Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Türki (تورکی / ترکی ) — XI əsrdən XX əsrin əvvəllərinə qədər yazılmış, ağır iranlaşmış Osmanlı dilinin istifadə olunduğu Osmanlı imperiyası hüdudlarından kənarda türk müsəlman xalqları tərəfindən istifadə edilən türk ədəbi dili. .
| Türki dili | |
|---|---|
| Ölkələr | |
| Regionlar | Mərkəzi Asiya, Volqaboyu, Xəzərönü, Qafqaz, Krım, Kiçik Asiya |
| Təsnifatı | |
| Yazı | ərəb əlifbası |
| Dil kodları | |
Tarixi
Qaraxanlı-uyğur dilinin yerli dillərlə qarşılıqlı əlaqəsinin nəticəsi olan qarluq () əsasında yaranmışdır (-d- dilinin tədricən -j- dili ilə əvəzlənməsi).
Bir neçə regional variantın mövcudluğuna baxmayaraq, onların ümumiliyi var idi:
- türk dillərinin bir-birinə yaxınlığı və islamı qəbul edən müxtəlif türk əraziləri arasında aktiv mədəni və dil əlaqələri;
- fars dilinin hərflərindən – aid olan, saitlərin qrafikada tam əks olunmadığı və buna görə də müxtəlif regionlarda eyni sözün yerli tələffüz ənənəsinə uyğun olaraq dəyişkən oxunuşu olan istifadə;
- ərəb-fars leksik alınmalarının bolluğu.
Regional variantları
Onun təsiri altında olan türki dili və türki dilinin areallarının regional variantları:
- Qızıl Orda türki dili (ad variantları: Xarəzm-türk dili, oğuz-qıpçaq türki dili, qıpçaq-oğuz türki dili; XII–XVI əsrlər)
- Qızıl Orda qıpçaq (Aral-Xəzər) – qıpçaq-noqay (qaraqalpaq, qazax, Qırğız-Qıpçaq (qırğız));
- Şimali Qafqaz – qıpçaq (qumuq, qaraçay-balkar), qıpçaq-oğuz (şimali səlcuqi) – şimali azərbaycanca; qıpçaq-noqay (noqay); (XVIII–XX əsrin əvvəlləri, ilk poetik abidələr XV əsrə aiddir)
- Volqaboyu () – qıpçaq-bulqar tatar, başqırd); (XVII–XX əsrin əvvəlləri)
- Krım – Krım tatarları dialektindən asılı olaraq qıpçaq, qıpçaq-noqay, oğuz-səlcuq areallardır.
- Şərqi Oğuz – şərqi oğuz (türkmən, , Xorasan-türk);
- Mərkəzi Asiya (cığatay dili, qarluq-xarəzm dili) – qarluq-xarəzm (özbək, uyğur);
İstinadlar
- Тюркские языки. Языки мира (статьи «Чагатайский язык» и «Тюрки язык»)
- . Язык межнационального общения золотоордынской эпохи Arxivləşdirilib 2014-04-27 at the Wayback Machine
- М. З. Закиев Татары: проблемы истории и языка — Казань, 1995 г.
- Э. Н. Наджип, Г. Ф. Благова. Тюрки язык. Языки мира: Тюркские языки. М., 1996 г. стр 127.
- Н.И. Егоров. "Тюрки язык". Электронная Чувашская энциклопедия. 2020-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11.01.2020.
Əlavə ədəbiyyat
- Казембек А. К. «Общая грамматика турецко-татарского языка…, обогащенное многими новыми филологическими исследованиями автора», 2 издание, испр. и доп., 1846.
- Баскакова Н. А. О периодизации истории литературного языка тюрки: Лингвогеография, диалектология и история языка. Кишинев, 1973;
- Тенишев Э. Р. Языки древне-среднетюркских памятников в функциональном аспекте // Вопросы языкознания, 1979, № 2;
- Наджип Э. Н. Исследования по истории тюркских языков XI—XIV вв. М., 1989.
- [slovar.cc/rus/bse/527542.html Современный толковый словарь. 2003]
- Егоров Н. И. Тюрки язык // Чувашская энциклопедия.
- Лингвистический энциклопедический словарь. 2009
- Энциклопедия Башкирии. Ст. Тюрки.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turki تورکی ترکی XI esrden XX esrin evvellerine qeder yazilmis agir iranlasmis Osmanli dilinin istifade olundugu Osmanli imperiyasi hududlarindan kenarda turk muselman xalqlari terefinden istifade edilen turk edebi dili Turki diliOlkeler Ozbekistan Qazaxistan Turkmenistan Qirgizistan RusiyaRegionlar Merkezi Asiya Volqaboyu Xezeronu Qafqaz Krim Kicik AsiyaTesnifatiNostratik dillerAltay dilleriTurki dili dd dd Yazi ereb elifbasiDil kodlariTarixiQaraxanli uygur dilinin yerli dillerle qarsiliqli elaqesinin neticesi olan qarluq esasinda yaranmisdir d dilinin tedricen j dili ile evezlenmesi Bir nece regional variantin movcudluguna baxmayaraq onlarin umumiliyi var idi turk dillerinin bir birine yaxinligi ve islami qebul eden muxtelif turk erazileri arasinda aktiv medeni ve dil elaqeleri fars dilinin herflerinden aid olan saitlerin qrafikada tam eks olunmadigi ve buna gore de muxtelif regionlarda eyni sozun yerli teleffuz enenesine uygun olaraq deyisken oxunusu olan istifade ereb fars leksik alinmalarinin bollugu Regional variantlariOnun tesiri altinda olan turki dili ve turki dilinin areallarinin regional variantlari Qizil Orda turki dili ad variantlari Xarezm turk dili oguz qipcaq turki dili qipcaq oguz turki dili XII XVI esrler Qizil Orda qipcaq Aral Xezer qipcaq noqay qaraqalpaq qazax Qirgiz Qipcaq qirgiz Simali Qafqaz qipcaq qumuq qaracay balkar qipcaq oguz simali selcuqi simali azerbaycanca qipcaq noqay noqay XVIII XX esrin evvelleri ilk poetik abideler XV esre aiddir Volqaboyu qipcaq bulqar tatar basqird XVII XX esrin evvelleri Krim Krim tatarlari dialektinden asili olaraq qipcaq qipcaq noqay oguz selcuq areallardir Serqi Oguz serqi oguz turkmen Xorasan turk Merkezi Asiya cigatay dili qarluq xarezm dili qarluq xarezm ozbek uygur IstinadlarTyurkskie yazyki Yazyki mira stati Chagatajskij yazyk i Tyurki yazyk Yazyk mezhnacionalnogo obsheniya zolotoordynskoj epohi Arxivlesdirilib 2014 04 27 at the Wayback Machine M Z Zakiev Tatary problemy istorii i yazyka Kazan 1995 g E N Nadzhip G F Blagova Tyurki yazyk Yazyki mira Tyurkskie yazyki M 1996 g str 127 N I Egorov Tyurki yazyk Elektronnaya Chuvashskaya enciklopediya 2020 06 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 01 2020 Elave edebiyyatKazembek A K Obshaya grammatika turecko tatarskogo yazyka obogashennoe mnogimi novymi filologicheskimi issledovaniyami avtora 2 izdanie ispr i dop 1846 Baskakova N A O periodizacii istorii literaturnogo yazyka tyurki Lingvogeografiya dialektologiya i istoriya yazyka Kishinev 1973 Tenishev E R Yazyki drevne srednetyurkskih pamyatnikov v funkcionalnom aspekte Voprosy yazykoznaniya 1979 2 Nadzhip E N Issledovaniya po istorii tyurkskih yazykov XI XIV vv M 1989 slovar cc rus bse 527542 html Sovremennyj tolkovyj slovar 2003 Egorov N I Tyurki yazyk Chuvashskaya enciklopediya Lingvisticheskij enciklopedicheskij slovar 2009 Enciklopediya Bashkirii St Tyurki