fbpx
Wikipedia

Məhəmməd məscidi (Bakı)

Avqust 04, 2021

Məhəmməd məscidi və ya Sınıqqala məscidi — Bakının dövrümüzə çatmış ən qədim məscidi. İki: yeraltı və yerüstü mərtəbələrdən ibarət olan məscid binası X–XI əsrlərdə inşa edilmişdir.

Məhəmməd məscidi
40°21′55″ şm. e. 49°50′04″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Şəhər Bakı Bakı
Yerləşir İçərişəhər, Mirzə Mənsur küçəsi, 42
Aidiyyatı İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu
Memar Məhəmməd ibn Əbu-Bəkr
Tikilmə tarixi 1078—1079
Üslubu Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi
Vəziyyəti Bərpa olunub.
Rəsmi sayt icherisheher.gov.az
TipiMədəni
Kriteriyavi
Təyin edilib2000
İstinad nöm.958
DövlətAzərbaycan
RegionAvropa və Şimali Amerika
İstinad nöm.2.1
KateqoriyaMəscid
ƏhəmiyyətiDünya əhəmiyyətli
Məhəmməd məscidi
Məscidin planı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Məscidə Sınıqqala məscidi adı 1723-cü ildə rusların Bakını top atəşinə tutmasından sonra verilib. Xəzər sahili boyunca işğalçı yürüşlərə çıxmış I Pyotrun artilleriyası həmin ilin 26 iyununda Bakını atəşə tutanda şəhərin ən qocaman məscidinin minarəsi də zədələnmişdir. Top mərmisinə qala bürcü kimi davam gətirən minarəyə xalq "Sınıq qala" adını vermişdir. Abidənin ilkin adı bəlli deyil. Məscidin şimal tərəfindəki kufi xətti ilə yazılmış kitabədə deyilir:

Rəhimli və Rəhman olan Allahın adı ilə. Bu məscidin binasını (tikməyi) əmr etdi Ustad ər-rəis Məhəmməd ibn Əbu Bəkr Dörd yüz yetmiş birinci il"

Mütəxəssislərin bir çoxu Məhəmməd Əbu Bəkr oğlunu məscidin memarı sayır. Tanınmış alim Cəfər Qiyasi isə katibin mətnindən Məhəmməd Əbu Bəkr oğlunun məscidin sifarişçisi olduğu, özü də həmin şəxsin şəhər rəisi olduğu anlaşılır deyə qeyd edir.

Sınıqqala Bakının salamat qalan ən əski məscidi, minarəsi isə Quzey Azərbaycan minarələrinin ən qocamanıdır. XX əsrin əvvəllərinə kimi Sınıqqala bir mərtəbəli məscid olmuşdur və onun tutumu uca minarəsinə nisbətdə kiçik görünmüşdür. İki yandan ona yapışdırılmış binalardan azad olduqdan sonra, abidənin alt daqı üzə çıxdı. Minarə ilə məscid binasının ilkin uyarlığı bərpa edildi

Memarlıq quruluşu

İnşa xüsusiyyətləri

 
Məscidin en kəsiyi

Məscidin tikildiyi enişli relyefdən bacarıqla yararlanan memar bənzərsiz məkan quruluşu olan iki mərtəbəli, tək minarəli məscid binası yaratmışdır. Altı qatı tağbənd örtülü, güney fasada çıxan bir qapısı və iki kiçik pəncərə gözü olan dördbucaq planlı yerləşgədir. Onun sal qaya altında olan quyusu, bəzi arxeoloji materiallar antik dövrün sonu və ilk orta əsrlərə aid edilmişdir. Onu da deyək ki, ilkin araşdırmalarda Məhəmməd məscidinin daha əski bina – atəşgah üzərində yenidən tikilməsi faktı qeydə alınmışdı.

Üst qatdakı ibadət salonu (sahəsi 40 kv. m) planına və mühəndis həllinə görə alt qatı təkrar edir. Salonun quzeyə baxan qapısı önündə kiçik bir yerləşkə – astana, yan qısa tərəflərinin hər birində içəriyə genişlənən kiçik pəncərə gözü var. Güney divarın ortasındakı mehrab tağçasının yanlarında iri pəncərə gözləri açılmışdır. Bu səbəbdən Məhəmməd məscidinin sivri tağbəndlə örtülən ibadət salonu kifayət qədər işıqlandırılır.

Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin başlıca prinsiplərindən biri – binaların içərisi ilə bayır tutumu arasında birliyin olması Məhəmməd məscidinə də xasdır. Ölçü kiçikliyinə baxmayaraq memar tikilini bölünməz, bütöv şəkildə həll etməmişdir. Əksinə o, binadakı funksional bölgüdə tam yararlanaraq dinamik məkan quruluşu yaratmağa çalışmışdır. Məzmunu bilərəkdən belə mürəkkəbləşdirməkdə müəyyən ibtidailik duyulsa da, bu abidənin təkcə planına deyil, məkan quruluşuna da bədii oynaqlıq vermişdir. Məhəmməd məscidinin kompozisiya ifadəliyini bu bəzəksiz qapalı kütlələrin biçim plastikliyi və qarşılıqlı uyarlığı yaradır. Memarlıq kütlələrinin olduqca məntiqli və sərbəst düzülüşü, eləcə də hörgü işinin yarıyonulu daşlardan aparılması, məscidə zəngin işıq-kölgə effekti, heykəlvari bədiilik vermişdir.

Minarəsi

Məhəmməd məscidinin kompozisiya dominantı – minarə ibadət salonun tutumu ilə fiziki bağlılıqda deyil. Buna, eləcə də ibadət salonunun ölçücə kiçikliyinə əsaslanan bəzi araşdırmaçılar məscid binasının minarədən sonra tiklidiyini iddia edirlər.

Məscidin minarəsi silindr şəklində olub, yuxarıya getdikcə daralır. Mütəxəssislərin fikrincə, tutduğu mövqeyə görə bu minarədən müşahidə məntəqəsi kimi istifadə edilmişdilər. Minarənin yuxarı hissəsini əhatə edən iri stalaktitlər burada təkcə bəzək elementi rolunu oynamır, eyni zamanda konstruktiv xarakter daşıyaraq daş eyvanı saxlayır. Eyvanaltı daşların üzərində gözəl həndəsi ornamentlər yonulmuşdur. Minarənin XI əsrdə tikildiyi ehtimal olunur.

İslamın yayıldığı ilk dövrlərdə minarələr şəhər quruluşunda dinin başlıca simvolu olduğundan məscidlərin minarələri çox iri və əzəmətli tikilirdi. Ölçü iriliyi onların bina quruluşuna üzvi şəkildə daxil edilməsinə imkan vermirdi. Samirədəki Mütəvəkkli məscidinin bəlli Malviyyə minarəsi (IX əsr), Orta Asiyanın X – XII əsr minarələrində bu cəhət aydın duyulur. Səlcuqlular dövrünün bizə bəlli olan Azərbaycan minarələri (Savə Came məscidi, Şəmkir Cümə məscidi, Ərdəbil Cümə məscidi) də ayrıca dayanan olmuşdur. Sonralar İslam dinin dayanıqlaşması ilə bağlı məscid quruluşları təkamül prosesi keçirir və bu proses minarələrin ölçü və biçimlərinə, eləcə də bina quruluşunda yerləşmə tərzinə təsir göstərir. Minarələr incələşərək məscid kompozisiyasının ayrılmaz bölümünə çevrilir.

Dekorativ bəzəklər

 
Məscid minarəsinin fasadının planlaşdırılması
 
Poçt markası (2010).

Zəngin dekorativ elementlərlə bəzədilmiş bir otaqlı ibadət zalına şimal tərəfdən çox da böyük olmayan vestibül birləşir. Qala divarının mərkəzi oxunda daşla şəbəkə şəklilli bağlanmış bir cüt pəncərə var. Oxvarı taxtabanla tamamlanan zal həm Şərq və Qərb tərəfdən çata bənzər ornamentli pəncərələrlə bəzədilmişdir. Maraqlı faktdır ki, Bakı-Abşeron memarlığı üçün yad olan bişmiş kərpiclə lentvari şəkildə tağbəndin çərçivəsi boyunca ornament quraşdırılmışdır.

Məscidə bitişik şəkildə qaldırılmış silindirik formalı minarə yuxarıdan stalaktitli karniz üzərinə oturdulmuş daş şəbəkəli azançı (müəzzin) eyvanı ilə tamamlanır. Minarə daxilində quraşdırılmış dolama (spiralşəkilli) daş pilləkənlər ibadət zalının döşəməsindən başlanır. Minarənin müəyyən yüksəkliyində məscidin damına keçmək üçün qapı vardır. Dama iri daş plitələr döşənmişdir. Minarənin yuxarı hissəsində stalaktik kəmər boyu ərəb dilində kufi xətlə Quran ayəsi yazılmışdır. Minarənin özülü alçaq və kvadrat formadadır.

Məscidin cənub fаsаdı, kəskin şəkildə qаbаrmış yаrımsilindrik həcmli mehrаb və minillik dаş divаr fоnundа, çаtmа pəncərələrlə təmsil оlunmuş, uzаnmış prоpоrsiyаlаr şəklində cаnlаnır. Məscidin həcm kоmpоzisiyаsının dinаmikаsını ətrаf tikililəri kölgədə qоyаn minаrə təmsil еdir. Abidədə apаrılmış bərpа işləri üzərində epiqrafik yazısı olan bu qədim məscidinin memаrlıq simаsını bütövlüklə cаnlаndırdı.

Məscidin cənub fasadı yarımdairə həcmli mehrabla və minillik divar fonunda oxvari tağbənd pəncərələrlə dartılmış proporsiyalar şəklində özünü göstərir. Məscidin dinamik kompozisiya fonunda ucalan minarə ətraf tikililər arasında hakim mövqedə durur. Bərpa işləri zamanı Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin bütün mahiyyəti bu məscidin simasında açıldı. İçəri şəhər hələ də orta əsr abidələrində qiymətli memarlıq irsinin açılmayan saxlanc yeridir. Ona görə də çox da böyük olmayan bu yerlərin hər qarışında yeni bina hissələri, sürprizlər meydana çıxır.

Bütün orta əsr Bakı məscidləri kimi Məhəmməd mscidinin də ölçü kiçikliyi şəhərin öz ölçüsü və funksiyası ilə bağlı olmuşdur. Memarlıq əsərindən daha çox bütöv kütlədən yonulmuş heykəltəraşlıq əsərinə bənzəyən məscidin sərt əzəmətində XI əsr Bakısının qala şəhərliyi əks olunmuşdur.

Qalereya

  • Minarə

  • Məscidin arxa görünüşü

  • Sınıqqala (Məhəmməd) məscidinin ön tərəfdən görüntüsü

  • Məscid 2019-cu ildə

İstinadlar

  1. Ziya Bünyadov, Azərbaycan Atabəylər dövləti
  2. H.Q. 471 = M. 19.07. 1078-8.07.1079
  3. Əbu Bəkr ibn əz-Zəki. Raudat al-Kuttab və Xadikat al-Albab. Əli Sevimin nəşri, Ankara, 1972
  4. C. Qiyasi, Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 43.
  5. C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 44.
  6. Bakı və Abşeronda İslam mədəniyyəti abidələri: məscidlər[ölü keçid]

Həmçinin bax

 
   

Vikianbarda Məhəmməd məscidi (Bakı) ilə əlaqəli mediafayllar var.

  YUNESKO-nun Ümumdünya irsi,
obyekt № 958
ing. • rus. • fr.

Xarici keçidlər

  • Məhəmməd məscidi. icherisheher.gov.az 2009-11-15 at the Wayback Machine (azərb.)
  • "Sınıq Qala" Məhəmməd məscidi scwra.gov.az (azərb.)
  • ( (azərb.)). mediaforum.az. 2011-05-25. 2015-10-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-09.

Avqust 04, 2021
məhəmməd, məscidi, bakı, məhəmməd, məscidi, sınıqqala, məscidi, bakının, dövrümüzə, çatmış, qədim, məscidi, yeraltı, yerüstü, mərtəbələrdən, ibarət, olan, məscid, binası, əsrlərdə, inşa, edilmişdir, məhəmməd, məscidi40, ölkə, azərbaycan, azərbaycanşəhər, bakı,. Mehemmed mescidi ve ya Siniqqala mescidi Bakinin dovrumuze catmis en qedim mescidi Iki yeralti ve yerustu mertebelerden ibaret olan mescid binasi X XI esrlerde insa edilmisdir 1 Mehemmed mescidi40 21 55 sm e 49 50 04 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanSeher Baki BakiYerlesir Iceriseher Mirze Mensur kucesi 42Aidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguMemar Mehemmed ibn Ebu BekrTikilme tarixi 1078 1079Uslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiVeziyyeti Berpa olunub Resmi sayt icherisheher gov azUNESCO Umumdunya IrsiTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve Simali AmerikaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 2 1KateqoriyaMescidEhemiyyetiDunya ehemiyyetliMehemmed mescidiMescidin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Memarliq qurulusu 2 1 Insa xususiyyetleri 2 2 Minaresi 2 3 Dekorativ bezekler 3 Qalereya 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidlerTarixi RedakteMescide Siniqqala mescidi adi 1723 cu ilde ruslarin Bakini top atesine tutmasindan sonra verilib Xezer sahili boyunca isgalci yuruslere cixmis I Pyotrun artilleriyasi hemin ilin 26 iyununda Bakini atese tutanda seherin en qocaman mescidinin minaresi de zedelenmisdir Top mermisine qala burcu kimi davam getiren minareye xalq Siniq qala adini vermisdir Abidenin ilkin adi belli deyil Mescidin simal terefindeki kufi xetti ile yazilmis kitabede deyilir Rehimli ve Rehman olan Allahin adi ile Bu mescidin binasini tikmeyi emr etdi Ustad er reis Mehemmed ibn Ebu Bekr Dord yuz yetmis birinci il 2 3 Mutexessislerin bir coxu Mehemmed Ebu Bekr oglunu mescidin memari sayir Taninmis alim Cefer Qiyasi ise katibin metninden Mehemmed Ebu Bekr oglunun mescidin sifariscisi oldugu ozu de hemin sexsin seher reisi oldugu anlasilir deye qeyd edir 4 Siniqqala Bakinin salamat qalan en eski mescidi minaresi ise Quzey Azerbaycan minarelerinin en qocamanidir XX esrin evvellerine kimi Siniqqala bir mertebeli mescid olmusdur ve onun tutumu uca minaresine nisbetde kicik gorunmusdur Iki yandan ona yapisdirilmis binalardan azad olduqdan sonra abidenin alt daqi uze cixdi Minare ile mescid binasinin ilkin uyarligi berpa edildiMemarliq qurulusu RedakteInsa xususiyyetleri Redakte Mescidin en kesiyi Mescidin tikildiyi enisli relyefden bacariqla yararlanan memar benzersiz mekan qurulusu olan iki mertebeli tek minareli mescid binasi yaratmisdir Alti qati tagbend ortulu guney fasada cixan bir qapisi ve iki kicik pencere gozu olan dordbucaq planli yerlesgedir Onun sal qaya altinda olan quyusu bezi arxeoloji materiallar antik dovrun sonu ve ilk orta esrlere aid edilmisdir Onu da deyek ki ilkin arasdirmalarda Mehemmed mescidinin daha eski bina atesgah uzerinde yeniden tikilmesi fakti qeyde alinmisdi Ust qatdaki ibadet salonu sahesi 40 kv m planina ve muhendis helline gore alt qati tekrar edir Salonun quzeye baxan qapisi onunde kicik bir yerleske astana yan qisa tereflerinin her birinde iceriye genislenen kicik pencere gozu var Guney divarin ortasindaki mehrab tagcasinin yanlarinda iri pencere gozleri acilmisdir Bu sebebden Mehemmed mescidinin sivri tagbendle ortulen ibadet salonu kifayet qeder isiqlandirilir Sirvan Abseron memarliq mektebinin baslica prinsiplerinden biri binalarin icerisi ile bayir tutumu arasinda birliyin olmasi Mehemmed mescidine de xasdir Olcu kicikliyine baxmayaraq memar tikilini bolunmez butov sekilde hell etmemisdir Eksine o binadaki funksional bolgude tam yararlanaraq dinamik mekan qurulusu yaratmaga calismisdir Mezmunu bilerekden bele murekkeblesdirmekde mueyyen ibtidailik duyulsa da bu abidenin tekce planina deyil mekan qurulusuna da bedii oynaqliq vermisdir Mehemmed mescidinin kompozisiya ifadeliyini bu bezeksiz qapali kutlelerin bicim plastikliyi ve qarsiliqli uyarligi yaradir Memarliq kutlelerinin olduqca mentiqli ve serbest duzulusu elece de horgu isinin yariyonulu daslardan aparilmasi mescide zengin isiq kolge effekti heykelvari bediilik vermisdir Minaresi Redakte Mehemmed mescidinin kompozisiya dominanti minare ibadet salonun tutumu ile fiziki bagliliqda deyil Buna elece de ibadet salonunun olcuce kicikliyine esaslanan bezi arasdirmacilar mescid binasinin minareden sonra tiklidiyini iddia edirler 5 Mescidin minaresi silindr seklinde olub yuxariya getdikce daralir Mutexessislerin fikrince tutdugu movqeye gore bu minareden musahide menteqesi kimi istifade edilmisdiler Minarenin yuxari hissesini ehate eden iri stalaktitler burada tekce bezek elementi rolunu oynamir eyni zamanda konstruktiv xarakter dasiyaraq das eyvani saxlayir Eyvanalti daslarin uzerinde gozel hendesi ornamentler yonulmusdur Minarenin XI esrde tikildiyi ehtimal olunur 6 Islamin yayildigi ilk dovrlerde minareler seher qurulusunda dinin baslica simvolu oldugundan mescidlerin minareleri cox iri ve ezemetli tikilirdi Olcu iriliyi onlarin bina qurulusuna uzvi sekilde daxil edilmesine imkan vermirdi Samiredeki Mutevekkli mescidinin belli Malviyye minaresi IX esr Orta Asiyanin X XII esr minarelerinde bu cehet aydin duyulur Selcuqlular dovrunun bize belli olan Azerbaycan minareleri Save Came mescidi Semkir Cume mescidi Erdebil Cume mescidi de ayrica dayanan olmusdur Sonralar Islam dinin dayaniqlasmasi ile bagli mescid quruluslari tekamul prosesi kecirir ve bu proses minarelerin olcu ve bicimlerine elece de bina qurulusunda yerlesme terzine tesir gosterir Minareler inceleserek mescid kompozisiyasinin ayrilmaz bolumune cevrilir Dekorativ bezekler Redakte Mescid minaresinin fasadinin planlasdirilmasi Poct markasi 2010 Zengin dekorativ elementlerle bezedilmis bir otaqli ibadet zalina simal terefden cox da boyuk olmayan vestibul birlesir Qala divarinin merkezi oxunda dasla sebeke seklilli baglanmis bir cut pencere var Oxvari taxtabanla tamamlanan zal hem Serq ve Qerb terefden cata benzer ornamentli pencerelerle bezedilmisdir Maraqli faktdir ki Baki Abseron memarligi ucun yad olan bismis kerpicle lentvari sekilde tagbendin cercivesi boyunca ornament qurasdirilmisdir Mescide bitisik sekilde qaldirilmis silindirik formali minare yuxaridan stalaktitli karniz uzerine oturdulmus das sebekeli azanci muezzin eyvani ile tamamlanir Minare daxilinde qurasdirilmis dolama spiralsekilli das pillekenler ibadet zalinin dosemesinden baslanir Minarenin mueyyen yuksekliyinde mescidin damina kecmek ucun qapi vardir Dama iri das pliteler dosenmisdir Minarenin yuxari hissesinde stalaktik kemer boyu ereb dilinde kufi xetle Quran ayesi yazilmisdir Minarenin ozulu alcaq ve kvadrat formadadir Mescidin cenub fasadi keskin sekilde qabarmis yarimsilindrik hecmli mehrab ve minillik das divar fonunda catma pencerelerle temsil olunmus uzanmis proporsiyalar seklinde canlanir Mescidin hecm kompozisiyasinin dinamikasini etraf tikilileri kolgede qoyan minare temsil edir Abidede aparilmis berpa isleri uzerinde epiqrafik yazisi olan bu qedim mescidinin memarliq simasini butovlukle canlandirdi Mescidin cenub fasadi yarimdaire hecmli mehrabla ve minillik divar fonunda oxvari tagbend pencerelerle dartilmis proporsiyalar seklinde ozunu gosterir Mescidin dinamik kompozisiya fonunda ucalan minare etraf tikililer arasinda hakim movqede durur Berpa isleri zamani Sirvan Abseron memarliq mektebinin butun mahiyyeti bu mescidin simasinda acildi Iceri seher hele de orta esr abidelerinde qiymetli memarliq irsinin acilmayan saxlanc yeridir Ona gore de cox da boyuk olmayan bu yerlerin her qarisinda yeni bina hisseleri surprizler meydana cixir Butun orta esr Baki mescidleri kimi Mehemmed mscidinin de olcu kicikliyi seherin oz olcusu ve funksiyasi ile bagli olmusdur Memarliq eserinden daha cox butov kutleden yonulmus heykelterasliq eserine benzeyen mescidin sert ezemetinde XI esr Bakisinin qala seherliyi eks olunmusdur Qalereya Redakte Minare Mescidin arxa gorunusu Siniqqala Mehemmed mescidinin on terefden goruntusu Mescid 2019 cu ildeIstinadlar Redakte Ziya Bunyadov Azerbaycan Atabeyler dovleti H Q 471 M 19 07 1078 8 07 1079 Ebu Bekr ibn ez Zeki Raudat al Kuttab ve Xadikat al Albab Eli Sevimin nesri Ankara 1972 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 43 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 44 Baki ve Abseronda Islam medeniyyeti abideleri mescidler olu kecid Hemcinin bax Redakte Vikianbarda Mehemmed mescidi Baki ile elaqeli mediafayllar var YUNESKO nun Umumdunya irsi obyekt 958 ing rus fr Azerbaycan memarligi Sirvan Abseron memarliq mektebiXarici kecidler RedakteMehemmed mescidi icherisheher gov az Arxivlesdirilib 2009 11 15 at the Wayback Machine azerb Siniq Qala Mehemmed mescidi scwra gov az azerb ICERISEHERIN MEHEMMED MESCIDI KONSERVASIYA BASA CATIB ICMA MESCIDE QAYITMAYIB azerb mediaforum az 2011 05 25 2015 10 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 10 09 Menbe https az wikipedia org w index php title Mehemmed mescidi Baki amp oldid 6038775, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.