fbpx
Wikipedia

Son orta əsrlər

September 26, 2021

Son orta əsrlər — Avropa tarixində 1250-ci ildən 1500-cü ilə qədər davam edən dövr. Son orta əsrlər Yüksək orta əsrlər dövrünün davamıdır erkən yeni dövrə qədər davam edir.

Tarixi

 
Son orta əsrlər dövründə Avropa ölkələrinin xəritəsi

Habsburqlar

Məlum olduğu kimi, XIV-XVI yüzilliklər nəinki Avropada, habelə Şərqdə də mərkəzləşmiş feodal dövlətlərinin yaranmasında mühüm mərhələ hesab edilir. XVI əsrdəİngiltərə hələ ancaq adalardan ibarət olub, 3,5-4 mln əhaliyə malik idi. Ancaq burada mərkəzləşmiş feodal dövlətlərinin yaranması 1066-cı ilə aid edilir. Son dərəcə böyük əraziyə vəəhaliyə malik Rusiya imperiyası beynəlxalq münasibətlərdə dominantlıq etmək imkanlarına malik deyildi və Avropa siyasətinə təsir göstərmirdi. XVI əsr Avropasının əsas dövlətləri Fransa və İspaniya sayıla bilər.

Habsburqlar imperiyasının ayrı-ayrı qolları Alman knyazlıqlarını da əhatə edirdi. Dünya siyasətinin müəyyənləşməsində Portuqaliyanında rolu vardır. 1492-ci ildə Amerikanın kəşfi, 1498-ci ildə Ost-Hində gedən dəniz yolunun açılması tezliklə dünya ticarətinin yaranmasını şərtləndirdi. Dünya ticarəti ilə birlikdə isə təbii ehtiyatdan məhrum, qiymətli metalların təsadüfən müəyyənləşdiyi Avropada zənginləşmə prosesi başladı. Bu proses burjua istehsalını şərtləndirdi.

Tədqiqatçılardan Tarle qeyd edirdi ki, Avropanın beynəlxalq münasibətlərdə dominantlıq etməsi öz başlanğıcını coğrafi kəşflər nəticəsində yaranmış dünya ticarətindən götürür. Kapitalist istehsalı üsulunun ən qədim vətəni İtaliya hesab edilir. İlk burjua millətçilərinin vətəni də buradır. Burjua istehsalı nəticəsində tarixi vətən anlayışı və onun qorunması leksikona daxil olur. Dövlətlərin ticarət marağı meydana gəlir. Dəniz yollarının açılmasının digər nəticəsi dünya müstəmləkə sisteminin yaranması oldu. Lakin müstəmləkə siyasətindəİngiltərə Portuqaliya, İspaniya və Fransadan sonra sonuncu yerdə gəlirdi.

XIV-XV əsrlərdə Portuqaliyanın tədricən Afrikanın qərb sahilləri boyu apardığı ekspedisiyalar artıq XVI əsrin ortaları üçün Portuqaliya mülklərinin Yaponiyanın sahillərinə qədər yayılmasına gətirib çıxardı.

1516-cı il də Habsburqlar sülaləsindən olan I Karlın hakimiyyətə gəlməsi Avropanın siyasi həyatına təsir göstərdi. Belə ki, Maksimilian Habsburqun nəvəsi olan I Karl nə özünə qədərki, nə də özündən sonrakı nəsillərin malik olmadığı şöhrəti qazandı və 1519- cu ildən etibarən Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru seçildi. Məhz bu dövrdə İspan imperiyasının şimal hüdudları İngiltərə və Skandinaviyaya qədər Avropa ölkələrini, qərb hüdudları isə qərb və Mərkəzi Amerikanın şərqini əhatə edirdi.

V Karl adını almış bu imperatoru “günəş kral” adlandırırdılar. XIX əsrin ortaları etibarən məlum oldu ki, iki qat diplomatiyadan istifadə və dini müharibələrin qızışdırılması V Karlın adı ilə bağlıdır. Dünya ticarəti meydana gəldikdən sonra onun mərkəzinə çevrilən Antverpen və Amsterdam şəhərlərini illik gəliri İspaniyanın tarixi ərazilirinin verdiyi illik gəlirə bərabər idi. 17 Niderland əyaləti isə İspaniyanın bütün müstəmləkələrinin verdiyi gəlirə bərabər gəlir verirdi. Habsburqların möhləknəməsində cənubi Almaniya burjuaziyasının və tacirlərinin böyük rolu olmuşdur.Almaniyanın ən qədim bankir evi sayılan Fuggerlər bankir evi İspan Habsburqları ilə qadın xəttilə qohum idi.

Cənubi Almaniya bankir evinin başçısı Yakov Fugger 1523-cü ildə V Karl yazmışdır: "İndi hamıya gün kimi aydındır ki, əgər mənim köməyim olmasaydı Siz Müqəddəs Roma imperiyasının imperatorunun tacını başınıza qoya bilməzdiniz." Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru o demək idi ki, İspaniyadan başlamış Almaniya, İtaliya, Amerika koloniyaları, Niderland, Neopolitan krallığı və Sardiniya onun hakimiyyətində idi.

Ancaq V Karl bununla kifayətlənmir, bütün katolik dünyasını birləşdirmək istəyirdi. Məhz onun dövründə inkvizisiya məhkəməsi bütün Avropada tüğyan etmişdi. Məhz onun göstərişilə, katoliklərlə protestantlar arasında başlamış dini müharibələr 20 ildən çox Avropada bütün dövlətlərarası münasibətlərə təsir göstərmiş, V Karlın yaratdığı intriqalar olduqca çətinliklə aradab qaldırılmışdı. Məhz V Karl bu nəhəng imperiyanı saxlamaq üçün başlıca diqqəti diplomatik işə və intriqaya vermişdi.

Lakin Roma papasının hesabdan silinməsi V Karl diplomatiyasına ağır zərbə vurdu. Papanın təhriki ilə həm Almaniyada, həm Fransada katoliklər öz fəaliyyətlərini İspan kralına qarşı çevirmişdilər. Lakin 1555-ci ildə dini müqavilə imzalanarkən məlum oldu ki, protestantları və katolikləri bir-birinin üzərinə salışdıran məhz V Karl olmuşdu.

Məlum olduğu kimi, müstəqilliyə can atan alman protestant feodalları 30-cu illərdən etibarən Şimali kalden ittifaqı adlanan ittifaq yaratmışdılar. V Karl bu ittifaqı dağıtmaq üçün protestant knyazlıqlarının ən qüvvətlisi saksoniyalı Morislə ittifaqa girmiş və nəticədə Şimal kalden ittifaqının üzvləri darmadağın edilmişdi. 1526-1555-ci illəri əhatə edən və dini müharibə adı altında tarixə düşən mübarizənin gedişində əvvəlcə nəticə V Karlın xeyrinə idi.Roma papası protestantları lənətlədiyinə baxmayaraq V Karlın güclənməsi müqabilində protestant alman knyazlarına dəstək verməyə başladı. Şimal Kalden ittifaqının qüvvələri dağıldıqdan sonra saksonlu Morisə əhəmiyyət verməyən V Karl çox tezliklə səhv etdiyini başa düşdü. Belə ki, V Karldan üz döndərən Moris yenidən köhnə ittifaqın üzvləri ilə birləşdi.Roma papasının maddi və hərbi yardımı ilə V Karla qarşı hərbi əməliyyatlara başladı. Beş ildən çox davam etmiş mübarizə 1555-ci il Ausburq dini müqaviləsi ilə başa çatdı.

Roma papasının protestantların tərəfinfində durması nisbi idi. Papa əslində onları yiretik – dindən dönmüş hesab edir və onlara qarşı mübarizədən imtina etmirdi. 1572-ci ilin avqustunda Varfolomey gecəsində iki min nəfərdən çox protestantın qırılması papanın protestantlara qarşı münasibətini göstərirdi.

Diplomatik leksikona “V Karlın sirri” adı ilə daxil olmuş ifadə onu iki qat diplomatiyadan və intriqadan istifadə etməsi ilə bağlı olmuşdur. Sonralar kardinal Rişelye tərəfindən son dərəcə geniş şəkildə tətbiq olunmuş bu siyasətin mahiyyəti- V Karl diplomatları seçərkən onlara etimad göstərmir, diplomatın fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün mandatı I-dən daha güclü olan II şəxsi göndərirdi. Əgər I şəxs satqınlıq etsəydi, II – diplomat onu kənarlaşdıraraq danışıqları özü aparırdı. Əgər əksinə olsaydı, I göndərilən şəxs V Karlın etibarlı şəxslərindən olardı.

V Karlın diqqət verdiyi məsələlərdən biri də nigah diplomatiyası idi. Bu yolla İspan Habsburqları öz sülalərini digər sülalələrlə qohum edir və bu qohumluğu siyasi təsir vasitəsinə çevirirdilər. İspan kralının az yaşlı oğlu Filip bu məqsədlə özündən 16 yaş böyük  İngiltərə şahzadəsi Mariya Mediçiyə nişanlamış, lakin nigah baş tutsa da, fransız səfirinin işə qarışması nəticəsində onun uğursuzluğu təmin olundu. İngiltərə parlamentinin hazırladığı nigah müqaviləsinə görə, İspaniya İngiltərədən Fransaya qarşı mübarizə üçün istifadə etməməli, İngiltərənin mənafeyinə zərər gətirməməli, Mariya Mediçi vəfat edərsə, İngiltərə taxt-tacına iddialı olmamalı idi. Nigah müqaviləsində İngiltərə kralı ifadəsi ingilis kraliçasının əri ifadəsi iləəvəzlənmişdi. Bu da son nəticədə II Filippin və onun varisinin İngiltərə  taxt-tacına olan iddiasına son qoymuşdu.

Ausburq sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra V Karl hakimiyyətdən əl çəkərək monastıra getmiş, oğlu II Filipdə xarici və daxili siyasətdəki uğursuzluqdan yaxa qurtara bilməmişdi. Çünki Fransanın beynəlxalq aləmdə qüvvələr müvazinətini pozması ona qarşı kontinental Avropanın birləşməsi ilə nəticələnmişdi.

İspaniyanın belə ağır vəziyyətə düşməsi ilk növbədə onun həddindən artıq dərəcədə qüvvətlənməsi və bu zəmində Avropa ölkələrinin koalisiyası ilə qarşılaşması nəticəsində yaranmışdı. V Karlın istifadə etdiyi üsullara üstünlük verən Rişelye xarici siyasətdə daha ehtiyatlı hərəkət etmiş, Fransaya qarşı düşmən dövlətlərin koalisiyasının yaranmasına imkan verməmişdi.

Fransa

 
Fransa XV əsrdə

XIV-XVII əsrlər Fransız mütləqiyyətinin formalaşması dövrü kimi göstərilir. Belə ki, XI Lüdovik və onun varislərindən sayılan VIII Karl, XII Lüdovik, I Fransisko və II Henrnin hakimiyyəti illərində İspan Habsburqları tərəfindən sıxışdırılan Fransa yardım əldə etmək üçün alman protestant knyazları və türk sultanları ilə ittifaqa girməyə çalışırdı. Türk sultanı Süleyman  Qanuninin 1526-1529-cu illər Vyana yürüşü bununla əlaqədar idi. Sultanın vəziri İbrahim paşa Fransa ilə yaradılacaq ittifaqa Türkiyənin Avropada uğurlarının başlanğıcı kimi baxdığını gizlətmirdi.  

Məhz buna əsasən 1535-də Türk sultanı fransız kralı I Frasisklə sonralar “kaputiliyasiya müqaviləsi adını almış ittifaq və ticarət müqaviləsi” imzaladı. Müqaviləyə görə, Türkiyə boğazlarına gələn Avropa gəmiləri Fransız bayrağı qaldırmalı idilər. Kapitulyasiya müqaviləsi diplomatik leksikona qeyri-bərabər hüquqlu müqavilə kimi daxil olmuşdur. Kapitulyasiya iki fəsildən ibarət müqavilənin fəsillərinə verilmiş ad idi. Fransanın şərq ölkələri ilə ittifaqa böyük ehtiyacı var idi.  Məlum olduğu kimi IV Xaç yürüşündən sonra 1261-ci ilə qədər Konstantinopol Avropa səlibçiləri ilə mübarizə aparmış və onların qovulmasına nail olmuşdur. Elə bu dövrdə Anadoluda, Kiçik Asiya torpağında Osmanlı knyazlarının əsası qoyulur və 1299-cu ildə Osmanlı dövləti təşəkkül tapmışdı. Bu dövrdən Türkiyə Avropa siyasəti meydanına çıxmış, Ərəbistandan, sonra isə 2-ci dəfə Balkanlardan Prineyə qədər əraziləri nəzarəti altına aldı. Artıq XV əsrin II yarısı və XVI əsrdə Türkiyə Avropa siysətindəəsas faktora çevrilmlşdi. Təsadüfi deyildir ki, Avropa monarxları bu faktorun təsiri ilə Fransaya münasibətdə mövqelərini dəyişmiş, Fransa da Antitürk koalisiyasına qatılmışdı.

Rişelyenin hakimiyyətinə qədər Fransa ayrı-ayrı məqəmlara baxmayaraq Avropadakı siyasətdə o qədər də güclü rola malik deyildi. XVI əsr Avropa diplomatiyasında İngiltərə də özünəməxsus şəkildə rol oynayirdı. Artıq bu dövr üçün İngiltərədə 2 palatalı parlament monarxiya quruluşu bərqərar olmuşdu. Lakin İngiltərə mütləqiyyəti heç vaxt İspaniya və Fransadakı kimi qüvvətli olmamış, məhz buna görəİngiltərə parlamenti ilə Kral arasında daxili və xarici siyasət məsələlərində güclü siyasi antoqonizmə yol verilməmişdi. Kral həmişə xüsusi xarici siyasət məsələləri ilə bağlı problemlərə nəzarəti parlamentlə bölüşmüşdü.

İngiltərə

XVI əsrin II yarısından etibarən İngiltirə  ilə İspaniya arasında Avropa hegemonluğu uğrunda mübarizə kəskin xarakter aldı. İngilis dəniz quldurları İspaniyanın Amerikadan taladığı sərvətlərə şərik çıxırdı.

Ingilis diplomatiyası İspaniyanın Avropa hegomonluğunun köklərini qazırdı. Yaranmış şəraitdə İspaniyada dəfələrlə İngiltərəyə qarşı xaç yürüşü keçirilməsi ideyası baş qaldırmışdı. İspaniya bu mübarizənin əvvəlində diplomatik fəaliyyətə üstünlük vermiş və 1558-1603-cü illərdəİngiltərə kraliçası olmuş Yelizaveta Stüartı fiziki baxımdan məhv etmək üçün konkret plan hazırlamışdı. Məlum olduğu kimi, Yelizaveta Stüartın atası VII Henri həm Şotlandiya varisinin qızına, həm də İngiltirə şahzadəsi Anna Boleynlə nigahlı idi və hər nigahdan bir qızı doğulmuşdu.

Şotlandiyada hakimiyyət uğrunda mübarizənin gedişində Yelizavetanın bacısı Mariya Mediçi Şotlandiyadan qaçmağa məcbur oldu. Londonda məskunlaşdıqdan sonra çox tezliklə II Yelizavetaya qarşı müxalifətin mərkəzi fiquruna çevrilmişdi. İspaniya ilə aparılan yazışmaların bir neçəsinin ələ düşməsi İngiltərədəki hakimiyyət uğrunda mübarizənin konturlarını müəyyənləşdirməyə imkan verdi. Bununla belə, nə xəfiyyə xidməti, nə də parlamentin müvafiq strukturları Yelizavetanı öz bacısını edam etməyə sövq edə bilmədi.

Yaranmış şəraitdə Mariyanın həqiqətən Yelizavetaya düşmən olmasını sübut etmək üçün parlament bir sıra diplomatları səfərbər etdi. Bunlardan biri də Uol Sinqem idi. Müxtəlif Avropa dillərində danışan, gözəl xəttatlıq qabiliyyəti olan diplomatik ustalığa malik Uol Sinqem tezliklə Mariyanın hazırladığı qəsdin üstünü açdı və Yelizavetanın göstərişi ilə Mariya Mediçi edam olundu.

Ingiltərə öz müstəsna mövqeyindən çıxış edərək Avropa siyasətinə fəal şəkildə təsir göstərməyə çalışırdı. Təsadüfi deyil ki, İspaniya tərəfindən sıxışdırılan Fransa bu məsələdə İngıltərənin müttəfiqinə çevrildi. 1588-ci ildə İspaniyaya məxsus məğlubedilməz Armadanın La-manş boğazında dağıdılması ilə Avropanın tarixində Fransanın hegemonluğu dövrü başladı.

Rusiya

XVI əsrdə dünya siyasi meydanına çıxan dölətlərdən biri də çar Rusiyası idi. 1480- ci ildə Monqol imperiyasının əsarətindən qurtaran Rusiyanın xarici siyasətində 3 əsas vəzifə dururdu:

Qərb dövlətlərinin Rusiya haqqında məlumatları epizodik xarakter daşıyır. Monqollar Rusiyadan qovulandan sonra Sileziyalı tacir Nikolay Peppel Rusiyada olur və burada gördüklərindən heyrətə gəlir. O, geri qayıtdıqdan sonra gördüklərinə dair kitab yazmış və Avropada sensasiya yaratmışdı.O vaxta qədər Avropada hesab edilən Böyük Moskva knyazlığı Polşanın qəyyumluğu altındadır. Üç il sonra Moskvaya qayıdan Peppel Müqəddəs Roma imperiyasının agenti kimi imperatriçanın məktubunu gətirmiş və rus çarı III İvanla görüşmüşdür. Peppel III İvana təklif etdi ki, o, Roma papasından kral adı almaq üçün xahiş etsin. Lakin III İvan imtina etmiş,yalnız IV İvan  Qroznı papadan çar titulunu almışdı.

Müqəddəs Roma imperiyası ilə münasibətlərin qurulması üçün hətta Bizans şahzadəsi Zoya Paleoqolun Rusiya sarayına gəlin köçməsi də Rusiya ilə imperiya arasında və ya Roma papası arasında münasibətlərə start vermədi. Doğrudur, III İvan İtaliyaya-papanın yanına öz nümayəndəsini göndərdi. Onu burada elə “təmtəraqla” qarşılamışdılar ki, IV İvanın çar titulu aldığı dövrə qədər, Roma ilə Rusiya arasında münasibətlər kəsilmişdi.Müasir Avropa müəlliflərindən biri yazırdı ki, son 500 il ərzində Rusiya özünün Avropaya aid olub­olmamasını müəyyənləşdirə bilməmişdir. Xarici siyasəti qarşısında Avropa ilə bağlı konkret  vəzifələr duran əski və  müasir  Rusiya özünü bu dilemmadan qurtara bilməmişdi.

Rusiyanın papa İtaliyası ilə diplomatik münasibətlərinin olmaması bu dövlətin  heç də beynəlxalq münasibətlər orbitindən kənarda qalması demək deyildi. XVI əsr üçün Rusiyada xarici siyasət orqanları təşəkkül tapmış, Boyar dumasında bu sahə konkret fəaliyyət növünə çevrilmiş, Rusiyanın paytaxtında xaricilər üçün sonralar “Kitay qorod” adını almış məhəllə meydana gəlmişdi. Lakin Avripa ölkələrindən fərqli olaraq, Rusiyaya gələn səfirlər, elçilər, tacirlər əhalidən təcrid olunmurdular. Onların çar sarayında qəbulu, ticarət üçün imtiyazların verilməsi, cavab elçilik heyətlərinin göndərilməsi mərasim forması almışdı.

Avropadan fərqli olaraq Rusiyada qonşu ölkələrlə sülalə nigahlarına geniş yer verilirdi.Bir qayda olaraq elçi tacirlər Rusiyada olarkən onların gələcək xidmətindən istifadə edilməsi üçün təkliflər verilirdi. Məsələn: İngiltərənin Moskva şirkətinin agenti Antoni Cenkinson rus çarının yanında xidmətə götürülmüş və ona Rusiya adından Səfəvilərlə danışıqlar aparmaq və müqavilə imzalamaq səlahiyyəti verilmişdi. Cenkinson analoji səlahiyyətləri Mərkəzi Asiya dövlətlərindən və Səfəvilərdən də almışdı.

Rusiyanın beynəlxalq aləmə çıxması İvan Qroznunun fəaliyyəti ilə sıx bağlıdır. Rusiyanın I Pyotrun hakimiyyətinin sonuna qədər xarici siyasət strategiyasından çıxmayan iki vəzifə vardır.

  • Baltik dənizi vasitəsilə Avropaya çıxış əldə etmək.
  • Qara dəniz boğazları vasitəsilə dünya okeanına çıxmaq.

Bu iki vəzifənin reallaşması Rusiyanı Avropanın ayrılmaz hissəsinə çevirdi.1547-ci ildə İvan Qroznı Roma papasından çar titulunu aldı. Bundan sonrakı rus çarlarının hamısı həmin titulu daşıyirdı. Rurikoviçlər sülaləsinin son nümayəndəsi olan IV İvan Qroznı Rusiyanın türk-tatar ünsüründən təmizlənməsində mənfur rol oynamış şəxsiyyətlərdən biri idi.Bu yolda o, yaxın məsləhətçisi və uşaqlıq dostu Andrey Kurpskini də qurban vermişdi. IV İvanın 1564-1572-ci illərdə həyata keçirdiyi “Opriçnina” siyasəti Rusiyanın xarici siyasətində olduqca böyük dəyişikliklərə gətirib çıxardı.Ancaq bu dəyişikliklər Rusiyanın xeyrinə olmadı.

Məlum olduğu kimi, Polab slavyanları vaxtilə Baltik dənizinin sahilində məskunlaşmış, sonralar bu ərazilər Kiyev Rus dövlətinin himayəsində olmuşdu.Lakin Rusiyanın zəifləməsi üzündən Baltik dənizinin sahillərində İsveçin, finlərin yaşayış məskənləri peyda olmuş və bu ərazi XIII-XIV əsrdən etibarən İsveç krallığının tərkibinə daxil olmuş və bu ərazilərin geri qaytarılması uğrunda mübarizə müharibəyə gətirib çıxarmışdı. Rusiyanın xarici siyasətində Livoniya müharibəsi mühüm yer tuturdu.

İvan Qroznunun dövründən etibarən Boyar dumasının içərisindən seçilmiç xüsusi istedada malik ayrı­ayrı adamlar Avropaya və şərq ölkələrinin sarayına elçi kimi göndərilirdi.Əsas məqsəd Rusiyanın kənd və meşə təsərrüfatı mallarına alıcı tapmaqdan ibarət olurdu. Bismark sonralar yazırdı ki, 3 ilə yaxındır ki, Rusiyanın aqrar sahələrinin məhsullarının başlıca alıcısı alman knyazlıqlarıdır. Sonralar Almaniya ilə Rusiya arasında başlanmış gömrük müharibəsi bu zəmində baş vermişdi.

IV İvanın dövründən etibarən meydana gəlməkdə olan prikazçılıq sistemi xarici siyasət və xarici ticarət məsələlərini əhatə edirdi. Xarici siyasətləəsasən puşkar və yam prikazları paralel məşğul olurdular. Çox keçmədən bu sahəyə qoşulan və ordu quruculuğunu həyata keçirən daha iki prikaz meydana gəldi.

Xarici keçidlər

Son orta əsrlər və yeni dövrün əvvəllərində Avropa - kayzen.az

Ədəbiyyat

Rus dilində

  • Документыпо истории внешной политики Франции. М., 1963
  • Европа в средний века. Экономика, политика, культура. Сб. статей. М., 1972
  • Гуревич А.Я. Походывикингов. М., 1966
  • История Византии. Т. 1, т.2, т.3. М., 1967
  • История Средних веков. Учеб. М., Просвещение, 1986
  • История Франции, т.1, M., 1972
  • ЗаборовМ.А. Крестовепоходы. М., 1956
  • Люблинская А.Д. Франса в начале XVIIв.(1610-1620). Л., 1959
  • Люблинская А.Д. Французский абсолютизм первой трети XVIIв. М-Л., 1965
  • Сапрыкин Ю.М. Английская колонизация Ирландии в XVI – нач. XVIIв. М., 1958
  • Чистозванов А.Н. Нидерландская буржуазная революция XVIв. М., 1958
  • Штокмар В.В. Очерки по истории Англии XVIв. Л., 1957

İngilis dilində

Araşdırmalar

  • The New Cambridge Medieval History, vol. 6: c. 1300 – c. 1415, (2000). Michael Jones (ed.), Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36290-3.
  • The New Cambridge Medieval History, vol. 7: c. 1415 – c. 1500, (1998). Christopher Allmand (ed.), Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-38296-3.
  • Brady, Thomas A., Jr., Heiko A. Oberman, James D. Tracy (eds.) (1994). Handbook of European History, 1400–1600: Late Middle Ages, Renaissance and Reformation. Leiden, New York: E.J. Brill. ISBN 90-04-09762-7. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  • Cantor, Norman (1994). The Civilization of the Middle Ages. New York: Harper Perennial. ISBN 0-06-017033-6.
  • Ferguson, Wallace K. Europe in transition, 1300-1520 (1962) online.
  • Hay, Denys (1988). Europe in the Fourteenth and Fifteenth Centuries (2nd). London: Longman. ISBN 0-582-49179-7.
  • Hollister, C. Warren (2005). Medieval Europe: A Short History (10th). McGraw-Hill Higher Education. ISBN 0-07-295515-5.
  • Holmes, George (ed.) (2001). The Oxford History of Medieval Europe (New). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-280133-3. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  • Keen, Maurice (1991). The Penguin History of Medieval Europe (New). London: Penguin Books. ISBN 0-14-013630-4.
  • Koenigsberger, H.G. Medieval Europe 400 - 1500 (1987) excerpt
  • Le Goff, Jacques (2005). The Birth of Europe: 400–1500. WileyBlackwell. ISBN 0-631-22888-8.
  • Waley, Daniel; Denley, Peter (2001). Later Medieval Europe: 1250–1520 (3rd). London: Longman. ISBN 0-582-25831-6.

Xüsusi regionlar

  • Abulafia, David (1997). The Western Mediterranean Kingdoms: The Struggle for Dominion, 1200-1500. London: Longman. ISBN 0-582-07820-2.
  • Duby, Georges (1993). France in the Middle Ages, 987–1460: From Hugh Capet to Joan of Arc (New). WileyBlackwell. ISBN 0-631-18945-9.
  • Fine, John V.A. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (Reprint). Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.
  • Jacob, E.F. (1961). The Fifteenth Century: 1399–1485. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-821714-5.
  • McKisack, May (1959). The Fourteenth Century: 1307–1399. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-821712-9.
  • Mango, Cyril (ed.) (2002). The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-814098-3. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  • Martin, Janet (2007). Medieval Russia, 980–1584 (2nd). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-85916-6.
  • Najemy, John M. (ed.) (2004). Italy in the Age of the Renaissance: 1300–1550 (New). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-870040-7. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  • Wandycz, Piotr (2001). The Price of Freedom: A History of East Central Europe from the Middle Ages to the Present (2nd). London: Routledge. ISBN 0-415-25491-4.

İctimaiyyət

  • Behrens-Abouseif, Doris (1994). Cairo of the Mamluks: A History of Architecture and its Culture (Reprint). Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-08260-4.
  • Chazan, Robert (2006). The Jews of Medieval Western Christendom: 1000–1500. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-61664-6.
  • Herlihy, David (1985). Medieval Households. Cambridge, Massachusetts; London: Harvard University Press. ISBN 0-674-56375-1.
  • Herlihy, David (1968). Medieval Culture and Society. London: Macmillan. ISBN 0-88133-747-1.
  • Jordan, William Chester (1996). The Great Famine: Northern Europe in the Early Fourteenth Century. New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-01134-6.
  • Klapisch-Zuber, Christiane (1994). A history of women in the West (New). Cambridge, Massachusetts; London: Harvard University Press. ISBN 0-674-40368-1.

Qara ölüm

  • Benedictow, Ole J. (2004). The Black Death 1346–1353: The Complete History. Woodbridge: Boydell Press. ISBN 0-85115-943-5.
  • Herlihy, David (1997). The Black Death and the transformation of the West. Cambridge, Massachusetts; London: Harvard University Press. ISBN 0-7509-3202-3.
  • Horrox, Rosemary (1994). The Black Death. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-3497-3.
  • Shillington, Kevin (2004). Encyclopedia of African History, Volume 1 (1st). Taylor & Francis, Inc.: Cambridge University Press. ISBN 9781579582456.
  • Ziegler, Philip (2003). The Black Death (New). Sutton: Sutton Publishing Ltd. ISBN 0-7509-3202-3.

Müharibələr

  • Allmand, Christopher (1988). The Hundred Years War: England and France at War c. 1300–c. 1450. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-31923-4.
  • Chase, Kenneth (2003). Firearms: A Global History to 1700. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521822749.
  • Contamine, Philippe (1984). War in the Middle Ages. Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-13142-6.
  • Curry, Anne (1993). The Hundred Years War. Basingstoke: Macmillan. ISBN 0-333-53175-2.
  • Davis, Paul K. (2001). 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0195143663.
  • Keen, Maurice (1984). Chivalry. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-03150-5.
  • Verbruggen, J. F. (1997). The Art of Warfare in Western Europe during the Middle Ages: From the Eighth Century to 1340 (2nd). Woodbridge: Boydell Press. ISBN 0-85115-630-4.

İqtisadiyyat

  • Cipolla, Carlo M. (1993). Before the Industrial Revolution: European Society and Economy 1000–1700 (3rd). London: Routledge. ISBN 0-415-09005-9.
  • Cipolla, Carlo M. (ed.) (1993). The Fontana Economic History of Europe, Volume 1: The Middle Ages (2nd). New York: Fontana Books. ISBN 0-85527-159-0. ([[:Category:|link]])[[Category:]]
  • Postan, M.M. (2002). Mediaeval Trade and Finance. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52202-1.
  • Pounds, N.J.P. (1994). An Economic History of Medieval Europe (2nd). London and New York: Longman. ISBN 0-582-21599-4.

Din

  • Kenny, Anthony (1985). Wyclif. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-287647-3.
  • MacCulloch, Diarmaid (2005). The Reformation. Penguin. ISBN 0-14-303538-X.
  • Ozment, Steven E. (1980). The Age of Reform, 1250–1550: An Intellectual and Religious History of Late Medieval and Reformation Europe. New Haven and London: Yale University Press. ISBN 0-300-02477-0.
  • Smith, John H. (1970). The Great Schism, 1378. London: Hamilton. ISBN 0-241-01520-0.
  • Southern, R.W. (1970). Western society and the Church in the Middle Ages. Harmondsworth: Penguin Books. ISBN 0-14-020503-9.

Elm və incəsənət

  • Brotton, Jerry (2006). The Renaissance: A Very Short Introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-280163-5.
  • Burke, Peter (1998). The European Renaissance: Centres and Peripheries (2nd). Oxford: Blackwell. ISBN 0-631-19845-8.
  • Curtius, Ernest Robert (1991). European Literature and the Latin Middle Ages (New). New York: Princeton University Press. ISBN 0-691-01899-5.
  • Grant, Edward (1996). The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-56762-9.
  • Snyder, James (2004). Northern Renaissance Art: Painting, Sculpture, the Graphic Arts from 1350 to 1575 (2nd). Prentice Hall. ISBN 0-13-189564-8.
  • Welch, Evelyn (2000). Art in Renaissance Italy, 1350–1500 (reprint). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-284279-X.
  • Wilson, David Fenwick (1990). Music of the Middle Ages. New York: Schirmer Books. ISBN 0-02-872951-X.

İstinadlar

  1. Wallace K. Ferguson, Europe in transition, 1300-1520 (1962) online.
  2. Austin Alchon, Suzanne (2003). A pest in the land: new world epidemics in a global perspective. University of New Mexico Press. p. 21. ISBN 0-8263-2871-7.

September 26, 2021
orta, əsrlər, avropa, tarixində, 1250, ildən, 1500, ilə, qədər, davam, edən, dövr, yüksək, orta, əsrlər, dövrünün, davamıdır, erkən, yeni, dövrə, qədər, davam, edir, mündəricat, tarixi, habsburqlar, fransa, ingiltərə, rusiya, xarici, keçidlər, ədəbiyyat, dilin. Son orta esrler Avropa tarixinde 1250 ci ilden 1500 cu ile qeder davam eden dovr Son orta esrler Yuksek orta esrler dovrunun davamidir erken yeni dovre qeder davam edir 1 2 Mundericat 1 Tarixi 1 1 Habsburqlar 1 2 Fransa 1 3 Ingiltere 1 4 Rusiya 2 Xarici kecidler 3 Edebiyyat 3 1 Rus dilinde 3 2 Ingilis dilinde 3 2 1 Arasdirmalar 3 2 2 Xususi regionlar 3 2 3 Ictimaiyyet 3 2 4 Qara olum 3 2 5 Muharibeler 3 2 6 Iqtisadiyyat 3 2 7 Din 3 2 8 Elm ve incesenet 4 IstinadlarTarixi Redakte Son orta esrler dovrunde Avropa olkelerinin xeritesi Habsburqlar Redakte Melum oldugu kimi XIV XVI yuzillikler neinki Avropada habele Serqde de merkezlesmis feodal dovletlerinin yaranmasinda muhum merhele hesab edilir XVI esrdeIngiltere hele ancaq adalardan ibaret olub 3 5 4 mln ehaliye malik idi Ancaq burada merkezlesmis feodal dovletlerinin yaranmasi 1066 ci ile aid edilir Son derece boyuk eraziye veehaliye malik Rusiya imperiyasi beynelxalq munasibetlerde dominantliq etmek imkanlarina malik deyildi ve Avropa siyasetine tesir gostermirdi XVI esr Avropasinin esas dovletleri Fransa ve Ispaniya sayila biler Habsburqlar imperiyasinin ayri ayri qollari Alman knyazliqlarini da ehate edirdi Dunya siyasetinin mueyyenlesmesinde Portuqaliyaninda rolu vardir 1492 ci ilde Amerikanin kesfi 1498 ci ilde Ost Hinde geden deniz yolunun acilmasi tezlikle dunya ticaretinin yaranmasini sertlendirdi Dunya ticareti ile birlikde ise tebii ehtiyatdan mehrum qiymetli metallarin tesadufen mueyyenlesdiyi Avropada zenginlesme prosesi basladi Bu proses burjua istehsalini sertlendirdi Tedqiqatcilardan Tarle qeyd edirdi ki Avropanin beynelxalq munasibetlerde dominantliq etmesi oz baslangicini cografi kesfler neticesinde yaranmis dunya ticaretinden goturur Kapitalist istehsali usulunun en qedim veteni Italiya hesab edilir Ilk burjua milletcilerinin veteni de buradir Burjua istehsali neticesinde tarixi veten anlayisi ve onun qorunmasi leksikona daxil olur Dovletlerin ticaret maragi meydana gelir Deniz yollarinin acilmasinin diger neticesi dunya mustemleke sisteminin yaranmasi oldu Lakin mustemleke siyasetindeIngiltere Portuqaliya Ispaniya ve Fransadan sonra sonuncu yerde gelirdi XIV XV esrlerde Portuqaliyanin tedricen Afrikanin qerb sahilleri boyu apardigi ekspedisiyalar artiq XVI esrin ortalari ucun Portuqaliya mulklerinin Yaponiyanin sahillerine qeder yayilmasina getirib cixardi 1516 ci il de Habsburqlar sulalesinden olan I Karlin hakimiyyete gelmesi Avropanin siyasi heyatina tesir gosterdi Bele ki Maksimilian Habsburqun nevesi olan I Karl ne ozune qederki ne de ozunden sonraki nesillerin malik olmadigi sohreti qazandi ve 1519 cu ilden etibaren Muqeddes Roma imperiyasinin imperatoru secildi Mehz bu dovrde Ispan imperiyasinin simal hududlari Ingiltere ve Skandinaviyaya qeder Avropa olkelerini qerb hududlari ise qerb ve Merkezi Amerikanin serqini ehate edirdi V Karl V Karl adini almis bu imperatoru gunes kral adlandirirdilar XIX esrin ortalari etibaren melum oldu ki iki qat diplomatiyadan istifade ve dini muharibelerin qizisdirilmasi V Karlin adi ile baglidir Dunya ticareti meydana geldikden sonra onun merkezine cevrilen Antverpen ve Amsterdam seherlerini illik geliri Ispaniyanin tarixi erazilirinin verdiyi illik gelire beraber idi 17 Niderland eyaleti ise Ispaniyanin butun mustemlekelerinin verdiyi gelire beraber gelir verirdi Habsburqlarin mohleknemesinde cenubi Almaniya burjuaziyasinin ve tacirlerinin boyuk rolu olmusdur Almaniyanin en qedim bankir evi sayilan Fuggerler bankir evi Ispan Habsburqlari ile qadin xettile qohum idi Cenubi Almaniya bankir evinin bascisi Yakov Fugger 1523 cu ilde V Karl yazmisdir Indi hamiya gun kimi aydindir ki eger menim komeyim olmasaydi Siz Muqeddes Roma imperiyasinin imperatorunun tacini basiniza qoya bilmezdiniz Muqeddes Roma imperiyasinin imperatoru o demek idi ki Ispaniyadan baslamis Almaniya Italiya Amerika koloniyalari Niderland Neopolitan kralligi ve Sardiniya onun hakimiyyetinde idi Ancaq V Karl bununla kifayetlenmir butun katolik dunyasini birlesdirmek isteyirdi Mehz onun dovrunde inkvizisiya mehkemesi butun Avropada tugyan etmisdi Mehz onun gosterisile katoliklerle protestantlar arasinda baslamis dini muharibeler 20 ilden cox Avropada butun dovletlerarasi munasibetlere tesir gostermis V Karlin yaratdigi intriqalar olduqca cetinlikle aradab qaldirilmisdi Mehz V Karl bu neheng imperiyani saxlamaq ucun baslica diqqeti diplomatik ise ve intriqaya vermisdi Lakin Roma papasinin hesabdan silinmesi V Karl diplomatiyasina agir zerbe vurdu Papanin tehriki ile hem Almaniyada hem Fransada katolikler oz fealiyyetlerini Ispan kralina qarsi cevirmisdiler Lakin 1555 ci ilde dini muqavile imzalanarken melum oldu ki protestantlari ve katolikleri bir birinin uzerine salisdiran mehz V Karl olmusdu Melum oldugu kimi musteqilliye can atan alman protestant feodallari 30 cu illerden etibaren Simali kalden ittifaqi adlanan ittifaq yaratmisdilar V Karl bu ittifaqi dagitmaq ucun protestant knyazliqlarinin en quvvetlisi saksoniyali Morisle ittifaqa girmis ve neticede Simal kalden ittifaqinin uzvleri darmadagin edilmisdi 1526 1555 ci illeri ehate eden ve dini muharibe adi altinda tarixe dusen mubarizenin gedisinde evvelce netice V Karlin xeyrine idi Roma papasi protestantlari lenetlediyine baxmayaraq V Karlin guclenmesi muqabilinde protestant alman knyazlarina destek vermeye basladi Simal Kalden ittifaqinin quvveleri dagildiqdan sonra saksonlu Morise ehemiyyet vermeyen V Karl cox tezlikle sehv etdiyini basa dusdu Bele ki V Karldan uz donderen Moris yeniden kohne ittifaqin uzvleri ile birlesdi Roma papasinin maddi ve herbi yardimi ile V Karla qarsi herbi emeliyyatlara basladi Bes ilden cox davam etmis mubarize 1555 ci il Ausburq dini muqavilesi ile basa catdi Roma papasinin protestantlarin terefinfinde durmasi nisbi idi Papa eslinde onlari yiretik dinden donmus hesab edir ve onlara qarsi mubarizeden imtina etmirdi 1572 ci ilin avqustunda Varfolomey gecesinde iki min neferden cox protestantin qirilmasi papanin protestantlara qarsi munasibetini gosterirdi Diplomatik leksikona V Karlin sirri adi ile daxil olmus ifade onu iki qat diplomatiyadan ve intriqadan istifade etmesi ile bagli olmusdur Sonralar kardinal Riselye terefinden son derece genis sekilde tetbiq olunmus bu siyasetin mahiyyeti V Karl diplomatlari secerken onlara etimad gostermir diplomatin fealiyyetine nezaret etmek ucun mandati I den daha guclu olan II sexsi gonderirdi Eger I sexs satqinliq etseydi II diplomat onu kenarlasdiraraq danisiqlari ozu aparirdi Eger eksine olsaydi I gonderilen sexs V Karlin etibarli sexslerinden olardi V Karlin diqqet verdiyi meselelerden biri de nigah diplomatiyasi idi Bu yolla Ispan Habsburqlari oz sulalerini diger sulalelerle qohum edir ve bu qohumlugu siyasi tesir vasitesine cevirirdiler Ispan kralinin az yasli oglu Filip bu meqsedle ozunden 16 yas boyuk Ingiltere sahzadesi Mariya Mediciye nisanlamis lakin nigah bas tutsa da fransiz sefirinin ise qarismasi neticesinde onun ugursuzlugu temin olundu Ingiltere parlamentinin hazirladigi nigah muqavilesine gore Ispaniya Ingiltereden Fransaya qarsi mubarize ucun istifade etmemeli Ingilterenin menafeyine zerer getirmemeli Mariya Medici vefat ederse Ingiltere taxt tacina iddiali olmamali idi Nigah muqavilesinde Ingiltere krali ifadesi ingilis kralicasinin eri ifadesi ileevezlenmisdi Bu da son neticede II Filippin ve onun varisinin Ingiltere taxt tacina olan iddiasina son qoymusdu Ausburq sulh muqavilesi imzalandiqdan sonra V Karl hakimiyyetden el cekerek monastira getmis oglu II Filipde xarici ve daxili siyasetdeki ugursuzluqdan yaxa qurtara bilmemisdi Cunki Fransanin beynelxalq alemde quvveler muvazinetini pozmasi ona qarsi kontinental Avropanin birlesmesi ile neticelenmisdi Ispaniyanin bele agir veziyyete dusmesi ilk novbede onun heddinden artiq derecede quvvetlenmesi ve bu zeminde Avropa olkelerinin koalisiyasi ile qarsilasmasi neticesinde yaranmisdi V Karlin istifade etdiyi usullara ustunluk veren Riselye xarici siyasetde daha ehtiyatli hereket etmis Fransaya qarsi dusmen dovletlerin koalisiyasinin yaranmasina imkan vermemisdi Fransa Redakte Fransa XV esrde XIV XVII esrler Fransiz mutleqiyyetinin formalasmasi dovru kimi gosterilir Bele ki XI Ludovik ve onun varislerinden sayilan VIII Karl XII Ludovik I Fransisko ve II Henrnin hakimiyyeti illerinde Ispan Habsburqlari terefinden sixisdirilan Fransa yardim elde etmek ucun alman protestant knyazlari ve turk sultanlari ile ittifaqa girmeye calisirdi Turk sultani Suleyman Qanuninin 1526 1529 cu iller Vyana yurusu bununla elaqedar idi Sultanin veziri Ibrahim pasa Fransa ile yaradilacaq ittifaqa Turkiyenin Avropada ugurlarinin baslangici kimi baxdigini gizletmirdi Mehz buna esasen 1535 de Turk sultani fransiz krali I Frasiskle sonralar kaputiliyasiya muqavilesi adini almis ittifaq ve ticaret muqavilesi imzaladi Muqavileye gore Turkiye bogazlarina gelen Avropa gemileri Fransiz bayragi qaldirmali idiler Kapitulyasiya muqavilesi diplomatik leksikona qeyri beraber huquqlu muqavile kimi daxil olmusdur Kapitulyasiya iki fesilden ibaret muqavilenin fesillerine verilmis ad idi Fransanin serq olkeleri ile ittifaqa boyuk ehtiyaci var idi Melum oldugu kimi IV Xac yurusunden sonra 1261 ci ile qeder Konstantinopol Avropa selibcileri ile mubarize aparmis ve onlarin qovulmasina nail olmusdur Ele bu dovrde Anadoluda Kicik Asiya torpaginda Osmanli knyazlarinin esasi qoyulur ve 1299 cu ilde Osmanli dovleti tesekkul tapmisdi Bu dovrden Turkiye Avropa siyaseti meydanina cixmis Erebistandan sonra ise 2 ci defe Balkanlardan Prineye qeder erazileri nezareti altina aldi Artiq XV esrin II yarisi ve XVI esrde Turkiye Avropa siysetindeesas faktora cevrilmlsdi Tesadufi deyildir ki Avropa monarxlari bu faktorun tesiri ile Fransaya munasibetde movqelerini deyismis Fransa da Antiturk koalisiyasina qatilmisdi Riselyenin hakimiyyetine qeder Fransa ayri ayri meqemlara baxmayaraq Avropadaki siyasetde o qeder de guclu rola malik deyildi XVI esr Avropa diplomatiyasinda Ingiltere de ozunemexsus sekilde rol oynayirdi Artiq bu dovr ucun Ingilterede 2 palatali parlament monarxiya qurulusu berqerar olmusdu Lakin Ingiltere mutleqiyyeti hec vaxt Ispaniya ve Fransadaki kimi quvvetli olmamis mehz buna goreIngiltere parlamenti ile Kral arasinda daxili ve xarici siyaset meselelerinde guclu siyasi antoqonizme yol verilmemisdi Kral hemise xususi xarici siyaset meseleleri ile bagli problemlere nezareti parlamentle bolusmusdu Ingiltere Redakte Yelizaveta Stuart XVI esrin II yarisindan etibaren Ingiltire ile Ispaniya arasinda Avropa hegemonlugu ugrunda mubarize keskin xarakter aldi Ingilis deniz quldurlari Ispaniyanin Amerikadan taladigi servetlere serik cixirdi Ingilis diplomatiyasi Ispaniyanin Avropa hegomonlugunun koklerini qazirdi Yaranmis seraitde Ispaniyada defelerle Ingiltereye qarsi xac yurusu kecirilmesi ideyasi bas qaldirmisdi Ispaniya bu mubarizenin evvelinde diplomatik fealiyyete ustunluk vermis ve 1558 1603 cu illerdeIngiltere kralicasi olmus Yelizaveta Stuarti fiziki baximdan mehv etmek ucun konkret plan hazirlamisdi Melum oldugu kimi Yelizaveta Stuartin atasi VII Henri hem Sotlandiya varisinin qizina hem de Ingiltire sahzadesi Anna Boleynle nigahli idi ve her nigahdan bir qizi dogulmusdu Sotlandiyada hakimiyyet ugrunda mubarizenin gedisinde Yelizavetanin bacisi Mariya Medici Sotlandiyadan qacmaga mecbur oldu Londonda meskunlasdiqdan sonra cox tezlikle II Yelizavetaya qarsi muxalifetin merkezi fiquruna cevrilmisdi Ispaniya ile aparilan yazismalarin bir necesinin ele dusmesi Ingilteredeki hakimiyyet ugrunda mubarizenin konturlarini mueyyenlesdirmeye imkan verdi Bununla bele ne xefiyye xidmeti ne de parlamentin muvafiq strukturlari Yelizavetani oz bacisini edam etmeye sovq ede bilmedi Yaranmis seraitde Mariyanin heqiqeten Yelizavetaya dusmen olmasini subut etmek ucun parlament bir sira diplomatlari seferber etdi Bunlardan biri de Uol Sinqem idi Muxtelif Avropa dillerinde danisan gozel xettatliq qabiliyyeti olan diplomatik ustaliga malik Uol Sinqem tezlikle Mariyanin hazirladigi qesdin ustunu acdi ve Yelizavetanin gosterisi ile Mariya Medici edam olundu Ingiltere oz mustesna movqeyinden cixis ederek Avropa siyasetine feal sekilde tesir gostermeye calisirdi Tesadufi deyil ki Ispaniya terefinden sixisdirilan Fransa bu meselede Ingilterenin muttefiqine cevrildi 1588 ci ilde Ispaniyaya mexsus meglubedilmez Armadanin La mans bogazinda dagidilmasi ile Avropanin tarixinde Fransanin hegemonlugu dovru basladi Rusiya Redakte III Ivan XVI esrde dunya siyasi meydanina cixan doletlerden biri de car Rusiyasi idi 1480 ci ilde Monqol imperiyasinin esaretinden qurtaran Rusiyanin xarici siyasetinde 3 esas vezife dururdu Baltik denizine cixmaq Qara denizden cixmaqla isti denizlere cixiselde etmek Avropa serhedlerine yaxinlasmaq Qerb dovletlerinin Rusiya haqqinda melumatlari epizodik xarakter dasiyir Monqollar Rusiyadan qovulandan sonra Sileziyali tacir Nikolay Peppel Rusiyada olur ve burada gorduklerinden heyrete gelir O geri qayitdiqdan sonra gorduklerine dair kitab yazmis ve Avropada sensasiya yaratmisdi O vaxta qeder Avropada hesab edilen Boyuk Moskva knyazligi Polsanin qeyyumlugu altindadir Uc il sonra Moskvaya qayidan Peppel Muqeddes Roma imperiyasinin agenti kimi imperatricanin mektubunu getirmis ve rus cari III Ivanla gorusmusdur Peppel III Ivana teklif etdi ki o Roma papasindan kral adi almaq ucun xahis etsin Lakin III Ivan imtina etmis yalniz IV Ivan Qrozni papadan car titulunu almisdi IV Ivan Qrozni Muqeddes Roma imperiyasi ile munasibetlerin qurulmasi ucun hetta Bizans sahzadesi Zoya Paleoqolun Rusiya sarayina gelin kocmesi de Rusiya ile imperiya arasinda ve ya Roma papasi arasinda munasibetlere start vermedi Dogrudur III Ivan Italiyaya papanin yanina oz numayendesini gonderdi Onu burada ele temteraqla qarsilamisdilar ki IV Ivanin car titulu aldigi dovre qeder Roma ile Rusiya arasinda munasibetler kesilmisdi Muasir Avropa muelliflerinden biri yazirdi ki son 500 il erzinde Rusiya ozunun Avropaya aid olub olmamasini mueyyenlesdire bilmemisdir Xarici siyaseti qarsisinda Avropa ile bagli konkret vezifeler duran eski ve muasir Rusiya ozunu bu dilemmadan qurtara bilmemisdi Rusiyanin papa Italiyasi ile diplomatik munasibetlerinin olmamasi bu dovletin hec de beynelxalq munasibetler orbitinden kenarda qalmasi demek deyildi XVI esr ucun Rusiyada xarici siyaset orqanlari tesekkul tapmis Boyar dumasinda bu sahe konkret fealiyyet novune cevrilmis Rusiyanin paytaxtinda xariciler ucun sonralar Kitay qorod adini almis mehelle meydana gelmisdi Lakin Avripa olkelerinden ferqli olaraq Rusiyaya gelen sefirler elciler tacirler ehaliden tecrid olunmurdular Onlarin car sarayinda qebulu ticaret ucun imtiyazlarin verilmesi cavab elcilik heyetlerinin gonderilmesi merasim formasi almisdi Avropadan ferqli olaraq Rusiyada qonsu olkelerle sulale nigahlarina genis yer verilirdi Bir qayda olaraq elci tacirler Rusiyada olarken onlarin gelecek xidmetinden istifade edilmesi ucun teklifler verilirdi Meselen Ingilterenin Moskva sirketinin agenti Antoni Cenkinson rus carinin yaninda xidmete goturulmus ve ona Rusiya adindan Sefevilerle danisiqlar aparmaq ve muqavile imzalamaq selahiyyeti verilmisdi Cenkinson analoji selahiyyetleri Merkezi Asiya dovletlerinden ve Sefevilerden de almisdi I Pyotr Rusiyanin beynelxalq aleme cixmasi Ivan Qroznunun fealiyyeti ile six baglidir Rusiyanin I Pyotrun hakimiyyetinin sonuna qeder xarici siyaset strategiyasindan cixmayan iki vezife vardir Baltik denizi vasitesile Avropaya cixis elde etmek Qara deniz bogazlari vasitesile dunya okeanina cixmaq Bu iki vezifenin reallasmasi Rusiyani Avropanin ayrilmaz hissesine cevirdi 1547 ci ilde Ivan Qrozni Roma papasindan car titulunu aldi Bundan sonraki rus carlarinin hamisi hemin titulu dasiyirdi Rurikovicler sulalesinin son numayendesi olan IV Ivan Qrozni Rusiyanin turk tatar unsurunden temizlenmesinde menfur rol oynamis sexsiyyetlerden biri idi Bu yolda o yaxin meslehetcisi ve usaqliq dostu Andrey Kurpskini de qurban vermisdi IV Ivanin 1564 1572 ci illerde heyata kecirdiyi Opricnina siyaseti Rusiyanin xarici siyasetinde olduqca boyuk deyisikliklere getirib cixardi Ancaq bu deyisiklikler Rusiyanin xeyrine olmadi Melum oldugu kimi Polab slavyanlari vaxtile Baltik denizinin sahilinde meskunlasmis sonralar bu eraziler Kiyev Rus dovletinin himayesinde olmusdu Lakin Rusiyanin zeiflemesi uzunden Baltik denizinin sahillerinde Isvecin finlerin yasayis meskenleri peyda olmus ve bu erazi XIII XIV esrden etibaren Isvec kralliginin terkibine daxil olmus ve bu erazilerin geri qaytarilmasi ugrunda mubarize muharibeye getirib cixarmisdi Rusiyanin xarici siyasetinde Livoniya muharibesi muhum yer tuturdu Ivan Qroznunun dovrunden etibaren Boyar dumasinin icerisinden secilmic xususi istedada malik ayri ayri adamlar Avropaya ve serq olkelerinin sarayina elci kimi gonderilirdi Esas meqsed Rusiyanin kend ve mese teserrufati mallarina alici tapmaqdan ibaret olurdu Bismark sonralar yazirdi ki 3 ile yaxindir ki Rusiyanin aqrar sahelerinin mehsullarinin baslica alicisi alman knyazliqlaridir Sonralar Almaniya ile Rusiya arasinda baslanmis gomruk muharibesi bu zeminde bas vermisdi IV Ivanin dovrunden etibaren meydana gelmekde olan prikazciliq sistemi xarici siyaset ve xarici ticaret meselelerini ehate edirdi Xarici siyasetleesasen puskar ve yam prikazlari paralel mesgul olurdular Cox kecmeden bu saheye qosulan ve ordu quruculugunu heyata keciren daha iki prikaz meydana geldi Xarici kecidler RedakteSon orta esrler ve yeni dovrun evvellerinde Avropa kayzen azEdebiyyat RedakteRus dilinde Redakte Dokumentypo istorii vneshnoj politiki Francii M 1963 Evropa v srednij veka Ekonomika politika kultura Sb statej M 1972 Gurevich A Ya Pohodyvikingov M 1966 Istoriya Vizantii T 1 t 2 t 3 M 1967 Istoriya Srednih vekov Ucheb M Prosveshenie 1986 Istoriya Francii t 1 M 1972 ZaborovM A Krestovepohody M 1956 Lyublinskaya A D Fransa v nachale XVIIv 1610 1620 L 1959 Lyublinskaya A D Francuzskij absolyutizm pervoj treti XVIIv M L 1965 Saprykin Yu M Anglijskaya kolonizaciya Irlandii v XVI nach XVIIv M 1958 Chistozvanov A N Niderlandskaya burzhuaznaya revolyuciya XVIv M 1958 Shtokmar V V Ocherki po istorii Anglii XVIv L 1957Ingilis dilinde Redakte Arasdirmalar Redakte The New Cambridge Medieval History vol 6 c 1300 c 1415 2000 Michael Jones ed Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 36290 3 The New Cambridge Medieval History vol 7 c 1415 c 1500 1998 Christopher Allmand ed Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 38296 3 Brady Thomas A Jr Heiko A Oberman James D Tracy eds 1994 Handbook of European History 1400 1600 Late Middle Ages Renaissance and Reformation Leiden New York E J Brill ISBN 90 04 09762 7 Category link Category Cantor Norman 1994 The Civilization of the Middle Ages New York Harper Perennial ISBN 0 06 017033 6 Ferguson Wallace K Europe in transition 1300 1520 1962 online Hay Denys 1988 Europe in the Fourteenth and Fifteenth Centuries 2nd London Longman ISBN 0 582 49179 7 Hollister C Warren 2005 Medieval Europe A Short History 10th McGraw Hill Higher Education ISBN 0 07 295515 5 Holmes George ed 2001 The Oxford History of Medieval Europe New Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 280133 3 Category link Category Keen Maurice 1991 The Penguin History of Medieval Europe New London Penguin Books ISBN 0 14 013630 4 Koenigsberger H G Medieval Europe 400 1500 1987 excerpt Le Goff Jacques 2005 The Birth of Europe 400 1500 WileyBlackwell ISBN 0 631 22888 8 Waley Daniel Denley Peter 2001 Later Medieval Europe 1250 1520 3rd London Longman ISBN 0 582 25831 6 Xususi regionlar Redakte Abulafia David 1997 The Western Mediterranean Kingdoms The Struggle for Dominion 1200 1500 London Longman ISBN 0 582 07820 2 Duby Georges 1993 France in the Middle Ages 987 1460 From Hugh Capet to Joan of Arc New WileyBlackwell ISBN 0 631 18945 9 Fine John V A 1994 The Late Medieval Balkans A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest Reprint Ann Arbor University of Michigan Press ISBN 0 472 08260 4 Jacob E F 1961 The Fifteenth Century 1399 1485 Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 821714 5 McKisack May 1959 The Fourteenth Century 1307 1399 Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 821712 9 Mango Cyril ed 2002 The Oxford History of Byzantium Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 814098 3 Category link Category Martin Janet 2007 Medieval Russia 980 1584 2nd Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 85916 6 Najemy John M ed 2004 Italy in the Age of the Renaissance 1300 1550 New Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 870040 7 Category link Category Wandycz Piotr 2001 The Price of Freedom A History of East Central Europe from the Middle Ages to the Present 2nd London Routledge ISBN 0 415 25491 4 Ictimaiyyet Redakte Behrens Abouseif Doris 1994 Cairo of the Mamluks A History of Architecture and its Culture Reprint Ann Arbor University of Michigan Press ISBN 0 472 08260 4 Chazan Robert 2006 The Jews of Medieval Western Christendom 1000 1500 Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 61664 6 Herlihy David 1985 Medieval Households Cambridge Massachusetts London Harvard University Press ISBN 0 674 56375 1 Herlihy David 1968 Medieval Culture and Society London Macmillan ISBN 0 88133 747 1 Jordan William Chester 1996 The Great Famine Northern Europe in the Early Fourteenth Century New Jersey Princeton University Press ISBN 0 691 01134 6 Klapisch Zuber Christiane 1994 A history of women in the West New Cambridge Massachusetts London Harvard University Press ISBN 0 674 40368 1 Qara olum Redakte Benedictow Ole J 2004 The Black Death 1346 1353 The Complete History Woodbridge Boydell Press ISBN 0 85115 943 5 Herlihy David 1997 The Black Death and the transformation of the West Cambridge Massachusetts London Harvard University Press ISBN 0 7509 3202 3 Horrox Rosemary 1994 The Black Death Manchester Manchester University Press ISBN 0 7190 3497 3 Shillington Kevin 2004 Encyclopedia of African History Volume 1 1st Taylor amp Francis Inc Cambridge University Press ISBN 9781579582456 Ziegler Philip 2003 The Black Death New Sutton Sutton Publishing Ltd ISBN 0 7509 3202 3 Muharibeler Redakte Allmand Christopher 1988 The Hundred Years War England and France at War c 1300 c 1450 Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 31923 4 Chase Kenneth 2003 Firearms A Global History to 1700 Cambridge Cambridge University Press ISBN 9780521822749 Contamine Philippe 1984 War in the Middle Ages Oxford Blackwell ISBN 0 631 13142 6 Curry Anne 1993 The Hundred Years War Basingstoke Macmillan ISBN 0 333 53175 2 Davis Paul K 2001 100 Decisive Battles From Ancient Times to the Present Oxford Oxford University Press ISBN 0195143663 Keen Maurice 1984 Chivalry New Haven Yale University Press ISBN 0 300 03150 5 Verbruggen J F 1997 The Art of Warfare in Western Europe during the Middle Ages From the Eighth Century to 1340 2nd Woodbridge Boydell Press ISBN 0 85115 630 4 Iqtisadiyyat Redakte Cipolla Carlo M 1993 Before the Industrial Revolution European Society and Economy 1000 1700 3rd London Routledge ISBN 0 415 09005 9 Cipolla Carlo M ed 1993 The Fontana Economic History of Europe Volume 1 The Middle Ages 2nd New York Fontana Books ISBN 0 85527 159 0 Category link Category Postan M M 2002 Mediaeval Trade and Finance Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 52202 1 Pounds N J P 1994 An Economic History of Medieval Europe 2nd London and New York Longman ISBN 0 582 21599 4 Din Redakte Kenny Anthony 1985 Wyclif Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 287647 3 MacCulloch Diarmaid 2005 The Reformation Penguin ISBN 0 14 303538 X Ozment Steven E 1980 The Age of Reform 1250 1550 An Intellectual and Religious History of Late Medieval and Reformation Europe New Haven and London Yale University Press ISBN 0 300 02477 0 Smith John H 1970 The Great Schism 1378 London Hamilton ISBN 0 241 01520 0 Southern R W 1970 Western society and the Church in the Middle Ages Harmondsworth Penguin Books ISBN 0 14 020503 9 Elm ve incesenet Redakte Brotton Jerry 2006 The Renaissance A Very Short Introduction Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 280163 5 Burke Peter 1998 The European Renaissance Centres and Peripheries 2nd Oxford Blackwell ISBN 0 631 19845 8 Curtius Ernest Robert 1991 European Literature and the Latin Middle Ages New New York Princeton University Press ISBN 0 691 01899 5 Grant Edward 1996 The Foundations of Modern Science in the Middle Ages Their Religious Institutional and Intellectual Contexts Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 56762 9 Snyder James 2004 Northern Renaissance Art Painting Sculpture the Graphic Arts from 1350 to 1575 2nd Prentice Hall ISBN 0 13 189564 8 Welch Evelyn 2000 Art in Renaissance Italy 1350 1500 reprint Oxford Oxford University Press ISBN 0 19 284279 X Wilson David Fenwick 1990 Music of the Middle Ages New York Schirmer Books ISBN 0 02 872951 X Istinadlar Redakte Wallace K Ferguson Europe in transition 1300 1520 1962 online Austin Alchon Suzanne 2003 A pest in the land new world epidemics in a global perspective University of New Mexico Press p 21 ISBN 0 8263 2871 7 Menbe https az wikipedia org w index php title Son orta esrler amp oldid 6133826, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.