Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Sümükcələr (lat. Lithobiomorpha)-dodaqayaqlılar sinfinə aid heyvan dəstəsi.
| Sümükcələr | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: ???: Sümükcələr | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici quruluşu
Sümükcələrdə qısa, tünd-qəhvəyi, daim 15 cüt yeriş ayaqlı bədən olur. Bədənin uzunluğu 5-50 mm arasında dəyişir. Öndən başın böyürlərində 13-100 buğumlu antenalar və müxtəlif sayda sadə gözcüklər yerləşir. Sümükcələr nəm və qaranlıq yerləri sevir, yumşaq və rütubətli meşə döşənəyinə üstünlük verirlər. Ancaq torpaqda və açıq sahələrdə də onlara rast gəlmək olur.
Həyat tərzi
Azərbaycanda aşkar edilmiş növlərin böyük hissəsi Lithobius (14 növ) və Monotarsobius (18 növ) cinslərinə aiddir. Hessebius və Harpolithobius cinslərinin hərəsindən 1 növ qeydə alınmışdır (Bababəyova, 1993). Böyük Qafqaz rayonlarından 10 növ məlumdur: Harpolithobius perplexus Zal., Lithobiys portschinskii Ssell., L.viriatus Ssel., L.kessleri Ssel., L.pussillus Latz., L.antipai Matic., Monotazsobius curtipes C.K. və b. Növlərin çoxu Şəki-Zaqatala zonasında qeydə alınmışdır. Onlar döşənəkdə, torpağın yuxarı qatında, yarpaqlı meşələrdə ağac qabıqlarının altında yaşayır. Burada qeydə alınmış Lithobius antipai Matic Azərbaycanın başqa təbii zonalarında tapılmamışdır. Kiçik Qafqazın ayrı-ayrı biogeosenozlarında qeydə alınmış 8 növdən Lithobius asoer laeviceps Zal., L.Oblongus Ssel. yalnız biri zona üçün səciyyəvidir. Dağ-meşə qonur torpaqlarda Lithobius kessleri Ssel., Monotarsolius lencoranicus Zal., üzüm və yonca altındakı şabalıdı (boz-qəhvəyi) torpaqlarda Lithobius viriatus Ssel., Monotarsolius Lencoranicus Zal. aşkar edilmişdir. Sümükcələrin ən böyük qrupu (14 növ) Lənkəran zonasının rayonlarında qeydə alınmışdır. Bu zonanın kütləvi növlərindən hirkan enliyarpaq meşələrində döşənəkdə və torpağın yuxarı qatında (0-10 sm), eləcə də çay, limon, üzüm plantasiyalarında yaşayan Litholius viriatus Ssel., L.piceus L.K., Monotarsobius lencoranicus Zal. göstərmək olar. Kür-Araz ovalığı rayonlarında yalnız iki növ qeydə alınmışdır: Lithobius cronebergii Ssel. və Monotarsobius curtipes C.K. (Ağsu rayonunda).
Yayılması
Bütün dünyada məlum olan 1100-ə yaxın növdən MDB-də 131, Qafqazda - 54, Azərbaycanda – 24 növ və yarımnöv qeydə alınmışdır. Azərbaycanda Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Şəki-Zaqatala, Lənkəran zonalarında və Ağsu rayonunda yayılmışdır.
Təsnifatı
Cinslər:
Növlər
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2013.
- Minelli A. Class Chilopoda, Class Symphyla and Class Pauropoda. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 157–158. , 978-1-86977-850-7
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
- Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sumukceler lat Lithobiomorpha dodaqayaqlilar sinfine aid heyvan destesi SumukcelerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip CoxayaqlilarSinif Dodaqayaqlilar SumukcelerBeynelxalq elmi adiLithobiomorphaSekil axtarisiITIS 553110NCBI 41362EOL 577FW 290416Xarici qurulusuSumukcelerde qisa tund qehveyi daim 15 cut yeris ayaqli beden olur Bedenin uzunlugu 5 50 mm arasinda deyisir Onden basin boyurlerinde 13 100 bugumlu antenalar ve muxtelif sayda sade gozcukler yerlesir Sumukceler nem ve qaranliq yerleri sevir yumsaq ve rutubetli mese doseneyine ustunluk verirler Ancaq torpaqda ve aciq sahelerde de onlara rast gelmek olur Heyat terziAzerbaycanda askar edilmis novlerin boyuk hissesi Lithobius 14 nov ve Monotarsobius 18 nov cinslerine aiddir Hessebius ve Harpolithobius cinslerinin heresinden 1 nov qeyde alinmisdir Bababeyova 1993 Boyuk Qafqaz rayonlarindan 10 nov melumdur Harpolithobius perplexus Zal Lithobiys portschinskii Ssell L viriatus Ssel L kessleri Ssel L pussillus Latz L antipai Matic Monotazsobius curtipes C K ve b Novlerin coxu Seki Zaqatala zonasinda qeyde alinmisdir Onlar dosenekde torpagin yuxari qatinda yarpaqli meselerde agac qabiqlarinin altinda yasayir Burada qeyde alinmis Lithobius antipai Matic Azerbaycanin basqa tebii zonalarinda tapilmamisdir Kicik Qafqazin ayri ayri biogeosenozlarinda qeyde alinmis 8 novden Lithobius asoer laeviceps Zal L Oblongus Ssel yalniz biri zona ucun seciyyevidir Dag mese qonur torpaqlarda Lithobius kessleri Ssel Monotarsolius lencoranicus Zal uzum ve yonca altindaki sabalidi boz qehveyi torpaqlarda Lithobius viriatus Ssel Monotarsolius Lencoranicus Zal askar edilmisdir Sumukcelerin en boyuk qrupu 14 nov Lenkeran zonasinin rayonlarinda qeyde alinmisdir Bu zonanin kutlevi novlerinden hirkan enliyarpaq meselerinde dosenekde ve torpagin yuxari qatinda 0 10 sm elece de cay limon uzum plantasiyalarinda yasayan Litholius viriatus Ssel L piceus L K Monotarsobius lencoranicus Zal gostermek olar Kur Araz ovaligi rayonlarinda yalniz iki nov qeyde alinmisdir Lithobius cronebergii Ssel ve Monotarsobius curtipes C K Agsu rayonunda YayilmasiButun dunyada melum olan 1100 e yaxin novden MDB de 131 Qafqazda 54 Azerbaycanda 24 nov ve yarimnov qeyde alinmisdir Azerbaycanda Boyuk Qafqaz Kicik Qafqaz Seki Zaqatala Lenkeran zonalarinda ve Agsu rayonunda yayilmisdir TesnifatiCinsler NovlerIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2013 Minelli A Class Chilopoda Class Symphyla and Class Pauropoda Animal Biodiversity An Outline of Higher level Classification and Survey of Taxonomic Richness red Z Zhang 2011 C 3148 burax 1 S 157 158 ISBN 978 1 86977 849 1 978 1 86977 850 7 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Hemcinin bax