fbpx
Wikipedia

Tut çanaqlı yastıca

Avqust 20, 2021

Tut çanaqlı yastıcası (lat. Pseudolaspis pentagona Targ.)-Buğumayaqlılar tipinin Bərabərqanadlılar dəstəsinin Yastıcalar fəsiləsinə aid olan növ

?Tut çanaqlı yastıcası
Pseudolaspis pentagona
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:İlkağızlılar
Ranqsız:Ecdysozoa
Tip:Buğumayaqlılar
Növ: Tut çanaqlı yastıcası
Elmi adı
Pseudolaspis pentagona Targ.

Şəkil
axtarışı
ITIS  200836
NCBI  340619
EOL  841848

Xarici quruluşu

Mərdəkan dendrarisində tut və söyüd bitkisi üzərində aparılan müşahidələrə əsasən, tut yastıcasının dişi fərdinin bədəni oval formada, sarı və ya açıq limon rəngində, uzunluğu 1,0-1,5 mm olmaqla çanağın altında yerləşir. Qanadları və ayaqları yoxdur. Dişi fərdin çanağı 1,5-2,5 mm uzunluqda, ağ-sarımtıl rəngdə olmaqla girdə və yastıdır. Erkək fərdi dişi fərddən fərqləndirən, onun sarı rəngdə bir cüt qanadlara malik olmasıdır. Erkəklərin nimfal çanağı ağımtıldır, uzunsovdur, 1 sürfə çanaqcığına malikdir ki, bu da çanağın baş tərəfində yerləşir. Yanlarda 2 ədəd uzunsov nov vardır. Sürfə çanağı çox yumşaq olub, içərisində erkək fərdlər inkişaf edir. Yetkin erkək fərdlər qanadlıdır, 3 cüt ətrafa, bığcığa və gözlərə malikdir. Uzun kopulyativ aparat aydın görünür. Rəngi sarımtıl narıncı rənglidir. Bədənin ölçüsü 0,7-1,0 mm-dir (cinsi orqan bura daxil deyildir). Erkəyin inkişafı nimfal çanağın altında gedir, yetkin halda çanağın altından (arxa tərəfdən) çıxır və ucurlar.

Həyat tərzi

Abşeron şəraitində dişi fərdlər, 8-140C temperaturda aprel ayının əvvəli və ortalarında yumurta qoymağa başlayırlar.Yumurta qoyma prosesi təxminən 30-40 gün davam edir. Çanağının altında yumurtalar olan dişi fərdlərə mayın sonuna qədər təsadüf olunur. Yumurtadan 6-8 günlük inkişafdan sonra “avara sürfələr” çıxır. Yumurtaqoyma aprelin axırı, mayın əvvəlinədək davam edir. May ayının ortalarında yumurtalardan sürfələr çıxmağa başlayır və 12-14 gün davam edir.Tut çanaqlı yastıcası Abşeronda tut ağacı üzərində ildə 3 nəsil verir. Zərərvericinin mayalanmış dişi fərdləri qışlayır. Martın sonundan etibarən yastıcalarda oyanma başlanır. Bədən yavaş-yavaş böyüyür, yumurta hüceyrələr formalaşır. Yumurtalar oval formadadır, rəngləri müxtəlifdir – açıq sarı, tünd sarı və narıncı rənglidir. Bu yumurtalar ucları ilə bir - birinə yumşaq ağ rəngli mumla yapışaraq zəncirlər əmələ gətirir. Adətən zəncirlərdə yumurtaların sayı 10 - 12 ədəd olur. Beləliklə Abşeron yarımadasında tut çanaqlı yastıcası 3 nəsil verir. Bir dişi fərd yaşadığı müddətdə 150-dən 200-ə qədər yumurta qoya bilir. Yumurta oval formada olmaqla ağ, sarımtıl və bir də narıncı rəngdə, dişi fərdin bədəninin alt hissəsində olur.

I nəslin sürfələrinə mayın II ongünlüyündə təsadüf ounur, sürfələrin kütləvi cıxışı mayın II ongünlüyünün sonunda başlanır. “Avara sürfələr” yastı oval formadadır, aktiv hərəkət edirlər. Gözlərə, ətraflara və bığcığa malik olur. Yumurtanın rəngindən asılı olaraq çıxan “avara sürfələr” də ağımtıl sarı, sarı və narıncı rəngdə olur. Bu nəticələr ədəbiyyat məlumatları ilə də təsdiq olunur.

Sürfələr aktiv hərəkət edir, bir neçə saatdan 1-2 günə qədər aktiv hərəkətdə olurlar. Avara sürfələr bitkinin yeni açılmış pöhrələrinə dırmaşır, bitkinin şirəsini sormaq üçün əlverişli yer axtarırlar. Sonra sürfələr bitkiyə yapışır, ətraflar, bığcıqlar itir, mum saplar ayrılaraq ilkin çanaqcıq yaranır. Dişi fərdlər əsasən bitkinin cavan zoğlarına, yeni pöhrələrinə yapışır, erkək fərdlər isə qismən yaşlı zoğlara, budaqlara yapışır. Ağımtıl sarı rəngli sürfələrin çanaqcığı ağımtıl şəffaf, narıncı rəngli sürfələrin çanaqcığı isə qızılı rəngdə olur. Çanaqlı yastıcalar tamamilə bitkinin zoğ və budaqlarını örtərək bütöv kaloniyalar yaradır ki, bu kaloniyalarda erkək fərdlərin nimfal çanaqları dişilərin üstünü örtərək onların müxtəlif parazitlərlə yoluxmasını çətinləşdirir.

I yaşlı sürfələr 15-18 günlük inkişafdan sonra II yaşlı sürfələrə çevrilir. Artıq mayın III, iyunun I ongünlüyündə erkək və dişi fərdlər bir-birindən kəskin fərqlənir. Bu dövrdə dəyirmi ağ çanaqlı dişi fərdləri və uzunsov, bir tərəfi tamamilə sərbəst ağ çanaqlı erkək fərdləri bir-birindən asan ayırmaq olur. Ümumiyyətlə tut çanaqlı yastıcası yeganə növdür ki, hələ yumurta mərhələsində yumurtalar müxtəlif rəngdə olur: ağımtıl sarı, sarımtıl, sarımtıl narıncı rəngli. Yumurtanın rəngindən asılı olaraq çıxan avara sürfələr də ağımtıl sarı, sarı, narıncı rəngdə olur. Tut çanaqlı yastıcasında partenogenez çoxalma mümkün deyildir. Erkək fərdlərlə cütləşməyən dişi fərdlər yumurta qoya bilmirlər Ağımtıl sarı rəngli sürfələrin çanaqcığı ağımtıl şəffaf, narıncı rəngli sürfələrin çanaqcığı isə qızılı rəngdə olur. Beləliklə artıq, I yaşlı sürfələrdə cinsi dimorfizm aydın görünür.

İyunun II - III ongünlüyündə II yaşlı sürfələr dişi fərdlərə çevrilir. Bu dövrdə erkəklərin uçuşu baş verir. Erkəklərin kütləvi uçuşu 15-20 gün davam edir. Bir qisim erkəklərə 30-35 gündən sonra da təsadüf olunur. Erkək fərdlər ağız aparatına malik olmadığından 2-3 gün yaşayırlar. Bunlar dişilərlə cütləşdikdən sonra məhv olur. Dişilər mayalandıqdan sonra yenidən yumurta qoymağa başlayırlar.

İyunun III ongünlüyü, iyulun I ongünlüyündə II nəslin inkişafı başlanır. II nəslin yumurta qoyan dişiləri iyunun III ongünlüyündə yaranır və iyulun ortalarına qədər təsadüf edir. II nəslin erkəkləri avqustun əvvəllərində uçur. İyulun II-III ongünlüyü, avqustun əvvələrində artıq I və II yaşlı sürfələrdən (70-80%), cavan-yetkin dişilərdən ibarət yastıca koloniyalarına təsadüf olunur. Avqustun II-III ongünlüyündə III nəslin yumurta qoyan dişiləri yaranır. Erkəklərin uçuşu sentyabrın sonu oktyabrın I yarısında baş verir.

Yumurtadan çıxan birinci yaş sürfə yaxşı inkişaf etmiş 3 cüt ayağa malik olur. Sürfələr çanağın altından çıxaraq bitkilərin gövdə, budaq və zoğlarına, yarpaq və meyvələrinə zərər verirlər. Tut qalxanlı yasticasi intensiv çoxalan zərərvericidir. O, qisa müddətdə ağaclar üzərində külli miqdarda toplaşaraq koloniyalar əmələ gətirir. Bitkilərin zərərverici ilə yoluxması nəticəsində, ağacların yarpaqları tökülür, budaqları və zoğları quruyur, meyvələrin keyfiyyəti aşağı düşür. Polifaqdır, müxtəlif meyvə agaclarına, dekorativ-park və meşə bitkilərinə zərər vurur. Polifaqlıq, çox yüksək yumurta qoyma qabiliyyətinin olması, böyük ekoloji plastikliyi nəticəsində, zərərvericinin müxtəlif ekoloji şəraitə asan uyğunlaşması nəticəsində canaqlı yastıca çox böyük sürətlə yayılır və yayılma arealı gündən-günə genişlənir. Azərbaycanda bu zərərverici müxtəlif meyvə ağaclarına alma, armud, şaftalı, göyəm, gavalı, gilənar, tut, alça, akasiya ağaclarının budaqlarında, gövdələrində yayılmışdır. Xüsusən tut ağaclarının gövdə və budaqlarında iri koloniyalarla yayılır, çox böyük zərər vurur, 3-4 il ərzində iri ağacların qurumasına gətirib çıxarır. Subtropik bitkilərdən limon və naringi üzərində yaşayır, güclü yoluxmada çox böyük zərər vurur. Dekorativ bitkilərdən Lənkəran akasiyası və söyüdə daha çox zərər vurur..

Tut çanaqlı yastıcanın bioekoloji xüsusiyyətlərini daha yaxşı tədqiq etmək üçün onun laboratoriyada kartof yumruları üzərində artırılması metodikası işlənib hazırlanmışdır.Bu məqsədlə üstü hamar kartof yumruları bu yastıca ilə yoluxdurulur. Təbii şəraitdə tut çanaqlı yastıca ilə yoluxmuş bitkinin hər hansı bir hissəsi kəsilir və saxlanılır. Sürfələrin kütləvi çıxışı dövründə kartof yumruları zərərverici ilə yoluxdurulur.

Yayılması

Tut qalxanlı yastıcası Şərqi Asiya mənşəlidir, vətəni Çin, Koreya, Yaponiya sayılır. Sonralar bu zərərverici bitkilərlə subtropik iqlimə malik Avropa dövlətlərində yayılmışdır. Hal-hazırda nəinki subtropik iqlimli, eləcə də mötədil iqlimə malik dövlətlərdə də yayılaraq əksər ağac və kolların aqressiv düşməninə çevrilmişdir. ABŞ, Almaniya, Bolqarıstan, Fransa, İtaliya, İngiltərə, İsveçrə, İspaniya, Macarıstan, Yunanıstan, Gürcüstan, Əfqanıstan, İran, Suriya, Türkiyə, Yaponiya, Çin, Azərbaycan.

Ədəbiyyat

  • Mustafayeva G.Ə. Azərbaycanın çanaqlı yastıcalarının (Homoptera, Diaspididae) növ tərkibi, yayılması və zərər vurduqları bitkilər. Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2013, səh.65-77.
  • Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
  • Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2013, səh.65-77.

İstinadlar

  1. Mustafayeva G.Ə. Azərbaycanın çanaqlı yastıcalarının (Homoptera, Diaspididae) növ tərkibi, yayılması və zərər vurduqları bitkilər. Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2013, səh.65-77.
  2. Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, Bakı, 2013, səh.65-77.

Xarici keçidlər

  • COLEOPTERA, COCCINELLIDAE
  • Mustafayeva G.Ə. Fauna of scales
  • Tut çanaqlı yastıca

Avqust 20, 2021
çanaqlı, yastıca, pseudolaspis, pentagona, targ, buğumayaqlılar, tipinin, bərabərqanadlılar, dəstəsinin, yastıcalar, fəsiləsinə, olan, növ, sıpseudolaspis, pentagonaelmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə. Tut canaqli yasticasi lat Pseudolaspis pentagona Targ Bugumayaqlilar tipinin Beraberqanadlilar destesinin Yasticalar fesilesine aid olan nov Tut canaqli yasticasiPseudolaspis pentagonaElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip BugumayaqlilarNov Tut canaqli yasticasiElmi adiPseudolaspis pentagona Targ SekilaxtarisiITIS 200836NCBI 340619EOL 841848 Mundericat 1 Xarici qurulusu 2 Heyat terzi 3 Yayilmasi 4 Edebiyyat 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerXarici qurulusu RedakteMerdekan dendrarisinde tut ve soyud bitkisi uzerinde aparilan musahidelere esasen tut yasticasinin disi ferdinin bedeni oval formada sari ve ya aciq limon renginde uzunlugu 1 0 1 5 mm olmaqla canagin altinda yerlesir Qanadlari ve ayaqlari yoxdur Disi ferdin canagi 1 5 2 5 mm uzunluqda ag sarimtil rengde olmaqla girde ve yastidir Erkek ferdi disi ferdden ferqlendiren onun sari rengde bir cut qanadlara malik olmasidir Erkeklerin nimfal canagi agimtildir uzunsovdur 1 surfe canaqcigina malikdir ki bu da canagin bas terefinde yerlesir Yanlarda 2 eded uzunsov nov vardir Surfe canagi cox yumsaq olub icerisinde erkek ferdler inkisaf edir Yetkin erkek ferdler qanadlidir 3 cut etrafa bigciga ve gozlere malikdir Uzun kopulyativ aparat aydin gorunur Rengi sarimtil narinci renglidir Bedenin olcusu 0 7 1 0 mm dir cinsi orqan bura daxil deyildir Erkeyin inkisafi nimfal canagin altinda gedir yetkin halda canagin altindan arxa terefden cixir ve ucurlar 1 Heyat terzi RedakteAbseron seraitinde disi ferdler 8 140C temperaturda aprel ayinin evveli ve ortalarinda yumurta qoymaga baslayirlar Yumurta qoyma prosesi texminen 30 40 gun davam edir Canaginin altinda yumurtalar olan disi ferdlere mayin sonuna qeder tesaduf olunur Yumurtadan 6 8 gunluk inkisafdan sonra avara surfeler cixir Yumurtaqoyma aprelin axiri mayin evvelinedek davam edir May ayinin ortalarinda yumurtalardan surfeler cixmaga baslayir ve 12 14 gun davam edir Tut canaqli yasticasi Abseronda tut agaci uzerinde ilde 3 nesil verir Zerervericinin mayalanmis disi ferdleri qislayir Martin sonundan etibaren yasticalarda oyanma baslanir Beden yavas yavas boyuyur yumurta huceyreler formalasir Yumurtalar oval formadadir rengleri muxtelifdir aciq sari tund sari ve narinci renglidir Bu yumurtalar uclari ile bir birine yumsaq ag rengli mumla yapisaraq zencirler emele getirir Adeten zencirlerde yumurtalarin sayi 10 12 eded olur Belelikle Abseron yarimadasinda tut canaqli yasticasi 3 nesil verir Bir disi ferd yasadigi muddetde 150 den 200 e qeder yumurta qoya bilir Yumurta oval formada olmaqla ag sarimtil ve bir de narinci rengde disi ferdin bedeninin alt hissesinde olur I neslin surfelerine mayin II ongunluyunde tesaduf ounur surfelerin kutlevi cixisi mayin II ongunluyunun sonunda baslanir Avara surfeler yasti oval formadadir aktiv hereket edirler Gozlere etraflara ve bigciga malik olur Yumurtanin renginden asili olaraq cixan avara surfeler de agimtil sari sari ve narinci rengde olur Bu neticeler edebiyyat melumatlari ile de tesdiq olunur Surfeler aktiv hereket edir bir nece saatdan 1 2 gune qeder aktiv hereketde olurlar Avara surfeler bitkinin yeni acilmis pohrelerine dirmasir bitkinin siresini sormaq ucun elverisli yer axtarirlar Sonra surfeler bitkiye yapisir etraflar bigciqlar itir mum saplar ayrilaraq ilkin canaqciq yaranir Disi ferdler esasen bitkinin cavan zoglarina yeni pohrelerine yapisir erkek ferdler ise qismen yasli zoglara budaqlara yapisir Agimtil sari rengli surfelerin canaqcigi agimtil seffaf narinci rengli surfelerin canaqcigi ise qizili rengde olur Canaqli yasticalar tamamile bitkinin zog ve budaqlarini orterek butov kaloniyalar yaradir ki bu kaloniyalarda erkek ferdlerin nimfal canaqlari disilerin ustunu orterek onlarin muxtelif parazitlerle yoluxmasini cetinlesdirir I yasli surfeler 15 18 gunluk inkisafdan sonra II yasli surfelere cevrilir Artiq mayin III iyunun I ongunluyunde erkek ve disi ferdler bir birinden keskin ferqlenir Bu dovrde deyirmi ag canaqli disi ferdleri ve uzunsov bir terefi tamamile serbest ag canaqli erkek ferdleri bir birinden asan ayirmaq olur Umumiyyetle tut canaqli yasticasi yegane novdur ki hele yumurta merhelesinde yumurtalar muxtelif rengde olur agimtil sari sarimtil sarimtil narinci rengli Yumurtanin renginden asili olaraq cixan avara surfeler de agimtil sari sari narinci rengde olur Tut canaqli yasticasinda partenogenez coxalma mumkun deyildir Erkek ferdlerle cutlesmeyen disi ferdler yumurta qoya bilmirler Agimtil sari rengli surfelerin canaqcigi agimtil seffaf narinci rengli surfelerin canaqcigi ise qizili rengde olur Belelikle artiq I yasli surfelerde cinsi dimorfizm aydin gorunur Iyunun II III ongunluyunde II yasli surfeler disi ferdlere cevrilir Bu dovrde erkeklerin ucusu bas verir Erkeklerin kutlevi ucusu 15 20 gun davam edir Bir qisim erkeklere 30 35 gunden sonra da tesaduf olunur Erkek ferdler agiz aparatina malik olmadigindan 2 3 gun yasayirlar Bunlar disilerle cutlesdikden sonra mehv olur Disiler mayalandiqdan sonra yeniden yumurta qoymaga baslayirlar Iyunun III ongunluyu iyulun I ongunluyunde II neslin inkisafi baslanir II neslin yumurta qoyan disileri iyunun III ongunluyunde yaranir ve iyulun ortalarina qeder tesaduf edir II neslin erkekleri avqustun evvellerinde ucur Iyulun II III ongunluyu avqustun evvelerinde artiq I ve II yasli surfelerden 70 80 cavan yetkin disilerden ibaret yastica koloniyalarina tesaduf olunur Avqustun II III ongunluyunde III neslin yumurta qoyan disileri yaranir Erkeklerin ucusu sentyabrin sonu oktyabrin I yarisinda bas verir Yumurtadan cixan birinci yas surfe yaxsi inkisaf etmis 3 cut ayaga malik olur Surfeler canagin altindan cixaraq bitkilerin govde budaq ve zoglarina yarpaq ve meyvelerine zerer verirler Tut qalxanli yasticasi intensiv coxalan zerervericidir O qisa muddetde agaclar uzerinde kulli miqdarda toplasaraq koloniyalar emele getirir Bitkilerin zererverici ile yoluxmasi neticesinde agaclarin yarpaqlari tokulur budaqlari ve zoglari quruyur meyvelerin keyfiyyeti asagi dusur Polifaqdir muxtelif meyve agaclarina dekorativ park ve mese bitkilerine zerer vurur Polifaqliq cox yuksek yumurta qoyma qabiliyyetinin olmasi boyuk ekoloji plastikliyi neticesinde zerervericinin muxtelif ekoloji seraite asan uygunlasmasi neticesinde canaqli yastica cox boyuk suretle yayilir ve yayilma areali gunden gune genislenir Azerbaycanda bu zererverici muxtelif meyve agaclarina alma armud saftali goyem gavali gilenar tut alca akasiya agaclarinin budaqlarinda govdelerinde yayilmisdir Xususen tut agaclarinin govde ve budaqlarinda iri koloniyalarla yayilir cox boyuk zerer vurur 3 4 il erzinde iri agaclarin qurumasina getirib cixarir Subtropik bitkilerden limon ve naringi uzerinde yasayir guclu yoluxmada cox boyuk zerer vurur Dekorativ bitkilerden Lenkeran akasiyasi ve soyude daha cox zerer vurur 2 Tut canaqli yasticanin bioekoloji xususiyyetlerini daha yaxsi tedqiq etmek ucun onun laboratoriyada kartof yumrulari uzerinde artirilmasi metodikasi islenib hazirlanmisdir Bu meqsedle ustu hamar kartof yumrulari bu yastica ile yoluxdurulur Tebii seraitde tut canaqli yastica ile yoluxmus bitkinin her hansi bir hissesi kesilir ve saxlanilir Surfelerin kutlevi cixisi dovrunde kartof yumrulari zererverici ile yoluxdurulur Yayilmasi RedakteTut qalxanli yasticasi Serqi Asiya menselidir veteni Cin Koreya Yaponiya sayilir Sonralar bu zererverici bitkilerle subtropik iqlime malik Avropa dovletlerinde yayilmisdir Hal hazirda neinki subtropik iqlimli elece de motedil iqlime malik dovletlerde de yayilaraq ekser agac ve kollarin aqressiv dusmenine cevrilmisdir ABS Almaniya Bolqaristan Fransa Italiya Ingiltere Isvecre Ispaniya Macaristan Yunanistan Gurcustan Efqanistan Iran Suriya Turkiye Yaponiya Cin Azerbaycan Edebiyyat RedakteMustafayeva G E Azerbaycanin canaqli yasticalarinin Homoptera Diaspididae nov terkibi yayilmasi ve zerer vurduqlari bitkiler Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin eserleri Baki 2013 seh 65 77 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004 Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin eserleri Baki 2013 seh 65 77 Istinadlar Redakte Mustafayeva G E Azerbaycanin canaqli yasticalarinin Homoptera Diaspididae nov terkibi yayilmasi ve zerer vurduqlari bitkiler Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin eserleri Baki 2013 seh 65 77 Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin eserleri Baki 2013 seh 65 77 Xarici kecidler RedakteCOLEOPTERA COCCINELLIDAE Mustafayeva G E Fauna of scales Tut canaqli yasticaMenbe https az wikipedia org w index php title Tut canaqli yastica amp oldid 5331460, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.