəklənir.	Xfce
Gobuntu	Yalnız azad komponentlərə malik Ubuntu distributivi. Canonical tərəfindən dəstək edilirdi. Hal-hazırda layihə qapalıdır.	GNOME
Edubuntu	Təhsil ocaqları üçün yaradılan Ubuntu distributivi. Canonical tərəfindən rəsmən dəstəklənir.	GNOME
Ubuntu Studio	Mediastudiyalar üçün yaradılan Ubuntu distributivi. Canonical tərəfindən rəsmən dəstəklənir.	GNOME
CrunchBang	Ubuntu minimal sehrbazı bazasında qurulmuş distributiv. Yüksək sürət və funksionallığı özündə birləşdirmək məqsədi ilə yaradılıb	Openbox
Linux Mint	Ubuntu üzərində qurulmuş distributiv. Çoxlu mediya-kodeklərin yazılması ilə fərqlənir.	Müxtəlif
nUbuntu	Şəbəkə təhlükəsizliyini analiz etmək üçün distributiv.	xwindow
Aurora	ASUS EEE PC üçün distributiv.	xwindow
OpenGEU	Enlightenment yügnül pəncərə menecerini istifadə edən distributiv.	Enlightenment DR17
Lubuntu	DE istifadə edən distributiv.	LXDE
Sabily	Müsəlmanlar üçün yaradılmış Ubuntu distributivi.	GNOME

Yuxarıda göstərilən bütün əməliyyat sistemləri bu və ya digər formada Ubuntu üzərində hazırlanıb.

İnkişafı

 

Belçikadakı sammitdən foto

Ən-ənəvi olaraq proqram təminatı yaradıcıları "Ubuntu Developer Summit" keçirib əməliyyat sisteminin gələcək perspektivləri haqda müzakirələr aparırlar. Bu cür görüşlərdən ən mühümü sonuncu Ubuntu çıxmamışdan bir müddət əvvəl baş tutdu.

Ubuntu əməliyyat sisteminin yeni inkişaf sikli başlamamışdan bir az əvvəl bü samit keçirilərək gələcək inkişaf forma və sferası müəyyənləşdirilir, müzakirələr aparılır. Sammit bütün ictimaiyyətə açıqdır. Ancaq "Ubuntu Developer Summit" konfrans, sərgi və ya auditoriya üçün hesablanmamış, Ubuntu yaradıcıları və onun inkişafında əməyi olanların sırf birgə görüşü, müzakirə xarakteri daşıyır. Sammit istənilən kəsə açıq elan olunsada, orada iştirak etmək üçün əvvəlcədən qeydiyyatdan keçmək və mehmanxana problemlərini həll etmək lazımdır. Sammmitlər adətən Avropa və ABŞ, həmçinin Okeaniya şəhərlərində keçirilir.

Məqsəd

Canonical iddia edir ki, Ubuntu istifadəçiyə azadlığı zəmanət verir (klassik tərifdə Free Software Foundation). Bu, ruhən GPL-i xatırladan deklarasiya onun manifestində (ictimai oferta, ing. "the Ubuntu promise") yer alıb. Ancaq yuxarıda qeyd edildiyi kimi Ubuntu əməliyyat sistemi bazasında qurulan müəyyən digər distributivlər özündə qeyri-azad dekoderləri də birləşdirə bilər.

İstifadəsi

• 2007-ci ildə Fransa parlamenti Windows XP əməliyyat sistemindən Ubuntu istifadəsinə keçir. 2008-ci ildə fransız polisinin istifadə etdiyi 70 min kompyuterin də planlı şəkildə Ubuntu-ya keçəcəyi haqda xəbərlər yayılıb..
• İspaniyada (2008-ci ildəki vəziyyətə görə) təhsil ocaqlarında 400 min kompyuterə Ubuntu əməliyyat sistemi yazılıb .
• Ubuntu Gürcüstan və Makedoniya Respublikası orta məktəblərinin bütün kompyuterlinə yazılıb.
• Google korporasiyasında işçilər Ubuntu əsasında hazırlanmış Gobuntu əməliyyat sistemindən istifadə edirlər.
• Ubuntu Vikipediya layihəsinin serverlərində əsas əməliyyat sistemi kimi istifadə edilir..
• 2009-cu il oktyabr ayına görə Ubuntu-dan dünyada 12 milyon istifadəçi istifadə edir..

Sistem tələbləri

Ubuntu-nun masaüstü versiyası Intel x86, AMD64 və ARM arxitekturalarını dəstəkləyir. Bəzi server-buraxılışları SPARC arxitekturasını da dəstəkləyir. Ubuntu həmçinin qeyri-rəsmi PowerPC, IA-64 (Itanium) и PlayStation 3 arxitekturalarını da dəstəkləyir.

Minimal tələblər	Server	İş masası
Prosessor (x86)	300 MHz	1 GHz
Yaddaş	128 MiB	512 MiB
Sərt disk (boş sahə)	1 GB	5 GB
Monitor ölçüsü	640×480	1024×768

Yerli qruplar (LoCo qruplar)

Texniki xırdalıqları və incəlikləri anlamayan istifadəçilər üçün Ubuntu əməliyyat sisteminin inkişafı üçün yerli "cəmiyyətlər" qurulub ki, bunun da çox yayılmış adı "Locos"-dur. İlkin olaraq hər ölkə yalnız bir LoCo komandaya malik idi. Ancaq məsələn ABŞ-da müəyyən ştarlar özlərinin yerli LoCo qruplarına malikdirlər. Ümumiyyətlə bu qruplar Ubuntu-da sırf dil ilə bağlı baryeri aradan qaldırmaq üçün çalışır.
Azərbaycanın da öz LoCo qrupu var: Ubuntu Azerbaijan LoCo

Ədəbiyyat

• İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

İstinadlar

1. http://www.ubuntu.com/about/about-ubuntu
2. https://www.openhub.net/p/ubuntu/analyses/latest/languages_summary
4. https://wiki.ubuntuusers.de/dpkg/
5. https://wiki.ubuntuusers.de/APT/
6. https://ubuntu.com/community#download
7. https://help.ubuntu.com/lts/ubuntu-help/index.html
8. About the Name^{[ölü keçid]}
9. Mandela, Nelson (2006-01-11). "The Ubuntu Experience (Nelson Mandela Interview)" (Motion picture).
10. About Ubuntu.
11. ing. Long Term Support ingilis dilindən — "uzun müddət ərzində dəstək"
12. . 2010-04-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
13. "Ubuntu packages" (ingilis). İstifadə tarixi: 27 dekabr 2007. (#parameter_ignored)
14. "Desktop" versiyası.
15. "Alternate" versiyası
16. Божинов, Анжел (2013-01-02). "Canonical выпускает Ubuntu Mobile" (rus). OSZone. 2013-01-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-02. Компания Canonical, известная по разработке операционной системы Ubuntu, сегодня официально заявила о своём твёрдом намерении выйти на рынок смартфонов и планшетов с помощью новой мобильной системы Ubuntu
17. Shuttleworth, Mark. What about binary compatibility between distributions?. Edubuntu Wiki.
18. Ubuntu Philosophy. Ubuntu.com
19. internetnews.com Sarge vs. The Hoary Hedgehog?
20. Mako Hill, Benjamin. "Announcing Launch of ($10m) Ubuntu Foundation" (ingilis). İstifadə tarixi: 2010-09-12.
21. . Canonical (ingilis). Ubuntu.com. 2014-11-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-12.
22. Hill, Benjamin Mako (26 noyabr 2004). Ubuntu is Born. Ubuntu (A GNU/Linux Operating System): Past Present and Future.
23. RootSudo. Ubuntu Wiki
24. Ubuntu 6.06 Release Notes: Hardware Requirements (ing.)
25. Ubuntu 8.10 System Requirements (ing.)
26. Ubuntu 9.04 Release Notes: System Requirements 2010-05-23 at the Wayback Machine (ing.)
27. Desktop | Ubuntu
28. Brand — Ubuntu Wiki
29. Ребрендинг Ubuntu, или ОбМАКивание и модернизация | Пингвиноff.нет
30. . 2011-06-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
31. DevelopmentCodeNames — Ubuntu Wiki
32. https://wiki.ubuntu.com/Kernel/Dev/ExtendedStable This is the table with status of linux kernel versions that Ubuntu Kernel Team (UKT) provided, provides or plan to provide with stable patches support
33. Ubuntu 4.10 announcement
34. Ubuntu 5.04 announcement
35. Ubuntu 5.10 announcement
36. "Ubuntu 6.06 LTS announcement". 2011-08-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
37. Ubuntu 6.06.1 LTS announcement
38. . 2008-10-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
39. Ubuntu 6.06 LTS Desktop Edition reaches end-of-life on July 14, 2009
40. . 2015-06-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
41. Ubuntu buraxılışı haqda məlumat 7.04 (Feisty Fawn)
42. Ubuntu buraxılışı haqda məlumat 7.10 (Gutsy Gibbon)
43. Ubuntu 8.04 LTS (Hardy Heron) yaradılması haqda məlumat
44. Ubuntu 8.04.1 LTS (Hardy Heron) yaradılması haqda məlumat
45. 8.04.2 LTS (Hardy Heron) yaradılması haqda məlumat
46. Ubuntu 8.04.3 LTS (Hardy Heron) yaradılması haqda məlumat
47. Ubuntu 8.10 (Intrepid Ibex) yaradılması haqda məlumat
48. Ubuntu 8.10 reaches end-of-life on April 30, 2010
49. Ubuntu 9.04 (Jaunty Jackalope) Intrepid Ibex
50. Ubuntu 9.04 reaches end-of-life on October 23, 2010
51. Ubuntu 9.10 (Karmic Koala) yaradılması haqda məlumat
52. Introducing the Karmic Koala, our mascot for Ubuntu 9.10
53. Информация о разработке Ubuntu 10.04 (Lucid Lynx)
54. Ubuntu 10.10 yaradılması haqda məlumat
55. Shooting for the Perfect 10.10 with Maverick Meerkat
56. Ubuntu 11.04 yaradılması haqda məlumat
57. N-imal?
58. OneiricReleaseSchedule — Ubuntu Wiki
59. Next after Natty? (ing.) Ubuntu 11.10-un kod adının seçilməsi ilə əlaqədar Mark Şattlvortun məqaləsi
60. PrecisePangolin — Ubuntu Wiki
61. 12.04.1
62. "Ubuntu 12.04.2 LTS released". İstifadə tarixi: 2013-02-17.
63. P is for… (ing.) Mark Şatlvortun bloqundakı yazı
64. Quantal Quetzal — Ubuntu Wiki
65. Quality has a new name (ing.) Mark Şatlvortun bloqundakı yazı
66. Raring Ringtail — Ubuntu Wiki
67. Not the Runty Raccoon, the Rufflered Rhino or (even) the Randall Ross (ing.) Mark Şatlvortun bloqundakı yazı
68. Ubuntu 13.10 (Saucy Salamander) released (ing.)
69. [1] Mark Şatlvortun bloqundakı yazı
70. releases.ubuntu.com/14.04
71. "Ubuntu 14.04.1 LTS released" (ingilis). 2014-07-25. İstifadə tarixi: 2014-07-25.
72. Quantal, raring, saucy… (ing.) Mark Şatlvortun bloqundakı yazı
73. . 2014-07-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-09-28.
74. U talking to me? (штп.) Kobud
75. "XenialXerus/ReleaseNotes - Ubuntu Wiki". wiki.ubuntu.com. İstifadə tarixi: 2016-07-21.
76. Kernel/LTSEnablementStack — Ubuntu Wiki
77. wiki.ubuntu.com/ArtfulAardvark/ReleaseSchedule
78. Видеоанонс Mark Şatlvortun Atlanta Linux Fest-ində UbuCon çərçivəsində Ubuntu 10.04 video konfransı.
79. PrecisePangolin/ReleaseSchedule — Ubuntu Wiki
80. TrustyTahr/ReleaseSchedule — Ubuntu Wiki
81. "Ubuntu Technical Board Looks at Shuttleworth's Proposal for Release Management Methodology". Ubuntu News on The Fridge (ingilis). 2013-03-19. 2013-04-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-15.
82. Ubuntu Support: ShipIt FAQ 2010-04-10 at the Wayback Machine (ing.)
83. ShipIt changes (ing.)
84. "Ubuntu/components". İstifadə tarixi: 2010-11-3.
85. Ubuntu Licensing
86. NVIDIA Software License
87. Codecs install. Ubuntu Wiki
88. . 2006-06-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
89. . 2010-04-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
90. partners/certification/software
91. Introducing the Dapper Commercial Repository. Unofficial Ubuntu blog
92. Adding Canonical Partner Repositories
93. . 2010-11-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
94. Canonical Inc. "Ubuntu Trademark Policy" (ingilis). İstifadə tarixi: 2010-05-28.
95. . 2011-06-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
96. Gerry Carr. "Codecs and DVD playback on Ubuntu 8.04 for all users". Canonical Blog (ingilis). Canonical. İstifadə tarixi: 2008-09-18. (#parameter_ignored)
97. . 2008-05-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-11-08.
98.  (ing.)
99. Владимир Крюков: "Ubuntu — операционная система, не подверженная вирусной угрозе" / ТехноПортал
100. Mark Shuttleworth " Blog Archive " Absolutely no truth to the rumour… (ing.)
101. http://www.computerworld.com/action/article.do?command=viewArticleBasic&articleId=9116787
102. Телекомпания НТВ. Официальный сайт | Новости НТВ | Новинка от "Линукс"
103. "Ubuntu System Requirements". İstifadə tarixi: 2010-04-19.
104. "Preparing to Install". İstifadə tarixi: 2010-04-19.^{[ölü keçid]}
105. "Meeting Minimum Hardware Requirements". İstifadə tarixi: 2010-04-19.^{[ölü keçid]}
106. "Ubuntu Local Community Teams".

Həmçinin bax

• Linux
• Əməliyyat sistemləri

Xarici keçidlər

• Ubuntu ƏS-in rəsmi vebsaytı
• Ubuntu endir 2009-10-09 at the Wayback Machine
• Ubuntu Azərbaycan