fbpx
Wikipedia

Qum (Qax)

Avqust 04, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Qum.

Qum — Azərbaycan Respublikasının Qax rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.

Qum
41°27′26″ şm. e. 46°54′35″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Rayon Qax rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 681  m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 2 075 nəfər (2012)
Milli tərkibi Saxur Ləzgiləri
Azərbaycan Türkləri
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi AZ3423
Qum
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Qum kəndi qədim tarixə malikdir. Kəndin tam mərkəzində ucalan V əsrə aid Qum məbədi, kəndin yuxarı başında yerləşən, XVIII əsrə aid mudafiə məqsədi ilə tikilmiş Sirt qalası, dağların qoynunda yerləşən Taxta qaya adlı abidə buna əyani sübutdur.

Kəndin sakinləri olan saxurlar Qafqaz Albaniyası dövründə yaşayan 26 tayfadan biri olub. Onlar haqqında ilk dəfə eramızdan əvvəl 80-60-cı illərdə Lukull ve Pompeyin Qafqaza yürüşlərində rast gəlinir. Qədim gürcü mənbələrində onlara suci, ölkələri isə Suceti və ya Tsuketi adlanır. Onlara həmçinin eri ,ölkələrinə isə Ereti deyirdilər. Qum kəndi Qafqaz Albaniyası dövləti süqut etdikdən sonra Saxur xanlığının (VII-XVI əsr) tərkibində olub. 1562-ci ildə Saxur xanı Adıgörklü bəyə I Təhmasibin sultan titulu verməsindən sonra dövlət İlisu sultanlığı adlandırılmağa başlayıb. İlisu sultanlığının süqutundan sonra ərazilər Rusiya imperiyasının təsirinə keçib. Qax-Zaqatala regionu daxilində olan bu ərazilər 1918-ci ildə müstəqil olan Azərbaycan Demokratik Respublikası ilə Gürcüstan Demokratik Respublikası arasındakı mübahisəli ərazi olub. 1922-ci il martın əvvəlində Zaqafqaziya Bürosunun qərarı ilə Qax-Zaqatala ərazisi Azərbaycanın tərkibinə verildi.

Mədəniyyəti

Əhali milli toy və dəfn mərasimlərini qoruyub saxlayıblar. Toy gününün səhərisi olan məclis Qazaxdağıtdı və ya Bəy oturan gün adlanır. Kişilər bəyin, qadınlar isə gəlinin başına yığışır. Qədim zamanlardan qalan bu adətdə bəyin ətrafına yığışan şəxslər bəy üçün tərif söyləməli və bəyin şərəfinə pul verməlidir. Məclisi bəyin ətrafında olan sağdiş və soldiş idarə edir. Məclisdə özünü yaxşı aparmayan şəxslər bəyin əmri ilə cəzalandırılır. Cəzalandırılma cəlladlar tərəfindən ayaqdan asılmaqla yerinə yetirilir. Məclisdə bəy istənilən şəxsi cəzalandırmaq hüququna malikdir. Sonda qız evindən plov gətirilir və oğlan evi plova qiymət qoyur. Bu qiymətləndirmə tərəflərin razılaşması ilə sona çatır. Bəy plovu gətirildikdən sonra ip endirilir. Bəy plovundan əvvəl isə bəyin özü də asıla bilər.

Kənddə "Qum kənd mədəniyyət-istirahət mərkəzi" fəaliyyət göstərir.

  • Mədəniyyəti və tarixi

Dini

Qədim zamanlarda saxurlar oda sitayiş edirdilər.Bu inanc saxur dilində bəzi ritual sözlərində, and və qarğışlarda - öz əksini tapmışdır. Məsələn, "Al duvagık tsa qixan" qarğışının tərcüməsi: "Qoy toy çələngin yansın!"; "Vereqena qkalla" andının mənası da "Günəşə and olsun!" 313-cü ildə saxurlar xristianlığı qəbul etmişlər. 4-7-ci əsrlər Qafqaz Albaniyasının tərəqqi dövrü hesab edilir. Bu ölkənin dövlət dini xristianlıq olduğundan məbəd, kilsə və monastırların tikilməsinə böyük əhəmiyyət verilirdi. Kənddə isə 2 alban kilsəsinin qalıntıları qalıb. Bunlardan biri Alban çarı III Mömün Vaçaqanın göstərişi ilə inşa olunan Qum bazilikasıdır. Kəndin kənarında çox da böyük olmayan digər alban məbədi vardır. Abidə qədim məhəllə kilsəsi kimi fəaliyyət göstərmişdir. İslamı qəbul etməsi isə eyni zamanda baş verməyib. 8 və 12-ci əsrlər dövrünü əhatə edir. Kənddə XVIII əsrə aid sünnü məscidi fəaliyyət göstərir. Burada həftədə bir dəfə yerli molla Azərbaycan dilində xütbə aparır. Cümə məscidi 18-ci əsr abidəsi olmaqla dövlət tərəfindən qorunur. Kəndin əhalisinin tamamı sünniliyin Şafi məzhəbinə mənsubdurlar. Kəndin əhalisi son dərəcədə sekulyardır. Son zamanlarda sələfilik meylləri artmaqdadır.

  • Məscidi və kilsələri

Coğrafiyası və iqlimi

Qum kəndi iqlimi
Göstərici Yan Fev Mar Apr May İyn İyl Avq Sen Okt Noy Dek İl
Mütləq maksimum, °C 11 13 19 27 30 33 36 36 32 27 19 14 24,8
Maksimum orta, °C 4,2 4,9 9,5 17,2 21,1 25,4 29 27,7 24,2 17,4 12,2 6,9 16,6
Orta temperatur, °C 0,7 1,4 5,4 11,9 16,1 20,2 23,5 22,6 18,9 12,8 8,5 3,3 12,1
Minimum orta, °C −2,8 −2 1,3 6,6 11,1 15 18,1 17,5 13,7 8,2 4,8 −0,3 7,6
Mütləq minimum, °C −8 −9 −5 1 6 10 14 14 8 4 −2 −6 2,3
Yağıntı norması, mm 30 46 59 77 97 101 63 60 57 76 50 29 745
Mənbə: [8] [9]
  • Daxili suları və faunası

Qum kəndi Qax rayon mərkəzindən 6 km aralıda Baş Qafqaz Silsiləsinin ətəyində, dəniz səviyyəsindən 700 m yüksəklikdə yerləşir. Qum kəndində çox da böyük olmayan dağ çayı – Ərdəva çayı axır. Ərdəvaçay öz başlanğıcını Rəcəbqaya, Qaraqaya və Ərdəva dərəsindən axan suların birləşməsi ilə götürür. Çay kəndin yuxarı hissəsində 2 hissəyə bölünür. Çayın bir hissəsi həyətyanı sahələrin suvarılmasında istifadə edilir, digər hissə isə Süskənd kəndinə doğru yol alır. Ərdəvaçayın ən böyük qolu sağ tərəfdən qəbul etdiyi Qarasu çayıdır. Ərdəvaçayın uzunluğu təxminən 18 kilometrə çatır və sonda Qapıçay çayına tökülür. Çayda qızılbalıq və daban balığı tutulur. Dağ ətəkləri sıx meşələrlə əhatə olunub. Meşələr isə əsasən yabanı meyvə ağaclarından, əzgil, alça, zoğal, meşə alması, meşə armudu ağaclarından ibarətdir.

Əhalisi

1872-ci ildə dərc olunmuş və 1869-cu il əhalinin kameral siyahıyaalınması nəticələrini əks etdirən Tiflis quberniyasının və Zaqatala dairəsinin hərbi icmalına əsasən Zaqatala dairəsinin İlisu naibliyinə daxil olan Qum kəndində milli tərkibi ləzgilərdən(yani Saxur Ləzgiləri) və muğallardan(yani Azerbaycan Türkləri) ibarət 128 ailə yaşayırdı. Müvafiq icmalda dairəni təşkil edən yaşayış məntəqələrinin əhalisinin milli tərkibinə dair məlumatlarda etnik Azərbaycan türkləri muğallar, Ləzgi xalqlarının nümayəndələri isə ümumi adla ləzgilər olaraq göstərilmişdirlər.

1 yanvar 1914-cü il tarixinə olan məlumata əsasən kənddə əsasən etnik ingiloylardan ibarət hər iki cinsdən toplam 1.255 nəfər əhali yaşayırdı. Məişət həyatında da bir çox xüsusiyyətlər qorunmaqdadır. Hətta köhnə mətbəx ənənələri yaşamaqdadır.

Hazırda kənd əhalisi əsasən etnik saxurlardan ibarətdir və Saxur Ləzgicəsində danışır. Kəndin şimalı saxur dilində danışsa da cənub hissəsi əsasən etnik muğallardan ibarət olduğu üçün Azerbaycan Türkcəsində danışır. Ümumən saxur dilində hal hazırda kənddə yalnız yaşlı insanlar ünsiyyət qurur, gənclər ise Azərbaycanca danışır.

13-22 aprel 2009-cu il Ümumazərbaycan əhali siyahıyaalınmasına əsasən Qum kənd ərazi dairəsinə daxil olan yaşayış məntəqələrində 2.881 nəfər (1.422 nəfəri kişilər, 1.459 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı.

1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən Qum kəndində 607 təsərrüfatda hər iki cinsdən toplam 2.075 nəfər əhali yaşamaqdadır.

Nizami Gəncəvinin Qum kəndindən olma iddiası

Dahi şair Nizami Gəncəvinin Qax rayonunun Qum kəndində anadan olması ilə bağlı bəzi tarixi sənədlər mövcuddur. Bəzi tarixi mənbələrdə Nizami Gəncəvinin İranın Qum kəndindən dünyaya gəldiyi barədə fikrlər qabardılsa da, bəzi tarixi sənədlərdə onun məhz Azərbaycanın Qax rayonunun Qum kəndində anadan olması öz təsdiqini tapır.

Bir çox əsərlərdə “Kohestan” və ya “Qohestan” kimi adı hallanan yer əslində indiki Qax rayonudur. Elə Qum kəndində dahi şairin şərəfinə qoyulan büstün ətrafında yazılan əlyazmadan parçalar da bunu bir daha sübut edir.

Tarixçi Vidadi Şıxəmirov dahi şairin əsərlərində də onun məhz Qum kəndində doğulması ilə bağlı faktların əks olunduğunu bildirir. Nizami yurdu... Qum kəndi Qaxda bu adla tanınır. Belə rəvayət olunur ki, Nizami Gəncəvi Böyük Qafqaz dağlarını gəzəndə Qumdakı bir yüksəklikdən Kəpəz dağını seyr edərmiş. Hələ o vaxt Qum kənd müəllimləri və məktəbliləri tarixçi, şərqşünas alim Ziya Bünyadova məktub ünvanlayıblar. Cavab məktubunda isə şairin, həqiqətən də, Qax rayonunun Qum kəndindən olması təsdiqini tapır.

Məktubda “...bəli, Nizami Qum kəndindəndir və sizin həmyerlinizdir” cümələləri əksini tapmışdı. Qum kəndində doğulan Nizami Gəncəvi Gəncə şəhərində yaşayıb, yaradıb.

İqtisadiyyatı

Şəxsi həyətlərdə meyvə ağacları və bostanlar vardır. Həyətlərdə üzümçülük də geniş yayılmışdır. Burada "izabella" və "amerikan" üzüm növlərindən ev şəraitində çaxır hazırlanır. Kəndin əhalisi fındıqçılıqla məşğul olur. Yaşam əsasən qoz və fındıqdan alınan gəlirlər hesabına mümkün olur.

Yeməkləri

Sürhüllü - 3 santimetrlik kiçik xəmir tikələri. Hər xəmir tikəsi şəhadət bayrağı ilə eşilir, burulmuş bir yarpaq və qayıq şəklini alır. Ondan sonra bu yarpaqları qaynar bulyonda bişirirlər və suda bişmiş qaxacla birlikdə verirlər.

Qırts - Ətli və ya kəsmikli pelmen. Həmçinin qurudulmuş otla:gicitkan, dəvədabanı, turşəng, bağayarpağı ilə bişirilir Maxxvara - Qabarıq, sferik, isti sacda bişirilir. Undan düzəldilmiş həlim isti sacın üzərinə tökülür və saçaqlı forma alır.

Ekoloji problemlər

Son zamanlar Ərdəvaçayın suyunda xeyli azalma müşahidə olunur. Bu həm təbii, həm də qeyri təbii səbəblərdən baş verir. 2012-2013-cü illərdə baş verən güclü zəlzələlər tektonik yerdəyişməyə səbəb olduğundan yeraltı bulaqların yer üzünə çıxmasının qarşısını alıb. Bu da çayda xeyli azalmaya səbəb olub. Kənd sakinlərinin həyətyanı sahələrinin sulamasında böyük problemlər yaranıb. Suyun azalması o həddə çatıb ki, çay Qapıçay çayına çata bilmir, bu həm Qum kəndinin sakinlərinə həm də çayın ətrafında yerləşən Süskənd kəndinin sakinlərinin su ehtiyacını ödəməsində böyük çətinliklər yaradır. Suyun azalmasında digər səbəb isə Qax rayonuna Ərdəvaçaydan su çəkilməsidir. Suyun az olması səbəbi ilə çayda əvvəl bol olan Qızılbalıq demək olar ki, məhv olub. Kənddə digər problem isə Şabalıd ağaclarının qurumasıdır. Xəstəlik nəticəsində Şabalıd ağaclarının demək olar ki, hamısı quruyub

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. [1]
  2. Azərpoçt. "İndekslər" (azərb.). www.azerpost.az. 2016-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-04-19.
  3. İnsanların "sırt çevirdiyi" Sirt qalası (FOTO)
  4. http://refdb.ru/look/1650705-p21.html[ölü keçid]
  5. Saxurlar kitabı.2012.s.14.
  6. [2]
  7. [Х. Х. Рамазанов, А. Р. Шихсаидов. Очерки истории Южного Дагестана. — Махачкала: Дагестанский филиал Академии наук СССР, 1964. — С. 99-101.]
  8. [3]
  9. Şabanov, N. Qax: Qum kənd mədəniyyət-istirahət mərkəzində tut festivalı //Ədalət.- 2015.- 3 iyul.- S.3.
  10. Шарифов Д. Город Кум "Низами сб 2 Б-1940
  11. Şahmərdan Əhmədli. Qum məbədinin itmiş kitabəsi haqqında düşüncələr. Qax: 1994
  12. H.Əzimov, Ş.Əhmədov. Qax abidələri. Bakı: 1998
  13. [4]
  14. [5]
  15. [6]
  16. Военный обзор Тифлисской Губернии и Закатальского округа, составлен подполковником Генерального штаба В. Н. Филиповым. Воспроизведено в оригинальной авторской орфографии издания 1872 года (издательство "Санктпетербург: Товарищества "Общественная польза""), стр. 168
  17. "Кавказский календарь на 1915 год". Издан по распоряжению Наместника его Императорскаго Величиства на Кавказе, под редакцией А.А.Эльзенгера и Н.П.Стельмащука, Тифлис. Типография Канцелярии Наместника Е.И.В. на Кавказе, казённый дом. 1914./Оглавление: Глава — Отдел статистический: Список населенных мест Кавказа, стр. 148
  18. SİL (Summer Institute of Linguistics) İnternational Electronic Survey Reports 2005: The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan
  19. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi: Qax rayonu[ölü keçid]
  20. Qax Rayon İcra Hakimiyyəti: İcra Hakimiyyəti: Bələdiyyələr: Qax rayonu inzibati ərazi dairələri üzrə nümayəndəliklər və bələdiyyələr haqqında məlumat Arxivləşdirilib 2012-12-27 at Archive.today
  21. Azərbaycan Atabəyləri dövləti.1985,səh 225
  22. [7]

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Qum (Qax) ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 04, 2021
adın, digər, istifadə, formaları, üçün, azərbaycan, respublikasının, rayonunun, inzibati, ərazi, vahidində, kənd, qum41, ölkə, azərbaycan, azərbaycanrayon, rayonutarixi, coğrafiyasımərkəzin, hündürlüyü, msaat, qurşağı, 00əhalisiəhalisi, nəfər, 2012, milli, tər. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qum Qum Azerbaycan Respublikasinin Qax rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Qum41 27 26 sm e 46 54 35 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanRayon Qax rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 681 1 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 2 075 nefer 2012 Milli terkibi Saxur LezgileriAzerbaycan TurkleriReqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ3423 2 Qum Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Medeniyyeti 3 Dini 4 Cografiyasi ve iqlimi 5 Ehalisi 6 Nizami Gencevinin Qum kendinden olma iddiasi 7 Iqtisadiyyati 8 Yemekleri 9 Ekoloji problemler 10 Hemcinin bax 11 Istinadlar 12 Xarici kecidlerTarixi RedakteQum kendi qedim tarixe malikdir Kendin tam merkezinde ucalan V esre aid Qum mebedi kendin yuxari basinda yerlesen XVIII esre aid mudafie meqsedi ile tikilmis Sirt qalasi 3 daglarin qoynunda yerlesen Taxta qaya adli abide buna eyani subutdur Kendin sakinleri olan saxurlar Qafqaz Albaniyasi dovrunde yasayan 26 tayfadan biri olub Onlar haqqinda ilk defe eramizdan evvel 80 60 ci illerde Lukull ve Pompeyin Qafqaza yuruslerinde rast gelinir 4 Qedim gurcu menbelerinde onlara suci olkeleri ise Suceti ve ya Tsuketi adlanir 5 Onlara hemcinin eri olkelerine ise Ereti deyirdiler Qum kendi Qafqaz Albaniyasi dovleti suqut etdikden sonra Saxur xanliginin VII XVI esr terkibinde olub 6 1562 ci ilde Saxur xani Adigorklu beye I Tehmasibin sultan titulu vermesinden sonra dovlet Ilisu sultanligi adlandirilmaga baslayib 7 Ilisu sultanliginin suqutundan sonra eraziler Rusiya imperiyasinin tesirine kecib Qax Zaqatala regionu daxilinde olan bu eraziler 1918 ci ilde musteqil olan Azerbaycan Demokratik Respublikasi ile Gurcustan Demokratik Respublikasi arasindaki mubahiseli erazi olub 1922 ci il martin evvelinde Zaqafqaziya Burosunun qerari ile Qax Zaqatala erazisi Azerbaycanin terkibine verildi 8 Medeniyyeti RedakteEhali milli toy ve defn merasimlerini qoruyub saxlayiblar Toy gununun seherisi olan meclis Qazaxdagitdi ve ya Bey oturan gun adlanir Kisiler beyin qadinlar ise gelinin basina yigisir Qedim zamanlardan qalan bu adetde beyin etrafina yigisan sexsler bey ucun terif soylemeli ve beyin serefine pul vermelidir Meclisi beyin etrafinda olan sagdis ve soldis idare edir Meclisde ozunu yaxsi aparmayan sexsler beyin emri ile cezalandirilir Cezalandirilma celladlar terefinden ayaqdan asilmaqla yerine yetirilir Meclisde bey istenilen sexsi cezalandirmaq huququna malikdir Sonda qiz evinden plov getirilir ve oglan evi plova qiymet qoyur Bu qiymetlendirme tereflerin razilasmasi ile sona catir Bey plovu getirildikden sonra ip endirilir Bey plovundan evvel ise beyin ozu de asila biler Kendde Qum kend medeniyyet istirahet merkezi fealiyyet gosterir 9 Medeniyyeti ve tarixi Dini RedakteQedim zamanlarda saxurlar oda sitayis edirdiler Bu inanc saxur dilinde bezi ritual sozlerinde and ve qargislarda oz eksini tapmisdir Meselen Al duvagik tsa qixan qargisinin tercumesi Qoy toy celengin yansin Vereqena qkalla andinin menasi da Gunese and olsun 313 cu ilde saxurlar xristianligi qebul etmisler 4 7 ci esrler Qafqaz Albaniyasinin tereqqi dovru hesab edilir Bu olkenin dovlet dini xristianliq oldugundan mebed kilse ve monastirlarin tikilmesine boyuk ehemiyyet verilirdi Kendde ise 2 alban kilsesinin qalintilari qalib Bunlardan biri Alban cari III Momun Vacaqanin gosterisi ile insa olunan Qum bazilikasidir 10 11 12 Kendin kenarinda cox da boyuk olmayan diger alban mebedi vardir Abide qedim mehelle kilsesi kimi fealiyyet gostermisdir Islami qebul etmesi ise eyni zamanda bas vermeyib 8 ve 12 ci esrler dovrunu ehate edir Kendde XVIII esre aid sunnu mescidi fealiyyet gosterir Burada heftede bir defe yerli molla Azerbaycan dilinde xutbe aparir Cume mescidi 18 ci esr abidesi olmaqla dovlet terefinden qorunur Kendin ehalisinin tamami sunniliyin Safi mezhebine mensubdurlar 13 14 Kendin ehalisi son derecede sekulyardir Son zamanlarda selefilik meylleri artmaqdadir Mescidi ve kilseleri Cografiyasi ve iqlimi RedakteQum kendi iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 11 13 19 27 30 33 36 36 32 27 19 14 24 8Maksimum orta C 4 2 4 9 9 5 17 2 21 1 25 4 29 27 7 24 2 17 4 12 2 6 9 16 6Orta temperatur C 0 7 1 4 5 4 11 9 16 1 20 2 23 5 22 6 18 9 12 8 8 5 3 3 12 1Minimum orta C 2 8 2 1 3 6 6 11 1 15 18 1 17 5 13 7 8 2 4 8 0 3 7 6Mutleq minimum C 8 9 5 1 6 10 14 14 8 4 2 6 2 3Yaginti normasi mm 30 46 59 77 97 101 63 60 57 76 50 29 745Menbe 8 9 Daxili sulari ve faunasi Qum kendi Qax rayon merkezinden 6 km aralida Bas Qafqaz Silsilesinin eteyinde deniz seviyyesinden 700 m yukseklikde yerlesir Qum kendinde cox da boyuk olmayan dag cayi Erdeva cayi axir 15 Erdevacay oz baslangicini Recebqaya Qaraqaya ve Erdeva deresinden axan sularin birlesmesi ile goturur Cay kendin yuxari hissesinde 2 hisseye bolunur Cayin bir hissesi heyetyani sahelerin suvarilmasinda istifade edilir diger hisse ise Suskend kendine dogru yol alir Erdevacayin en boyuk qolu sag terefden qebul etdiyi Qarasu cayidir Erdevacayin uzunlugu texminen 18 kilometre catir ve sonda Qapicay cayina tokulur Cayda qizilbaliq ve daban baligi tutulur Dag etekleri six meselerle ehate olunub Meseler ise esasen yabani meyve agaclarindan ezgil alca zogal mese almasi mese armudu agaclarindan ibaretdir Ehalisi Redakte1872 ci ilde derc olunmus ve 1869 cu il ehalinin kameral siyahiyaalinmasi neticelerini eks etdiren Tiflis quberniyasinin ve Zaqatala dairesinin herbi icmalina esasen Zaqatala dairesinin Ilisu naibliyine daxil olan Qum kendinde milli terkibi lezgilerden yani Saxur Lezgileri ve mugallardan yani Azerbaycan Turkleri ibaret 128 aile yasayirdi 16 Muvafiq icmalda daireni teskil eden yasayis menteqelerinin ehalisinin milli terkibine dair melumatlarda etnik Azerbaycan turkleri mugallar Lezgi xalqlarinin numayendeleri ise umumi adla lezgiler olaraq gosterilmisdirler 1 yanvar 1914 cu il tarixine olan melumata esasen kendde esasen etnik ingiloylardan ibaret her iki cinsden toplam 1 255 nefer ehali yasayirdi 17 Meiset heyatinda da bir cox xususiyyetler qorunmaqdadir Hetta kohne metbex eneneleri yasamaqdadir Hazirda kend ehalisi esasen etnik saxurlardan ibaretdir ve Saxur Lezgicesinde danisir 18 Kendin simali saxur dilinde danissa da cenub hissesi esasen etnik mugallardan ibaret oldugu ucun Azerbaycan Turkcesinde danisir Umumen saxur dilinde hal hazirda kendde yalniz yasli insanlar unsiyyet qurur gencler ise Azerbaycanca danisir 13 22 aprel 2009 cu il Umumazerbaycan ehali siyahiyaalinmasina esasen Qum kend erazi dairesine daxil olan yasayis menteqelerinde 2 881 nefer 1 422 neferi kisiler 1 459 neferi qadinlar ehali yasayirdi 19 1 yanvar 2012 ci il tarixine olan resmi melumata esasen Qum kendinde 607 teserrufatda her iki cinsden toplam 2 075 nefer ehali yasamaqdadir 20 Nizami Gencevinin Qum kendinden olma iddiasi RedakteDahi sair Nizami Gencevinin Qax rayonunun Qum kendinde anadan olmasi ile bagli bezi tarixi senedler movcuddur 21 Bezi tarixi menbelerde Nizami Gencevinin Iranin Qum kendinden dunyaya geldiyi barede fikrler qabardilsa da bezi tarixi senedlerde onun mehz Azerbaycanin Qax rayonunun Qum kendinde anadan olmasi oz tesdiqini tapir Bir cox eserlerde Kohestan ve ya Qohestan kimi adi hallanan yer eslinde indiki Qax rayonudur Ele Qum kendinde dahi sairin serefine qoyulan bustun etrafinda yazilan elyazmadan parcalar da bunu bir daha subut edir Tarixci Vidadi Sixemirov dahi sairin eserlerinde de onun mehz Qum kendinde dogulmasi ile bagli faktlarin eks olundugunu bildirir Nizami yurdu Qum kendi Qaxda bu adla taninir Bele revayet olunur ki Nizami Gencevi Boyuk Qafqaz daglarini gezende Qumdaki bir yukseklikden Kepez dagini seyr edermis Hele o vaxt Qum kend muellimleri ve mekteblileri tarixci serqsunas alim Ziya Bunyadova mektub unvanlayiblar Cavab mektubunda ise sairin heqiqeten de Qax rayonunun Qum kendinden olmasi tesdiqini tapir Mektubda beli Nizami Qum kendindendir ve sizin hemyerlinizdir cumeleleri eksini tapmisdi Qum kendinde dogulan Nizami Gencevi Gence seherinde yasayib yaradib 22 Iqtisadiyyati RedakteSexsi heyetlerde meyve agaclari ve bostanlar vardir Heyetlerde uzumculuk de genis yayilmisdir Burada izabella ve amerikan uzum novlerinden ev seraitinde caxir hazirlanir Kendin ehalisi findiqciliqla mesgul olur Yasam esasen qoz ve findiqdan alinan gelirler hesabina mumkun olur Yemekleri RedakteSurhullu 3 santimetrlik kicik xemir tikeleri Her xemir tikesi sehadet bayragi ile esilir burulmus bir yarpaq ve qayiq seklini alir Ondan sonra bu yarpaqlari qaynar bulyonda bisirirler ve suda bismis qaxacla birlikde verirler Qirts Etli ve ya kesmikli pelmen Hemcinin qurudulmus otla gicitkan devedabani turseng bagayarpagi ile bisirilir Maxxvara Qabariq sferik isti sacda bisirilir Undan duzeldilmis helim isti sacin uzerine tokulur ve sacaqli forma alir Ekoloji problemler RedakteSon zamanlar Erdevacayin suyunda xeyli azalma musahide olunur Bu hem tebii hem de qeyri tebii sebeblerden bas verir 2012 2013 cu illerde bas veren guclu zelzeleler tektonik yerdeyismeye sebeb oldugundan yeralti bulaqlarin yer uzune cixmasinin qarsisini alib Bu da cayda xeyli azalmaya sebeb olub Kend sakinlerinin heyetyani sahelerinin sulamasinda boyuk problemler yaranib Suyun azalmasi o hedde catib ki cay Qapicay cayina cata bilmir bu hem Qum kendinin sakinlerine hem de cayin etrafinda yerlesen Suskend kendinin sakinlerinin su ehtiyacini odemesinde boyuk cetinlikler yaradir Suyun azalmasinda diger sebeb ise Qax rayonuna Erdevacaydan su cekilmesidir Suyun az olmasi sebebi ile cayda evvel bol olan Qizilbaliq demek olar ki mehv olub Kendde diger problem ise Sabalid agaclarinin qurumasidir Xestelik neticesinde Sabalid agaclarinin demek olar ki hamisi quruyubHemcinin bax RedakteQax abideleri film 2001 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 Azerpoct Indeksler azerb www azerpost az 2016 04 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 04 19 Insanlarin sirt cevirdiyi Sirt qalasi FOTO http refdb ru look 1650705 p21 html olu kecid Saxurlar kitabi 2012 s 14 2 H H Ramazanov A R Shihsaidov Ocherki istorii Yuzhnogo Dagestana Mahachkala Dagestanskij filial Akademii nauk SSSR 1964 S 99 101 3 Sabanov N Qax Qum kend medeniyyet istirahet merkezinde tut festivali Edalet 2015 3 iyul S 3 Sharifov D Gorod Kum Nizami sb 2 B 1940 Sahmerdan Ehmedli Qum mebedinin itmis kitabesi haqqinda dusunceler Qax 1994 H Ezimov S Ehmedov Qax abideleri Baki 1998 4 5 6 Voennyj obzor Tiflisskoj Gubernii i Zakatalskogo okruga sostavlen podpolkovnikom Generalnogo shtaba V N Filipovym Vosproizvedeno v originalnoj avtorskoj orfografii izdaniya 1872 goda izdatelstvo Sanktpeterburg Tovarishestva Obshestvennaya polza str 168 Kavkazskij kalendar na 1915 god Izdan po rasporyazheniyu Namestnika ego Imperatorskago Velichistva na Kavkaze pod redakciej A A Elzengera i N P Stelmashuka Tiflis Tipografiya Kancelyarii Namestnika E I V na Kavkaze kazyonnyj dom 1914 Oglavlenie Glava Otdel statisticheskij Spisok naselennyh mest Kavkaza str 148 SIL Summer Institute of Linguistics International Electronic Survey Reports 2005 The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Qax rayonu olu kecid Qax Rayon Icra Hakimiyyeti Icra Hakimiyyeti Belediyyeler Qax rayonu inzibati erazi daireleri uzre numayendelikler ve belediyyeler haqqinda melumat Arxivlesdirilib 2012 12 27 at Archive today Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1985 seh 225 7 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Qum Qax ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qum Qax amp oldid 6049902, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.