Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Saxurlar (sax. yixbı (йихъбы) / tsaxbı (цIаIхбы)) — Azərbaycanın Qax,Zaqatala və Balakən rayonlarında, eləcə də Dağıstanın Şəki-Zaqatala bölgəsi ilə həmsərhəd olan Rutul rayonunda yaşayırlar. Sayları 30 mindən çoxdur. Qafqaz dillərinin Dağıstan qolunun cənub-şərq qrupuna aid olan saxur dilində, eləcə də Azərbaycan dilində danışırlar. Dini baxımdan sünni müsəlmandırlar.
| Ümumi sayı | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 30 000-dən çox | ||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||
| ||||||
| Dini | ||||||
| Daxildir | ||||||
| Ləzgi xalqları | ||||||
| Mənşəyi | ||||||
| Qafqaz albanları | ||||||
| Qohum xalqlar | ||||||
| Digər Ləzgi xalqları |
Hazırda 12 məktəbdə saxur dilində dərslər keçirilir. Həmin məktəblərdə ümumilikdə 105 sinif var və 2500-ə yaxın şagird təhsil alır.
Saxurların yaşadığı ərazi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir. Son onillikdə orta illik əhali artımı 1,5 % olmuşdur ki, bu da orta respublika səviyyəsindən azdır.
Saxurların ən məşhur nümayəndələri arasında fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Abdulla Muxtarovu, professor Abdulla Qarayevi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Səlahəddin Kazımovu,Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Natiq Məmmədovu,yazıçı-publisist Əhməd İsayevi,filologiya elm doktoru-professor-sovet türkoloqu ,Tarixçi Dağıstan Dövlət universitetinin professoru ,tarixçi dosent ,Bonn Universiteti fənni üzrə doktor Rasim Mirzəyev,Azərbaycan Texniki Universitetinın ,Sovet Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Minə Nəzirovanı,cüdo üzrə Avropa və Dünya kuboku çempionu , əməkdar MMA döyüşçüsü Samir Abdullayevi, muay tay və kikboksinq üzrə məşhur idman ustası və s digərlərini göstərmək olar.
Hazırda onların Saxur Mədəniyyət Mərkəzi fəaliyyət göstərir.
Məskunlaşma
Rusiya FR-da
Dağıstan
| İnzibati-ərazi vahidi | Sayı, 2002 sa. |
|---|---|
| cəmi | 8 168 |
| Rutul rayonu | 4 971 |
| Mahaçqala şəhər ə/d | 2 098 |
| Qızılyar rayonu | 535 |
| Xumtorqala rayonu | 123 |
| digər | 441 |
Azərbaycan Respublikasında
| İnzibati-ərazi vahidi | 1999 sa. | 1999 sa. |
|---|---|---|
| cəmi | 15 877 | 12 289 |
| Zaqatala rayonu | 13 114 | 11 203 |
| Qax rayonu | 2 612 | 1 008 |
| Balakən rayonu | … | 34 |
| Sumqayıt şəhər ə/d | … | 8 |
| Qusar rayonu | 5 | … |
| digər | 146 | 36 |
1967-cı ilin məlumatlarına görə saxurlar Dağıstanın 13 kəndində: Saxur, Gelmets, Kurdul (Lek), Mikik, Mişleş, Xiyax, Suqyut, Muslax, Attal, Korş, Cınıx, Baş-Kələl, Baş-Muxax; Azərbaycanın isə 16 kəndində yaşayırdılar: Muxax (7,2 min), Suvagil (Yeni Suvagil) (5,5–6 min), Qarqay, Kələl, Dağlı (keçmiş Əli Bayramlı kəndi) (3 min), Mamrux (2,1 min), Sabunçu (2 min), Qum (1,5–2 min), Gözbarax (2 min), Mişleş (Çinçar) (7–7,5 min), Çinarlı (1,2 min), Ləkit Kötüklü (1,2 min), Ağdam-Kələl, Qas, Armudlu ,Ələsgər, Ağyazı (Üzümlü) (1–1,5 min). Əsasda Şəkidə məskunlaşıblar.
Mətbəxi
Saxur mətbəxi müxtəlif yeməklərlə zəngindir. Xəmir xörəkləri isə onların ən çox sevdikləri yeməklərdən sayılır. Saxurların mətbəxində bir çox yemək növləri qaxalca hazırlanır. Bundan başqa, onların mətbəxində "sürhüllü", "xikeyi", "xingili" adlı yemək növləri də məşhurdur. Saxur mətbəxinin şah yeməyi sürhüllüdür. Sürhüllü əsasən qaxac ətlə hazırlanır. Lakin toyuq əti və təzə ətlə də hazırlanır. Daha sonra "tələ", "qomba", "cint", "bircəh" də saxur mətbəxinə aiddir.
Tarixi
Saxurlara Qafqazın aborigen etnosudur. Saxurlar Qafqaz Albaniyasının 26 tayfasından biridir. Onlar Alban tayfalarından olan "çiqbi" tayfasına uyğun gəlir. Özlərini "yıxiy" adlandırırlar. "Yıxiy" sözünün etimaloji mənası "dağlı" deməkdir. Alban tayfalarının tərkibi barədə məlumat verən Strabondan başlayaraq müasir tədqiqatçılara kimi hamı bu fikirdədir. Hətta Qəmərşah Cavadovanın konkret misallar əsasında yazdığı kimi "saxurların Qafqazın qədim xalqlarından olmasını qədim gürcü və erməni mənbələri də təsdiq edir."
Ulu tarixçi Strabon öz məşhur "Coğrafiya"-sında Alban ərazisindəki Qanıx çayı barədə bilgi verir və "xьan" adının saxur dilindəki su (çay) sözündən yarandığını söyləyir. Strabonun məlumatına əsaslanan Q. Qeybullayev "Azərbaycanlıların etnogenizminə dair" adlı kitabında (Bakı 1991) belə bir qənaətə gəlir ki, "saxurların əcdadı Alazan (Qanıx) çayının, adı onların dilində olan qolunun (yəni Qanıxın) vadisində yaşayırdılar".
Tədqiqatçı Elvira Lətifova yazır ki, saxurların hər hansı dövrdə Qafqaz Albaniyasının şimal-qərb ərazisinə kütləvi köçü, yaxud basqını haqqında heç bir mənbə yoxdur. Bu da, saxurların həmin ərazilərdə daha öncədən yaşamasını göstərir.
İstinadlar
- "Jurnalist Əhməd İsayev-Həyatda qalan izlər" kitabı. səh. 9
- Цахурский язык - Гарун Ибрагимов 1990. страница 3 Sitat səhvi: Xətalı
<ref>etiketi; "ReferenceB" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib - Большая советская энциклопедия: Цахуры 2019-09-23 at the Wayback Machine
- Советская историческая энциклопедия: ЦАХУРЫ 2019-09-18 at the Wayback Machine—Лит.: Народы Кавказа, т. 1, М., 1960.
- Qax rayon İcra Hakimiyyəti: Rayon haqqında: Əhalisi 2013-07-28 at the Wayback Machine
- Zaqatala Rayon Məhkəməsi: Zaqatala rayonu haqqında qısa məlumat 2013-05-25 at the Wayback Machine
- Balakən Rayon Məhkəməsi: Balakən rayonu haqqında qısa məlumat 2013-05-25 at the Wayback Machine
- Azərbaycan Respublikası Xarixi İşlər Nazirliyi: Milli Azlıqlar: Azərbaycan Respublikasında mədəni müxtəliflik: Ümumi məlumat 2016-03-05 at the Wayback Machine
- Талибов Б. Б. Цахурский язык // Языки народов СССР: в 5-ти томах. Иберийско-кавказские языки. — М.: Наука, 1967. — Т. 4. — С. 591
- "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh.23
- Səlcuq, Xalq Cəbhəsi.- 2011.- 29 mart.- S.11. Azsaylı xalqlar-Saxurlar 2022-03-30 at the Wayback Machine
- ИЛИСУЙСКОЕ СУЛТАНСТВО (Ilisu Sultanlığı)-E.M.Lətifova
- "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 12
- "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 14
- "Saxurların gözü Suvagil"(Bakı 2008)-Əhməd İsayev. səh. 15
Xarici keçidlər
- Saxurlar haqqında film 2008
- Shakasana
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Saxurlar sax yixbi jihby tsaxbi cIaIhby Azerbaycanin Qax Zaqatala ve Balaken rayonlarinda elece de Dagistanin Seki Zaqatala bolgesi ile hemserhed olan Rutul rayonunda yasayirlar Saylari 30 minden coxdur Qafqaz dillerinin Dagistan qolunun cenub serq qrupuna aid olan saxur dilinde elece de Azerbaycan dilinde danisirlar Dini baximdan sunni muselmandirlar Saxurlar sax jihby cIaIhby Umumi sayi30 000 den coxYasadigi erazilerRusiya 12 769 1999 Azerbaycan 12 289 1999 Diniislam sunni DaxildirLezgi xalqlariMenseyiQafqaz albanlariQohum xalqlarDiger Lezgi xalqlari Hazirda 12 mektebde saxur dilinde dersler kecirilir Hemin mekteblerde umumilikde 105 sinif var ve 2500 e yaxin sagird tehsil alir Azerbaycanin Qax rayonunun Qum kendinden olan saxur usaq Saxurlarin yasadigi erazi Seki Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir Son onillikde orta illik ehali artimi 1 5 olmusdur ki bu da orta respublika seviyyesinden azdir Saxurlarin en meshur numayendeleri arasinda fizika riyaziyyat elmleri doktoru Abdulla Muxtarovu professor Abdulla Qarayevi Sovet Ittifaqi Qehremani Selaheddin Kazimovu Azerbaycanin Milli Qehremani Natiq Memmedovu yazici publisist Ehmed Isayevi filologiya elm doktoru professor sovet turkoloqu Tarixci Dagistan Dovlet universitetinin professoru tarixci dosent Bonn Universiteti fenni uzre doktor Rasim Mirzeyev Azerbaycan Texniki Universitetinin Sovet Sosialist Emeyi Qehremani Mine Nezirovani cudo uzre Avropa ve Dunya kuboku cempionu emekdar MMA doyuscusu Samir Abdullayevi muay tay ve kikboksinq uzre meshur idman ustasi ve s digerlerini gostermek olar Hazirda onlarin Saxur Medeniyyet Merkezi fealiyyet gosterir MeskunlasmaRusiya FR da Dagistan Siyahiyaalmalara esasen Dagistanda Saxurlarin sayi Inzibati erazi vahidi Sayi 2002 sa cemi 8 168Rutul rayonu 4 971Mahacqala seher e d 2 098Qizilyar rayonu 535Xumtorqala rayonu 123diger 441Azerbaycan Respublikasinda Siyahiyaalmalara esasen Azerbaycanda Saxurlarin sayi Inzibati erazi vahidi 1999 sa 1999 sa cemi 15 877 12 289Zaqatala rayonu 13 114 11 203Qax rayonu 2 612 1 008Balaken rayonu 34Sumqayit seher e d 8Qusar rayonu 5 diger 146 36 1967 ci ilin melumatlarina gore saxurlar Dagistanin 13 kendinde Saxur Gelmets Kurdul Lek Mikik Misles Xiyax Suqyut Muslax Attal Kors Cinix Bas Kelel Bas Muxax Azerbaycanin ise 16 kendinde yasayirdilar Muxax 7 2 min Suvagil Yeni Suvagil 5 5 6 min Qarqay Kelel Dagli kecmis Eli Bayramli kendi 3 min Mamrux 2 1 min Sabuncu 2 min Qum 1 5 2 min Gozbarax 2 min Misles Cincar 7 7 5 min Cinarli 1 2 min Lekit Kotuklu 1 2 min Agdam Kelel Qas Armudlu Elesger Agyazi Uzumlu 1 1 5 min Esasda Sekide meskunlasiblar MetbexiSaxur metbexi muxtelif yemeklerle zengindir Xemir xorekleri ise onlarin en cox sevdikleri yemeklerden sayilir Saxurlarin metbexinde bir cox yemek novleri qaxalca hazirlanir Bundan basqa onlarin metbexinde surhullu xikeyi xingili adli yemek novleri de meshurdur Saxur metbexinin sah yemeyi surhulludur Surhullu esasen qaxac etle hazirlanir Lakin toyuq eti ve teze etle de hazirlanir Daha sonra tele qomba cint birceh de saxur metbexine aiddir TarixiSaxurlara Qafqazin aborigen etnosudur Saxurlar Qafqaz Albaniyasinin 26 tayfasindan biridir Onlar Alban tayfalarindan olan ciqbi tayfasina uygun gelir Ozlerini yixiy adlandirirlar Yixiy sozunun etimaloji menasi dagli demekdir Alban tayfalarinin terkibi barede melumat veren Strabondan baslayaraq muasir tedqiqatcilara kimi hami bu fikirdedir Hetta Qemersah Cavadovanin konkret misallar esasinda yazdigi kimi saxurlarin Qafqazin qedim xalqlarindan olmasini qedim gurcu ve ermeni menbeleri de tesdiq edir Ulu tarixci Strabon oz meshur Cografiya sinda Alban erazisindeki Qanix cayi barede bilgi verir ve xan adinin saxur dilindeki su cay sozunden yarandigini soyleyir Strabonun melumatina esaslanan Q Qeybullayev Azerbaycanlilarin etnogenizmine dair adli kitabinda Baki 1991 bele bir qenaete gelir ki saxurlarin ecdadi Alazan Qanix cayinin adi onlarin dilinde olan qolunun yeni Qanixin vadisinde yasayirdilar Tedqiqatci Elvira Letifova yazir ki saxurlarin her hansi dovrde Qafqaz Albaniyasinin simal qerb erazisine kutlevi kocu yaxud basqini haqqinda hec bir menbe yoxdur Bu da saxurlarin hemin erazilerde daha onceden yasamasini gosterir Istinadlar Jurnalist Ehmed Isayev Heyatda qalan izler kitabi seh 9 Cahurskij yazyk Garun Ibragimov 1990 stranica 3 Sitat sehvi Xetali lt ref gt etiketi ReferenceB adi bir nece defe muxtelif mezmunla verilib Bolshaya sovetskaya enciklopediya Cahury 2019 09 23 at the Wayback Machine Sovetskaya istoricheskaya enciklopediya CAHURY 2019 09 18 at the Wayback Machine Lit Narody Kavkaza t 1 M 1960 Qax rayon Icra Hakimiyyeti Rayon haqqinda Ehalisi 2013 07 28 at the Wayback Machine Zaqatala Rayon Mehkemesi Zaqatala rayonu haqqinda qisa melumat 2013 05 25 at the Wayback Machine Balaken Rayon Mehkemesi Balaken rayonu haqqinda qisa melumat 2013 05 25 at the Wayback Machine Azerbaycan Respublikasi Xarixi Isler Nazirliyi Milli Azliqlar Azerbaycan Respublikasinda medeni muxteliflik Umumi melumat 2016 03 05 at the Wayback Machine Talibov B B Cahurskij yazyk Yazyki narodov SSSR v 5 ti tomah Iberijsko kavkazskie yazyki M Nauka 1967 T 4 S 591 Saxurlarin gozu Suvagil Baki 2008 Ehmed Isayev seh 23 Selcuq Xalq Cebhesi 2011 29 mart S 11 Azsayli xalqlar Saxurlar 2022 03 30 at the Wayback Machine ILISUJSKOE SULTANSTVO Ilisu Sultanligi E M Letifova Saxurlarin gozu Suvagil Baki 2008 Ehmed Isayev seh 12 Saxurlarin gozu Suvagil Baki 2008 Ehmed Isayev seh 14 Saxurlarin gozu Suvagil Baki 2008 Ehmed Isayev seh 15Xarici kecidlerSaxurlar haqqinda film 2008 Shakasana Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin