fbpx
Wikipedia

Dodaqayaqlılar

Dodaqayaqlılar (lat. Chilopoda) — buğumayaqlılar tipinin çoxayaqlılar yarımtipinə aid sinif.

?Dodaqayaqlılar
Chilopoda Latreille, 1817

Çoxayaqlı dodaqayaqlı
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:İlkağızlılar
Ranqsız:Ecdysozoa
Tip:Buğumayaqlılar
Yarımtip:Çoxayaqlılar
Sinif: Dodaqayaqlılar
Elmi adı
Chilopoda Latreille, 1817
Dəstələri


Vikinövlərdə
sistematika

Şəkil
axtarışı
ITIS  
NCBI  
EOL  
PBDB  

Xarici quruluşu

Dodaqayaqlıların bədəni dartılmış, bel-qarın istiqamətində yastılanmış olub, başa və hər seqmentində bir cüt qaçış ətrafı olan seqmentləşmiş gövdəyə bölünür. Anal-genital sahəni təmsil edən birinci və bir neçə sonuncu seqmentlərdə ətraflar olmur. Başın ön kənarında seqmentləşmiş antenalar (bir cüt) yerləşir. Başın böyürlərində bəzən böyük topalar əmələ gətirən mürəkkəb faset gözə (milçəktutanlarda) bənzəyən gözcüklər yerləşir. Bəzən isə daim torpaqda yaşayan formalarda (geofil və kriptoslarda) gözlər olmur. Ağız hissələri 3 cüt çənə ilə təmsil olunmuşdur. Xilopodların ayaqları çanaqcıq (geofillərdə) reduksiyaya uğramışdır, burma (skolopendrkimilərdə son cüt ayaqlarda reduksiyaya uğramışdır), budönü, bud, baldır və pəncəkdən ibarət olub, buğumlarının sayı 1-2-yə çatır. Son cüt ayaqların arxasında gövdənin buğumlu çıxıntıları – dişi və erkək qonopodiyaları olan genital-anal şöbəsi yerləşmişdir. Xilopodlar ayrıcinsli heyvanlardır. Cinsi çoxalma zamanı onlarda «xarici-daxili» mayalanma müşahidə edilir. Bu zaman erkək uzadılmış hörümçək toruna spermatofor qoyur, dişi isə sonra onu götürür. Müəyyən xilopod dəstələrinin nümayəndələrində mayalanma prosesinin özü bir qədər fərqlənir.

Həyat tərzi

Dodaqayaqlı çoxayaqlılar – ən müxtəlif onurğasızlarla qidalanan fəal yırtıcılardır. Başqa çoxayaqlı qruplarının nümayəndələri kimi, dodaqayaqlılar da torpaqla sıx bağlı olub, vaxtın çoxunu torpaqda, daşların və kötüklərin altında, meşə döşənəyində, qaya yarıqlarında və başqa sığınacaqlarda keçirərək, yalnız gecələr torpağın səthinə çıxırlar. Torpağın üst təbəqəsinin və döşənəyin sakinlərinin mühüm hissəsini təşkil edən xilopodlar zərərli cücülərin məhv edilməsində böyük əhəmiyyət daşıyırlar. Dodaqayaqlı çoxayaqlıların çoxu torpaq şəraitinin etibarlı göstəricisidir. Xilopodlar dörd dəstədə təmsil olunmuşlar. Səhralardan başqa bütün landşaft zonalarında yayılmış xilopodların 3000-ə yaxın növü məlumdur.

Dəstə və fəsilələri

  • † Devonobiomorpha dəstəsi — nəsli kəsilmiş qrup.
  • Geofillər (çoxayaqlı) dəstəsi (Geophilomorpha)
    • Aphilodontidae
    • Azygethidae
    • Ballophilidae
    • Dignathodontidae
    • Eriphantidae
    • Geophilidae
    • Gonibregmatidae
    • Himantariidae
    • Linotaeniidae
    • Macronicophilidae
    • Mecistocephalidae
    • Neogeophilidae
    • Oryidae
    • Schendylidae
    • Sogonidae
    • Soniphilidae
  • Sümükcələr dəstəsi (Lithobiomorpha)
    • Anopsobiidae
    • Cermatobiidae
    • Henicopidae
    • Lithobiidae
    • Pseudolithobiidae
    • Pterygotergidae
  • Skolopendrlər dəstəsi (Scolopendromorpha)
    • Cryptopidae
    • Otostigmidae
    • Plutoniumidae
    • Scolopendridae
    • Scolopocryptopidae
  • Skutigerlər dəstəsi (Scutigeromorpha)
    • Scutigeridae
  • Craterostigmomorpha dəstəsi
    • Craterostigmidae

Tanınmış növləri

  • Nəhəng scolopendr Scolopendra gigantea

Ədəbiyyat

  • Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004

Xarici keçidlər

  1. Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004

dodaqayaqlılar, chilopoda, buğumayaqlılar, tipinin, çoxayaqlılar, yarımtipinə, sinif, chilopoda, latreille, 1817çoxayaqlı, dodaqayaqlıelmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə, ilkağızlılarranqsız, ecdysozo. Dodaqayaqlilar lat Chilopoda bugumayaqlilar tipinin coxayaqlilar yarimtipine aid sinif DodaqayaqlilarChilopoda Latreille 1817Coxayaqli dodaqayaqliElmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip BugumayaqlilarYarimtip CoxayaqlilarSinif DodaqayaqlilarElmi adiChilopoda Latreille 1817DesteleriGeofiller Geophilomorpha Sumukceler Lithobiomorpha Skolopendrler Scolopendromorpha Skutigerler Scutigeromorpha Craterostigmomorpha DevonobiomorphaVikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiITIS 154400NCBI 7540EOL 576PBDB 290412 205077 290412 Mundericat 1 Xarici qurulusu 2 Heyat terzi 3 Deste ve fesileleri 4 Taninmis novleri 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerXarici qurulusu RedakteDodaqayaqlilarin bedeni dartilmis bel qarin istiqametinde yastilanmis olub basa ve her seqmentinde bir cut qacis etrafi olan seqmentlesmis govdeye bolunur Anal genital saheni temsil eden birinci ve bir nece sonuncu seqmentlerde etraflar olmur Basin on kenarinda seqmentlesmis antenalar bir cut yerlesir Basin boyurlerinde bezen boyuk topalar emele getiren murekkeb faset goze milcektutanlarda benzeyen gozcukler yerlesir Bezen ise daim torpaqda yasayan formalarda geofil ve kriptoslarda gozler olmur Agiz hisseleri 3 cut cene ile temsil olunmusdur Xilopodlarin ayaqlari canaqciq geofillerde reduksiyaya ugramisdir burma skolopendrkimilerde son cut ayaqlarda reduksiyaya ugramisdir budonu bud baldir ve pencekden ibaret olub bugumlarinin sayi 1 2 ye catir Son cut ayaqlarin arxasinda govdenin bugumlu cixintilari disi ve erkek qonopodiyalari olan genital anal sobesi yerlesmisdir Xilopodlar ayricinsli heyvanlardir Cinsi coxalma zamani onlarda xarici daxili mayalanma musahide edilir Bu zaman erkek uzadilmis horumcek toruna spermatofor qoyur disi ise sonra onu goturur Mueyyen xilopod destelerinin numayendelerinde mayalanma prosesinin ozu bir qeder ferqlenir 1 Heyat terzi RedakteDodaqayaqli coxayaqlilar en muxtelif onurgasizlarla qidalanan feal yirticilardir Basqa coxayaqli qruplarinin numayendeleri kimi dodaqayaqlilar da torpaqla six bagli olub vaxtin coxunu torpaqda daslarin ve kotuklerin altinda mese doseneyinde qaya yariqlarinda ve basqa siginacaqlarda kecirerek yalniz geceler torpagin sethine cixirlar Torpagin ust tebeqesinin ve doseneyin sakinlerinin muhum hissesini teskil eden xilopodlar zererli cuculerin mehv edilmesinde boyuk ehemiyyet dasiyirlar Dodaqayaqli coxayaqlilarin coxu torpaq seraitinin etibarli gostericisidir Xilopodlar dord destede temsil olunmuslar Sehralardan basqa butun landsaft zonalarinda yayilmis xilopodlarin 3000 e yaxin novu melumdur 1 Deste ve fesileleri Redakte Devonobiomorpha destesi nesli kesilmis qrup Geofiller coxayaqli destesi Geophilomorpha Aphilodontidae Azygethidae Ballophilidae Dignathodontidae Eriphantidae Geophilidae Gonibregmatidae Himantariidae Linotaeniidae Macronicophilidae Mecistocephalidae Neogeophilidae Oryidae Schendylidae Sogonidae Soniphilidae Sumukceler destesi Lithobiomorpha Anopsobiidae Cermatobiidae Henicopidae Lithobiidae Pseudolithobiidae Pterygotergidae Skolopendrler destesi Scolopendromorpha Cryptopidae Otostigmidae Plutoniumidae Scolopendridae Scolopocryptopidae Skutigerler destesi Scutigeromorpha Scutigeridae Craterostigmomorpha destesi CraterostigmidaeTaninmis novleri RedakteNeheng scolopendr Scolopendra giganteaEdebiyyat RedakteAzerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Xarici kecidler RedakteScolopendra be Arxivlesdirilib 2008 08 31 at the Wayback Machine Chilobase Myriapoda org Arxivlesdirilib 2008 06 05 at the Wayback Machine 1 2 Azerbayvcanin heyvanlar alemi II cild Baki Elm 2004Menbe https az wikipedia org w index php title Dodaqayaqlilar amp oldid 5893422, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.