Sevil — 1949–1952-ci illərdə yazılmış lirik-psixoloji dram operası.Fikrət Əmirov, librettosu isə Cəfər Cabbarlının "Sevil" pyesi əsasında Tələt Əyyubov tərəfindən yazılmışdır. Operanın premyerası 25 dekabr 1953-cü il tarixində Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında baş tutmuşdur. Opera 1957-ci ilin nəşrində 4 pərdəli, 1962-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1967-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1976-cı ilin nəşrində 2 pərdəli, 1982-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1987-ci ilin nəşrində 3 pərdəli olmuşdur. Əsər ilkin olaraq 4 pərdədə yazılmış, sonradan isə müəllif tərəfindən redaktə edilərək 3 və 2 pərdəli variantlara uyğunlaşdırılmışdır.
Operanın musiqisiSevil | |
---|---|
| |
Bəstəkar | Fikrət Əmirov |
Librettoçu | |
Dirijor | Əfrasiyab Bədəlbəyli |
Dili | Azərbaycan dili |
Süjet | Cəfər Cabbarlının "Sevil" pyesi əsasında |
Janr | Lirik-psixoloji dram |
Pərdə |
|
Yaradılma tarixi | 1952 |
İlk səhnələşdirmə | 1953 |
Personajlar | Sevil, Balaş, Gülüş, Atakişi, Babakişi, Dilbər, Əbdüləli bəy, Məmmədəli bəy, Tafta, Gündüz. |
Premyera | 1953 Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı, Bakı |
İfaçılar |
Müasir mövzuya müraciət edən bəstəkar opera sənətinə şəhər məişətini, yeni ifadə vasitələri tələb edən yeni mühiti gətirmişdir. Fikrət Əmirovun yaradıcılığının əsas ifadə vasitəsi olan melodiya, operanın musiqisində emosional başlanğıc rolunu oynayır.ariya, ariozo, reçetativlər, ansambl və xor epizodlarını böyük sərbəstlik və ustalıqla istifadə etmişdir. Operanın musiqisində mühüm rol oynayan leytmotivlər qəhrəmanların səviyyəsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Operanın musiqi dolğunluğu, zəngin harmonik dili, orkestr rəngarəngliyi, simfonikləşmə tendensiyaları ilə diqqəti cəlb edir. Bəstəkar operada müxtəlif musiqi formalarını –Fikrət Əmirovun "Sevil" operası müasir mövzuda lirik-psixoloji janrda yazılmış ilk Azərbaycan operası olmaqla yanaşı, respublikada opera sənətinin inkişafında mühüm mərhələ oldu və bəstəkarın yenilikçi fikirlərini bir daha nümayiş etdirdi.
Tarixi
Mənbə və mövzular
Fikrət Əmirov "Sevil" operasını yazarkən azərbaycanlı dramaturq Cəfər Cabbarlının "Sevil" pyesindən təsirlənmişdir. Cəfər Cabbarlının "Sevil" dramı 1928-ci ildə tamaşaya qoyulmuş və bədii məzmununun aktuallığına görə şöhrət qazanmışdır. Cəfər Cabbarlının yaradıcılığını müasir nöqteyi-nəzərdən dəyərləndirən Elçin Əfəndiyev qeyd edir ki, "Hətta 1920-ci illərin sonu, 30-cu illərin əvvəllərində, "yeni dövr", "sovet quruculuğu" aduləçiyi ilə qələmə alınmış "Sevil", "Almaz", "Yaşar" kimi pyeslərində, zəmanənin başqa bu tipli əsərlərindən müəllifin bəşəri yüksəkliyə qalxa bilməsi ilə fərqlənir və buna görə də onların həyatı ideoloji baxımdan bəhrəsi olduqları epoxanın süqutu ilə sona yetmədi."
1952-ci ildə belə bir mövzuya müraciət etmək bəstəkar Fikrət Əmirovun öz marağının, tarixə münasibətinin və Cabbarlı yaradıcılığına məhəbbətinin ifadəsi idi. Fikrət Əmirov Cəfər Cabbarlının yaradıcılığına çox yüksək qiymət verir və onun irsinə maraq bəsləyirdi.
Fikrət Əmirov yazır ki, "Cabbarlı pyeslərinə baxarkən oradakı novator cəsarətinə heyrət etməyə bilmirsən. Hər bir əsərində təkcə forma yeniliyinə yox, bütöv bir sənətkar yeniliyinə heyran olursan. Hiss edirsən ki, "Sevil" operasını yazan sənətkar heç də "Aydın" əsərini yazan deyil, daha müdrik, daha uzağı görən, daha yeni sənətkardır. Cəfər Cabbarlı xalqının və əsrinin oğlu olduğu üçündür ki, bütün xalqlara və əsrlərə doğmadır. Mən Cabbarlının əsərlərinə vurğunam. Ancaq onun ən çox xoşuma gələn "Sevil" operasına olan məhəbbət onu mənim tərcümeyi-halıma yazmışdır. Mən "Sevil" operasını əzbərləyə-əzbərləyə ona musiqi yazmışam və hər gün də Cəfər Cabbarlının qarşısında hesabat vermişəm. Yəni hər musiqi parçasından sonra "Görəsən bu Cəfərin xoşuna gələrdimi?" deyərək öz-özümə fikirləşmişəm."
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Aslan Aslanov yazır ki, "İki qüdrətli sənətkarın – Cəfər Cabbarlının və Fikrət Əmirovun dramaturji-musiqi təfəkkürünün məhsulu olan "Sevil" operasında məhz bu inqilabın irəli sürdüyü çox mühüm sosial-ictimai problemlər öz ifadəsini tapmışdır. Başqa janrlara nisbətən operada həmin problemləri açmaq çətindir. Lakin bəstəkarımızın böyük yaradıcılıq hünəridir ki, əsərdə həm inqilab ərəfəsini, inqilab prosesini və inqilabdan sonra Azərbaycanda gedən sosial ictimai və ideoloji təbəddülatların daxili mənasını göstərə bilmiş, həm də inqilabi dəyişikliklər zəmnində insanların taleyini, xüsusən azadlığa, işığa can atan Azərbaycan qadınlığının ürək çırpıntılarını, yenilik arzularını tərənnüm etmişdir. Fikrət Əmirov bu əsərində milli musiqi dilimizin imkanlarından bacarıqla istifadə etməklə, köhnə dünyanın özlündən uçurmağa çağıran inqilabi mahnıları da məharətlə əlaqələndirmişdir. Biz bu əsərdə Fikrət musiqisinin orijinallığını bir daha görürük."
Süleyman Ələsgər qeyd edir ki, "görkəmli dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının "Sevil" pyesi musiqi dramaturgiyası üçün möhkəm əsas və bəstəkar üçün geniş yaradıcılıq imkanı vermişdir. Fikrət Əmirovun da "Sevil" pyesinə müraciət etməsini məhz bununla izah etmək olar. Bəstəkar Fikrət Əmirov və libretto müəllifi şair Tələt Əyyubov "Sevil" pyesinin əsas süjetindən istifadə edərək, onu opera janrının xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırmışdır."
Yazılması
Fikrət Əmirovun yaradıcılığında opera janrı özünəməxsus yer tutur. Bəstəkar yaradıcılığının ilkin dövrlərində, 1948-ci ildə opera janrına müraciət etmişdir. Konservatoriyanı bitirərkən o, diplom işi olaraq librettosu İsmayıl Hidayətzadəyə məxsus olan birpərdəli "Ulduz" operasını yazmışdır. Bu opera yalnız əlyazma şəklində saxlanılaraq, nəşr etdirilməmişdir. Fikrət Əmirov bu əsəri yazmaqla müəyyən təcrübələr əldə etmişdir. Bəstəkar opera janrının müəyyən üslub cəhətlərinə, ifadə vasitələrinə yiyələnə bilmişdir.
Çox mürəkkəb eyni zamanda sənətkardan böyük məsuliyyət tələb edən bir janr olan operanı yazmaqla bəstəkarın öz məqsədi var idi. "Sevil" operasının yaranmasından təxminən on il sonra Fikrət Əmirov bu haqda belə bir açıqlama verir:
Hər hansı bəstəkarın yaradıcılığında musiqinin müəyyən bir janrı o birilərinə nisbətən əsas yer tutur, aparıcı rol oynayır. Bu mənada məni daha çox opera işi məşğul edir. Opera mürəkkəb, sintetik bir janrdır. Əsl mənada opera yaradan müəllif böyük istedad sahibi olmalıdır. Hər hansı janr xalqın mənəvi tələblərinə uyğun olaraq yaranır və yaşayır. Əsassız mülahizələrlə janrlardan birinin yaxşı, digərinin pis olduğu iddia edib durmaq musiqimizə zərərdən başqa heçnə verməz. Əslində, opera vaxtı keçmiş janr yox, bəlkə, mən deyərdim ən çətin və ən müasir janrdır. |
Fikrət Əmirov operanın üzərində işə 1949-cu ildə başlamışdır. Cəfər Cabbarlının süjetinə opera yaratmaq tələbi bəstəkarın daxili istəyindən, bu yazıçının yaradıcılığına olan rəğbət hissindən irəli gəlməklə yanaşı, həm də yazıçı Mirzə İbrahimovun bu süjeti təklif etməsi ilə əlaqədar idi. Operanın librettosunu yazan şair pyesin əsas dramaturji məğzini, əsərin obrazlı dilini, iştirakçıların dəqiq səciyyəsini saxlamağa cəhd göstərmişdir. Librettoya çox yığcam şəkildə işlənmiş Azərbaycan qadının acınaqlı vəziyyəti, hüquqsuzluğunu təsvir edən proloq səhnəsi əlavə edilmişdir. Opera janrının tələbləri ilə bağlı pyesin bəzi pərdələri birləşdirilmiş, əsər yığcam şəkil almışdır. Operanın hər redaktəsində müəyyən dəyişikliklər aparılaraq bəzi səhnələr əlavə edilmiş, bəziləri çıxarılmış, iştirakçıların bir sıra çıxışlarının yeri dəyişdirilmişdir.
Əsasən Cəfər Cabbarlı pyesinin ideyasını və süjet xəttini saxlayan Fikrət Əmirov və librettoçu Tələt Əyyubov ictimai xüsusiyyətləri dərinləşdirmək məqsədi ilə operada bəzi dəyişiklər aparmışdılar. İkinci pərdəyə pyesdə olmayan inqilabi nümayiş səhnələri, operanın əvvəlində proloq daxil edilmiş, üçüncü pərdənin səhnələri də başqa cür birləşdirilmişdir. Əsərdə başqa opera janrlarının da (xüsusilə tarixi janrın) xüsusiyyətləri müşahidə edilir.
Operada hadisələrin inkişafı, kompozisiyası, dramaturji quruluşu və s. baxımdan bir çox quruluş bəstəkarın klassiklərindən, xüsusilə Pyotr İliç Çaykovski dramaturgiyasının ənənələrindən bəhrələndiyi görünür. Lakin bununla birlikdə klassik operaların kompozisiya üsulları "Sevil" operasında musiqi dilinin milli xalq cizgiləri ilə, bütün müasir intonasiya leksikası ilə sintezləşdirilir. Bu Fikrət Əmirovun klassik ənənələrə yaradıcı münasibətinin və əsərinin məzmunu, mahiyyəti ilə maraqlandığının göstəricisi idi.
Musiqilər
Operada dramaturji konfliktin əsasını mütərəqqi obrazlar qrupu (Sevil və onun dostları) və ölüb gedən dünya (Balaşın və onun mühiti) ilə təmsil olunan iki zidd ictimai qüvvənin bir-birinə qarşı qoyulması təşkil edilir. İştirakçıların ictimai və psixoloji mahiyyətlərinin bir-birinə zidd olması operada obrazlı-tematik və kompozisiya-struktura ziddiyətini şərtləndirir. İştirakçılarından xarakteristikasından ibarət olan iki musiqi mövzuları kompleksi də təzadlıdır. Hadisənin inkişafı prosesində Sevili və onun dostlarını səciyyələndirən mövzular zənginləşir, Sevilə qarşı qoyulan obrazlarla bağlı olan digər mövzular qrupu isə birinci qrup tərəfindən aradan qaldırılır.
Opera 1957-ci ilin nəşrində 4 pərdəli, 1962-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1967-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1976-cı ilin nəşrində 2 pərdəli, 1982-ci ilin nəşrində 3 pərdəli, 1987-ci ilin nəşrində 3 pərdəli olmuşdur. Əsər ilkin olaraq 4 pərdədə yazılmış, sonradan isə müəllif tərəfindən redaktə edilərək 3 və 2 pərdəli variantlara uyğunlaşdırılmışdır.
Operanın dramaturgiyasında gәrginliyin, dinamikliyin ardıcıl inkişafı, artması prinsipi böyuk rol oynayır. "Sevil" operasının dramaturgiyasında müәllif tәrәfindәn geniş istifadә olunan vә operanın musiqisindә mühüm rol oynayan leytmotivlәr, leyttemalar, qısa motiv-xarakteristikalar, motiv-xatırlamalar onun ideyasının açılmasına kömәk edir.
Operada Sevilin xarakteristikaları ilə bağlı olan leytmotivlər xüsusilə əhəmiyyətlidir. Operanın qəhrəmanının musiqi təcəssümündə ilk dəfə proloqda ifadə edilmiş Sevilin əsas leytmotivi mühüm rol oynayır. Leytmotiv iki hissədən ibarətdir: başlanğıc və əsas. Əsas hissə böyük daxili qüvvə və birinci melodiyadan yaranan təzadlı-tamamlayıcı melodiya ilə dolğunlaşır.
Operada Sevili oyanmağa çağıran leytmotivə böyük əhəmiyyət verilir. İlk dəfə Gülüşün Sevilə müraciətlə oxuduğu ariozada səslənən bu leytmoyiv operanın dramaturjo inkişafında ideyasının açılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Operada Sevil və Balaşın "şəxsi faciə" leytmotivi – həzin, dramatik-dolğun, ahəngdar mövzusu mühüm rol oynayır. Əvvəlcə hər iki qəhrəmanın hislərini səciyyələndirən həmin leytmotivi tədricən Sevil mövzusundan uzaqlaşır və yalnız Balaşın hissəsində qalır. Operanın digər iştirakçıları da leytmotivlərlə səciyyələndirilir. Operanın qəhrəmanları leytmotiv xarakteristikalarla yanaşı, ariyalarla, ariozolarla, həmçinin ansambl nömrələri ilə təqdim olunurlar.
Fikrət Əmiroun operasında müxtəlif xarakterli və tipli çoxlu ansambl nömrəsi mövcuddur. Onların içərisində xüsusilə Sevil və Balaşın dueti əhəmiyyət kəsb edir. Bu duet onların xarakteristikasını tamamlayır və dramaturji cəhətdən əsas səhnələrdə mühüm rol oynayır.
İkinci pərdədən alınmış septet bütün operanın mərkəzi ansamblı, ən yüksək nöqtəsidir. Bu nöqtə bütün iştirakçıları bir araya gətirir.
Əsər giriş hissədən, üç pərdədən və iki şəkildən ibarətdir. Birinci pərdədə Sevilin qəmli ariozosu və laylay mahnısı səslənir. Bunlarda onun öz taleyindən şikayəti eşidilir. Ariozo xalq mahnıları ruhunda yazılmışdır. Müqəddimənin kədərli melodiyasında təkildə səslənən orqan punktu üzücü məhkumluq hissini gücləndirərək, bir növ bütün ariozo üçün ümumi olan çarəsizlik əhvali-ruhiyyəsi yaradır. Mahnı melodiyasının kiçik diapozonu və onun obrazlı-emosional quruluşu arizonu həzn-lirik xalq mahnılarına – ağılara yaxınlaşdırır. Ariozonun xalq mahnısı xarakterində olması qəribə tərzdə qovuşan kədərli frazalarla, xalq nəfəsli alətlərinin melizmatik bəzəklərini xatırladan ağac nəfəs alətlərinin (xüsusilə fleytanın) çaldığı melodiya ilə də nəzərə çarpır.
Sakit, sadədil obrazı təcəssüm etdirən və aydın ifadə olunan laylay mahnısı ruhən ariozoya yaxındır. Burada vokalla duet şəklində səslənən klarnetin tembri daha sonra tez-tez Sevil mövzusunu müşayiət edərək onun leyttembrinə çevrilir. Birinci pərdədə Atakişi mahnı-rəqs xarakterli kupletlər oxuyaraq nəvəsini əyləndirir.
Birinci pərdədə Balaşın mahnısı onun sevincini, yüngülxasiyyət birindən məst olduğunu ifadə edir. Bu valsvarı kupletlərdir. Bu kupletlərdə qayğısızlıq, qəmsizlik səslənir. Daha sonra mahnının mövzusu operada leytmotiv mənası kəsb edir.
Qonaqlar – Dilbər və onun dostları, kübar şəxslər olan Əbdüləli və Məmmədəli bəylər gəlirlər. Balaşın qonaqlarını səciyyələndirən musiqinin səslənməsi nəzərə çarpacaq təzad yaradır. Dilbər obrazını təsvir edən musiqi sahəsi operanın bütün iştirakçılarının xarakteristikasından kəskin şəkildə fərqlənir. Dilbər mövzusunda XIX əsrin sentimental romansı ruhunda stilləşdirilmə, tanqo ritmi, major-minor nəzərə çarpır. Operada Dilbər obrazı əsasən mahnı və romans janrı ilə bağlıdır. Dilbər Sarasatenin "Qara çәtir" romansının intonasiyaları əsasında yazılmış mahnını oxuyur. Səadət Təhmirazıqızı yazır ki, "Dilbərin mahnısındakı təmtəraqla səslənən tanqo rəqsi Dilbərə bir yüngüllük verir və onun kübar simasının boş, gərəksiz olduğunu nəzərə çarpdırır. Mahnının mövzusu onun leytmotivinə çevrilir."
İkinci pərdədə Balaşın ariyası geniş opera ariyasıdır. O, Balaşın acı hislərini, öz səadətini itirən bir insanın faciəsini təsvir edir.
İkinci pərdədə inqilabı mahnılar eşidilir. Bu pərdədə Sevilin "Ayrı düşdüm Günduzümdәn" ariyası zorla oğlundan ayrılmış Sevilin kədərini, əzab-əziyyətini göstərir. Ariyanın əsasında dayanan Sevilin leytmotivi burada qəmli, yanıqlı səslənir, ariyanın həzin-dramatik, emosional-ifadəli musiqisi proloqla səsləşir. Ariyada intizar, kədər əhvali-ruhiyyəsi unison təhkiyə mahiyyətində olan, bir qədər deklomasiya xarakteri daşıyan improvizasiya bas-klarnet tembri vasitəsilə verilmişdir.
İkinci pərdədə monoloq üç hissədən ibarətdir. Üçüncü hissə marş musiqisidir, bu isə Varşavyankanın fonunda Sevilin ayrı-ayrı replikalarından ibarətdir. İkinci pərdə xalq içərisindən çıxmış sadə obrazların səciyyəsi ilə bağlıdır. Burada Sevilin ariozosu, Balaşla Sevilin səhnəsi, Atakişinin kupletləri, Sevilin laylası və Gülüşün ariozosu səslənir. Bu pərdənin sonunda yenə vals (natamam şəkildə) verilir.
Üçüncü pərdə isə hər iki mühitdən çıxan obrazların təsviri ilə bağlıdır. Sevilin mərkəzi ariyası, monoloqu, Balaşın hər iki ariyası burada səslənir. Dilbər bu dəfə evdə sentimental romans ifa edir. Üçüncü pərdədə epizodik olaraq yenə vals xatırlanır. Burada ansambl səhnələrinə də (sekstet, Balaş və Sevilin dueti) geniş yer verilir. Opera Balaşın "Məhv oldun, Balaş!" nidası ilə bitir və obrazın faciəviliyi operanın sonunda daha qabarıqdır. "Sevil" operası müasir tematikaya uyğun lirik-psixoloji operadır. Bu iştirakçıların şərhində, mahnı-ariozo üslubunda lirik səpkili musiqidə özünü büruzə verir.
Operanın ilk tamaşasının nümayiş edilməsindən az sonra dövri mətbuatda dərc olunan məqalələrin birində deyilirdi:
Böyük istedad sahibi olan bəstəkar Fikrət Əmirov xalq musiqisini çox gözəl bilir. Xalq sənətinə böyük məhəbbət, peşəkar ustalıq, rus və Azərbaycan klassik operası ənənələrinin diqqətlə öyrənilməsi bəstəkara mühüm yaradıcılıq qələbəsi qazanmağa kömək etdi. |
Opera çox qeyri-adi üvertüra-proloqla açılır. Bu üvertüra-proloq çox maraqlı quruluşa malikdir: simfonik orkestrin girişi, azançının çıxışı, qadın xoru, azançının çıxışı fonunda qadın xoru, orkestr postlyudiyası (Sevilin və oğlu Gündüzün leytmotivləri). Beləliklə üvertüra proloq üç bölmədən ibarətdir. Birinci və üçüncü bölmələr instrumentaldır. Üvertüra-proloqun mərkəzi bölməsi isə vokaldır.
Orqan punktu üzərində səslənən birinci mövzu məşəqqət və zorakılıqla bağlıdır. Ağır mövzu şüştər ladındadır. Faciəvi melodiyaya malik olan bu mövzunu şur ladında xalqın tutqun, eyni zamanda mübariz obrazı əvəz edir. Bu mövzu inkişaf edərək dramatik nöqtəyə çatır və onu Azançının mövzusu əvəz edir.
Fikrət Əmirovun operaları |
---|
Azanın intonasiyaları Sevilin ariyasının instrumental çalğıda, finalda Sevil keçmiş günlərini xatırlayarkən səslənir. Beləliklə, Azançının mövzusu köhnə Bakını təsvir edən leytmotiv əhəmiyyət kəsb edir. Bu mövzu (şur ladı) tez bir zamanda örtülü ağızda oxunan soprano və altlardan ibarət ikisəsli qadın xoru oxuması ilə birləşir. Sonra onu öz qadın hüquqsuzluğandan bəhs edən qadınların "Parla, günəş" xoru əvəz edir.
Xor bitdikdə yenə Azançının mövzusu səslənir. Mövzu orkestrdə müxtəlif taxta nəfəsli alətlərdə ifa edilir. Pərdə endikdə xalqın şur ladında olan mövzusu səslənir. Bu mövzudan əvvəl orkestrdə hümayun ladında qısa motivlər eşidilir. Orkestr postlyudiyası (Moderato maestoso) Sevilin mövzusu üzərində (şüştər ladı) qurulmuşdur. Sevilin mərkəzi çıxışı ("Ayrı düşdüm") bu mövzuya əsaslanır. Postlyudiyanı Gündüzün mövzusu tamamlayır. Operada xarakterlərin açılışı və inkişafı maraqlıdır.
Sevilin ilk çıxışı "Günüm qara, gecə qara" ariozosu Sevilin acı hislərini, mənəvi tənhalığını açır. Ariyanın orta hissəsində qəhrəmanın qəlbində etiraz yaranır. Sevilin laylası – bu xalq musiqisi nümunələrinə yaxın bir melodiyada qurulur. Sadə müşayiət fonunda həzin, lirik bir melodiya səslənir. Laylaya orkestr girişi Gündüzün leytmotivinə əsaslanır. Laylanın vokal partiyasında maraqlı an Sevilin zümzüməsi fonunda orkestrdə klarnet solosunun səslənməsidir. Laylanın, ümumiyyətlə kədərli ruhda olmasına baxmayaraq, sonda Sevilin bu çıxışı işıqlı şəkildə tamamlanır. Sevilin ariyasına orkestr girişi "Hümayun" muğamının intonasiyaları üzərində qurulur. Girişin başlanğıc xanəsini musiqişünas V.Şərifova-Əlixanova kədər leytmotivi kimi səciyyələndirir. Giriş bas-klarnetdə səslənərək, övladı üçün darıxan tənha ananın iztirablarını əks etdirir. Skripkaların tremlosu və altda səslənən muğam kadensiyaları bu iztirabları daha da gücləndirir. Ariyanın əsas mövzusu "Şüştər" muğamının intonasiyalarına əsaslanır. Sevilin övladına olan hisləri bu muğamın emosional dairəsi ilə açılır. Melodiya muğam intonasiyaları ("Ayrı düşdüm") ilə başlanır, sonra onun həzn, plastik, kantilena ("Aylar keçdi, illər dolandı") əvəz edir. Ariyada orkestr interlüdiyasında Sevil və Balaşın şəxsi faciə leytmotivləri səslənir.
Ariyanın ikinci hissəsi ekspressivliyi ilə seçilir. Bu hissə kulminasiyadır, Sevilin səsi onun həyəcanını, gərginliyi ekspressiv şəkildə seçilir. Vokal melodiya çox zildə, yuxarı registrdə simli alətlərin gərgin tremoloları fonunda səslənir. Sevilin monoloqu obrazın inkişafında kulminasiyadır. Bu operada ən gərgin dramatik və emosional səhnədir. Monoloq Sevilin daxilində baş verən dəyişiklikləri əks etdirir. Monoloqun patetik melodiyası çahargah ladına əsaslanır. Başlanğıc reçitativ çox zildə səslənir. Monoloqun başlanğıcı Gündüzün leytmotivi fonunda səslənir.
Balaşın mahnısı (birinci pərdədə) onun xarakterinin bir sıra cizgilərini açır. Bu ariyanın mövqeyi operanın müxtəlif redaktələrində bir birindən fərqlənir. Bəzi redaktələrdə bu ariya operanın tutqun səhnələrindən sonra verilərək, çox effektli təzad təşkil edir. Operanın son redaktəsində Balaşın bu mahnısı vals və Dilbərin sentimental romansından sonra səslənir, meşşan-mühitin ab-havası ilə səslənir. Balaşın mahnısı onun Dilbərə olan vurğunluğunu vals ritminin fonunda əks etdirir. Yüngül, uçucu vals ritmi fonunda keçən lirik-mahnıvari melodiyanın ("Aşiqinəm, mən sənin") kulminasiyası çox parlaq səslənir.
Balaşın bu mahnısı onun operada ilk çıxışı olub, yüngül xasiyyətli obrazı açır. Balaşın mərkəzi çıxışı – "Gör nə günlərə qaldın" ariyası çox genişli miqyaslı olub, onun şəxsi dramının ifadəsidir. Artıq Balaş düşkünləşib, özünün günahkar olmasını hiss edir, ariyada onun hiss və həyəcənları böyük faciəvi qüvvə ilə açılır.
Ariyaya orkestr girişi Sevil və Balaşın şəxsi faciə leytmotivi əsasındadır. Ariyanın bütün birinci hissəsi bu leytmotivə əsaslanır. Birinci hissənin mövzusu bayatı-şiraz ladındadır. İkinci hissə "özüm öz könlümü" sözləri ilə başlanaraq, Balaşın peşmançılıq hislərini ifadə edir, orkestrin həyəcanlı müşayiəti fonunda səslənir.
Balaşın "Ağla, gözüm ağla" ariyası ruhdan düşmüş, sarsılmış qəhrəmanın ağır düşüncələrini əks etdirir. Ariya üç bölmədən ibarətdir. Birinci bölmə bayatı-şiraz ladındadır. Burada Balaşın əvvəlki ariyasından fraqment səslənir. İkinci bölmə şüştər ladındadır. Ariyanın üçüncü bölməsində dramatizm çox güclüdür. Operada Sevil və Balaşın dialoq səhnələri mühüm yer tutur. İlk dialoq şəxsi faciə leytmotivinin əvvəl orkestrdə; sonra isə Sevilin partiyasında səslənməsi üzərində ("Balaş, nədir günahım") qurulur.
Sevil və Balaşın son dueti yenə şəxsi faciə leytmotivi üzərində qurulur. Son redaktədə səhnə elə bu duet səhnəsi ilə tamamlanır ("Məhv oldun Balaş"). Bu səhnədə Balaşın iztirabları, tənhalığı və peşmançılıq hisləri tam şəkildə açılır. Son duet səhnəsinin Pyotr İliç Çaykovskinin "Yevgeni Onegin" operasından Tatyana və Oneginin tamamlayıcı dueti ilə bənzərliyi musiqişünaslar tərəfindən dəfələrlə qeyd edilmişdir. Fikrət Əmirov özü bu haqda belə yazır: "Üzeyir Hacıbəylinin Azərbaycan xalq musiqisi ilə biləvasitə bağlı olan operaları ilə yanaşı, Pyotr İliç Çaykovskinin opera yaradıcılığındakı insan xarakterlərini öyrənərək, öz operamda bu iki başlanğıcı qovuşdurmağa nail oldum."
Gülüş obrazı çox mütərəqqi fikirli, azad qadın kimi təqdim olunur. O, Sevili sərbəstliyə, köləlikdən azad olmağa səsləyir. Gülüşün ariozosuna giriş onun leytmotiv əhəmiyyətini kəsb edir. Bu enerjili, mübariz xarakterli mövzu çahargah ladındadır. Giriş mövzusunun xarakteri Gülüşün kəskin, qətiyyətli reçitativ frazaları ilə səsləşir.
Ariozonun vokal partiyası orkestrin eyni səs üzərində yaradılan müşayiəti fonunda səslənir. Belə ifadə tərzi iradəli obrazı yaradır. Ariozonun mövzusu bayatı-şiraz ladındadır. Ariozonun sonunda bütün orkestrin güclü səslənməsi Gülüşün Sevilə müraciət çağırışını bir daha təsdiq edir.
Maraqlı bir obraz olan, meşşan mühitini təmsil edən Dilbər sentimental romans və mahnı ilə səciyyələnir. Operanın bir sıra əvvəlki redaktələrində əvvəlcə Dilbərin mahnısı, sonra isə sentimental romansı səslənir. Son redaktədə sentimal romans iki dəfə – valsın bir fraqmentinin səslənməsindən (birinci pərdə, birinci şəkil) sonra və üçüncü pərdədə (Balaşın evində) yenidən verilir. Salon lirikası ruhunda olan bu romansda köhnədilmiş intervallara həssas gedişlər, naz-qəmzəli forşlaqlar, orkestr müşayiətində gitara səsi təqlid edilir.
Dilbərin "Mən elə Dilbərəm" mahnısı tanqonu xatırladır. Bu mahnı son redaktədə sentimental romans, Balaşın mahnısı, Əbdüləli bəy və Məmmədəli bəyin komik duetindən sonra səslənir. Çıxışların belə yerləşdirilməsi Balaşın və Dilbərin əhatəsinin, onların mühitinin göstərilməsi ilə bağlıdır. Dilbərin mahnısında P.Sarasatenin "Qara çətir" romansının transformasiya edilmiş intonasiya və ritmləri istifadə olunmuşdur. Operada xalq içindən çıxmış sadə obrazların səciyyəsi də maraqlı tərzdə verilir.
Atakişinin kupletləri mahnıya yaxın bir tərzdə şərh olunur. Onun poetik mətni folklordan – nazlamalardan götürülmüşdür. Bayatı şəklində qurulmuş poetik mətn segah ladında oynaq, rəqsvari, eyni zamanda sadə melodiya ilə uzlaşır.
Taftanın obrazı kuplet formasında mahnıda açılır. Bu mahnının melodik cizgilərində Azançının mövzusunun bəzi intonasiyaları görünür.
Operada dramaturji münaqişə iki zidd personaj qrupunun səciyyəsinin açılışına əsaslanır. Birinci qrupu xalq və onun nümayəndələri, ikinci qrupa meşşan mühiti təşkil edir. Meşşan mühitinin nümayəndələri olan Əbdüləli bəy və Məmmədəli bəy komik-satirik planda açılır. Bu cütlüyün açılışında bəzən qrotesk cizgiləri meydana çıxır. Əbdüləli bəylə Məmmədəli bəyin duetində meyxana janrının xüsusiyyətləri görünür. Operada parlaq instrumental nömrələrdən biri olan vals mühüm mövqeyə malikdir. Vals yüngül təbiətli Dilbərin obrazı ilə assosiasiya yaradır. Müxtəlif redaktələrdə bu vals müxtəlif pərdələrdə yerləşdirilir.
İkinci pərdədə vals yenidən fraqment şəkildə səslənir. Üçüncü pərdədə Balaşın ariyasından sonra vals təkrar olunur. Vals hadisələrə lirik çalarlar gətirir, dəfələrlə təkrar olunaraq Dilbər və onun mühitini səciyyələndirir. Vals üçhissəli formadadır, bir neçə mövzuda qurulur. Uçucu xarakterli D-dur mövzusunu d-moll tonallığında Sevilin leytmotivi və "Uzundərə" xalq rəqsinin orta mövzusu əvəzləyir. Dilbərin replikaları səslənir. Xalq rəqsinin mövzusunun valsa daxil edilməsi təzadı daha da gücləndirir.
"Sevil" operasının səhnələşdirmələrindən birində musiqi rəhbəri olmuş, Əməkdar incəsənət xadimi Kazım Əliverdibəyov orkestri, xoru və ayrı-ayrı solistləri, vokal ansamblları idarə etmişdir. Dirijor operanın təfsilatını başa düşmüşdür. O, operanın yüksək bədiiliklə tamaşaçılara çatdıra bilmişdir. Kazım Əliverdibəyov özü bu barədə bu cür bildirmişdir:
"Sevil" operasının yeni redaksiyada səhnə quruluşu növbə etibarı ilə üçüncüdür. Təsadüf elə gətirib ki, mən bu operanın əvvəlki, yəni ikinci quruluşuna da dirijorluq etmişəm. İkinci quruluşla yeni quruluş arasında əsas fərq odur ki, Fikrət Əmirov partituranı yenidən işləmiş, ona yeni alətlər əlavə etmişdir. Bundan əlavə, operanın harmonik dilini də müəllif yeniləşdirmişdir. Bəstəkar yaradıcı qrupla birlikdə operanı bir qədər yığcamlaşdırmışdır. Onu da əlavə edim ki, Fikrət Əmirov həm özünə, həm də tamaşanın yaradıcı heyətinə qarşı çox tələbkar bir sənətkardır. Tamaşanın hazırlanmasında bəstəkarın şəxsi rolu çox böyükdür. O, iş prosesində həm solistlərə, həm quruluşçu rejissorlara, həm də dirijorlara, xormeysterlərə, rəssama dəyərli məsləhətlər verirdi. Yeni quruluş zamanı bizim yaradıcı heyətin üzvləri arasında həmrəylik, qarşılıqlı hörmət hökm sürürdü... |
Sənətşünaslıq namizədi Ramiz Zöhrabov qeyd edir ki, "Zəngin və tükənməz xalq musiqi intonasiyalarından, şifahi ənənəyə əsaslanan professional musiqi inciləri olan muğamlarımızdan ustalıqla istifadə edən bəstəkar, əsasən, lirik səpkidə yazdığı operaya ictimai, inqilabi ruh, müasirlik aşılamış, nəticədə dolğun, epik səciyyəli sənət əsəri yaradılmışdır. Biz Sevilin proloqda və birinci pərdədə iztirablı, qəmgin səciyyəli ariyalarından, laylasından sonrakı səhnələrdə işıqlı, nikbin intonasiyaları özündə əks etdirən vokal nömrələrin şahidi oluruq. Sevil obrazının bütün bu keyfiyyətləri Respublikanın Əməkdar artisti Fidan Qasımovanın vokal nömrələrində və oyununda bariz şəkildə nümayiş etdirilir. Tamaşaçılar onun oyununda təbiiliyə, gözəl vokal məharətinə valeh olurlar."
Aslan Aslanov yazır ki, "Gənc müğənni Fidan Qasımova "Gündüzün laylası", "Ayrı düşdüm gülümdən" ariyalarını və digər parçaları xüsusi nüfuzediciliklə oxuyur. Müğənninin ifasında vokal baxımından xüsusilə lirik parçalar son dərəcə emosional və təbiidir. Lakin bu əsrarlı gözəllik və məlahətlə müqayisədə, xüsusən yuxarı registrdə səsin böyük genişliyini tələb edən dramatik anlarda müğənni əsas məqsədə nisbətən az nail olur. Məsələn, Sevilin çadrasını ataraq Balaşın üzünə bütün günahlarını söylədiyi məqamda, ona qarşı nifrət və hiddətini qəzəblə musiqi dili ilə oxuduğu zaman bunu hiss edirik."
Səhnə dizaynı və xoreoqrafiya
Xor operanın sənətkarlıqla işlənmiş nömrələrini ifa etmişdir. Teatrın baş xormeysteri Nicat Məlikov bu işdə xüsusi fəallıq göstərmişdir. O, "Sevil" operasının yeni quruluşunu bu cür səciyyələndirmişdir:
Operanın musiqi materialı zəngin olanda əsas fikri açmaq üçün geniş yaradıcılıq imkanları yaranır. Məsələn "Sevil" operasının proloqunu alaq. Əvvəla, bu monumental simfonik lövhəni sakitcə, həyəcansız dinləmək mümkün deyil. Proloq bir növ böyük bir proqramlı simfoniyanı xatırladır... "Sevil" operasının quruluşu üzərində işləyərkən öz fərdiliyi ilə seçilən üç rəssamla yaradıcılıq ünsiyyətində olmuşam. Tamaşada proloqun hər bir rəssam tərəfindən özünəməxsus cizgilərlə yaradıldığını görmüşəm, yeni quruluşa bədii tərtibat verən rəssam Toğrul Nərimanbəyov əvvəlki quruluşlardan fərqli olaraq, proloqu başqa səpkidə, mənalı düşünmüşdür. Rəssam tamaşaya verdiyi super-pərdədə çadralı qadını daş parçasına bənzədir. Super-pərdənin arxasında bu səhnənin davamı kimi quruluşçu rejissorlar xor artistlərinə elə ustalıqla mizan vermişdilər ki, sanki bütün səhnə hərəkətsiz qara daşları xatırladır. Bu qara çadralı qadınların taleyini bütün Şərq qadınlarına aid etmək olar. Bu keyfiyyət də məhz mövzunun daha qabarıq açılmasına şərait yaradır. Bir xormeyster kimi deyə bilərəm ki, "Sevil" operasında xorlar xüsusi zövq və ustalıqla qələmə alınmışdır. Bunun nəticəsidir ki, başqa xor nömrələri ilə yanaşı, ikinci pərdədəki məşhur "Hər dəfə dərdə dözdün ay Sevil, sən" sözləri ilə başlanan xoru bu sənətin klassik nümunəsi saymaq olar. Fikrət Əmirov onu dünya opera xorları səviyyəsinə qaldıra bildirmişdir. |
Xalq artisti Toğrul Nərimanbəyov əsərin növbəti redaktələrində yeni tərtibatını vermişdir. Keçmiş Bakını, İçərişəhəri təsirli boyaların köməyi ilə xəyalda canlandıran rəssamın verdiyi tərtibat hər bir səhnənin öz musiqi dili ilə daxili uyğunluq təşkil edir, əsərin ideya-bədii məziyyətlərini anlamaqda kömək edirdi.
Teatrın baş rəssamı Əyyub Fətəliyev opera üzərində tərtibat üçün xeyli iş aparmışdır. Rəssam tamaşanı ideya və məzmununa uyğun tərtibat vermişdir. Əməkdar incəsənət xadimi Bədurə Əfqanlı opera üçün geyim eskizləri və şəkilləri yaratmışdır.
Operada işıq, paltar və rekvizitdən məharətlə istifadə edilmişdir. Teatrın baş xormeysteri Nicat Məlikov və xormeyster Rəziyyə Yusifova xor parçaları üzərində böyük həvəslə işləmiş və onun yaxşı səslənməsinə nail olmuşdular. Xüsusən ikinci pərdənin final xoru, proloq və epiloqdakı xorlar çox yaxşı təsir bağışlamışdır. Dirijor asistenti – Əməkdar artist, orkestrın konsertmeysteri Nazim Rzayev orkestrdə simli alətlər üzərində müxtəlif işlər aparmışdır.
Xalq artisti, Stalin mükafatı laureatı, teatrın baş dirijoru, sənətkar Niyazi bəstəkarın partiturasını ustalıqla açıb orkestr ilə ayrı-ayrı solistlər, xor və rəqs parçaları arasında vəhdət yaratmış, orkestrin ifasını professional səviyyədə qaldıraraq, əsərin ideyasını yüksək bədii tərzdə dinləyicilərə çatdırmağa müvəffəq olmuşdur.
Obrazlar
- Sevil – baş qəhrəman, soprano
- Balaş – Sevilin həyat yoldaşı, tenor (yüksək kişi səsi )
- Gülüş – Balaşın bacısı, messo soprano (messo ən aşağı qadın səsi soprano isə ən yuxarı qadın səsidir. Messo-soprano isə ikisi arasında bir səs tempidir)
- Atakişi – Balaşın atası, bariton(aşağı kişi səsi )
- Babakişi – Sevilin atası, tenor
- Dilbər – Balaşın iş yoldaşı, koloratura-soprano (kolorato-soprano orkestrlə olan soprano növüdür. )
- Əbdüləli bəy – avara bəy, bariton (bas) (orta kişi səsi)
- Məmmədəli bəy – avara bəy, tenor
- Tafta – Balaşın evində qulluqçu, messo soprano
- Gündüz – Balaş və Sevilin oğlu, oxumaqsız
Sevil
Fikrət Əmirovun həyat və yaradıcılıq tədqiqatçısı Səadət Təhmirazqızı bildirir ki, "Operanın mərkəzində cəhalətə qarşı üsyan edən, həyatda öz yerini axtarıb tapmağa çalışan Azərbaycan qadınının taleyi durur. Sevilin taleyi Azərbaycan qadınlarının taleyi kimi verilir."
Bəstəkar Süleyman Ələsgərov Sevil obrazını bu cür qiymətləndirir: "İnqilabda əvvəlki köhnə Bakı. Qara çadralı qadınlar öz acı həyatlarından şikayətlənirlər. Onların içərisində bir qadın tamaşaçıların diqqətini daha çox cəlb edir. Bu qadın – operada taleyi ilə tanış olacağımız Sevildir. Dramatik və çox ahəngdar səslənən xor Sevilin və bir çox sevillərin – Azərbaycan qadınlarının ağır və hüquqsuz həyatlarını təsvir edir. Xorun fonunda uzaqdakı minarədən gələn azan səsləri bu hissiyatı qüvvətləndirir. Respublikanın Xalq artisti, Stalin mükafatı laureatı Fikrət Əmirovun "Sevil" operası da belə başlayır."
"Sevil" obrazını səciyyələndirən yazıçı Elçin Əfəndiyev qeyd edir ki, "Sevil azərbaycanlı qadındır, məişəti, əxlaqı, dünyagörüşü etibarilə milli xarakterikdir, onun çadranı atması və həmin çadranın təcəssüm etdiyi ətalət və itaət dünyasına qarşı üsyanı bu bədii surətin milli özünüifadəsidir və məhz bu milli özünüifadə, xarakterin milliliyi onun arzu və istəyini ümumiləşdirir, konkret bir fərdin yox, konkret bir milli mənsubiyyətli insanın yox, bəşəri mahiyyətli qadının azadlıq mübarizəsindən xəbər verir." Sevil obrazı Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində Vera Abişeva tərəfindən ifa edilmişdir.
Balaş
Balaş obrazı 1920-ci ildə, bolşevik çevrilişindən sonrakı dövrdə iş başına gətirilən bir şəxsdir. Artıq müasir mədəni həyat yaşayan Balaş Sevildən utanır, onun həyat yoldaşı kimi tanınmasını istəmir. İş yoldaşı olan Dilbər xanımla Balaşın yaxın münasibəti operada öz əksini tapmışdır. Balaş bir müddətdən sonra evini tərk edir.
Balaş obrazını səciyyələndirən Aslan Aslanov qeyd edir ki, "münasibətlər burulğanının mərkəzində dolaşan Balaşın obrazı mahiyyətcə səciyyəvidir. O, içərisindən çıxdığı sinfin, atasının, ailəsinin, xalqının mənafeyini unutmuş, yad ictimai mühitin doğurduğu süni dalğaların belində "yuxarılara" qalxmışdır. Bu dalğaların köpüklü yalmanından möhkəm-möhkəm yapışmaq istəyən Balaşı yeni Aprel baharının küləyi, nəhayət, həyatın sərt qayalarına çırpıb bihuş halda kənara atır."
Firudin Allahverdi qeyd edir ki, "Balaş mədəni hesab etdiyi insanlar kimi olmağa çalışırdı. Amma mədəniyyət barədə düşüncələri dəqiqləşmədiyindən, mədəni hesab etdiyi davranışları sadəcə imitasiya edirdi. Balaş mədəni görünməkdən qorxurdu. Bu qorxu onu məcbur edirdi ki, ailə üzvlərini və evinin digər otaqlarını qonaqlardan gizlətsin. O, olduğu kimi görünməkdən qorxurdu, özü də çox qorxurdu. Bəlkə də o, vəziyyəti və ətrafındakı insanları real qiymətləndirsəydi, onlara görə utanmaq əvəzinə özünün və onların mədəni inkişafına çalışar, bununla da sonda məğlub olaraq tək qalmaz, başına döyməzdi." Balaş obrazı Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində Rəşid Behbudov tərəfindən ifa edilmişdir.
Libretto
Birinci pərdə
Bank qulluqçusu Balaşın evi. Kəndi ailəsindən çıxan Balaş "yüksək təbəqə"yə çatmağa can atır. Onun başı hazırda boş, yüngülxasiyyət, kübar dairələrinə mənsub qadın olan Dilbərə qarışmışdır. Ailəsi onu sıxır. Balaş savadsız həyat yoldaşı Sevilə alçaq nəzərlərlə baxır, savadsız atasından utanır. O, kobud, diqqətsiz, ürəksiz olmuşdur. Sevil əzab çəkir.
Sevilin öz taleyindәn şikayәti eşidilir. Sevil öz bədbəxtliyinin səbəbini əvvəlcə acı taleyində görür və ondan şikayətlənir. Balaşın atası Atakişinin balaca Gündüzlə (Sevilin oğlu) evə gəlməsi də Sevili qəmli düşüncələrdən ayıra bilmir. Atakişi mahnı-rəqs xarakterli kupletlər oxuya-oxuya nəvəsini əyləndirir.
Balaş şad halda evə gəlir. O, qonaqları gözləyir. Çünki Dilbər də gələn qonaqların arasında olacaqdır. Balaşın görüntüsü onun sevincini, yüngülxasiyyət kübar gözəl xanımdan məst olduğunu ifa edir. Qonaqlar – Dilbər və onun dostları, kübar avara bəylər olan Əbdüləli bəy və Məmmədəli bəy evə gəlirlər. Balaş qonaqları səciyyələndirir. Dilbərin görüntüsü yüngüllük verir və onun kübar simasının boş, gərəksiz olduğunu nəzərə çarpdırır.
Uzaq kənddən gəlmiş Babakişinin – Sevilin atasının içəri girməsi şadlıq məclisini pozur. Balaş Babakişini evdən qovur. Hiddətlənmiş Atakişi – Balaşın atası onunla birlikdə oğlunun evini tərk edir. Yüngülxasiyyət Dilbərə bənd olan Balaşın qovduğu Sevil ümidsiz bir halda gedir. Balaşın bacısı Gülüş də onun evini tərk edir.
İkinci pərdə
Küçə. Sonra isə Balaşın evi. Dilbər artıq bura köçmüşdür. Balaşın həyatı cəhənnəmə dönmüşdür. Balaş baş verən hadisə üçün acı-acı kədərlənir, təəssüf edir. O, artıq bankda neft işçisi olaraq qulluq etmir. Dilbər və onun dostları Balaşa nifrətlərini bildirirlər.
Balaşın ariyası səslənir. Balaşın acı hisləri, öz səadətini həmişəlik itirən bir insanın faciəsi bu ariya ilə təsvir edilir.
Zavod və fabriklər həyəcanla fit verirlər. İnqilabi mahnılar eşidilər. Bunu tətil edən fəhlələr oxuyurlar. Nümayişçilər görünür. Gülüş, Atakişi, Babakişi onlara qoşulurlar. Nümayiş uzaqlaşır. Boş səhnədə Sevil görünür. O, oğlundan ötrü ürəyinin kədərini boşaldır. Sevilin görüntüsü onun kədərini, əzab-əziyyətini açır.
Balaş təkdir. Sevili bihuş halda gətirirlər. O, özünə gələrək, sevinclə oğlunu bağrına basır. Dostları ilə içəri girən Dilbər Sevilin qovulmasını tələb edir. Balaş onun tələbini yerinə yetirir. Bu yerdə Sevilin qəlbində çoxdan yaranmış vüqar və etiraz hissi oyanır. O, mənfur çadranı başından açıb tullayır və and içir ki, köləliyə həmişəlik son qoyacaqdır. Sevilin görüntüsü köhnə dünyanın əleyhinə qalxan və onunla mübarizənin zəruriliyini dərk edən qəhrəman qadının obrazını açır. Onun görünüşünün əsası oyanmış iradə və etirazdır. Sevil Gülüşlə birlikdə küçəyə qaçır və nümayişçilərin coşğun kütləsinə qoşulur.
Üçüncü pərdə
Hadisələrin üzərindən on il keçmişdir. Gülüşün evində Sevilin oğlu Gündüzün anadan olan gününü bayram edirlər. Atakişi ilə Babakişi qonaqların arasındadırlar. Onlar hər ikisi artıq işləyirlər.
Balaş, Dilbər və onun dostları – Əbdüləli bəy və Məmmədəli bəy gəlirlər. Balaş fikirlidir. Gündüz atasını tanımır. Balaşın görüntüsü ikinci pərdədəki kimi, dərd, kədər obrazını təcəssüm etdirir. Sevil gəlir. O, başqalamışdır, şəndir. Onda özünə inam hiss olunur.
Sevil Moskvada oxumuş, Qadınların müstəqilliyi haqqında kitab yazmışdır. İndi o, həyatda fəal iştirak etməyə hazırlaşır. Balaş bağışlanmasını xahiş edir. Lakin Sevil qəzəblə onu itələyir. O, doğma ölkəsində əldə etdiyi səadət haqqında, yeni həyat haqqında oxuyur.
Səhnələşdirilməsi
İlk premyerası
"Sevil" operasının ilk premyerası 25 dekabr 1953-cü il tarixində baş tutmuşdur. İlk tamaşaya qədər iki dəfə ictimai baxış keçirilmişdir. 9 oktyabr 1953-cü il tarixində – operaya birinci ictimai baxışda bir sıra tənqidi fikirlər söylənilmiş, bəstəkar əsər üzərində əlavə işləmişdir. Həmin ilin 21 dekabr tarixində operaya ikinci ictimai baxış keçirilmişdir. Nəhayət, operanın ilk tamaşası böyük uğur qazanmışdır. Tamaşanı quruluşunu SSRİ Xalq artisti Mehdi Məmmədov vermişdir. Dirijor Əməkdar incəsənət xadimi Əfrasiyab Bədəlbəyli idi. Tamaşanın bədii tərtibatını Əməkdar incəsənət xadimləri Ənvər Almaszadə və İzzət Seyidova yerinə yetirmişdi. Rolların ifaçıları: Sevil – Vera Abişeva, Balaş – Rəşid Behbudov, Atakişi – Ağababa Bünyadzadə, Gülüş – Rəhilə Cabbarova və başqaları idi.
Opera ilk dəfə tamaşaya qoyulmazdan bir il əvvəl Fikrət Əmirov yazmışdı ki, "Bilirsiniz mi, "Sevil" operası hər gün mənim gözümün qabağında durur. Onun kədəri, göz yaşı, bala həsrəti, Moskvadan zəfərlə dönməsi məni düşündürür. Mən operada Cəfər Cabbarlının dediklərini musiqi vasitəsi ilə vermək istəyirəm."
Ramiz Zöhrabov qeyd edir ki, "ilk dəfə 1953-cü ildə Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrında tamaşaya qoyulan "Sevil" operası sovet opera sənətində parlaq səhifə təşkil edir. Xatırladaq ki, "Sevil" operası Azərbaycan sovet dramaturgiyasının sahibi Cəfər Cabbarlının eyniadlı dramının süjeti əsasında yazılmışdır. Librettonun müəllifi şair Tələt Əyyubovdur. Dirijorluq işini Əfrasiyab Bədəlbəyli öz üzərinə götürmüşdü. Tamaşanın bədii tərtibatını Əməkdar incəsənət xadimləri Ənvər Almaszadə və İzzət Seyidova vermişdi. Baş rollarda Vera Abişeva, Rəşid Behbudov, Rəhilə Cabbarova, Ağababa Bünyadzadə və başqaları çıxış edirdi."
Aslan Aslanov bildirir ki, "Operanın yeni quruluşu istər-istəməz onun SSRİ Xalq artisti Mehdi Məmmədovun rejissorluğu altında müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulan ilk variantını yadımıza salır. İndi də opera sevərlərin hafizəsindən silinməyən bu tamaşanın xüsusi bir şövqü və cazibədarlığı vardı. SSRİ Xalq artistləri Rəşid Behbudovun (Balaş) və Ağababa Bünyadzadənin yaratdıqları obrazlar öz təkrarolunmazlığı ilə indi də xatirimizdə qalmaqdadır. Bununla belə, librettodan doğub, opera sənətinin dinamizmini təmin etməyən müəyyən artıqlıqlar, boşluqlar da hiss olunurdu. Məsələn, Sevilin Moskvaya getməsi, oxuyub gəlməsi, yenidən Balaşla qarşılaşması əhvalatlarının təsviri əsərin opera variantı üçün bir növ artıq görünürdü. Yeni variantda isə bütün bu əhvalatlar əsərin ümumi ruhunda əks olunmuşdur. Tamaşaçı həmin prosesləri özü xəyalında yaradır."
Aslanov əlavə edir: "Yeni variantda, eyni zamanda dövrün ümumi ruhu, inqilabi hərəkatının pafosu, xalqın azadlıq axını bəstəkarın musiqi şərhi və rejissura vasitələrinin köməyi ilə bədii cəhətdən xüsusi qabarıqla verilmişdir. Xalq musiqisinə həmişə yaxın olan Fikrət Əmirov bu gözəl ənənəsini daha da dərinləşdirmiş, obrazlarını büllurlaşdırmış, ustadlıq baxımından daha da kamilləşdirmişdir."
Süleyman Ələsgərov bəhs edir ki, "Sevil operasının quruluşunu verən Respublikanın Xalq artisti Mehdi Məmmədov obrazların daxili aləmini bütün dərinliyi ilə qabarıq bir surətdə istifadə etmək üçün ayrı-ayrı musiqi parçalarından səmərəli istifadə edərək bəstəkarın partiturasını düzgün anlamış və əsərin ideyasını, onun ictimai mahiyyətini yaxşı əks etdirmişdir. Rejissor ümumiyyətlə tamaşada və xüsusən kütləvi səhnələrdə sadə, qabarıq və bütünlüklə realist səhnələr yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Hiss olunur ki, rejissor aktyor kollektivi ilə ciddi yaradıcılıq işi aparmışdır."
Ələsgərov əlavə edir ki, "Sevil əsərində ilk dəfə olaraq opera artisti kimi çıxış edən Rəşid Behbudovun yaratdığı Balaş obrazını xüsusi qeyd etməliyik. Rəşid Behbudovun ifası çox emosional və təsirlidir. Bu obrazda Rəşid Behbudov təcrübəli bir opera artisti kimi özünü göstərir. Gülüş rolunda çıxış edən Respublikanın əməkdar artisti Rəhilə Cabbarovanın vokal və artislik bacarığı onun Gülüş obrazını müvəffəqiyyətlə yaratmasına imkan yaratmışdır. Atakişi rolunu böyük məharətlə ifa edən Respublikanın Xalq artisti Ağababa Bünyadzadənin ifası operanın müvəffəqiyyətlə səslənməsi üçün vəhdət yaradır."
Digər səhnələşdirilmələr və operanın ekranlaşdırılması
"Sevil" operasının redaktəsində bəstəkarın məqsədi musiqi dramaturgiyası baxımından düzəlişlər etmək idi. Dəyişikliklər əsas etibarilə operanın son pərdəsində divertisment tamaşa səhnələrinə aid olub, həm də bir sıra ansambl səhnələrinin genişləndirilməsi məqsədi daşıyırdı. Belə ki, üçüncü pərdə də sekset, dördüncü pərdədə Sevil və Balaşın dueti yenidən yazılmış, bir çox səhnələr yeni qaydada orkestrləşdirilmişdi.
Operanın ilk redaktəsində ikinci pərdəyə inqilabi nümayiş səhnəsi gətirilmiş, dördüncü pərdəyə divertisment səhnələr əlavə edilmişdir. İkinci redaktədə ixtisarlar aparılmış, üçüncü redaktədə tamaşada divertisment səhnələri ləğv edilmişdir. Bu redaktə Sevilin xorla ifa etdiyi mahnı – epiloq apofeoz səhnəsi ilə bitir.
"Sevil" operası ikinci redaktədə Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində 8 may 1955-ci il tarixində səhnəyə qoyulmuşdu. Bu tamaşada da rolları əsas etibarilə premyeradakı artistlər ifa edirdilər. Operanın ikinci redaktəsinə əsaslanan tamaşada bəzi rolların ifaçılarında dəyişikliklər aparıldı. Belə ki, Sevil rolunda Firəngiz Əhmədova, Balaş rolunda Kazım Məmmədov çıxış edirdi.
Operanın üçüncü redaktəsi 1959-cu ilin mart ayının 21-də həyata keçirilmişdir. Tamaşaya Əfrasiyab Bədəlbəyli dirijorluq etmişdir. Sevil rolunu Firəngiz Əhmədova və Firuzə Muradova, Balaş rolunu Rəşid Behbudov ifa etmişdir. Tamaşanın rəssamlıq işini və bədii tərtibatını Əyyub Fətəliyev həyata keçirmişdir. Gülüş obrazı – Rəhilə Cabbarova, Atakişi obrazı – Ağababa Bünyadzadə, Dilbər obrazı – Nina Martirosova, M.Titarenko tərəfindən ifa edilmişdir.
Süleyman Ələsgərov yazır ki, "Baş rolları ifa edən Respublikanın Əməkdar artisti Firəngiz Əhmədovanın (Sevil), Xalq artisti Rəşid Behbudovun (Balaş) yaratdıqları obrazlar olduqca real, dolğun və inandırıcıdır. Firəngizin yüksək profesional səviyyədə ifası öz incəliyi və təbiiliyi ilə dinləyicilərin zövqünü oxşayır, obrazların daxili aləmini tamaşaçıya çatdırır. Azərbaycan xalq mahnılarının və bəstəkarların vokal əsərlərinin istedadlı ifaçısı kimi ölkəmizdə və onun xaricində məşhur olan Rəşid Behbudovun yaratdığı obrazdan bəhs etməmək olmaz. Teatra yeni cəlb edilmiş İbrahim Cəfərovun Balaş obrazı da gözəl təsir bağışlayır. İbrahim Cəfərov bu obrazı dərindən dərk etmiş, ona xas olan xarakteri ustalıqla verməyə müvəffəq olmuşdur. Gülüş rolunda çıxış edən Respublikanın əməkdar artisti Rəhilə Cabbarovanın vokal və artislik bacarığı onun Gülüş obrazını müvəffəqiyyətlə yaratmasına imkan yaratmışdır. Atakişi rolunu böyük məharətlə ifa edən Respublikanın Xalq artisti Ağababa Bünyadzadə ilə yanaşı olaraq, həmin rolda çıxış edən gənc C.Qafarovun da oyunu müvəffəqiyyətlidir."
Süleyman Ələsgərov əlavə edir ki, "İşıq, paltar və rekrivizitdən ustalıqla istifadə edilmişdir. Teatrın baş rəssamı Əyyub Fətəliyev opera üzərində tərtibatı xüsusi qeyd olunmalıdır. İstedadlı rəssam tamaşanı ideya və məzmununa uyğun tərtibat vermişdir. Əməkdar incəsənət xadimi Bədurə Əfqanlı opera üçün verdiyi geyim eskizləri təqdirəlayiqdir. Nicat Məlikov və xormeyster Rəziyyə Yusifova xor parçaları üzərində böyük həvəslə işləmiş və onun yaxşı səslənməsinə nail olmuşdular. Xüsusən ikinci pərdənin final xoru, proloq və epiloqdakı xorlar çox yaxşı təsir bağışlamışdır. Dirijor asistenti – Əməkdar artist, orkestrın konsertmeysteri Nazim Rzayev orkestrdə simli alətlər üzərində müxtəlif işlər aparmışdır. Yeri gəlmişkən qeyd etməliyik ki, "Sevil" operasının yaranması ilə əlaqədar olaraq Opera Teatrına çoxlu istedadlı gənclər cəlb edilmişdir. F.Əhmədova, F.Muradova, P.Cabbarova, İ.Cəfərov, F.Mustafayev, F.Mehdiyev, V.Bədirov, C.Qafarov, Q.Əliyev, Ş.Qasımova, X.Qurbanova və başqalarını buna misal göstərmək olar. F.Mehdiyev (Babakişi), F.Mustafayev, Q.Əliyev (Əbdüləli bəy), Respublikanın Əməkdar artisti K.Məmmədov (Məmmədəli bəy), N.Martirosova (Dilbər), Karasyova (Gülüş), Ş.Qasımova və X.Qurbanova (Tafta) da yaratdıqları obrazların bitkinliyinə diqqət yetirmişdilər. Bu aktyorların ifasında həmin obrazlar ümumi və qabarıq bir ansambl təşkil edir, bir-birini tamamlayır və operanın müvəffəqiyyətlə səslənməsi üçün vəhdət yaradır."
"Sevil" operası 1959-cu ilin mayında Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənət ongünlüyündə ifa edilmişdir. Operanın Moskvada ifası üçün Fikrət Əmirov üçüncü redaktəni hazırlamışdır. "Sevil" operasının dirijorluğu Niyazinin rəhbərliyi ilə həyata keçirilmişdir. Süleyman Ələsgərov yazır ki, "Xalq artisti, Stalin mükafatı laureatı, teatrın baş dirijoru, sənətkar Niyazi bəstəkarın partiturasını ustalıqla açıb orkestr ilə ayrı-ayrı solistlər, xor və rəqs parçaları arasında vəhdət yaratmış, orkestrin ifasını professional səviyyədə qaldıraraq, əsərin ideyasını yüksək bədii tərzdə dinləyicilərə çatdırmağa müvəffəq olmuşdur." Üçüncü redaktədə dördüncü pərdədə tamaşa xarakterli səhnələr ixtisar edilmiş, bir çox səhnələr yenidən orkestrləşdirilmişdir. Beləliklə, operanın dramaturgiyası və musiqisinə bir sıra yeniliklər gətirilmişdir.
1964-cü ildə Moskvada Pyotr İliç Çaykovski adına Konservatoriyada operanın rus dilində konsert tamaşası keçirilmişdir. Bu ifada Ümumittifaq radiosu və televiziyanın simfonik orkestri iştirak etmişdir. 1970-ci ildə "Sevil" film-operası ekranlaşdırılarkən, bəstəkar kino variantı üçün yeni redaktəni işləyib hazırlamışdır. Bu redaktə əvvəlki redaktələrdən tam fərqli idi. Librettonu Tələt Əyyubov və film operanın quruluşçu rejissoru Vladimir Qorikker hazırlamışdır. Kino sənətinin imkanları ilə bağlı burada bir sıra səhnələr ixtisar edilmiş, üçüncü pərdə də baş verən hadisələr və musiqi sıradan çıxarılmışdır. Yalnız finala orkestr girişi saxlanılmışdır.
Sevil və Balaşın dialoq səhnəsi ixtisar olunmuşdur. Nümayiş səhnəsinin əvvəlində simfonik fraqment verilir. "Sevil" operasının beşinci redaktəsində əsər iki pərdə, 15 şəkildən ibarətdir. Film-operanın ssenarisinin yazılmasında Tələt Əyyubovdan başqa filmin quruluşçu rejissoru Vladimir Qorikker də iştirak etmişdir. Burada reçitativlər ixtisar edilmiş, mənfi personajların iştirak etdiyi bir sıra səhnələr çıxarılmışdı. Mənfi iştirakçıları təmsil edən zabit Ağabəyin obrazı əlavə edilmiş, Gülüşün vokal partiyası genişləndirilmişdir. Yeni redaktədə əvvəlki redaktələrdən fərqli olaraq, Sevilin oğlu onun qızı ilə əvəz edilmişdir. Operanın bu redaktəsində daha mühüm bir yenilik Azərbaycan şairlərinin şeirlərindən səslənən epiqrafların əlavə olunmasıdır. Bunları xor ifa etmişdir.
Səadət Təhmirazqızı yazır ki, "Sevil operasının beşinci redaktəsinin yaradılmasının dəyəri və məqsədyönlülüyü əsas etibarilə müasir opera estetikasının ruhu və tələblərinə cavab verməsidir."
1970-ci ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyası tərəfindən rejissor Vladimir Qorikker "Sevil" filmi ekranlaşdırıldı. Film-operanın motivləri Fikrət Əmirovun operasının motivləri əsasında yazılmışdı. Filmin ssenarisini Vladimir Qorikker, Tələt Əyyubov və Andrey Donatov yazmışdı. Filmin quruluşçu operatoru Rasim İsmayılov, quruluşçu rəssamı isə Elbəy Rzaquliyev idi. Filmin bəstəkarı Fikrət Əmirov idi. Səs operatoru Qriqori Korenblyum idi. Filmin geyim tərtibatı Bədurə Əfqanlı tərəfindən verilmişdir. Film-operanın dirijoru Yuri Aranoviç, rəhbəri isə A.Dudiyev idi.
Filmin baş rollarını Valentina Aslanova – Sevil, Həsən Məmmədov – Balaş, – Gülüş, Səfurə İbrahimova – Dilbər, Hamlet Qurbanov – Əbdüləli bəy, Məmmədsadıq Nuriyev – Məmmədəli bəy, Həsənağa Turabov – Rüstəmov, Rza Əfqanlı – Atakişi, Ağarza Quliyev – Babakişi, Leyla Bədirbəyli – Tafta ifa edirdilər.
1977-ci ildə opera Niyazinin rəhbərliyi ilə Səmərqənddə tamaşaya qoyulmuşdur. 1980-cı ildə opera fərqli quruluşda Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyuldu. Tamaşanın dirijoru – Kazım Əliverdibəyov, rejissorları – Cənnət Səlimova və Nailə Nəzirova, rəssamı – Toğrul Nərimanbəyov, xormeysterlər – Nicat Məlikov və Cavanşir Cəfərov idi. Baş rollarda Fidan Qasımova (Sevil), Lütfiyar İmanov (Balaş), Rumiyyə Kərimova (Gülüş), Xuraman Qasımova (Dilbər), Firudin Mehdiyev (Babakişi) çıxış edirdilər. Aslan Aslanov yazır ki, "İlkin redaksiyadan fərqli olaraq, operanın indiki variantında orkestrin səsləndirilməsi, ahəng rəngarəngliyi cəhətdən də bir çox yeni və maraqlı tapıntılar olduğunu, əsərin yeni kəşflərlə zənginləşdirildiyini qeyd edən parçaları ixtisara salınmış, yaxud sıxlaşdırılmış, əsər üç pərdədən dörd pərdəyə endirilmişdir. Yeni tamaşanın əlamətdar cəhətlərindən biri budur ki, orada opera sənətimizin nisbətən yaşlı nəslinə mənsub ustalarımızla (SSRİ Xalq artisti Lütfiyar İmanov, Azərbaycan SSR Xalq artisti R.Atakişiyev) yanaşı, əsasən, gənc nəslin nümayəndələri iştirak edirdilər. Sevil obrazını yaradan gənc, istedadlı müğənni Fidan Qasımovanın rolunu aktrisanın, şübhəsiz, nailiyyəti hesab etmək olar. Bir çox klassik ariyaların gözəl, məharətli ifaçısı olan Fidanın yaradıcılığında bu obraz onun mühüm addımlarındandır, artistizm və ifaçılıq plastika baxımından onun getdikcə püxtələşəcəyinə, zənginləşəcəyinə ümidimizi bir daha artırır. SSRİ Xalq artisti Lütfiyar İmanov son dərəcə müxtəlif xarakterli şəxsiyyətlər, gözlənilməz vəziyyətlərlə rastlaşan Balaşın mürəkkəb psixoloji aləmini ifadə edən musiqi və vokal obrazlarının daxili mahiyyətinə dərindən nüfuz etmiş, istər vokal partiyasının ifası, istərsə də aktyor ustalığı baxımından yaddaqalan təsirli obraz yaratmışdır. Onun ifasında ariyalar olduqca gözəl səslənir. Aktyorun yaratdığı bu obraza vokal-səhnə təcəssümü baxımından irad tutmaq çətindir. O, səhnədə özünü sərbəst hiss edir, temperamentlidir, oyunu cazibədar, səsi qüdrətli və qəlb oxşayandır. Bununla belə, yüksək professional baxımdan bəstəkarın partituradakı idealına daha müvafiq gəlmək, obrazın mürəkkəb aləminə uyğun olmaq naminə aktyorun bəzi məqamlarda səsin müstəqilliyindən uzaqlaşmağa cəhd göstərməsi, kontilentliyə üstünlük verməsi obrazı daha təkmil edərdi."
Aslanov əlavə edir: "Xalq artisti Toğrul Nərimanbəyov əsərin növbəti redaktələrində yeni tərtibatını vermişdir. Keçmiş Bakını, İçərişəhəri təsirli boyaların köməyi ilə xəyalda canlandıran rəssamın verdiyi tərtibat hər bir səhnənin öz musiqi dili ilə daxili uyğunluq təşkil edir, əsərin ideya-bədii məziyyətlərini anlamaqda kömək edirdi. "Sevil" operasının musiqi rəhbəri, Əməkdar incəsənət xadimi Kazım Əliverdibəyov orkestri, xoru və ayrı-ayrı solistləri, vokal ansamblları idarə etmişdir. Tamaşanın quruluşçu rejissorları – Respublikanın Əməkdar incəsənət xadimləri Nailə Nəzirova və Cənnət Səlimova əsərin yeni variantında libretto və musiqi partiyasının ideya məzmununu açmaq cəhətdən xeyli zəhmət çəkmiş, yeni, müasir təsvir və ifa vasitələrindən bacarıqla istifadə edərək təsirli rejissura ansamblı yaratmışdılar. Kütləvi səhnələrin qabarıq verilməsi, əsas fikrin qırmızı xətlə bütün hadisələrdən keçməsi mövzunun ictimai fəlsəfi mənasının açılmasına səbəb olmuşdur. Əsərdə xorun yardımçı rolundan yaxşı istifadə edilmişdir."
Ramiz Zöhrabov qeyd edir ki, "Gülüş rolunda çıxış edən Respublikanın Əməkdar artisti Rumiyyə Kərimova bu obrazın öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlir. Yeganə iradımız odur ki, o, diksiya üzərində bir qədər işləsin, öz partiyasını səlisləşdirsin. Tamaşada ilk dəfə Dilbər (Edilya) rolunda oynayan vokalçıların Ümumittifaq müsabiqəsinin laureatı Xuraman Qasımovanın xüsusi qeyd etmək lazımdır. Aktrisa obrazın çirkin mənəviyyatını qabarıq göstərməyə müvəffəq olur. Balaşın atası Atakişi rolunu Ə.Haqverdiyev, Sevilin atası Babakişini – Respublikanın Əməkdar artisti Firudin Mehdiyev, Tafta rolunu isə Səfurə Əzimi inandırıcı boyalarla yaradırlar. Respublikanın Əməkdar artisti Kazım Məmmədov və artist Q.Əliyev əvvəlki quruluşlarda olduğu kimi, indi də Məmmədəli bəy və Əbdüləli bəy obrazlarında çıxış edirlər. Bu aktyorlar obrazların daxili aləminə bacarıqla nüfuz edə bilirlər. Yeni tamaşada Fidan və Xuraman Qasımovalar, Səfurə Əzimi, V.Paşayeva, D.Babayeva, V.Kərimova, A.Kogen, Ə.Haqverdiyev, A.Kərimov və başqa gənclərin qüvvəsindən səmərəli istifadə edilmişdir. Operanın tamaşaya hazırlanma prosesində məhsuldar yaradıcılıq işi aparan müəlliflə bərabər, quruluşçu rejissorlar – Respublikanın Əməkdar incəsənət xadimləri Nailə Nəzirova və Cənnət Səlimovanın, bədii tərtibatını verən Respublikanın Xalq rəssamı, Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı laureatı Toğrul Nərimanbəyovun, dirijor – Əməkdar incəsənət xadimi Kazım Əliverdibəyovun, xormeysterlər – Respublikanın Əməkdar artisti Nicat Məlikov və Cavanşir Cəfərovun əməyi təqdir edilməlidir."
1998-ci ilin noyabr ayında "Sevil" operası tam yeni bir redaktədə tamaşaya qoyuldu.Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında nümayiş etdirilən bu tamaşanın bədii rəhbəri SSRİ Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı, professor Fərhad Bədəlbəyli idi. Tamaşada Respublikanın Xalq artistləri Xuraman Qasımova (Sevil), Azər Zeynalov (Balaş), Əməkdar artist Fidan Hacıyeva (Gülüş), V.Paşayeva (Dilbər), Ş.Quliyev (Atakişi), Əli İbrahimov (Babakişi), Səfurə Əzimi (Tafta), B.Əliyev (Məmmədəli bəy), Əkrəm Poladov (Əbdüləli bəy), M.İbrahimov (Azançı) və İ.Zeynalov (Gündüz) çıxış edirdilər. Tamaşanın musiqi rəhbəri və dirijoru Cavanşir Cəfərov, quruluşçu rejissoru isə Əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyev idi.
"Sevil" operasının bu tamaşasını seyr edən Azərbaycan Respublikasının üçüncü prezidenti Heydər Əliyev bildirmişdir: "Bu çox dəyərli bir sənət əsəridir. Azərbaycan musiqisi və opera sənətinə böyük töhfədir. Ona görə də əsərin yenidən canlandırılması, səhnəyə gəlməsi Azərbaycanın mədəni həyatında, incəsənətdə, ümumiyyətlə respublikamızın ictimai həyatında mühüm hadisədir."
16 mart 2011-ci il tarixində "Mir muğam" festivalı çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində "Sevil" operası tamaşaya qoyulmuşdur. Tamaşada Azər Zeynalov Balaş obrazını, Qərinə Kərimova Sevil obrazını, Çinarə Şirin Dilbər obrazını ifa etmişdir. Tamaşaya Hafiz Quliyev tərəfindən rəhbərlik edilmişdir.
22–30 noyabr 2012-ci il tarixlərində Fikrət Əmirovun anadan olmasının 90 illik yubileyinə həsr edilmiş "Fikrət Əmirov – 90" musiqi festivalı keçirilmişdir. Festival çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində Fikrət Əmirovun "Sevil" operası nümayiş etdirilmişdir. Tamaşanın bədii rəhbəri Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı, professor Fərhad Bədəlbəyli, musiqi rəhbəri və dirijoru Əyyub Quliyev, quruluçu rejissoru Əməkdar incəsənət xadimi Hafiz Quliyev, quruluşçu rəssamı Əməkdar rəssam Tahir Tahirov idi. Tamaşada əsas rolları Xalq artisti Azər Zeynalov, əməkdar artistlər , Gülnaz İsmayılova, Səbinə Vahabzadə və başqaları ifa etmişdilər. Cəfər Cabbarlının eyniadlı dramı əsasında tamaşaya qoyulmuş opera iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılanmışdır.
2015-ci ilin oktyabr ayının 11-də Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində "Sevil" operası yenidən nümayiş etdirilmişdir. Tamaşaya Əməkdar incəsənət xadimi, Opera və Balet Teatrının baş rejissoru Hafiz Quliyev quruluş vermişdir. Əsas rolları Xalq artisti Azər Zeynalov (Balaş), (Sevil) və Gülnaz İsmayılova (Dilbər) ifa etmişdir. Operanın dirijorluq işi Əyyub Quliyev tərəfindən həyata keçirilmişdir.
2016-cı ilin 10 yanvar tarixində Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında operanın tamaşası baş tutmuşdur. Tamaşada əsas partiyaları – əməkdar artistlər İlahə Əfəndiyeva və Fərid Əliyev ifa etmişdir. Tamaşada həmçinin əməkdar artistlər Səbinə Əsədova (Gülüş), Gülnaz İsmayılova (Dilbər), Cahangir Qurbanov (Atakişi) və s. çıxış etmişdir. Tamaşanın dirijoru "Humay" milli mükafatının laureatı Əyyub Quliyev idi.
2019-cu ildə "Sevil" operasının tele-operası çəkilmişdir. Layihənin ideya müəllifi Azərbaycan Televiziyasının "Mədəniyyət" kanalının direktoru Ramil Qasımov idi. Tamaşada baş rolları əməkdar artistlər Afaq Abbasova (Sevil), Ramil Qasımov (Babaş), İnarə Babayeva (Dilbər), Səbinə Vahabzadə (Gülüş), Cahangir Qurbanov (Babakişi), Əli İbrahimov (Atakişi), xalq artisti Əkrəm Poladov (Məmmədəli bəy), Fəhmin Əhmədov və başqaları ifa etmişdilər.
Qəbulu
Fikrət Əmirovun "Sevil" operası müasir mövzuda lirik-psixoloji janrda yazılmış ilk Azərbaycan operası olmaqla yanaşı, respublikada opera sənətinin inkişafında mühüm mərhələ oldu və bəstəkarın yenilikçi fikirlərini bir daha nümayiş etdirdi. "Muzikalnaya jizn" jurnalı 1959-cu ildə yazırdı: "Fikrət Əmirovun "Sevil" operası nəinki Azərbaycan, həmçinin bütün çoxmillətli sovet musiqisinin nailiyyətidir."
Fikrət Əmirovun "Sevil" operası Üzeyir Hacıbəylinin "Koroğlu" operasından sonra yaranmış ən uğurlu və ilk tamaşalardan bu günə kimi ən yaxşı əsərlərdən biri olaraq qəbul edilir. Operanın dirijoru bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəyli 1953-cü ildə yazırdı ki, "Opera teatrının kollektivi böyük həyəcan və yaradıcılıq hissi ilə "Sevil" operası üzərində işə başladı. Bu Cəfər Cabbarlının pyesi üçün inandırıcı musiqi həllini tapmış bəstəkarın böyük yaradıcılığı uğurudur. O, yüksək peşəkarlıq səviyyəli operalar yaratmışdır. Operanln dəyərli cəhəti ondadır ki, bəstəkar qəhrəmanların şəxsi taleyini deyil, məhz yüksək vətəndaşlıq pafosu ilə sosial dramını ön plana çəkmişdir."
Bəstəkar Süleyman Ələsgərov bildirir ki, "Sevil operasının musiqisi istedadlı bəstəkar Fikrət Əmirovun Azərbaycan xalq yaradıcılığından və klassik opera ənənələrindən bacarıqla istifadə etdiyini göstərir. Respublikamızda və sovet ölkələrindən çox-çox uzaqlarda öz əsərləri ilə məşhur olan Fikrət Əmirovun musiqisini həyəcan keçirmədən dinləmək mümkün deyil, bu musiqi zövqləri oxşamağa, qəlblərə dərin yol tapmağa qalibdir."
Səadət Təhmirazqızı qeyd edir ki, "Sevil operasını uzunömürlü sənət əsəri kimi səhnədə yaşadan əsas səbəblərdən biri də əsərin yüksək dərəcə də milliliyidir. Opera əsl milli xarakter qalereyasıdır. Fikrət Əmirovun yaradıcılığındakı bu millilik biləvasitə Üzeyir Hacıbəylinin opera dramaturgiyasından bəhrələnir. İlk baxışdan bəlkə də, "Sevil" operası ilə "Koroğlu" operasının, lirik ailə dramı ilə monumental xalq qəhrəmanı epopeyasının əlaqələndirilməsi bir qədər çətindir. Lakin xalq musiqisi ilə sıx bağlılıq, iştirakçıların intonasiya baxımından dəqiq səciyyələndirilməsi – hər iki operanın müəyyənedici xüsusiyyətləridir."
Bəstəkar Qara Qarayev yazırdı: "Koroğlu operası Üzeyir Hacıbəylinin böyük və mürəkkəb yaradıcılıq yolunda kulminasiya nöqtəsi idi…Bu operanın respublikamızın opera sənətinin sonrakı inkişafına təsiri şəriksizdir. Azərbaycan bəstəkarları Üzeyir Hacıbəylinin bu dahi partiturasını öyrənərək hələ sağlığında musiqi sənətimizin klassiki olan böyük Azərbaycan bəstəkarının gözəl ənənələrini öz yaradıcılıqlarında davam etdirməlidirlər."
"Sevil" operasının biləvasitə "Koroğlu" operasının varisi olduğunu çox sərrast şəkildə musiqişünas V.Şərifova–Əlixanova belə vurğulayır: "Müştərəklik – bu operanın məzmununa nüfuz edən azadlıqsevər ruhun təcəssümündədir. Hər iki operada qəhrəmanların şəxsi taleyi xalqın taleyi ilə qovuşur… Və nəhayət, "Koroğlu" operası ilə sələflik cizgiləri musiqi planında özünü büruzə verir."
Operanı ən çox dəyərləndirən Dmitri Şostakoviç bu operanın Sovet İttifaqı respublikalarının bir çox opera teatrları səhnəsində tamaşaya qoyulmağa layiq olduğunu qeyd edirdi. Əsərin sovet lirik operasl janrının yaranması prosesində şərəfli mövqe tutması mətbuat səhifələrində vurğulanırdı.
Operanı ən çox dəyərləndirən Dmitri Şostakoviç olmuşdur. O, operanın melodik üslubuna, musiqi dilinin folklor bağlılığına böyük qiymət vermişdir. Eyni zamanda Dmitri Şostakoviç müəllifin ən qiymətli keyfiyyəti kimi səhnə spesifikasını duymaq qabiliyyətini, operanın ən dramatik məqamlarında musiqinin böyük gücə malik olması xüsusiyyətini qeyd etmişdir.
Müğənni Şövkət Məmmədova "Sevil" operasında xalq melodiyasına istinad edən bəstəkarın opera formalarından, eləcə də rus və dünya opera klassikasının musiqi-dramaturji üsullarından cəsarətlə istifadə etdiyini göstərmişdir.
Yeni operanın ərsəyə gəlməsi xalq şairi Səməd Vurğunu çox sevindirmişdir. Səməd Vurğun bu operada Fikrət Əmirovun muğam sənətinə dayaqlanan ecazkar melodiyalarına yüksək qiymət vermişdir.
Otar Taktakişvili qeyd etmişdir ki, "Sevil operasının müəllifi öz qeyri-adi istedadını göstərə bilmişdir. Onun yaradıcılığı üzvi surətdə bütün zənginliyi və rəngarəngliyi ilə hiss etdiyi xalq yaradıcılığına bağlıdır. Məhz buna görə Fikrət Əmirov melodik, səmimi, yaddaqalan musiqisi olan opera yarada bilmişdir." Mulk Rac Anaid bildirmişdir ki, "Şöhrətli Böyük Teatrda "Sevil" operasını dinlədim. Bu rəmzi, xəlqi əsərdə hər şey xoşuma gəldi."
Ümumilli lider Heydər Əliyev operanı çox bəyənmişdir. Əliyev fikirlərini bu cür qeyd etmişdir: "Mən sənətşünas, musiqişünas deyiləm və bu vəzifəni də öz üzərimə götürmək istəmirəm. Ancaq hesab edirəm ki, Fikrət Əmirov "Sevil" operası ilə yaradıcılığının ən yüksək zirvəsinə qalxmışdır. Çünki bu əsər həm müasir həyatımızın mövzusu, həm də milli musiqimiz üzərində qurulmuşdur."
Azərbaycanlı memar Fuad Əbdürrəhmanov 1960-cı ildə Bakı şəhərində "Azad qadın" heykəlini hazırlamışdır. Əbdürrəhmanov heykəli hazırlayarkən Cəfər Cabbarlının "Sevil" pyesinin və Fikrət Əmirovun "Sevil" operasının əsas qəhrəmanı olan Sevil obrazından ilhamlandığını bildirmişdir.
Qeydlər
- "Şahnaz" muğamının intonasiyaları üzərində tamamlanır.
- Bas-klarnet aləti operada leyttember əhəmiyyəti kəsb edir.
- Üçüncü redaktə buna daxildir.
- Balaşın partiyasında "Sevil bir zamanlar" sözləri ilə qurulur.
- Operanın əvvəlki redaktələrində Gülüşün iki çıxışı var: ariya (birinci pərdə) və ballada (dördüncü pərdə).
- Operadakı valsın orta hissəsində "Uzundərə" xalq rəqsinin intonasiyalarının verilməsi bu iki zidd dairə arasındakı münaqişəni daha da gücləndirir.
- Ariozo, ariya, xor, balet, bədii tərtibat və bütün səhnə komponentləri daxildir.
- "Sevil" operasının klaviri hər redaktədən sonra yenidən nəşr olunmuşdur. İlk klavir (Bakı, 1957) opera proloq, 4 pərdə və epiloqdan ibarətdir. İkinci dəfə opera 1962-ci ildə Moskvada ("Sov. kompozitor") nəşr olunmuşdur. Bu nəşrdə opera 3 pərdə 4 şəkildən ibarətdir. Üçüncü nəşrdə (1967) bu quruluş saxlanırdı. 1976-cı ilin nəşrində opera iki pərdə, 15 şəkildən ibarətdir. 1982-ci il nəşri yenə proloq və 3 pərdədən ibarətdir. 1987-ci ildə isə bu quruluş saxlanılmışdır.
- Qasımova eyni zamanda Sevil rolunda da çıxış edir.
- Fikrət Əmirov operada Dilbərin partiyasını koloratur soprano kimi qeyd etsə də, bu tamaşada Dilbərin partiyası messo-sopranoya həvala edilmişdir və a-moll tonallığında yarım ton aşağı köçürülmüşdür.
İstinadlar
- Bürcəliyev, 2019. səh. 6
- Карагичева, 1956. səh. 78
- Бернандт, 1962. səh. 264
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1957-ci ildə nəşr olunmuş klaviri. Баку: Азербайджанско государственное музыкальное издательство. 1957.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1962-ci ildə nəşr olunmuş klaviri. Москва: Советский композитор. 1962.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1967-ci ildə nəşr olunmuş klaviri. Баку. 1967.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1976-cı ildə nəşr olunmuş klaviri. Баку: "Ишыг" издательство. 1976.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1982-ci ildə nəşr olunmuş klaviri. Баку. 1982.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Sevil operasının 1987-ci ildə nəşr olunmuş klaviri. Баку. 1987.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 73
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 11
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 76
- Əfəndiyev, 2002. səh. 8
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 77
- Fikrət Əmirov. Musiqi aləmində. 1983. səh.43.
- Aslan Aslanov. "Sevil". "Kommunist qəzeti". 17 sentyabr 1980-cı il.
- Süleyman Ələsgərov. "M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında "Sevil" operası". "Ədəbiyyat və incəsənət qəzeti". 9 may 1959-cu il.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 19
- Виноградов В. С. Мир музыки Фикрета. — Б.: Язычы, 1983. — С. 23. — 129 с.
- Амиров Ф. М. Д. // Музыкальная энциклопедия / Под ред. Ю. В. Келдыша. — М.: Советская энциклопедия.
- Fikrət, Əmirov. Musiqi səhifələri. Bakı. 1978. səh. 14.
- Fikrət, Əmirov. Musiqi səhifələri. Bakı. 1978. səh. 24–15.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 86
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 78
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 78–79
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 79
- Rüfət İsmayılov. ""Sevil" operası" ( (az.)). azpress.az. May 22, 2012. 2019-07-06 tarixində . İstifadə tarixi: July 4, 2019.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 80
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 81
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 82
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 83
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 90
- Алескеров С. Стельник "3 Севиль" новая Азербайджанскя опера на сцене театра им. М.Ф.Ахундов. Газ. "Вышка". 24.01.1954 г.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 91
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 92
- В.Шарифова-Алиханова. Фикрет Амиров. Баку: "Элм". 2005. səh. səh.113.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 93
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 94
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 95
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 96
- Ramiz Zöhrabov. "Sevil operası yeni quruluşda". "Ədəbiyyat və incəsənət qəzeti". 3 oktyabr 1980-cı il.
- Əfəndiyev, 2002. səh. 14
- "Cəfər Cabbarlı – "Sevil"" ( (az.)). beypolad.wordpress.com. 2016. İstifadə tarixi: İyul 6, 2019.[ölü keçid]
- Firudin Allahverdi. . kultura.az ( (az.)). "Gündəlik Teleqraf". 2012-06-21. 2019-07-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-06.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 83-84
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 20
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 84
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 87
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 86-87
- Данилoв, Д. Опера "Севиль" Ф.Амирова. Баку. 1959. c.13.
- Dadaşova, Bəyim. "Mədəniyyətimizin 1959-cu il baharı". Kaspi. 25 aprel 2019. 2020-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-07-07.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 22
- Azərbaycan gəncləri. "Sevil çəkilir ["Sevil" film-operasının çəkilişi haqqında]". 23 oktyabr 1969.
- N. Babayev. "Sevil yenə sevilir". "Kommunist" qəzeti. 30 sentyabr 1970-ci il.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 87-88
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 88
- Шарифова-Алиханова, В. Фикрет Амиров. Баку. 2005. səh.126.
- Под ред. Г. Д. Гордусенко. Советские художественные фильмы: 1970-1971. М.: Издательство Всероссийской газеты «Нива России». 1996. c.92.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 24
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 25
- "Sevil operası yaşayır və yaşayacaqdır". "Xalq" qəzeti. 17 noyabr 1998-ci il.
- Диана Алиева. "Опера «Севиль» покорила гостей фестиваля «Мир мугама» - ФОТО" ( (rus.)). 1news.az. 17 марта, 2011. 2019-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- Azərtac Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi. ""Sevil" operasının tamaşası maraqla qarşılanmışdır" ( (az.)). azertag.az. 26 noyabr 2012. 2020-10-30 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- "Fikrət Əmirovun "Sevil" operası yenidən səhnədə" ( (az.)). Mədəniyyət. 9 oktyabr 2015. 2020-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- Ülviyyə Həsənqızı. ""Sevil" operası təqdim ediləcək" ( (az.)). report.az. 7 yanvar 2016. 2019-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- "Opera və Balet Teatrında "Sevil" operasının tamaşası keçiriləcək" ( (az.)). m.salamnews.org. 8 yanvar 2016. 2019-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- ( (az.)). bakunews.az. 15 aprel 2019. 2019-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 74
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 12
- Azərbaycan Milli Kitabxanası, 2012. səh. 11-12
- Караев, К. Узеир Гаджибеков. Основоположник азербайджанского оперного искусства. Баку: АН Аз.ССР № 12. 1948. стр.44, 46.
- Шарифова-Алиханова, В. Фикрет Амиров. Баку. 2005. səh.102–103.
- Шостакович, Д. "Закрепить творческие успехи". Газ. Бак. Рабочий. 30/III/1956.
- "Путь советской музыки-путь народности и реализма". Газ. Правда. 8/VI-1958 г.
- Мирзаева, С. Фикрет Амиров. Баку. 1983. səh.29–37.
- Təhmirazqızı, 2012. səh. 72
- Известия, Газета Азербайджанские. . azerizv.az ( (rus.)). 4 April 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 may 2018.
Ədəbiyyat
- Bürcəliyev, Anar. Opera səhnəmizin Koroğlusundan Vaqifinədək. İmran Axundovun yeni monoqrafiyası haqqında. Bakı: Ədalət. 2019.
- Təhmirazqızı, S. Fikrət Əmirov. Bakı: Aspoliqraf. 2012.
- Azərbaycan Milli Kitabxanası. Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri. Fikrət Əmirov-90. Bakı: Elm. 2012.
- Əfəndiyev, Elçin. Şəxsiyyət və zaman. Bakı. 2002.
- Бернандт, Г. Словарь опер, впервые поставленных или изданных в дореволюционной России и в СССР, 1736-1959. М.: Советский композитор. 1962. 554 səh.
- Карагичева, Л. В. Азербайджанская ССР. М.: Государственное музыкальное издательство. 1956. 100 səh.
Həmçinin bax
- Sevil (pyes)
- Fikrət Əmirov
- (Azərbaycan klassik musiqisi)
- Fikrət Əmirovun əsərlərinin siyahısı
Xarici keçidlər
- А.Гозенпуд. "Опера Фикрета Амирова «Севиль»" ( (rus.)). classic-music.ru. 29-07-2011. İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- Mirmehdi Ağaoğlu. "Azərbaycanda ilk dəfə tele-opera çəkilib". Mədəniyyət ( (az.)). ona.az. 15 aprel 2019. İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
- Лейла Абдуллаева. "«СЕВИЛЬ» - драма Джафара Джабарлы и опера Фикрета Амирова". p.3 ( (rus.)). harmony.musigi-dunya.az. İstifadə tarixi: 7 iyul 2019.
portalı portalı portalı |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Sevil deqiqlesdirme Sevil 1949 1952 ci illerde yazilmis lirik psixoloji dram operasi Operanin musiqisi Fikret Emirov librettosu ise Cefer Cabbarlinin Sevil pyesi esasinda Telet Eyyubov terefinden yazilmisdir Operanin premyerasi 25 dekabr 1953 cu il tarixinde Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda bas tutmusdur Opera 1957 ci ilin nesrinde 4 perdeli 1962 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1967 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1976 ci ilin nesrinde 2 perdeli 1982 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1987 ci ilin nesrinde 3 perdeli olmusdur Eser ilkin olaraq 4 perdede yazilmis sonradan ise muellif terefinden redakte edilerek 3 ve 2 perdeli variantlara uygunlasdirilmisdir SevilOperanin Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda muasir sehnelesdirmesinin afisasiBestekar Fikret EmirovLibrettocuDirijor Efrasiyab BedelbeyliDili Azerbaycan diliSujet Cefer Cabbarlinin Sevil pyesi esasindaJanr Lirik psixoloji dramPerde 1957 ci ilin nesrinde 4 perdeli 1962 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1967 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1976 ci ilin nesrinde 2 perdeli 1982 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1987 ci ilin nesrinde 3 perdeliYaradilma tarixi 1952Ilk sehnelesdirme 1953Personajlar Sevil Balas Gulus Atakisi Babakisi Dilber Ebduleli bey Memmedeli bey Tafta Gunduz Premyera 1953 Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatri BakiIfacilar Resid Behbudov Rehile Cabbarova Agababa Bunyadzade Muasir movzuya muraciet eden bestekar opera senetine seher meisetini yeni ifade vasiteleri teleb eden yeni muhiti getirmisdir Fikret Emirovun yaradiciliginin esas ifade vasitesi olan melodiya operanin musiqisinde emosional baslangic rolunu oynayir Operanin musiqi dolgunlugu zengin harmonik dili orkestr rengarengliyi simfoniklesme tendensiyalari ile diqqeti celb edir Bestekar operada muxtelif musiqi formalarini ariya ariozo recetativler ansambl ve xor epizodlarini boyuk serbestlik ve ustaliqla istifade etmisdir Operanin musiqisinde muhum rol oynayan leytmotivler qehremanlarin seviyyesinde boyuk ehemiyyet kesb edir Fikret Emirovun Sevil operasi muasir movzuda lirik psixoloji janrda yazilmis ilk Azerbaycan operasi olmaqla yanasi respublikada opera senetinin inkisafinda muhum merhele oldu ve bestekarin yenilikci fikirlerini bir daha numayis etdirdi TarixiMenbe ve movzular Fikret Emirovun Sevil operasini yazarken ilhamlandigi Sevil pyesinin muellifi azerbaycanli dramaturq Cefer Cabbarli Fikret Emirov Sevil operasini yazarken azerbaycanli dramaturq Cefer Cabbarlinin Sevil pyesinden tesirlenmisdir Cefer Cabbarlinin Sevil drami 1928 ci ilde tamasaya qoyulmus ve bedii mezmununun aktualligina gore sohret qazanmisdir Cefer Cabbarlinin yaradiciligini muasir noqteyi nezerden deyerlendiren Elcin Efendiyev qeyd edir ki Hetta 1920 ci illerin sonu 30 cu illerin evvellerinde yeni dovr sovet quruculugu aduleciyi ile qeleme alinmis Sevil Almaz Yasar kimi pyeslerinde zemanenin basqa bu tipli eserlerinden muellifin beseri yuksekliye qalxa bilmesi ile ferqlenir ve buna gore de onlarin heyati ideoloji baximdan behresi olduqlari epoxanin suqutu ile sona yetmedi 1952 ci ilde bele bir movzuya muraciet etmek bestekar Fikret Emirovun oz maraginin tarixe munasibetinin ve Cabbarli yaradiciligina mehebbetinin ifadesi idi Fikret Emirov Cefer Cabbarlinin yaradiciligina cox yuksek qiymet verir ve onun irsine maraq besleyirdi Fikret Emirov yazir ki Cabbarli pyeslerine baxarken oradaki novator cesaretine heyret etmeye bilmirsen Her bir eserinde tekce forma yeniliyine yox butov bir senetkar yeniliyine heyran olursan Hiss edirsen ki Sevil operasini yazan senetkar hec de Aydin eserini yazan deyil daha mudrik daha uzagi goren daha yeni senetkardir Cefer Cabbarli xalqinin ve esrinin oglu oldugu ucundur ki butun xalqlara ve esrlere dogmadir Men Cabbarlinin eserlerine vurgunam Ancaq onun en cox xosuma gelen Sevil operasina olan mehebbet onu menim tercumeyi halima yazmisdir Men Sevil operasini ezberleye ezberleye ona musiqi yazmisam ve her gun de Cefer Cabbarlinin qarsisinda hesabat vermisem Yeni her musiqi parcasindan sonra Goresen bu Ceferin xosuna gelerdimi deyerek oz ozume fikirlesmisem Azerbaycan Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu felsefe elmleri doktoru professor Aslan Aslanov yazir ki Iki qudretli senetkarin Cefer Cabbarlinin ve Fikret Emirovun dramaturji musiqi tefekkurunun mehsulu olan Sevil operasinda mehz bu inqilabin ireli surduyu cox muhum sosial ictimai problemler oz ifadesini tapmisdir Basqa janrlara nisbeten operada hemin problemleri acmaq cetindir Lakin bestekarimizin boyuk yaradiciliq huneridir ki eserde hem inqilab erefesini inqilab prosesini ve inqilabdan sonra Azerbaycanda geden sosial ictimai ve ideoloji tebeddulatlarin daxili menasini gostere bilmis hem de inqilabi deyisiklikler zemninde insanlarin taleyini xususen azadliga isiga can atan Azerbaycan qadinliginin urek cirpintilarini yenilik arzularini terennum etmisdir Fikret Emirov bu eserinde milli musiqi dilimizin imkanlarindan bacariqla istifade etmekle kohne dunyanin ozlunden ucurmaga cagiran inqilabi mahnilari da meharetle elaqelendirmisdir Biz bu eserde Fikret musiqisinin orijinalligini bir daha goruruk Suleyman Elesger qeyd edir ki gorkemli dramaturqumuz Cefer Cabbarlinin Sevil pyesi musiqi dramaturgiyasi ucun mohkem esas ve bestekar ucun genis yaradiciliq imkani vermisdir Fikret Emirovun da Sevil pyesine muraciet etmesini mehz bununla izah etmek olar Bestekar Fikret Emirov ve libretto muellifi sair Telet Eyyubov Sevil pyesinin esas sujetinden istifade ederek onu opera janrinin xususiyyetlerine uygunlasdirmisdir Yazilmasi Fikret Emirovun yaradiciliginda opera janri ozunemexsus yer tutur Bestekar yaradiciliginin ilkin dovrlerinde 1948 ci ilde opera janrina muraciet etmisdir Konservatoriyani bitirerken o diplom isi olaraq librettosu Ismayil Hidayetzadeye mexsus olan birperdeli Ulduz operasini yazmisdir Bu opera yalniz elyazma seklinde saxlanilaraq nesr etdirilmemisdir Fikret Emirov bu eseri yazmaqla mueyyen tecrubeler elde etmisdir Bestekar opera janrinin mueyyen uslub cehetlerine ifade vasitelerine yiyelene bilmisdir Cox murekkeb eyni zamanda senetkardan boyuk mesuliyyet teleb eden bir janr olan operani yazmaqla bestekarin oz meqsedi var idi Sevil operasinin yaranmasindan texminen on il sonra Fikret Emirov bu haqda bele bir aciqlama verir Her hansi bestekarin yaradiciliginda musiqinin mueyyen bir janri o birilerine nisbeten esas yer tutur aparici rol oynayir Bu menada meni daha cox opera isi mesgul edir Opera murekkeb sintetik bir janrdir Esl menada opera yaradan muellif boyuk istedad sahibi olmalidir Her hansi janr xalqin menevi teleblerine uygun olaraq yaranir ve yasayir Esassiz mulahizelerle janrlardan birinin yaxsi digerinin pis oldugu iddia edib durmaq musiqimize zererden basqa hecne vermez Eslinde opera vaxti kecmis janr yox belke men deyerdim en cetin ve en muasir janrdir Fikret Emirov operanin uzerinde ise 1949 cu ilde baslamisdir Cefer Cabbarlinin sujetine opera yaratmaq telebi bestekarin daxili isteyinden bu yazicinin yaradiciligina olan regbet hissinden ireli gelmekle yanasi hem de yazici Mirze Ibrahimovun bu sujeti teklif etmesi ile elaqedar idi Operanin librettosunu yazan sair pyesin esas dramaturji megzini eserin obrazli dilini istirakcilarin deqiq seciyyesini saxlamaga cehd gostermisdir Librettoya cox yigcam sekilde islenmis Azerbaycan qadinin acinaqli veziyyeti huquqsuzlugunu tesvir eden proloq sehnesi elave edilmisdir Opera janrinin telebleri ile bagli pyesin bezi perdeleri birlesdirilmis eser yigcam sekil almisdir Operanin her redaktesinde mueyyen deyisiklikler aparilaraq bezi sehneler elave edilmis bezileri cixarilmis istirakcilarin bir sira cixislarinin yeri deyisdirilmisdir Esasen Cefer Cabbarli pyesinin ideyasini ve sujet xettini saxlayan Fikret Emirov ve librettocu Telet Eyyubov ictimai xususiyyetleri derinlesdirmek meqsedi ile operada bezi deyisikler aparmisdilar Ikinci perdeye pyesde olmayan inqilabi numayis sehneleri operanin evvelinde proloq daxil edilmis ucuncu perdenin sehneleri de basqa cur birlesdirilmisdir Eserde basqa opera janrlarinin da xususile tarixi janrin xususiyyetleri musahide edilir Operada hadiselerin inkisafi kompozisiyasi dramaturji qurulusu ve s baximdan bir cox qurulus bestekarin klassiklerinden xususile Pyotr Ilic Caykovski dramaturgiyasinin enenelerinden behrelendiyi gorunur Lakin bununla birlikde klassik operalarin kompozisiya usullari Sevil operasinda musiqi dilinin milli xalq cizgileri ile butun muasir intonasiya leksikasi ile sintezlesdirilir Bu Fikret Emirovun klassik enenelere yaradici munasibetinin ve eserinin mezmunu mahiyyeti ile maraqlandiginin gostericisi idi MusiqilerUvertura proloq source source Dovlet Akademik Boyuk Teatr Simfonik Orkestri Umumsoyuz Radio Xoru dirijor Niyazi solist Lutfiyar Imanov Vladimir Atlantov Balasin birinci ariyasi source source Balasin birinci ariyasi Vladimir Atlantovun ifasinda Lutfiyar Imanov Balasin ikinci ariyasi source source Balasin ikinci ariyasi Lutfiyar Imanovun ifasinda Azerbaycan Dovlet Simfonik Orkestri dirijor Faiq Mustafayev 1970 ci il Karina Kerimova Sevilin ariyasi source source Sevilin ariyasi Karina Kerimovanin ifasinda Azerbaycan Dovlet Simfonik Orkestri dirijor Yalcin Adigozelov 1997 ci il Mara Huseynova Dilberin negmesi source source Dilberin negmesi Mara Huseynovanin ifasinda Dirijor Mustafa Mehmandarov Bu fayllarin oxunmasinda problem var Bax media komek Operada dramaturji konfliktin esasini mutereqqi obrazlar qrupu Sevil ve onun dostlari ve olub geden dunya Balasin ve onun muhiti ile temsil olunan iki zidd ictimai quvvenin bir birine qarsi qoyulmasi teskil edilir Istirakcilarin ictimai ve psixoloji mahiyyetlerinin bir birine zidd olmasi operada obrazli tematik ve kompozisiya struktura ziddiyetini sertlendirir Istirakcilarindan xarakteristikasindan ibaret olan iki musiqi movzulari kompleksi de tezadlidir Hadisenin inkisafi prosesinde Sevili ve onun dostlarini seciyyelendiren movzular zenginlesir Sevile qarsi qoyulan obrazlarla bagli olan diger movzular qrupu ise birinci qrup terefinden aradan qaldirilir Opera 1957 ci ilin nesrinde 4 perdeli 1962 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1967 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1976 ci ilin nesrinde 2 perdeli 1982 ci ilin nesrinde 3 perdeli 1987 ci ilin nesrinde 3 perdeli olmusdur Eser ilkin olaraq 4 perdede yazilmis sonradan ise muellif terefinden redakte edilerek 3 ve 2 perdeli variantlara uygunlasdirilmisdir Operanin dramaturgiyasinda gәrginliyin dinamikliyin ardicil inkisafi artmasi prinsipi boyuk rol oynayir Sevil operasinin dramaturgiyasinda muәllif tәrәfindәn genis istifadә olunan vә operanin musiqisindә muhum rol oynayan leytmotivlәr leyttemalar qisa motiv xarakteristikalar motiv xatirlamalar onun ideyasinin acilmasina komәk edir Operada Sevilin xarakteristikalari ile bagli olan leytmotivler xususile ehemiyyetlidir Operanin qehremaninin musiqi tecessumunde ilk defe proloqda ifade edilmis Sevilin esas leytmotivi muhum rol oynayir Leytmotiv iki hisseden ibaretdir baslangic ve esas Esas hisse boyuk daxili quvve ve birinci melodiyadan yaranan tezadli tamamlayici melodiya ile dolgunlasir Operada Sevili oyanmaga cagiran leytmotive boyuk ehemiyyet verilir Ilk defe Gulusun Sevile muracietle oxudugu ariozada seslenen bu leytmoyiv operanin dramaturjo inkisafinda ideyasinin acilmasinda muhum ehemiyyet kesb edir Operada Sevil ve Balasin sexsi facie leytmotivi hezin dramatik dolgun ahengdar movzusu muhum rol oynayir Evvelce her iki qehremanin hislerini seciyyelendiren hemin leytmotivi tedricen Sevil movzusundan uzaqlasir ve yalniz Balasin hissesinde qalir Operanin diger istirakcilari da leytmotivlerle seciyyelendirilir Operanin qehremanlari leytmotiv xarakteristikalarla yanasi ariyalarla ariozolarla hemcinin ansambl nomreleri ile teqdim olunurlar Fikret Emiroun operasinda muxtelif xarakterli ve tipli coxlu ansambl nomresi movcuddur Onlarin icerisinde xususile Sevil ve Balasin dueti ehemiyyet kesb edir Bu duet onlarin xarakteristikasini tamamlayir ve dramaturji cehetden esas sehnelerde muhum rol oynayir Ikinci perdeden alinmis septet butun operanin merkezi ansambli en yuksek noqtesidir Bu noqte butun istirakcilari bir araya getirir Eser giris hisseden uc perdeden ve iki sekilden ibaretdir Birinci perdede Sevilin qemli ariozosu ve laylay mahnisi seslenir Bunlarda onun oz taleyinden sikayeti esidilir Ariozo xalq mahnilari ruhunda yazilmisdir Muqeddimenin kederli melodiyasinda tekilde seslenen orqan punktu uzucu mehkumluq hissini guclendirerek bir nov butun ariozo ucun umumi olan caresizlik ehvali ruhiyyesi yaradir Mahni melodiyasinin kicik diapozonu ve onun obrazli emosional qurulusu arizonu hezn lirik xalq mahnilarina agilara yaxinlasdirir Ariozonun xalq mahnisi xarakterinde olmasi qeribe terzde qovusan kederli frazalarla xalq nefesli aletlerinin melizmatik bezeklerini xatirladan agac nefes aletlerinin xususile fleytanin caldigi melodiya ile de nezere carpir Sakit sadedil obrazi tecessum etdiren ve aydin ifade olunan laylay mahnisi ruhen ariozoya yaxindir Burada vokalla duet seklinde seslenen klarnetin tembri daha sonra tez tez Sevil movzusunu musayiet ederek onun leyttembrine cevrilir Birinci perdede Atakisi mahni reqs xarakterli kupletler oxuyaraq nevesini eylendirir Birinci perdede Balasin mahnisi onun sevincini yungulxasiyyet birinden mest oldugunu ifade edir Bu valsvari kupletlerdir Bu kupletlerde qaygisizliq qemsizlik seslenir Daha sonra mahninin movzusu operada leytmotiv menasi kesb edir Qonaqlar Dilber ve onun dostlari kubar sexsler olan Ebduleli ve Memmedeli beyler gelirler Balasin qonaqlarini seciyyelendiren musiqinin seslenmesi nezere carpacaq tezad yaradir Dilber obrazini tesvir eden musiqi sahesi operanin butun istirakcilarinin xarakteristikasindan keskin sekilde ferqlenir Dilber movzusunda XIX esrin sentimental romansi ruhunda stillesdirilme tanqo ritmi major minor nezere carpir Operada Dilber obrazi esasen mahni ve romans janri ile baglidir Dilber Sarasatenin Qara cәtir romansinin intonasiyalari esasinda yazilmis mahnini oxuyur Seadet Tehmiraziqizi yazir ki Dilberin mahnisindaki temteraqla seslenen tanqo reqsi Dilbere bir yungulluk verir ve onun kubar simasinin bos gereksiz oldugunu nezere carpdirir Mahninin movzusu onun leytmotivine cevrilir Ikinci perdede Balasin ariyasi genis opera ariyasidir O Balasin aci hislerini oz seadetini itiren bir insanin faciesini tesvir edir Ikinci perdede inqilabi mahnilar esidilir Bu perdede Sevilin Ayri dusdum Gunduzumdәn ariyasi zorla oglundan ayrilmis Sevilin kederini ezab eziyyetini gosterir Ariyanin esasinda dayanan Sevilin leytmotivi burada qemli yaniqli seslenir ariyanin hezin dramatik emosional ifadeli musiqisi proloqla seslesir Ariyada intizar keder ehvali ruhiyyesi unison tehkiye mahiyyetinde olan bir qeder deklomasiya xarakteri dasiyan improvizasiya bas klarnet tembri vasitesile verilmisdir Ikinci perdede monoloq uc hisseden ibaretdir Ucuncu hisse mars musiqisidir bu ise Varsavyankanin fonunda Sevilin ayri ayri replikalarindan ibaretdir Ikinci perde xalq icerisinden cixmis sade obrazlarin seciyyesi ile baglidir Burada Sevilin ariozosu Balasla Sevilin sehnesi Atakisinin kupletleri Sevilin laylasi ve Gulusun ariozosu seslenir Bu perdenin sonunda yene vals natamam sekilde verilir Ucuncu perde ise her iki muhitden cixan obrazlarin tesviri ile baglidir Sevilin merkezi ariyasi monoloqu Balasin her iki ariyasi burada seslenir Dilber bu defe evde sentimental romans ifa edir Ucuncu perdede epizodik olaraq yene vals xatirlanir Burada ansambl sehnelerine de sekstet Balas ve Sevilin dueti genis yer verilir Opera Balasin Mehv oldun Balas nidasi ile bitir ve obrazin facieviliyi operanin sonunda daha qabariqdir Sevil operasi muasir tematikaya uygun lirik psixoloji operadir Bu istirakcilarin serhinde mahni ariozo uslubunda lirik sepkili musiqide ozunu buruze verir Operanin ilk tamasasinin numayis edilmesinden az sonra dovri metbuatda derc olunan meqalelerin birinde deyilirdi Boyuk istedad sahibi olan bestekar Fikret Emirov xalq musiqisini cox gozel bilir Xalq senetine boyuk mehebbet pesekar ustaliq rus ve Azerbaycan klassik operasi enenelerinin diqqetle oyrenilmesi bestekara muhum yaradiciliq qelebesi qazanmaga komek etdi Opera cox qeyri adi uvertura proloqla acilir Bu uvertura proloq cox maraqli qurulusa malikdir simfonik orkestrin girisi azancinin cixisi qadin xoru azancinin cixisi fonunda qadin xoru orkestr postlyudiyasi Sevilin ve oglu Gunduzun leytmotivleri Belelikle uvertura proloq uc bolmeden ibaretdir Birinci ve ucuncu bolmeler instrumentaldir Uvertura proloqun merkezi bolmesi ise vokaldir Orqan punktu uzerinde seslenen birinci movzu meseqqet ve zorakiliqla baglidir Agir movzu suster ladindadir Facievi melodiyaya malik olan bu movzunu sur ladinda xalqin tutqun eyni zamanda mubariz obrazi evez edir Bu movzu inkisaf ederek dramatik noqteye catir ve onu Azancinin movzusu evez edir Fikret Emirovun operalariUlduz 1948 Sevil 1953 Eserlerinin siyahisibr Azanin intonasiyalari Sevilin ariyasinin instrumental calgida finalda Sevil kecmis gunlerini xatirlayarken seslenir Belelikle Azancinin movzusu kohne Bakini tesvir eden leytmotiv ehemiyyet kesb edir Bu movzu sur ladi tez bir zamanda ortulu agizda oxunan soprano ve altlardan ibaret ikisesli qadin xoru oxumasi ile birlesir Sonra onu oz qadin huquqsuzlugandan behs eden qadinlarin Parla gunes xoru evez edir Xor bitdikde yene Azancinin movzusu seslenir Movzu orkestrde muxtelif taxta nefesli aletlerde ifa edilir Perde endikde xalqin sur ladinda olan movzusu seslenir Bu movzudan evvel orkestrde humayun ladinda qisa motivler esidilir Orkestr postlyudiyasi Moderato maestoso Sevilin movzusu uzerinde suster ladi qurulmusdur Sevilin merkezi cixisi Ayri dusdum bu movzuya esaslanir Postlyudiyani Gunduzun movzusu tamamlayir Operada xarakterlerin acilisi ve inkisafi maraqlidir Sevilin ilk cixisi Gunum qara gece qara ariozosu Sevilin aci hislerini menevi tenhaligini acir Ariyanin orta hissesinde qehremanin qelbinde etiraz yaranir Sevilin laylasi bu xalq musiqisi numunelerine yaxin bir melodiyada qurulur Sade musayiet fonunda hezin lirik bir melodiya seslenir Laylaya orkestr girisi Gunduzun leytmotivine esaslanir Laylanin vokal partiyasinda maraqli an Sevilin zumzumesi fonunda orkestrde klarnet solosunun seslenmesidir Laylanin umumiyyetle kederli ruhda olmasina baxmayaraq sonda Sevilin bu cixisi isiqli sekilde tamamlanir Sevilin ariyasina orkestr girisi Humayun mugaminin intonasiyalari uzerinde qurulur Girisin baslangic xanesini musiqisunas V Serifova Elixanova keder leytmotivi kimi seciyyelendirir Giris bas klarnetde seslenerek ovladi ucun darixan tenha ananin iztirablarini eks etdirir Skripkalarin tremlosu ve altda seslenen mugam kadensiyalari bu iztirablari daha da guclendirir Ariyanin esas movzusu Suster mugaminin intonasiyalarina esaslanir Sevilin ovladina olan hisleri bu mugamin emosional dairesi ile acilir Melodiya mugam intonasiyalari Ayri dusdum ile baslanir sonra onun hezn plastik kantilena Aylar kecdi iller dolandi evez edir Ariyada orkestr interludiyasinda Sevil ve Balasin sexsi facie leytmotivleri seslenir Ariyanin ikinci hissesi ekspressivliyi ile secilir Bu hisse kulminasiyadir Sevilin sesi onun heyecanini gerginliyi ekspressiv sekilde secilir Vokal melodiya cox zilde yuxari registrde simli aletlerin gergin tremololari fonunda seslenir Sevilin monoloqu obrazin inkisafinda kulminasiyadir Bu operada en gergin dramatik ve emosional sehnedir Monoloq Sevilin daxilinde bas veren deyisiklikleri eks etdirir Monoloqun patetik melodiyasi cahargah ladina esaslanir Baslangic recitativ cox zilde seslenir Monoloqun baslangici Gunduzun leytmotivi fonunda seslenir Balasin mahnisi birinci perdede onun xarakterinin bir sira cizgilerini acir Bu ariyanin movqeyi operanin muxtelif redaktelerinde bir birinden ferqlenir Bezi redaktelerde bu ariya operanin tutqun sehnelerinden sonra verilerek cox effektli tezad teskil edir Operanin son redaktesinde Balasin bu mahnisi vals ve Dilberin sentimental romansindan sonra seslenir messan muhitin ab havasi ile seslenir Balasin mahnisi onun Dilbere olan vurgunlugunu vals ritminin fonunda eks etdirir Yungul ucucu vals ritmi fonunda kecen lirik mahnivari melodiyanin Asiqinem men senin kulminasiyasi cox parlaq seslenir Balasin bu mahnisi onun operada ilk cixisi olub yungul xasiyyetli obrazi acir Balasin merkezi cixisi Gor ne gunlere qaldin ariyasi cox genisli miqyasli olub onun sexsi draminin ifadesidir Artiq Balas duskunlesib ozunun gunahkar olmasini hiss edir ariyada onun hiss ve heyecenlari boyuk facievi quvve ile acilir Ariyaya orkestr girisi Sevil ve Balasin sexsi facie leytmotivi esasindadir Ariyanin butun birinci hissesi bu leytmotive esaslanir Birinci hissenin movzusu bayati siraz ladindadir Ikinci hisse ozum oz konlumu sozleri ile baslanaraq Balasin pesmanciliq hislerini ifade edir orkestrin heyecanli musayieti fonunda seslenir Balasin Agla gozum agla ariyasi ruhdan dusmus sarsilmis qehremanin agir dusuncelerini eks etdirir Ariya uc bolmeden ibaretdir Birinci bolme bayati siraz ladindadir Burada Balasin evvelki ariyasindan fraqment seslenir Ikinci bolme suster ladindadir Ariyanin ucuncu bolmesinde dramatizm cox gucludur Operada Sevil ve Balasin dialoq sehneleri muhum yer tutur Ilk dialoq sexsi facie leytmotivinin evvel orkestrde sonra ise Sevilin partiyasinda seslenmesi uzerinde Balas nedir gunahim qurulur Sevil ve Balasin son dueti yene sexsi facie leytmotivi uzerinde qurulur Son redaktede sehne ele bu duet sehnesi ile tamamlanir Mehv oldun Balas Bu sehnede Balasin iztirablari tenhaligi ve pesmanciliq hisleri tam sekilde acilir Son duet sehnesinin Pyotr Ilic Caykovskinin Yevgeni Onegin operasindan Tatyana ve Oneginin tamamlayici dueti ile benzerliyi musiqisunaslar terefinden defelerle qeyd edilmisdir Fikret Emirov ozu bu haqda bele yazir Uzeyir Hacibeylinin Azerbaycan xalq musiqisi ile bilevasite bagli olan operalari ile yanasi Pyotr Ilic Caykovskinin opera yaradiciligindaki insan xarakterlerini oyrenerek oz operamda bu iki baslangici qovusdurmaga nail oldum Gulus obrazi cox mutereqqi fikirli azad qadin kimi teqdim olunur O Sevili serbestliye kolelikden azad olmaga sesleyir Gulusun ariozosuna giris onun leytmotiv ehemiyyetini kesb edir Bu enerjili mubariz xarakterli movzu cahargah ladindadir Giris movzusunun xarakteri Gulusun keskin qetiyyetli recitativ frazalari ile seslesir Ariozonun vokal partiyasi orkestrin eyni ses uzerinde yaradilan musayieti fonunda seslenir Bele ifade terzi iradeli obrazi yaradir Ariozonun movzusu bayati siraz ladindadir Ariozonun sonunda butun orkestrin guclu seslenmesi Gulusun Sevile muraciet cagirisini bir daha tesdiq edir Maraqli bir obraz olan messan muhitini temsil eden Dilber sentimental romans ve mahni ile seciyyelenir Operanin bir sira evvelki redaktelerinde evvelce Dilberin mahnisi sonra ise sentimental romansi seslenir Son redaktede sentimal romans iki defe valsin bir fraqmentinin seslenmesinden birinci perde birinci sekil sonra ve ucuncu perdede Balasin evinde yeniden verilir Salon lirikasi ruhunda olan bu romansda kohnedilmis intervallara hessas gedisler naz qemzeli forslaqlar orkestr musayietinde gitara sesi teqlid edilir Dilberin Men ele Dilberem mahnisi tanqonu xatirladir Bu mahni son redaktede sentimental romans Balasin mahnisi Ebduleli bey ve Memmedeli beyin komik duetinden sonra seslenir Cixislarin bele yerlesdirilmesi Balasin ve Dilberin ehatesinin onlarin muhitinin gosterilmesi ile baglidir Dilberin mahnisinda P Sarasatenin Qara cetir romansinin transformasiya edilmis intonasiya ve ritmleri istifade olunmusdur Operada xalq icinden cixmis sade obrazlarin seciyyesi de maraqli terzde verilir Atakisinin kupletleri mahniya yaxin bir terzde serh olunur Onun poetik metni folklordan nazlamalardan goturulmusdur Bayati seklinde qurulmus poetik metn segah ladinda oynaq reqsvari eyni zamanda sade melodiya ile uzlasir Taftanin obrazi kuplet formasinda mahnida acilir Bu mahninin melodik cizgilerinde Azancinin movzusunun bezi intonasiyalari gorunur Operada dramaturji munaqise iki zidd personaj qrupunun seciyyesinin acilisina esaslanir Birinci qrupu xalq ve onun numayendeleri ikinci qrupa messan muhiti teskil edir Messan muhitinin numayendeleri olan Ebduleli bey ve Memmedeli bey komik satirik planda acilir Bu cutluyun acilisinda bezen qrotesk cizgileri meydana cixir Ebduleli beyle Memmedeli beyin duetinde meyxana janrinin xususiyyetleri gorunur Operada parlaq instrumental nomrelerden biri olan vals muhum movqeye malikdir Vals yungul tebietli Dilberin obrazi ile assosiasiya yaradir Muxtelif redaktelerde bu vals muxtelif perdelerde yerlesdirilir Ikinci perdede vals yeniden fraqment sekilde seslenir Ucuncu perdede Balasin ariyasindan sonra vals tekrar olunur Vals hadiselere lirik calarlar getirir defelerle tekrar olunaraq Dilber ve onun muhitini seciyyelendirir Vals uchisseli formadadir bir nece movzuda qurulur Ucucu xarakterli D dur movzusunu d moll tonalliginda Sevilin leytmotivi ve Uzundere xalq reqsinin orta movzusu evezleyir Dilberin replikalari seslenir Xalq reqsinin movzusunun valsa daxil edilmesi tezadi daha da guclendirir Sevil operasinin sehnelesdirmelerinden birinde musiqi rehberi olmus Emekdar incesenet xadimi Kazim Eliverdibeyov orkestri xoru ve ayri ayri solistleri vokal ansambllari idare etmisdir Dirijor operanin tefsilatini basa dusmusdur O operanin yuksek bediilikle tamasacilara catdira bilmisdir Kazim Eliverdibeyov ozu bu barede bu cur bildirmisdir Sevil operasinin yeni redaksiyada sehne qurulusu novbe etibari ile ucuncudur Tesaduf ele getirib ki men bu operanin evvelki yeni ikinci qurulusuna da dirijorluq etmisem Ikinci qurulusla yeni qurulus arasinda esas ferq odur ki Fikret Emirov partiturani yeniden islemis ona yeni aletler elave etmisdir Bundan elave operanin harmonik dilini de muellif yenilesdirmisdir Bestekar yaradici qrupla birlikde operani bir qeder yigcamlasdirmisdir Onu da elave edim ki Fikret Emirov hem ozune hem de tamasanin yaradici heyetine qarsi cox telebkar bir senetkardir Tamasanin hazirlanmasinda bestekarin sexsi rolu cox boyukdur O is prosesinde hem solistlere hem quruluscu rejissorlara hem de dirijorlara xormeysterlere ressama deyerli meslehetler verirdi Yeni qurulus zamani bizim yaradici heyetin uzvleri arasinda hemreylik qarsiliqli hormet hokm sururdu Senetsunasliq namizedi Ramiz Zohrabov qeyd edir ki Zengin ve tukenmez xalq musiqi intonasiyalarindan sifahi eneneye esaslanan professional musiqi incileri olan mugamlarimizdan ustaliqla istifade eden bestekar esasen lirik sepkide yazdigi operaya ictimai inqilabi ruh muasirlik asilamis neticede dolgun epik seciyyeli senet eseri yaradilmisdir Biz Sevilin proloqda ve birinci perdede iztirabli qemgin seciyyeli ariyalarindan laylasindan sonraki sehnelerde isiqli nikbin intonasiyalari ozunde eks etdiren vokal nomrelerin sahidi oluruq Sevil obrazinin butun bu keyfiyyetleri Respublikanin Emekdar artisti Fidan Qasimovanin vokal nomrelerinde ve oyununda bariz sekilde numayis etdirilir Tamasacilar onun oyununda tebiiliye gozel vokal meharetine valeh olurlar Aslan Aslanov yazir ki Genc mugenni Fidan Qasimova Gunduzun laylasi Ayri dusdum gulumden ariyalarini ve diger parcalari xususi nufuzedicilikle oxuyur Mugenninin ifasinda vokal baximindan xususile lirik parcalar son derece emosional ve tebiidir Lakin bu esrarli gozellik ve melahetle muqayisede xususen yuxari registrde sesin boyuk genisliyini teleb eden dramatik anlarda mugenni esas meqsede nisbeten az nail olur Meselen Sevilin cadrasini ataraq Balasin uzune butun gunahlarini soylediyi meqamda ona qarsi nifret ve hiddetini qezeble musiqi dili ile oxudugu zaman bunu hiss edirik Sehne dizayni ve xoreoqrafiyaXor operanin senetkarliqla islenmis nomrelerini ifa etmisdir Teatrin bas xormeysteri Nicat Melikov bu isde xususi fealliq gostermisdir O Sevil operasinin yeni qurulusunu bu cur seciyyelendirmisdir Operanin musiqi materiali zengin olanda esas fikri acmaq ucun genis yaradiciliq imkanlari yaranir Meselen Sevil operasinin proloqunu alaq Evvela bu monumental simfonik lovheni sakitce heyecansiz dinlemek mumkun deyil Proloq bir nov boyuk bir proqramli simfoniyani xatirladir Sevil operasinin qurulusu uzerinde isleyerken oz ferdiliyi ile secilen uc ressamla yaradiciliq unsiyyetinde olmusam Tamasada proloqun her bir ressam terefinden ozunemexsus cizgilerle yaradildigini gormusem yeni qurulusa bedii tertibat veren ressam Togrul Nerimanbeyov evvelki quruluslardan ferqli olaraq proloqu basqa sepkide menali dusunmusdur Ressam tamasaya verdiyi super perdede cadrali qadini das parcasina benzedir Super perdenin arxasinda bu sehnenin davami kimi quruluscu rejissorlar xor artistlerine ele ustaliqla mizan vermisdiler ki sanki butun sehne hereketsiz qara daslari xatirladir Bu qara cadrali qadinlarin taleyini butun Serq qadinlarina aid etmek olar Bu keyfiyyet de mehz movzunun daha qabariq acilmasina serait yaradir Bir xormeyster kimi deye bilerem ki Sevil operasinda xorlar xususi zovq ve ustaliqla qeleme alinmisdir Bunun neticesidir ki basqa xor nomreleri ile yanasi ikinci perdedeki meshur Her defe derde dozdun ay Sevil sen sozleri ile baslanan xoru bu senetin klassik numunesi saymaq olar Fikret Emirov onu dunya opera xorlari seviyyesine qaldira bildirmisdir Xalq artisti Togrul Nerimanbeyov eserin novbeti redaktelerinde yeni tertibatini vermisdir Kecmis Bakini Iceriseheri tesirli boyalarin komeyi ile xeyalda canlandiran ressamin verdiyi tertibat her bir sehnenin oz musiqi dili ile daxili uygunluq teskil edir eserin ideya bedii meziyyetlerini anlamaqda komek edirdi Teatrin bas ressami Eyyub Feteliyev opera uzerinde tertibat ucun xeyli is aparmisdir Ressam tamasani ideya ve mezmununa uygun tertibat vermisdir Emekdar incesenet xadimi Bedure Efqanli opera ucun geyim eskizleri ve sekilleri yaratmisdir Operada isiq paltar ve rekvizitden meharetle istifade edilmisdir Teatrin bas xormeysteri Nicat Melikov ve xormeyster Reziyye Yusifova xor parcalari uzerinde boyuk hevesle islemis ve onun yaxsi seslenmesine nail olmusdular Xususen ikinci perdenin final xoru proloq ve epiloqdaki xorlar cox yaxsi tesir bagislamisdir Dirijor asistenti Emekdar artist orkestrin konsertmeysteri Nazim Rzayev orkestrde simli aletler uzerinde muxtelif isler aparmisdir Xalq artisti Stalin mukafati laureati teatrin bas dirijoru senetkar Niyazi bestekarin partiturasini ustaliqla acib orkestr ile ayri ayri solistler xor ve reqs parcalari arasinda vehdet yaratmis orkestrin ifasini professional seviyyede qaldiraraq eserin ideyasini yuksek bedii terzde dinleyicilere catdirmaga muveffeq olmusdur ObrazlarSevil bas qehreman soprano Balas Sevilin heyat yoldasi tenor yuksek kisi sesi Gulus Balasin bacisi messo soprano messo en asagi qadin sesi soprano ise en yuxari qadin sesidir Messo soprano ise ikisi arasinda bir ses tempidir Atakisi Balasin atasi bariton asagi kisi sesi Babakisi Sevilin atasi tenor Dilber Balasin is yoldasi koloratura soprano kolorato soprano orkestrle olan soprano novudur Ebduleli bey avara bey bariton bas orta kisi sesi Memmedeli bey avara bey tenor Tafta Balasin evinde qulluqcu messo soprano Gunduz Balas ve Sevilin oglu oxumaqsizSevil Fikret Emirovun heyat ve yaradiciliq tedqiqatcisi Seadet Tehmirazqizi bildirir ki Operanin merkezinde cehalete qarsi usyan eden heyatda oz yerini axtarib tapmaga calisan Azerbaycan qadininin taleyi durur Sevilin taleyi Azerbaycan qadinlarinin taleyi kimi verilir Bestekar Suleyman Elesgerov Sevil obrazini bu cur qiymetlendirir Inqilabda evvelki kohne Baki Qara cadrali qadinlar oz aci heyatlarindan sikayetlenirler Onlarin icerisinde bir qadin tamasacilarin diqqetini daha cox celb edir Bu qadin operada taleyi ile tanis olacagimiz Sevildir Dramatik ve cox ahengdar seslenen xor Sevilin ve bir cox sevillerin Azerbaycan qadinlarinin agir ve huquqsuz heyatlarini tesvir edir Xorun fonunda uzaqdaki minareden gelen azan sesleri bu hissiyati quvvetlendirir Respublikanin Xalq artisti Stalin mukafati laureati Fikret Emirovun Sevil operasi da bele baslayir Sevil obrazini seciyyelendiren yazici Elcin Efendiyev qeyd edir ki Sevil azerbaycanli qadindir meiseti exlaqi dunyagorusu etibarile milli xarakterikdir onun cadrani atmasi ve hemin cadranin tecessum etdiyi etalet ve itaet dunyasina qarsi usyani bu bedii suretin milli ozunuifadesidir ve mehz bu milli ozunuifade xarakterin milliliyi onun arzu ve isteyini umumilesdirir konkret bir ferdin yox konkret bir milli mensubiyyetli insanin yox beseri mahiyyetli qadinin azadliq mubarizesinden xeber verir Sevil obrazi Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Vera Abiseva terefinden ifa edilmisdir Balas Balas obrazi 1920 ci ilde bolsevik cevrilisinden sonraki dovrde is basina getirilen bir sexsdir Artiq muasir medeni heyat yasayan Balas Sevilden utanir onun heyat yoldasi kimi taninmasini istemir Is yoldasi olan Dilber xanimla Balasin yaxin munasibeti operada oz eksini tapmisdir Balas bir muddetden sonra evini terk edir Balas obrazini seciyyelendiren Aslan Aslanov qeyd edir ki munasibetler burulganinin merkezinde dolasan Balasin obrazi mahiyyetce seciyyevidir O icerisinden cixdigi sinfin atasinin ailesinin xalqinin menafeyini unutmus yad ictimai muhitin dogurdugu suni dalgalarin belinde yuxarilara qalxmisdir Bu dalgalarin kopuklu yalmanindan mohkem mohkem yapismaq isteyen Balasi yeni Aprel baharinin kuleyi nehayet heyatin sert qayalarina cirpib bihus halda kenara atir Firudin Allahverdi qeyd edir ki Balas medeni hesab etdiyi insanlar kimi olmaga calisirdi Amma medeniyyet barede dusunceleri deqiqlesmediyinden medeni hesab etdiyi davranislari sadece imitasiya edirdi Balas medeni gorunmekden qorxurdu Bu qorxu onu mecbur edirdi ki aile uzvlerini ve evinin diger otaqlarini qonaqlardan gizletsin O oldugu kimi gorunmekden qorxurdu ozu de cox qorxurdu Belke de o veziyyeti ve etrafindaki insanlari real qiymetlendirseydi onlara gore utanmaq evezine ozunun ve onlarin medeni inkisafina calisar bununla da sonda meglub olaraq tek qalmaz basina doymezdi Balas obrazi Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Resid Behbudov terefinden ifa edilmisdir LibrettoBirinci perde Bank qulluqcusu Balasin evi Kendi ailesinden cixan Balas yuksek tebeqe ye catmaga can atir Onun basi hazirda bos yungulxasiyyet kubar dairelerine mensub qadin olan Dilbere qarismisdir Ailesi onu sixir Balas savadsiz heyat yoldasi Sevile alcaq nezerlerle baxir savadsiz atasindan utanir O kobud diqqetsiz ureksiz olmusdur Sevil ezab cekir Sevilin oz taleyindәn sikayәti esidilir Sevil oz bedbextliyinin sebebini evvelce aci taleyinde gorur ve ondan sikayetlenir Balasin atasi Atakisinin balaca Gunduzle Sevilin oglu eve gelmesi de Sevili qemli dusuncelerden ayira bilmir Atakisi mahni reqs xarakterli kupletler oxuya oxuya nevesini eylendirir Balas sad halda eve gelir O qonaqlari gozleyir Cunki Dilber de gelen qonaqlarin arasinda olacaqdir Balasin goruntusu onun sevincini yungulxasiyyet kubar gozel xanimdan mest oldugunu ifa edir Qonaqlar Dilber ve onun dostlari kubar avara beyler olan Ebduleli bey ve Memmedeli bey eve gelirler Balas qonaqlari seciyyelendirir Dilberin goruntusu yungulluk verir ve onun kubar simasinin bos gereksiz oldugunu nezere carpdirir Uzaq kendden gelmis Babakisinin Sevilin atasinin iceri girmesi sadliq meclisini pozur Balas Babakisini evden qovur Hiddetlenmis Atakisi Balasin atasi onunla birlikde oglunun evini terk edir Yungulxasiyyet Dilbere bend olan Balasin qovdugu Sevil umidsiz bir halda gedir Balasin bacisi Gulus de onun evini terk edir Ikinci perde Kuce Sonra ise Balasin evi Dilber artiq bura kocmusdur Balasin heyati cehenneme donmusdur Balas bas veren hadise ucun aci aci kederlenir teessuf edir O artiq bankda neft iscisi olaraq qulluq etmir Dilber ve onun dostlari Balasa nifretlerini bildirirler Balasin ariyasi seslenir Balasin aci hisleri oz seadetini hemiselik itiren bir insanin faciesi bu ariya ile tesvir edilir Zavod ve fabrikler heyecanla fit verirler Inqilabi mahnilar esidiler Bunu tetil eden fehleler oxuyurlar Numayisciler gorunur Gulus Atakisi Babakisi onlara qosulurlar Numayis uzaqlasir Bos sehnede Sevil gorunur O oglundan otru ureyinin kederini bosaldir Sevilin goruntusu onun kederini ezab eziyyetini acir Balas tekdir Sevili bihus halda getirirler O ozune gelerek sevincle oglunu bagrina basir Dostlari ile iceri giren Dilber Sevilin qovulmasini teleb edir Balas onun telebini yerine yetirir Bu yerde Sevilin qelbinde coxdan yaranmis vuqar ve etiraz hissi oyanir O menfur cadrani basindan acib tullayir ve and icir ki koleliye hemiselik son qoyacaqdir Sevilin goruntusu kohne dunyanin eleyhine qalxan ve onunla mubarizenin zeruriliyini derk eden qehreman qadinin obrazini acir Onun gorunusunun esasi oyanmis irade ve etirazdir Sevil Gulusle birlikde kuceye qacir ve numayiscilerin cosgun kutlesine qosulur Ucuncu perde Hadiselerin uzerinden on il kecmisdir Gulusun evinde Sevilin oglu Gunduzun anadan olan gununu bayram edirler Atakisi ile Babakisi qonaqlarin arasindadirlar Onlar her ikisi artiq isleyirler Balas Dilber ve onun dostlari Ebduleli bey ve Memmedeli bey gelirler Balas fikirlidir Gunduz atasini tanimir Balasin goruntusu ikinci perdedeki kimi derd keder obrazini tecessum etdirir Sevil gelir O basqalamisdir sendir Onda ozune inam hiss olunur Sevil Moskvada oxumus Qadinlarin musteqilliyi haqqinda kitab yazmisdir Indi o heyatda feal istirak etmeye hazirlasir Balas bagislanmasini xahis edir Lakin Sevil qezeble onu iteleyir O dogma olkesinde elde etdiyi seadet haqqinda yeni heyat haqqinda oxuyur SehnelesdirilmesiIlk premyerasi Operanin ilk premyerasi Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatrinda kecirilmisdir Sevil operasinin ilk premyerasi 25 dekabr 1953 cu il tarixinde bas tutmusdur Ilk tamasaya qeder iki defe ictimai baxis kecirilmisdir 9 oktyabr 1953 cu il tarixinde operaya birinci ictimai baxisda bir sira tenqidi fikirler soylenilmis bestekar eser uzerinde elave islemisdir Hemin ilin 21 dekabr tarixinde operaya ikinci ictimai baxis kecirilmisdir Nehayet operanin ilk tamasasi boyuk ugur qazanmisdir Tamasani qurulusunu SSRI Xalq artisti Mehdi Memmedov vermisdir Dirijor Emekdar incesenet xadimi Efrasiyab Bedelbeyli idi Tamasanin bedii tertibatini Emekdar incesenet xadimleri Enver Almaszade ve Izzet Seyidova yerine yetirmisdi Rollarin ifacilari Sevil Vera Abiseva Balas Resid Behbudov Atakisi Agababa Bunyadzade Gulus Rehile Cabbarova ve basqalari idi Opera ilk defe tamasaya qoyulmazdan bir il evvel Fikret Emirov yazmisdi ki Bilirsiniz mi Sevil operasi her gun menim gozumun qabaginda durur Onun kederi goz yasi bala hesreti Moskvadan zeferle donmesi meni dusundurur Men operada Cefer Cabbarlinin dediklerini musiqi vasitesi ile vermek isteyirem Ramiz Zohrabov qeyd edir ki ilk defe 1953 cu ilde Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet teatrinda tamasaya qoyulan Sevil operasi sovet opera senetinde parlaq sehife teskil edir Xatirladaq ki Sevil operasi Azerbaycan sovet dramaturgiyasinin sahibi Cefer Cabbarlinin eyniadli draminin sujeti esasinda yazilmisdir Librettonun muellifi sair Telet Eyyubovdur Dirijorluq isini Efrasiyab Bedelbeyli oz uzerine goturmusdu Tamasanin bedii tertibatini Emekdar incesenet xadimleri Enver Almaszade ve Izzet Seyidova vermisdi Bas rollarda Vera Abiseva Resid Behbudov Rehile Cabbarova Agababa Bunyadzade ve basqalari cixis edirdi Aslan Aslanov bildirir ki Operanin yeni qurulusu ister istemez onun SSRI Xalq artisti Mehdi Memmedovun rejissorlugu altinda muveffeqiyyetle tamasaya qoyulan ilk variantini yadimiza salir Indi de opera severlerin hafizesinden silinmeyen bu tamasanin xususi bir sovqu ve cazibedarligi vardi SSRI Xalq artistleri Resid Behbudovun Balas ve Agababa Bunyadzadenin yaratdiqlari obrazlar oz tekrarolunmazligi ile indi de xatirimizde qalmaqdadir Bununla bele librettodan dogub opera senetinin dinamizmini temin etmeyen mueyyen artiqliqlar bosluqlar da hiss olunurdu Meselen Sevilin Moskvaya getmesi oxuyub gelmesi yeniden Balasla qarsilasmasi ehvalatlarinin tesviri eserin opera varianti ucun bir nov artiq gorunurdu Yeni variantda ise butun bu ehvalatlar eserin umumi ruhunda eks olunmusdur Tamasaci hemin prosesleri ozu xeyalinda yaradir Aslanov elave edir Yeni variantda eyni zamanda dovrun umumi ruhu inqilabi herekatinin pafosu xalqin azadliq axini bestekarin musiqi serhi ve rejissura vasitelerinin komeyi ile bedii cehetden xususi qabariqla verilmisdir Xalq musiqisine hemise yaxin olan Fikret Emirov bu gozel enenesini daha da derinlesdirmis obrazlarini bullurlasdirmis ustadliq baximindan daha da kamillesdirmisdir Suleyman Elesgerov behs edir ki Sevil operasinin qurulusunu veren Respublikanin Xalq artisti Mehdi Memmedov obrazlarin daxili alemini butun derinliyi ile qabariq bir suretde istifade etmek ucun ayri ayri musiqi parcalarindan semereli istifade ederek bestekarin partiturasini duzgun anlamis ve eserin ideyasini onun ictimai mahiyyetini yaxsi eks etdirmisdir Rejissor umumiyyetle tamasada ve xususen kutlevi sehnelerde sade qabariq ve butunlukle realist sehneler yaratmaga muveffeq olmusdur Hiss olunur ki rejissor aktyor kollektivi ile ciddi yaradiciliq isi aparmisdir Elesgerov elave edir ki Sevil eserinde ilk defe olaraq opera artisti kimi cixis eden Resid Behbudovun yaratdigi Balas obrazini xususi qeyd etmeliyik Resid Behbudovun ifasi cox emosional ve tesirlidir Bu obrazda Resid Behbudov tecrubeli bir opera artisti kimi ozunu gosterir Gulus rolunda cixis eden Respublikanin emekdar artisti Rehile Cabbarovanin vokal ve artislik bacarigi onun Gulus obrazini muveffeqiyyetle yaratmasina imkan yaratmisdir Atakisi rolunu boyuk meharetle ifa eden Respublikanin Xalq artisti Agababa Bunyadzadenin ifasi operanin muveffeqiyyetle seslenmesi ucun vehdet yaradir Diger sehnelesdirilmeler ve operanin ekranlasdirilmasi 1959 cu ilin may ayinda Sevil operasinin Moskva afisasi Sevil operasinin redaktesinde bestekarin meqsedi musiqi dramaturgiyasi baximindan duzelisler etmek idi Deyisiklikler esas etibarile operanin son perdesinde divertisment tamasa sehnelerine aid olub hem de bir sira ansambl sehnelerinin genislendirilmesi meqsedi dasiyirdi Bele ki ucuncu perde de sekset dorduncu perdede Sevil ve Balasin dueti yeniden yazilmis bir cox sehneler yeni qaydada orkestrlesdirilmisdi Operanin ilk redaktesinde ikinci perdeye inqilabi numayis sehnesi getirilmis dorduncu perdeye divertisment sehneler elave edilmisdir Ikinci redaktede ixtisarlar aparilmis ucuncu redaktede tamasada divertisment sehneleri legv edilmisdir Bu redakte Sevilin xorla ifa etdiyi mahni epiloq apofeoz sehnesi ile bitir Sevil operasi ikinci redaktede Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde 8 may 1955 ci il tarixinde sehneye qoyulmusdu Bu tamasada da rollari esas etibarile premyeradaki artistler ifa edirdiler Operanin ikinci redaktesine esaslanan tamasada bezi rollarin ifacilarinda deyisiklikler aparildi Bele ki Sevil rolunda Firengiz Ehmedova Balas rolunda Kazim Memmedov cixis edirdi Operanin ucuncu redaktesi 1959 cu ilin mart ayinin 21 de heyata kecirilmisdir Tamasaya Efrasiyab Bedelbeyli dirijorluq etmisdir Sevil rolunu Firengiz Ehmedova ve Firuze Muradova Balas rolunu Resid Behbudov ifa etmisdir Tamasanin ressamliq isini ve bedii tertibatini Eyyub Feteliyev heyata kecirmisdir Gulus obrazi Rehile Cabbarova Atakisi obrazi Agababa Bunyadzade Dilber obrazi Nina Martirosova M Titarenko terefinden ifa edilmisdir Suleyman Elesgerov yazir ki Bas rollari ifa eden Respublikanin Emekdar artisti Firengiz Ehmedovanin Sevil Xalq artisti Resid Behbudovun Balas yaratdiqlari obrazlar olduqca real dolgun ve inandiricidir Firengizin yuksek profesional seviyyede ifasi oz inceliyi ve tebiiliyi ile dinleyicilerin zovqunu oxsayir obrazlarin daxili alemini tamasaciya catdirir Azerbaycan xalq mahnilarinin ve bestekarlarin vokal eserlerinin istedadli ifacisi kimi olkemizde ve onun xaricinde meshur olan Resid Behbudovun yaratdigi obrazdan behs etmemek olmaz Teatra yeni celb edilmis Ibrahim Ceferovun Balas obrazi da gozel tesir bagislayir Ibrahim Ceferov bu obrazi derinden derk etmis ona xas olan xarakteri ustaliqla vermeye muveffeq olmusdur Gulus rolunda cixis eden Respublikanin emekdar artisti Rehile Cabbarovanin vokal ve artislik bacarigi onun Gulus obrazini muveffeqiyyetle yaratmasina imkan yaratmisdir Atakisi rolunu boyuk meharetle ifa eden Respublikanin Xalq artisti Agababa Bunyadzade ile yanasi olaraq hemin rolda cixis eden genc C Qafarovun da oyunu muveffeqiyyetlidir Suleyman Elesgerov elave edir ki Isiq paltar ve rekrivizitden ustaliqla istifade edilmisdir Teatrin bas ressami Eyyub Feteliyev opera uzerinde tertibati xususi qeyd olunmalidir Istedadli ressam tamasani ideya ve mezmununa uygun tertibat vermisdir Emekdar incesenet xadimi Bedure Efqanli opera ucun verdiyi geyim eskizleri teqdirelayiqdir Nicat Melikov ve xormeyster Reziyye Yusifova xor parcalari uzerinde boyuk hevesle islemis ve onun yaxsi seslenmesine nail olmusdular Xususen ikinci perdenin final xoru proloq ve epiloqdaki xorlar cox yaxsi tesir bagislamisdir Dirijor asistenti Emekdar artist orkestrin konsertmeysteri Nazim Rzayev orkestrde simli aletler uzerinde muxtelif isler aparmisdir Yeri gelmisken qeyd etmeliyik ki Sevil operasinin yaranmasi ile elaqedar olaraq Opera Teatrina coxlu istedadli gencler celb edilmisdir F Ehmedova F Muradova P Cabbarova I Ceferov F Mustafayev F Mehdiyev V Bedirov C Qafarov Q Eliyev S Qasimova X Qurbanova ve basqalarini buna misal gostermek olar F Mehdiyev Babakisi F Mustafayev Q Eliyev Ebduleli bey Respublikanin Emekdar artisti K Memmedov Memmedeli bey N Martirosova Dilber Karasyova Gulus S Qasimova ve X Qurbanova Tafta da yaratdiqlari obrazlarin bitkinliyine diqqet yetirmisdiler Bu aktyorlarin ifasinda hemin obrazlar umumi ve qabariq bir ansambl teskil edir bir birini tamamlayir ve operanin muveffeqiyyetle seslenmesi ucun vehdet yaradir Resid Behbudov operanin 1959 cu ilin sehnelesdirilmesinde Balas rolunda Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatri Sevil operasi 1959 cu ilin mayinda Moskvada kecirilen Azerbaycan edebiyyati ve incesenet ongunluyunde ifa edilmisdir Operanin Moskvada ifasi ucun Fikret Emirov ucuncu redakteni hazirlamisdir Sevil operasinin dirijorlugu Niyazinin rehberliyi ile heyata kecirilmisdir Suleyman Elesgerov yazir ki Xalq artisti Stalin mukafati laureati teatrin bas dirijoru senetkar Niyazi bestekarin partiturasini ustaliqla acib orkestr ile ayri ayri solistler xor ve reqs parcalari arasinda vehdet yaratmis orkestrin ifasini professional seviyyede qaldiraraq eserin ideyasini yuksek bedii terzde dinleyicilere catdirmaga muveffeq olmusdur Ucuncu redaktede dorduncu perdede tamasa xarakterli sehneler ixtisar edilmis bir cox sehneler yeniden orkestrlesdirilmisdir Belelikle operanin dramaturgiyasi ve musiqisine bir sira yenilikler getirilmisdir 1964 cu ilde Moskvada Pyotr Ilic Caykovski adina Konservatoriyada operanin rus dilinde konsert tamasasi kecirilmisdir Bu ifada Umumittifaq radiosu ve televiziyanin simfonik orkestri istirak etmisdir 1970 ci ilde Sevil film operasi ekranlasdirilarken bestekar kino varianti ucun yeni redakteni isleyib hazirlamisdir Bu redakte evvelki redaktelerden tam ferqli idi Librettonu Telet Eyyubov ve film operanin quruluscu rejissoru Vladimir Qorikker hazirlamisdir Kino senetinin imkanlari ile bagli burada bir sira sehneler ixtisar edilmis ucuncu perde de bas veren hadiseler ve musiqi siradan cixarilmisdir Yalniz finala orkestr girisi saxlanilmisdir Sevil ve Balasin dialoq sehnesi ixtisar olunmusdur Numayis sehnesinin evvelinde simfonik fraqment verilir Sevil operasinin besinci redaktesinde eser iki perde 15 sekilden ibaretdir Film operanin ssenarisinin yazilmasinda Telet Eyyubovdan basqa filmin quruluscu rejissoru Vladimir Qorikker de istirak etmisdir Burada recitativler ixtisar edilmis menfi personajlarin istirak etdiyi bir sira sehneler cixarilmisdi Menfi istirakcilari temsil eden zabit Agabeyin obrazi elave edilmis Gulusun vokal partiyasi genislendirilmisdir Yeni redaktede evvelki redaktelerden ferqli olaraq Sevilin oglu onun qizi ile evez edilmisdir Operanin bu redaktesinde daha muhum bir yenilik Azerbaycan sairlerinin seirlerinden seslenen epiqraflarin elave olunmasidir Bunlari xor ifa etmisdir Seadet Tehmirazqizi yazir ki Sevil operasinin besinci redaktesinin yaradilmasinin deyeri ve meqsedyonluluyu esas etibarile muasir opera estetikasinin ruhu ve teleblerine cavab vermesidir 1970 ci ilde Azerbaycanfilm kinostudiyasi terefinden rejissor Vladimir Qorikker Sevil filmi ekranlasdirildi Film operanin motivleri Fikret Emirovun operasinin motivleri esasinda yazilmisdi Filmin ssenarisini Vladimir Qorikker Telet Eyyubov ve Andrey Donatov yazmisdi Filmin quruluscu operatoru Rasim Ismayilov quruluscu ressami ise Elbey Rzaquliyev idi Filmin bestekari Fikret Emirov idi Ses operatoru Qriqori Korenblyum idi Filmin geyim tertibati Bedure Efqanli terefinden verilmisdir Film operanin dirijoru Yuri Aranovic rehberi ise A Dudiyev idi Filmin bas rollarini Valentina Aslanova Sevil Hesen Memmedov Balas Gulus Sefure Ibrahimova Dilber Hamlet Qurbanov Ebduleli bey Memmedsadiq Nuriyev Memmedeli bey Hesenaga Turabov Rustemov Rza Efqanli Atakisi Agarza Quliyev Babakisi Leyla Bedirbeyli Tafta ifa edirdiler Firengiz Ehmedova Sevil operasinin 1959 cu ilde sehnelesdirilmesinde Sevil rolunda Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatri 1977 ci ilde opera Niyazinin rehberliyi ile Semerqendde tamasaya qoyulmusdur 1980 ci ilde opera ferqli qurulusda Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda tamasaya qoyuldu Tamasanin dirijoru Kazim Eliverdibeyov rejissorlari Cennet Selimova ve Naile Nezirova ressami Togrul Nerimanbeyov xormeysterler Nicat Melikov ve Cavansir Ceferov idi Bas rollarda Fidan Qasimova Sevil Lutfiyar Imanov Balas Rumiyye Kerimova Gulus Xuraman Qasimova Dilber Firudin Mehdiyev Babakisi cixis edirdiler Aslan Aslanov yazir ki Ilkin redaksiyadan ferqli olaraq operanin indiki variantinda orkestrin seslendirilmesi aheng rengarengliyi cehetden de bir cox yeni ve maraqli tapintilar oldugunu eserin yeni kesflerle zenginlesdirildiyini qeyd eden parcalari ixtisara salinmis yaxud sixlasdirilmis eser uc perdeden dord perdeye endirilmisdir Yeni tamasanin elametdar cehetlerinden biri budur ki orada opera senetimizin nisbeten yasli nesline mensub ustalarimizla SSRI Xalq artisti Lutfiyar Imanov Azerbaycan SSR Xalq artisti R Atakisiyev yanasi esasen genc neslin numayendeleri istirak edirdiler Sevil obrazini yaradan genc istedadli mugenni Fidan Qasimovanin rolunu aktrisanin subhesiz nailiyyeti hesab etmek olar Bir cox klassik ariyalarin gozel meharetli ifacisi olan Fidanin yaradiciliginda bu obraz onun muhum addimlarindandir artistizm ve ifaciliq plastika baximindan onun getdikce puxteleseceyine zenginleseceyine umidimizi bir daha artirir SSRI Xalq artisti Lutfiyar Imanov son derece muxtelif xarakterli sexsiyyetler gozlenilmez veziyyetlerle rastlasan Balasin murekkeb psixoloji alemini ifade eden musiqi ve vokal obrazlarinin daxili mahiyyetine derinden nufuz etmis ister vokal partiyasinin ifasi isterse de aktyor ustaligi baximindan yaddaqalan tesirli obraz yaratmisdir Onun ifasinda ariyalar olduqca gozel seslenir Aktyorun yaratdigi bu obraza vokal sehne tecessumu baximindan irad tutmaq cetindir O sehnede ozunu serbest hiss edir temperamentlidir oyunu cazibedar sesi qudretli ve qelb oxsayandir Bununla bele yuksek professional baximdan bestekarin partituradaki idealina daha muvafiq gelmek obrazin murekkeb alemine uygun olmaq namine aktyorun bezi meqamlarda sesin musteqilliyinden uzaqlasmaga cehd gostermesi kontilentliye ustunluk vermesi obrazi daha tekmil ederdi Aslanov elave edir Xalq artisti Togrul Nerimanbeyov eserin novbeti redaktelerinde yeni tertibatini vermisdir Kecmis Bakini Iceriseheri tesirli boyalarin komeyi ile xeyalda canlandiran ressamin verdiyi tertibat her bir sehnenin oz musiqi dili ile daxili uygunluq teskil edir eserin ideya bedii meziyyetlerini anlamaqda komek edirdi Sevil operasinin musiqi rehberi Emekdar incesenet xadimi Kazim Eliverdibeyov orkestri xoru ve ayri ayri solistleri vokal ansambllari idare etmisdir Tamasanin quruluscu rejissorlari Respublikanin Emekdar incesenet xadimleri Naile Nezirova ve Cennet Selimova eserin yeni variantinda libretto ve musiqi partiyasinin ideya mezmununu acmaq cehetden xeyli zehmet cekmis yeni muasir tesvir ve ifa vasitelerinden bacariqla istifade ederek tesirli rejissura ansambli yaratmisdilar Kutlevi sehnelerin qabariq verilmesi esas fikrin qirmizi xetle butun hadiselerden kecmesi movzunun ictimai felsefi menasinin acilmasina sebeb olmusdur Eserde xorun yardimci rolundan yaxsi istifade edilmisdir Ramiz Zohrabov qeyd edir ki Gulus rolunda cixis eden Respublikanin Emekdar artisti Rumiyye Kerimova bu obrazin ohdesinden muveffeqiyyetle gelir Yegane iradimiz odur ki o diksiya uzerinde bir qeder islesin oz partiyasini selislesdirsin Tamasada ilk defe Dilber Edilya rolunda oynayan vokalcilarin Umumittifaq musabiqesinin laureati Xuraman Qasimovanin xususi qeyd etmek lazimdir Aktrisa obrazin cirkin meneviyyatini qabariq gostermeye muveffeq olur Balasin atasi Atakisi rolunu E Haqverdiyev Sevilin atasi Babakisini Respublikanin Emekdar artisti Firudin Mehdiyev Tafta rolunu ise Sefure Ezimi inandirici boyalarla yaradirlar Respublikanin Emekdar artisti Kazim Memmedov ve artist Q Eliyev evvelki quruluslarda oldugu kimi indi de Memmedeli bey ve Ebduleli bey obrazlarinda cixis edirler Bu aktyorlar obrazlarin daxili alemine bacariqla nufuz ede bilirler Yeni tamasada Fidan ve Xuraman Qasimovalar Sefure Ezimi V Pasayeva D Babayeva V Kerimova A Kogen E Haqverdiyev A Kerimov ve basqa genclerin quvvesinden semereli istifade edilmisdir Operanin tamasaya hazirlanma prosesinde mehsuldar yaradiciliq isi aparan muellifle beraber quruluscu rejissorlar Respublikanin Emekdar incesenet xadimleri Naile Nezirova ve Cennet Selimovanin bedii tertibatini veren Respublikanin Xalq ressami Azerbaycan SSR Dovlet mukafati laureati Togrul Nerimanbeyovun dirijor Emekdar incesenet xadimi Kazim Eliverdibeyovun xormeysterler Respublikanin Emekdar artisti Nicat Melikov ve Cavansir Ceferovun emeyi teqdir edilmelidir 1998 ci ilin noyabr ayinda Sevil operasi tam yeni bir redaktede tamasaya qoyuldu Mirze Feteli Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda numayis etdirilen bu tamasanin bedii rehberi SSRI Xalq artisti Dovlet mukafati laureati professor Ferhad Bedelbeyli idi Tamasada Respublikanin Xalq artistleri Xuraman Qasimova Sevil Azer Zeynalov Balas Emekdar artist Fidan Haciyeva Gulus V Pasayeva Dilber S Quliyev Atakisi Eli Ibrahimov Babakisi Sefure Ezimi Tafta B Eliyev Memmedeli bey Ekrem Poladov Ebduleli bey M Ibrahimov Azanci ve I Zeynalov Gunduz cixis edirdiler Tamasanin musiqi rehberi ve dirijoru Cavansir Ceferov quruluscu rejissoru ise Emekdar incesenet xadimi Hafiz Quliyev idi Sevil operasinin bu tamasasini seyr eden Azerbaycan Respublikasinin ucuncu prezidenti Heyder Eliyev bildirmisdir Bu cox deyerli bir senet eseridir Azerbaycan musiqisi ve opera senetine boyuk tohfedir Ona gore de eserin yeniden canlandirilmasi sehneye gelmesi Azerbaycanin medeni heyatinda incesenetde umumiyyetle respublikamizin ictimai heyatinda muhum hadisedir 16 mart 2011 ci il tarixinde Mir mugam festivali cercivesinde Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Sevil operasi tamasaya qoyulmusdur Tamasada Azer Zeynalov Balas obrazini Qerine Kerimova Sevil obrazini Cinare Sirin Dilber obrazini ifa etmisdir Tamasaya Hafiz Quliyev terefinden rehberlik edilmisdir 22 30 noyabr 2012 ci il tarixlerinde Fikret Emirovun anadan olmasinin 90 illik yubileyine hesr edilmis Fikret Emirov 90 musiqi festivali kecirilmisdir Festival cercivesinde Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Fikret Emirovun Sevil operasi numayis etdirilmisdir Tamasanin bedii rehberi Xalq artisti Dovlet mukafati laureati professor Ferhad Bedelbeyli musiqi rehberi ve dirijoru Eyyub Quliyev qurulucu rejissoru Emekdar incesenet xadimi Hafiz Quliyev quruluscu ressami Emekdar ressam Tahir Tahirov idi Tamasada esas rollari Xalq artisti Azer Zeynalov emekdar artistler Gulnaz Ismayilova Sebine Vahabzade ve basqalari ifa etmisdiler Cefer Cabbarlinin eyniadli drami esasinda tamasaya qoyulmus opera istirakcilar terefinden maraqla qarsilanmisdir 2015 ci ilin oktyabr ayinin 11 de Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatrinin sehnesinde Sevil operasi yeniden numayis etdirilmisdir Tamasaya Emekdar incesenet xadimi Opera ve Balet Teatrinin bas rejissoru Hafiz Quliyev qurulus vermisdir Esas rollari Xalq artisti Azer Zeynalov Balas Sevil ve Gulnaz Ismayilova Dilber ifa etmisdir Operanin dirijorluq isi Eyyub Quliyev terefinden heyata kecirilmisdir 2016 ci ilin 10 yanvar tarixinde Azerbaycan Dovlet Akademik Opera ve Balet Teatrinda operanin tamasasi bas tutmusdur Tamasada esas partiyalari emekdar artistler Ilahe Efendiyeva ve Ferid Eliyev ifa etmisdir Tamasada hemcinin emekdar artistler Sebine Esedova Gulus Gulnaz Ismayilova Dilber Cahangir Qurbanov Atakisi ve s cixis etmisdir Tamasanin dirijoru Humay milli mukafatinin laureati Eyyub Quliyev idi 2019 cu ilde Sevil operasinin tele operasi cekilmisdir Layihenin ideya muellifi Azerbaycan Televiziyasinin Medeniyyet kanalinin direktoru Ramil Qasimov idi Tamasada bas rollari emekdar artistler Afaq Abbasova Sevil Ramil Qasimov Babas Inare Babayeva Dilber Sebine Vahabzade Gulus Cahangir Qurbanov Babakisi Eli Ibrahimov Atakisi xalq artisti Ekrem Poladov Memmedeli bey Fehmin Ehmedov ve basqalari ifa etmisdiler QebuluFuad Ebdurrehmanov Baki seherinde 1960 ci ilde ucaldilmis Azad qadin heykelini Cefer Cabbarlinin Sevil pyesinin ve Fikret Emirovun Sevil operasinin esas qehremani olan Sevil obrazindan ilhamlanaraq hazirlamisdir Fikret Emirovun Sevil operasi muasir movzuda lirik psixoloji janrda yazilmis ilk Azerbaycan operasi olmaqla yanasi respublikada opera senetinin inkisafinda muhum merhele oldu ve bestekarin yenilikci fikirlerini bir daha numayis etdirdi Muzikalnaya jizn jurnali 1959 cu ilde yazirdi Fikret Emirovun Sevil operasi neinki Azerbaycan hemcinin butun coxmilletli sovet musiqisinin nailiyyetidir Fikret Emirovun Sevil operasi Uzeyir Hacibeylinin Koroglu operasindan sonra yaranmis en ugurlu ve ilk tamasalardan bu gune kimi en yaxsi eserlerden biri olaraq qebul edilir Operanin dirijoru bestekar Efrasiyab Bedelbeyli 1953 cu ilde yazirdi ki Opera teatrinin kollektivi boyuk heyecan ve yaradiciliq hissi ile Sevil operasi uzerinde ise basladi Bu Cefer Cabbarlinin pyesi ucun inandirici musiqi hellini tapmis bestekarin boyuk yaradiciligi ugurudur O yuksek pesekarliq seviyyeli operalar yaratmisdir Operanln deyerli ceheti ondadir ki bestekar qehremanlarin sexsi taleyini deyil mehz yuksek vetendasliq pafosu ile sosial dramini on plana cekmisdir Bestekar Suleyman Elesgerov bildirir ki Sevil operasinin musiqisi istedadli bestekar Fikret Emirovun Azerbaycan xalq yaradiciligindan ve klassik opera enenelerinden bacariqla istifade etdiyini gosterir Respublikamizda ve sovet olkelerinden cox cox uzaqlarda oz eserleri ile meshur olan Fikret Emirovun musiqisini heyecan kecirmeden dinlemek mumkun deyil bu musiqi zovqleri oxsamaga qelblere derin yol tapmaga qalibdir Seadet Tehmirazqizi qeyd edir ki Sevil operasini uzunomurlu senet eseri kimi sehnede yasadan esas sebeblerden biri de eserin yuksek derece de milliliyidir Opera esl milli xarakter qalereyasidir Fikret Emirovun yaradiciligindaki bu millilik bilevasite Uzeyir Hacibeylinin opera dramaturgiyasindan behrelenir Ilk baxisdan belke de Sevil operasi ile Koroglu operasinin lirik aile drami ile monumental xalq qehremani epopeyasinin elaqelendirilmesi bir qeder cetindir Lakin xalq musiqisi ile six bagliliq istirakcilarin intonasiya baximindan deqiq seciyyelendirilmesi her iki operanin mueyyenedici xususiyyetleridir Bestekar Qara Qarayev yazirdi Koroglu operasi Uzeyir Hacibeylinin boyuk ve murekkeb yaradiciliq yolunda kulminasiya noqtesi idi Bu operanin respublikamizin opera senetinin sonraki inkisafina tesiri seriksizdir Azerbaycan bestekarlari Uzeyir Hacibeylinin bu dahi partiturasini oyrenerek hele sagliginda musiqi senetimizin klassiki olan boyuk Azerbaycan bestekarinin gozel enenelerini oz yaradiciliqlarinda davam etdirmelidirler Sevil operasinin bilevasite Koroglu operasinin varisi oldugunu cox serrast sekilde musiqisunas V Serifova Elixanova bele vurgulayir Mustereklik bu operanin mezmununa nufuz eden azadliqsever ruhun tecessumundedir Her iki operada qehremanlarin sexsi taleyi xalqin taleyi ile qovusur Ve nehayet Koroglu operasi ile seleflik cizgileri musiqi planinda ozunu buruze verir Operani en cox deyerlendiren Dmitri Sostakovic bu operanin Sovet Ittifaqi respublikalarinin bir cox opera teatrlari sehnesinde tamasaya qoyulmaga layiq oldugunu qeyd edirdi Eserin sovet lirik operasl janrinin yaranmasi prosesinde serefli movqe tutmasi metbuat sehifelerinde vurgulanirdi Operani en cox deyerlendiren Dmitri Sostakovic olmusdur O operanin melodik uslubuna musiqi dilinin folklor bagliligina boyuk qiymet vermisdir Eyni zamanda Dmitri Sostakovic muellifin en qiymetli keyfiyyeti kimi sehne spesifikasini duymaq qabiliyyetini operanin en dramatik meqamlarinda musiqinin boyuk guce malik olmasi xususiyyetini qeyd etmisdir Mugenni Sovket Memmedova Sevil operasinda xalq melodiyasina istinad eden bestekarin opera formalarindan elece de rus ve dunya opera klassikasinin musiqi dramaturji usullarindan cesaretle istifade etdiyini gostermisdir Yeni operanin erseye gelmesi xalq sairi Semed Vurgunu cox sevindirmisdir Semed Vurgun bu operada Fikret Emirovun mugam senetine dayaqlanan ecazkar melodiyalarina yuksek qiymet vermisdir Otar Taktakisvili qeyd etmisdir ki Sevil operasinin muellifi oz qeyri adi istedadini gostere bilmisdir Onun yaradiciligi uzvi suretde butun zenginliyi ve rengarengliyi ile hiss etdiyi xalq yaradiciligina baglidir Mehz buna gore Fikret Emirov melodik semimi yaddaqalan musiqisi olan opera yarada bilmisdir Mulk Rac Anaid bildirmisdir ki Sohretli Boyuk Teatrda Sevil operasini dinledim Bu remzi xelqi eserde her sey xosuma geldi Umumilli lider Heyder Eliyev operani cox beyenmisdir Eliyev fikirlerini bu cur qeyd etmisdir Men senetsunas musiqisunas deyilem ve bu vezifeni de oz uzerime goturmek istemirem Ancaq hesab edirem ki Fikret Emirov Sevil operasi ile yaradiciliginin en yuksek zirvesine qalxmisdir Cunki bu eser hem muasir heyatimizin movzusu hem de milli musiqimiz uzerinde qurulmusdur Azerbaycanli memar Fuad Ebdurrehmanov 1960 ci ilde Baki seherinde Azad qadin heykelini hazirlamisdir Ebdurrehmanov heykeli hazirlayarken Cefer Cabbarlinin Sevil pyesinin ve Fikret Emirovun Sevil operasinin esas qehremani olan Sevil obrazindan ilhamlandigini bildirmisdir Qeydler Sahnaz mugaminin intonasiyalari uzerinde tamamlanir Bas klarnet aleti operada leyttember ehemiyyeti kesb edir Ucuncu redakte buna daxildir Balasin partiyasinda Sevil bir zamanlar sozleri ile qurulur Operanin evvelki redaktelerinde Gulusun iki cixisi var ariya birinci perde ve ballada dorduncu perde Operadaki valsin orta hissesinde Uzundere xalq reqsinin intonasiyalarinin verilmesi bu iki zidd daire arasindaki munaqiseni daha da guclendirir Ariozo ariya xor balet bedii tertibat ve butun sehne komponentleri daxildir Sevil operasinin klaviri her redakteden sonra yeniden nesr olunmusdur Ilk klavir Baki 1957 opera proloq 4 perde ve epiloqdan ibaretdir Ikinci defe opera 1962 ci ilde Moskvada Sov kompozitor nesr olunmusdur Bu nesrde opera 3 perde 4 sekilden ibaretdir Ucuncu nesrde 1967 bu qurulus saxlanirdi 1976 ci ilin nesrinde opera iki perde 15 sekilden ibaretdir 1982 ci il nesri yene proloq ve 3 perdeden ibaretdir 1987 ci ilde ise bu qurulus saxlanilmisdir Qasimova eyni zamanda Sevil rolunda da cixis edir Fikret Emirov operada Dilberin partiyasini koloratur soprano kimi qeyd etse de bu tamasada Dilberin partiyasi messo sopranoya hevala edilmisdir ve a moll tonalliginda yarim ton asagi kocurulmusdur IstinadlarBurceliyev 2019 seh 6 Karagicheva 1956 seh 78 Bernandt 1962 seh 264 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1957 ci ilde nesr olunmus klaviri Baku Azerbajdzhansko gosudarstvennoe muzykalnoe izdatelstvo 1957 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1962 ci ilde nesr olunmus klaviri Moskva Sovetskij kompozitor 1962 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1967 ci ilde nesr olunmus klaviri Baku 1967 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1976 ci ilde nesr olunmus klaviri Baku Ishyg izdatelstvo 1976 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1982 ci ilde nesr olunmus klaviri Baku 1982 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Sevil operasinin 1987 ci ilde nesr olunmus klaviri Baku 1987 Tehmirazqizi 2012 seh 73 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 11 Tehmirazqizi 2012 seh 76 Efendiyev 2002 seh 8 Tehmirazqizi 2012 seh 77 Fikret Emirov Musiqi aleminde 1983 seh 43 Aslan Aslanov Sevil Kommunist qezeti 17 sentyabr 1980 ci il Suleyman Elesgerov M F Axundov adina Azerbaycan Dovlet Opera ve Balet Teatrinda Sevil operasi Edebiyyat ve incesenet qezeti 9 may 1959 cu il Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 19 Vinogradov V S Mir muzyki Fikreta B Yazychy 1983 S 23 129 s Amirov F M D Muzykalnaya enciklopediya Pod red Yu V Keldysha M Sovetskaya enciklopediya Fikret Emirov Musiqi sehifeleri Baki 1978 seh 14 Fikret Emirov Musiqi sehifeleri Baki 1978 seh 24 15 Tehmirazqizi 2012 seh 86 Tehmirazqizi 2012 seh 78 Tehmirazqizi 2012 seh 78 79 Tehmirazqizi 2012 seh 79 Rufet Ismayilov Sevil operasi az azpress az May 22 2012 2019 07 06 tarixinde Istifade tarixi July 4 2019 Tehmirazqizi 2012 seh 80 Tehmirazqizi 2012 seh 81 Tehmirazqizi 2012 seh 82 Tehmirazqizi 2012 seh 83 Tehmirazqizi 2012 seh 90 Aleskerov S Stelnik 3 Sevil novaya Azerbajdzhanskya opera na scene teatra im M F Ahundov Gaz Vyshka 24 01 1954 g Tehmirazqizi 2012 seh 91 Tehmirazqizi 2012 seh 92 V Sharifova Alihanova Fikret Amirov Baku Elm 2005 seh seh 113 Tehmirazqizi 2012 seh 93 Tehmirazqizi 2012 seh 94 Tehmirazqizi 2012 seh 95 Tehmirazqizi 2012 seh 96 Ramiz Zohrabov Sevil operasi yeni qurulusda Edebiyyat ve incesenet qezeti 3 oktyabr 1980 ci il Efendiyev 2002 seh 14 Cefer Cabbarli Sevil az beypolad wordpress com 2016 Istifade tarixi Iyul 6 2019 olu kecid Firudin Allahverdi kultura az az Gundelik Teleqraf 2012 06 21 2019 07 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 07 06 Tehmirazqizi 2012 seh 83 84 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 20 Tehmirazqizi 2012 seh 84 Tehmirazqizi 2012 seh 87 Tehmirazqizi 2012 seh 86 87 Danilov D Opera Sevil F Amirova Baku 1959 c 13 Dadasova Beyim Medeniyyetimizin 1959 cu il bahari Kaspi 25 aprel 2019 2020 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2019 07 07 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 22 Azerbaycan gencleri Sevil cekilir Sevil film operasinin cekilisi haqqinda 23 oktyabr 1969 N Babayev Sevil yene sevilir Kommunist qezeti 30 sentyabr 1970 ci il Tehmirazqizi 2012 seh 87 88 Tehmirazqizi 2012 seh 88 Sharifova Alihanova V Fikret Amirov Baku 2005 seh 126 Pod red G D Gordusenko Sovetskie hudozhestvennye filmy 1970 1971 M Izdatelstvo Vserossijskoj gazety Niva Rossii 1996 c 92 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 24 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 25 Sevil operasi yasayir ve yasayacaqdir Xalq qezeti 17 noyabr 1998 ci il Diana Alieva Opera Sevil pokorila gostej festivalya Mir mugama FOTO rus 1news az 17 marta 2011 2019 07 07 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2019 Azertac Azerbaycan Dovlet Informasiya Agentliyi Sevil operasinin tamasasi maraqla qarsilanmisdir az azertag az 26 noyabr 2012 2020 10 30 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2019 Fikret Emirovun Sevil operasi yeniden sehnede az Medeniyyet 9 oktyabr 2015 2020 10 27 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2019 Ulviyye Hesenqizi Sevil operasi teqdim edilecek az report az 7 yanvar 2016 2019 07 07 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2019 Opera ve Balet Teatrinda Sevil operasinin tamasasi kecirilecek az m salamnews org 8 yanvar 2016 2019 07 07 tarixinde Istifade tarixi 7 iyul 2019 az bakunews az 15 aprel 2019 2019 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 iyul 2019 Tehmirazqizi 2012 seh 74 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 12 Azerbaycan Milli Kitabxanasi 2012 seh 11 12 Karaev K Uzeir Gadzhibekov Osnovopolozhnik azerbajdzhanskogo opernogo iskusstva Baku AN Az SSR 12 1948 str 44 46 Sharifova Alihanova V Fikret Amirov Baku 2005 seh 102 103 Shostakovich D Zakrepit tvorcheskie uspehi Gaz Bak Rabochij 30 III 1956 Put sovetskoj muzyki put narodnosti i realizma Gaz Pravda 8 VI 1958 g Mirzaeva S Fikret Amirov Baku 1983 seh 29 37 Tehmirazqizi 2012 seh 72 Izvestiya Gazeta Azerbajdzhanskie azerizv az rus 4 April 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 may 2018 EdebiyyatBurceliyev Anar Opera sehnemizin Koroglusundan Vaqifinedek Imran Axundovun yeni monoqrafiyasi haqqinda Baki Edalet 2019 Tehmirazqizi S Fikret Emirov Baki Aspoliqraf 2012 Azerbaycan Milli Kitabxanasi Azerbaycanin gorkemli sexsiyyetleri Fikret Emirov 90 Baki Elm 2012 Efendiyev Elcin Sexsiyyet ve zaman Baki 2002 Bernandt G Slovar oper vpervye postavlennyh ili izdannyh v dorevolyucionnoj Rossii i v SSSR 1736 1959 M Sovetskij kompozitor 1962 554 seh Karagicheva L V Azerbajdzhanskaya SSR M Gosudarstvennoe muzykalnoe izdatelstvo 1956 100 seh Hemcinin baxSevil pyes Fikret Emirov Azerbaycan klassik musiqisi Fikret Emirovun eserlerinin siyahisiXarici kecidlerA Gozenpud Opera Fikreta Amirova Sevil rus classic music ru 29 07 2011 Istifade tarixi 7 iyul 2019 Mirmehdi Agaoglu Azerbaycanda ilk defe tele opera cekilib Medeniyyet az ona az 15 aprel 2019 Istifade tarixi 7 iyul 2019 Lejla Abdullaeva SEVIL drama Dzhafara Dzhabarly i opera Fikreta Amirova p 3 rus harmony musigi dunya az Istifade tarixi 7 iyul 2019 Opera portali Musiqi portali Azerbaycan portali