Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Trypanosomatidae (lat. Trypanosomatidae) — eukaryota domeninin euglenozoa tipinin kinetoplastea sinfinin dəstəsinə aid parazit birhüceyrəli orqanizm fəsiləsi.
| Trypanosomatidae | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Tipüstü: Tip: Yarımtip: Sinif: Yarımsinif: Dəstə: Fəsilə: Trypanosomatidae | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarakterik əlamətləri
Kiçik ölçülü qamçılardır. Bədənləri uzunsov, hər iki ucda sivridir. Bədəni sitoplazma, nüvə, , undulyasiya edən membran və qamçıdan ibarətdir. Tripanazomlara bir çox heyvanların qanında rast gəlmək olur. Quru onurğalılarında onların keçiriciləri ikiqanadlı həşəratlar, gənələr, triatom taxtabitiləri; su onurğalılarında isə qansoran zəlilərdir.
Yayılması
Keçmiş SSRİ ərazisində insanların tripanazomlarla yoluxması qeyd edilməmişdir. Ancaq iribuynuzlu mal-qarada bu qamçılılar aşkar edilmişdir. Azərbaycanda Trypanasoma və Leishmania cinslərindən olan Trypanasoma theileri Laveran – Lənkəran zonasında və Zurnabad yaxınlığında iribuynuzlu mal-qarada; T.lewisi Kent – Bakı ətrafında boz siçovulda; T. Rabinovitschi Brumpt – Dağlıq Qarabağda mişovulda; T. Vulgaris Zuhs – Abşeron yarımadasında və Zurnabad yaxınlığında ərəbdovşanında və tülküdə; T. Pestanci Zuhs – porsuqda; T. İngens Bateman et Mackie – cüyürdə; T. Loricatum (Mayer), T.mega Dutton et Todd, T.neveulemairie Brumpt, T. Pipinetis Diamond, T. Rotatorium Mayer – Kür çayı vadisində, Dəvəçi limanında, Kiçik Qızılağac körfəzində, Aşıq Bayramlı və Yekəxana su anbarında, Ağgöl, Sarısu, Nohur, Candar göllərində göl qurbağasında; T. Avium Danilewsky – göycəqarğada, qızılı qızlarquşunda və şanapipikdə; T. Dschunkowskyi Tartakowsky – zığzığda; T. Matisi Sergent – kənd qaranquşunda; Trypanosoma sp. – çöl muymulunda, ev sərçəsində, adi sığırçında, boz qarğada, sağsağanda; T. Carassii Mitrophanof – Xəzər dənizi hövzəsində, Şabran limanında, Kiçik Qızılağac körfəzində, Aşıq Bayramlı və Yekəxana su anbarlarında , qızılüzgəcdə, lilbalığında, şərq çapağında, Kür çapağında, durnabalığında, xanıbalığında, enlibaşda, çəkidə; T. Bliccae Nikitin – Xəzər dənizi hövzəsində yastıqarında; T. Percae Brumpt – Xəzər dənizi hövzəsində, Dəvəçi limanında, Kiçik Qızılağac körfəzində Volqa sufunda və sufda; T. Schulmani Ghajbulayev – Dəvəçi limanında və Kiçik Qızılağac körfəzində durnabalığında aşkar edilmişdir.
Xəstəlik törədiciliyi
sürünənlərin, məməlilərin və insanın bir sıra xəstəliklərinin törədiciləridir. İnsanı yoluxduran növlərdən Azərbaycan ərazisində ancaq ikisinə rast gəlinmişdir: Leishmania tropica Wright və L. İnfantum Nicolle. Antroponoz dəri leyşmaniozunun törədicisi L.tropica, əsas keçiricisi – Phlebotomus sergenti, törədicisinin rezervuarı isə insandır. Bu xəstəliyin sabit endemik ocaqları Gəncə, Bərdə və Ağdam şəhərləri olmuşdur.
Visseral leyşmaniozun törədicisi L. infantum, infeksiya rezervuarı – şəhərlərdə ( ocaqlar) itlər, kənd yerlərində isə vəhşi heyvanlardır. Visseral leyşmanioz keçmişdə respublikanın əksər aran və dağətəyi rayonlarında yayılmış bir xəstəlikdir. Uşaqlar bu xəstəliyə daha çox tutulurlar.
60-70-ci illərdə respublikada keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində artıq 1966-cı ildə antroponoz dəri leyşmaniozu faktik olaraq ləğv edilmiş, Gəncə, Bərdə, Ağdam şəhərlərində bu xəstəliyin endemik ocaqları tamamilə aradan qaldırılmış, eləcə də bütünlükdə respublikada visseral leyşmaniozla xəstələnmə halları azalmışdır. Bu xəstəliyin Şamaxı, Göyçay, Ağdam və bir sıra başqa rayonlardakı ocaqları sağlamlaşdırılmışdır. Ancaq Azərbaycanın ayrı-ayrı rayonlarında visseral leyşmaniozla sporadik yoluxma halları hələ də qeyd edilməkdədir. Visseral leyşmaniozla mübarizə problemi respublikanın səhiyyə orqanları üçün aktual olaraq qalır.
Əhalinin miqrasiyası, turizmin sürətli inkişafı ilə bağlı olaraq ictimai-iqtisadi və təbii şəraitin kəskin dəyişməsilə əlaqədar problemi getdikcə daha çox aktuallıq kəsb edir. Bu isə onların indiki areallardan kənara - həmin xəstəliyin yaxın keçmişdə ləğv edildiyi, ancaq onların ocaqlarının potensial şəkildə yenidən baş qaldıra biləcəyi ərazilərə yayılmasına səbəb ola bilər. Buna görə də leyşmaniozların öyrənilməsi və onlarla mübarizə aparılması Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) xüsusi proqramına daxil edilmiş 6 ən mühüm tropik xəstəlikdən biridir.
İstinadlar
- Cavalier-Smith T. Higher classification and phylogeny of Euglenozoa (ing.). // Eur. J. Protistol. Elsevier, 2016. Vol. 56. P. 250–276. ISSN 0932-4739; 1618-0429; 0932-4739 doi:10.1016/J.EJOP.2016.09.003 PMID:27889663
- Doflein F. T. Die Protozoen als Parasiten und Krankheitserreger nach biologischen Gesichtspunkten dargestellt (alm.). Jena: S. Fischer Verlag, 1901. S. 57. 300 s. doi:10.5962/BHL.TITLE.1043
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Trypanosomatidae lat Trypanosomatidae eukaryota domeninin euglenozoa tipinin kinetoplastea sinfinin destesine aid parazit birhuceyreli orqanizm fesilesi TrypanosomatidaeElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad Tipustu Tip EvqlenozoylarYarimtip Sinif KinetoplastidlerYarimsinif Deste Fesile TrypanosomatidaeBeynelxalq elmi adiTrypanosomatidae Doflein 1901Seklin VikiAnbarda axtarisiNCBI 5654EOL 4856FW 228306Xarakterik elametleriKicik olculu qamcilardir Bedenleri uzunsov her iki ucda sivridir Bedeni sitoplazma nuve undulyasiya eden membran ve qamcidan ibaretdir Tripanazomlara bir cox heyvanlarin qaninda rast gelmek olur Quru onurgalilarinda onlarin keciricileri ikiqanadli heseratlar geneler triatom taxtabitileri su onurgalilarinda ise qansoran zelilerdir YayilmasiKecmis SSRI erazisinde insanlarin tripanazomlarla yoluxmasi qeyd edilmemisdir Ancaq iribuynuzlu mal qarada bu qamcililar askar edilmisdir Azerbaycanda Trypanasoma ve Leishmania cinslerinden olan Trypanasoma theileri Laveran Lenkeran zonasinda ve Zurnabad yaxinliginda iribuynuzlu mal qarada T lewisi Kent Baki etrafinda boz sicovulda T Rabinovitschi Brumpt Dagliq Qarabagda misovulda T Vulgaris Zuhs Abseron yarimadasinda ve Zurnabad yaxinliginda erebdovsaninda ve tulkude T Pestanci Zuhs porsuqda T Ingens Bateman et Mackie cuyurde T Loricatum Mayer T mega Dutton et Todd T neveulemairie Brumpt T Pipinetis Diamond T Rotatorium Mayer Kur cayi vadisinde Deveci limaninda Kicik Qizilagac korfezinde Asiq Bayramli ve Yekexana su anbarinda Aggol Sarisu Nohur Candar gollerinde gol qurbagasinda T Avium Danilewsky goyceqargada qizili qizlarqusunda ve sanapipikde T Dschunkowskyi Tartakowsky zigzigda T Matisi Sergent kend qaranqusunda Trypanosoma sp col muymulunda ev sercesinde adi sigircinda boz qargada sagsaganda T Carassii Mitrophanof Xezer denizi hovzesinde Sabran limaninda Kicik Qizilagac korfezinde Asiq Bayramli ve Yekexana su anbarlarinda qiziluzgecde lilbaliginda serq capaginda Kur capaginda durnabaliginda xanibaliginda enlibasda cekide T Bliccae Nikitin Xezer denizi hovzesinde yastiqarinda T Percae Brumpt Xezer denizi hovzesinde Deveci limaninda Kicik Qizilagac korfezinde Volqa sufunda ve sufda T Schulmani Ghajbulayev Deveci limaninda ve Kicik Qizilagac korfezinde durnabaliginda askar edilmisdir Xestelik torediciliyisurunenlerin memelilerin ve insanin bir sira xesteliklerinin toredicileridir Insani yoluxduran novlerden Azerbaycan erazisinde ancaq ikisine rast gelinmisdir Leishmania tropica Wright ve L Infantum Nicolle Antroponoz deri leysmaniozunun toredicisi L tropica esas keciricisi Phlebotomus sergenti toredicisinin rezervuari ise insandir Bu xesteliyin sabit endemik ocaqlari Gence Berde ve Agdam seherleri olmusdur Visseral leysmaniozun toredicisi L infantum infeksiya rezervuari seherlerde ocaqlar itler kend yerlerinde ise vehsi heyvanlardir Visseral leysmanioz kecmisde respublikanin ekser aran ve dageteyi rayonlarinda yayilmis bir xestelikdir Usaqlar bu xesteliye daha cox tutulurlar 60 70 ci illerde respublikada kecirilen meqsedyonlu tedbirler neticesinde artiq 1966 ci ilde antroponoz deri leysmaniozu faktik olaraq legv edilmis Gence Berde Agdam seherlerinde bu xesteliyin endemik ocaqlari tamamile aradan qaldirilmis elece de butunlukde respublikada visseral leysmaniozla xestelenme hallari azalmisdir Bu xesteliyin Samaxi Goycay Agdam ve bir sira basqa rayonlardaki ocaqlari saglamlasdirilmisdir Ancaq Azerbaycanin ayri ayri rayonlarinda visseral leysmaniozla sporadik yoluxma hallari hele de qeyd edilmekdedir Visseral leysmaniozla mubarize problemi respublikanin sehiyye orqanlari ucun aktual olaraq qalir Ehalinin miqrasiyasi turizmin suretli inkisafi ile bagli olaraq ictimai iqtisadi ve tebii seraitin keskin deyismesile elaqedar problemi getdikce daha cox aktualliq kesb edir Bu ise onlarin indiki areallardan kenara hemin xesteliyin yaxin kecmisde legv edildiyi ancaq onlarin ocaqlarinin potensial sekilde yeniden bas qaldira bileceyi erazilere yayilmasina sebeb ola biler Buna gore de leysmaniozlarin oyrenilmesi ve onlarla mubarize aparilmasi Umumdunya Sehiyye Teskilatinin UST xususi proqramina daxil edilmis 6 en muhum tropik xestelikden biridir IstinadlarCavalier Smith T Higher classification and phylogeny of Euglenozoa ing Eur J Protistol Elsevier 2016 Vol 56 P 250 276 ISSN 0932 4739 1618 0429 0932 4739 doi 10 1016 J EJOP 2016 09 003 PMID 27889663 Doflein F T Die Protozoen als Parasiten und Krankheitserreger nach biologischen Gesichtspunkten dargestellt alm Jena S Fischer Verlag 1901 S 57 300 s doi 10 5962 BHL TITLE 1043 Azerbaycanin heyvanlar alemi I cild Baki Elm 2002 268 s Azerbaycanin heyvanlar alemi I cild Baki Elm 2002 268 s Hemcinin bax