Tıvada buddizm — XVIII-XIX əsrlərdə Tıva ərazisində inkişaf etmiş Tibet buddizminin regional formasıdır.
Tseçelinq buddist məbədi
Buddizmin bölgədə yayılma tarixi
Buddizmin ilk dalğası bu əraziyə 9-cu əsrdə Uyğur xaqanlığı dövründə gəlir. XIII-XIV əsrlərdə Tıva Monqol İmperiyasının tərkibində olarkən ilk buddist məbədləri inşa olunmağa balanılır. Bunu respublikada arxeoloqların aşkar etdiyi ən qədim Buddist məbədləri sübut edir. 18-ci əsrin ikinci yarısında, Cunqar xanlığının Tzin sülaləsi qoşunları tərəfindən məğlub edilməsindən sonra Tıva Manqusun hakimiyyəti altına düşür və eyni zamanda Qeluq məktəbinin nümayəndələri olan monqol lamaları burada fəal missionerlik fəaliyyətinə başlayır. Nyinqma ənənəsi də kök salır. 1770-ci illərdən başlayaraq ilk stasionar Buddist monastırları xureelər meydana gəlir.
Buddizmin inkişafı
XIX əsrin ikinci yarısında hər Tıvada kojuun monastırları (xuree) mövcud idi. Onlar iqtisadi baxımdan, yüzlərlə aratın xidmət etdiyi, mal-qaraya sahib olan, ticarətlə məşğul olan böyük təsrrüfatlar idi.
Tuva buddizminin başçısı olaraq Çadan xureesinin rəhbəri Kambı Lama adını almışdı. Tıvada Monqolustan kimi, 1912-ci ilə qədər Mançur hakimiyyəti altında olduğundan, Kambı Lamaları Urqadakı Boqd-Qeqenlərəs tabe idi. Tıva buddizmi Monqolustan ilə Buryat buddizmindən daha yaxın əlaqələrə sahib idi. Sanqxinin quruluşu dini bir cəmiyyət ümumi qəbul edilmiş qanunlara uyğun qurulurdu. Buddist tıvalılar monqol və tibet monastırlarına tez-tez ziyarətlər edirdilər. Buddist tıvanlıların ənənəvi mədəniyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Həyat dövrünün (məişət, toy, cənazə), təqvim tətillərinə, xalq təbabətində öz izini qoyur. Üstəlik şamanizmdə modernist yeniliklərə yol açır. Tıvada buddizm yerli şamanizm ənənəsi ilə birlikdə inkişaf edir. Bəzi hallarda insanlar şamanlara, digərlərində isə buddist lamalarına üz tuturdular. Tibet tibbi burada yayılma və tanınma qazanmışdır.
1920-ci illərin sonlarında Tıvada 19 xuree, təxminən 3 min lama var idi. 1940-cı illərin əvvəllərində bütün xureelər bağlanmış və qısa müddətdə məhv edilmişdir. Demək olar ki, bütün lamalar repressiya edilmiş, çoxları Monqolustana qaçmaq məcburiyyətində qalmışdır. 1960-cı illərə qədər bir neçə sağ lama qala bilmişdir: İvolginsky datsanındakı Lama Kenden-Syuryun, Kirbiiş ooı-Kullarda Şimbay xelin, Kirbiiş-Saray şəhərində Kuula Orus Başki və s. Onlar dini ayinlər keçirir və insanları qəbul edirdilər.
Çağdaş vəziyyət
1990-cı ildən bəri Tıvada buddist icmasının canlanması baş verir.
Монгуш М. В. История буддизма в Туве (вторая половина VI — конец XX в.). — Новосибирск: Наука, 2001. — ISBN 5-02-030626-7
Oktyabr 22, 2021
tıvada, buddizm, xviii, əsrlərdə, tıva, ərazisində, inkişaf, etmiş, tibet, buddizminin, regional, formasıdır, tseçelinq, buddist, məbədi, mündəricat, buddizmin, bölgədə, yayılma, tarixi, buddizmin, inkişafı, çağdaş, vəziyyət, mənbə, istinadlarbuddizmin, bölgəd. Tivada buddizm XVIII XIX esrlerde Tiva erazisinde inkisaf etmis Tibet buddizminin regional formasidir Tsecelinq buddist mebedi Mundericat 1 Buddizmin bolgede yayilma tarixi 2 Buddizmin inkisafi 3 Cagdas veziyyet 4 Menbe 5 IstinadlarBuddizmin bolgede yayilma tarixi RedakteBuddizmin ilk dalgasi bu eraziye 9 cu esrde Uygur xaqanligi dovrunde gelir XIII XIV esrlerde Tiva Monqol Imperiyasinin terkibinde olarken ilk buddist mebedleri insa olunmaga balanilir Bunu respublikada arxeoloqlarin askar etdiyi en qedim Buddist mebedleri subut edir 18 ci esrin ikinci yarisinda Cunqar xanliginin Tzin sulalesi qosunlari terefinden meglub edilmesinden sonra Tiva Manqusun hakimiyyeti altina dusur ve eyni zamanda Qeluq mektebinin numayendeleri olan monqol lamalari burada feal missionerlik fealiyyetine baslayir Nyinqma enenesi de kok salir 1770 ci illerden baslayaraq ilk stasionar Buddist monastirlari xureeler meydana gelir 1 Buddizmin inkisafi RedakteXIX esrin ikinci yarisinda her Tivada kojuun monastirlari xuree movcud idi Onlar iqtisadi baximdan yuzlerle aratin xidmet etdiyi mal qaraya sahib olan ticaretle mesgul olan boyuk tesrrufatlar idi Tuva buddizminin bascisi olaraq Cadan xureesinin rehberi Kambi Lama adini almisdi Tivada Monqolustan kimi 1912 ci ile qeder Mancur hakimiyyeti altinda oldugundan Kambi Lamalari Urqadaki Boqd Qeqenleres tabe idi Tiva buddizmi Monqolustan ile Buryat buddizminden daha yaxin elaqelere sahib idi Sanqxinin qurulusu dini bir cemiyyet umumi qebul edilmis qanunlara uygun qurulurdu Buddist tivalilar monqol ve tibet monastirlarina tez tez ziyaretler edirdiler Buddist tivanlilarin enenevi medeniyyetine ehemiyyetli derecede tesir gostermisdir Heyat dovrunun meiset toy cenaze teqvim tetillerine xalq tebabetinde oz izini qoyur Ustelik samanizmde modernist yeniliklere yol acir Tivada buddizm yerli samanizm enenesi ile birlikde inkisaf edir Bezi hallarda insanlar samanlara digerlerinde ise buddist lamalarina uz tuturdular Tibet tibbi burada yayilma ve taninma qazanmisdir 1920 ci illerin sonlarinda Tivada 19 xuree texminen 3 min lama var idi 1940 ci illerin evvellerinde butun xureeler baglanmis ve qisa muddetde mehv edilmisdir Demek olar ki butun lamalar repressiya edilmis coxlari Monqolustana qacmaq mecburiyyetinde qalmisdir 1960 ci illere qeder bir nece sag lama qala bilmisdir Ivolginsky datsanindaki Lama Kenden Syuryun Kirbiis ooi Kullarda Simbay xelin Kirbiis Saray seherinde Kuula Orus Baski ve s Onlar dini ayinler kecirir ve insanlari qebul edirdiler Cagdas veziyyet Redakte1990 ci ilden beri Tivada buddist icmasinin canlanmasi bas verir Menbe Redaktekhurul ru Arxivlesdirilib 2016 09 24 at the Wayback Machine www tuva asia savetibet ru www comprendrebouddhisme comIstinadlar Redakte Mongush M V Istoriya buddizma v Tuve vtoraya polovina VI konec XX v Novosibirsk Nauka 2001 ISBN 5 02 030626 7 Menbe https az wikipedia org w index php title Tivada buddizm amp oldid 5744475, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
