fbpx
Wikipedia

Qubadlı

Bu məqalə Qubadlı haqqındadır. Rayon üçün Qubadlı rayonu səhifəsinə baxın.

Qubadlı şəhəriAzərbaycanın Qubadlı rayonunun inzibati mərkəzi, Qubadlı şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər.

Qubadlı
39°20′38″ şm. e. 46°34′47″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 477 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi 3900
Qubadlı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1993-cü ilin 31 avqust tarixində Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir.

2020-ci il 25 oktyabr tarixində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edildiyi prezident tərəfindən bəyan edilmişdir.

Ümumi məlumat

 
Qubadlı şəhər İcra Hakimiyyətinin binası 26 dekabr 2020-ci ildə

Qubadlı rayonu 14.03.1933-cü ildə yaradılmışdır. Rayonda 1 şəhər (Qubadlı) 93 kənd vardı. Sahəsi 802 kv/km, əhalisi 38,1 min (01.01.2010) nəfərdir. Bərgüşad çayının hər iki sahilində yerləşən Qubadlı şəhərinin əhalisi 5604 nəfərdir. 30500 nəfərlik Qubadlı əhalisi 94 kənd və bir şəhərdə məskunlaşırdı. Rayonun əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı və heyvandarlıqla məşğul olmuşdur.

Kəndləri bunlardır: Balahəsənli, Aşağı Cibikli, Xallava, Yuxarı Cibikli, Bala Soltanlı, Qaramanlı, Padar, Başarat, Armudlu, Deşdahat, Hat, Milanlı, Çardaqlı, Əyin, Xələc, Tarovlu, Çərəli, Boyunəkər, Saldaş, Dəmirçilər, Poladlı, Dondarlı, Diləli Müskənli, Mirlər, Göyərcik, Əliquluuşağı, Fərcan, Göyyal, Hərtiz, Zor, Bəxtiyarlı, Saray, Hal, Ballıqaya, Qəzyan, Məmər, Mollalı, Həmzəli, Çaytumas, Əfəndilər, Yusifbəyli, Xanlıq, Xocahan, Qilican, Tinli, Xocik, Mərdanlı, Qaracallı, Qarağac, Qarakişilər, Qaralar, Hüseynuşağı, Kavdadıq, Qayalı, Abdalanlı, Ləpəxeyranlı, Mahmudlu, Mahruzlu, Muradxanlı, Muğanlı, Məlikəhmədli, Qundanlı, Alaqurşaq, Davudlu, Eyvazlı, Gürcülü, Qədili, Məzrə, Sarıyataq, Tatar, Qaraqoyunlu, Qiyaslı, Teymur Müskanlı, Xıdırlı, Ulaşlı, Altınca, Əbilcə, Yuxarı Xocamsaqlı, Aşağı Xocamsaqlı, Mehrili, Yuxarı Mollu, Aşağı Mollu, Mollabürhan, Zilanlı, Kürd Mahruzlu, Seləli, Novlu, İşıqlı, Həkəri, Cılfır, Seytas, Göyər Abbas, Xəndək.

Qubadlı rayonu ilə Bakı arasında olan məsafə 403 kilometrdir. Qubadlı rayonu 31 avqust 1993-cü ildə Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur.25 oktyabr 2020-ci ildə rəşadətli Azərbaycan ordusu Qubadlı şəhərini işğaldan azad etmişdir. Qubadlı və onun ətrafında yerləşən kəndlər hələ XVIII əsrdə Qarabağ inzibati ərazisinə daxil idi. Sonralar Zəngəzur mahalına daxil olan Qubadlı 1868-ci ildə Yelizavetpol quberniyası yaranandan sonra Zəngəzurun tərkibinə daxil olmuşdur. Ermənistanın Gorus, Qafan rayonları və Zəngilan, Cəbrayıl, LaçınXocavənd rayonları ilə həmsərhəddir. Qubadlı şəhəri Qarabağ yaylasının cənub-şərqində, Bazar-çayın sahilində yerləşir.

Toponimi

 
Qubadlı Rayonu

Qubadlının qədim tarixi ilə bağlı problemlərin içərisndə "Qubadlı" toponiminin mənşəyi xüsusi maraq doğurur. Qubadlının işğalı ərəfəsində rayona çox yaxın yerdə Hacılı kəndi yaxınlığında bir qazıntı yerində Sasani şahı Qubadın (488–531) adından zərb edilmiş gümüş sikkə nümunələri (60-a qədər) tapılmışdır. Dəfinənin olduğu küpün hündürlüyü 10,5 sm. oturacağın diametri isə 6,5 sm-dir. Nümizmat M. Seyfəddinin verdiyi məlumata görə bu sikkələr 521–522 ci illərdə kəsilmişdir. Qubadlı adının mənşəyi tarixi mənbələrə əsasən I Qubadın adı ilə bağlı olsada yaşayış məskəni kimi lap qədim dövrlərə gedib çıxır. Bu mülahizə ilə bağlı t.e.a. prof. İsaq Məmmədovun bildiyi kimi Qubadlı əvvəllər Azərbaycanın şimalında mövcud olan Albaniyanın tərkibində olmuşdur. Albaniya dövlətinin sərhədləri haqqında müxtəlif konsepsiyalar irəli sürülmüşdür. Strabon (I əsr) bu dövlətin müxtəlif dövrlərdə, müxtəlif siyasi hüdudlara malik olduğunu göstərmişdir. Görkəmli Albanşünas Dovn Albaniyanın İberiya sərhədlərindən Alazan, Kür və Araz hövzələrinə, Xəzər dənizi və Soana çayına qədərki ərazidə yerləşdiiyni göstəiri. Çox güman ki, erkən orta əsirlər dövründə indiki Qubadlı ərazisi uzun müddət Qafqaz Albaniyasının tərkibində olmuşdur. Qubadlının etnik tarixinə dair mənbələrə baxdıqda isə tədqiqatçı Ramin Əlizadənin araşdırmalarına istinadən deyə bilərik ki, Qubadlının əhalisi çox güman ki, lokal etnik qruplarla (türk tayfaları ilə) daim kontakta olan köçəri tayfaları (əsasən tərəkəmə qarışması nəticəsində formalaşmışdır. İndiyədək Qubadlının etnik tarixi haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür. Rayonun yerli əhalisini bəzi antropoloqlar bütün Qafqazda ən qədim yerli tip sayılan Kaspi tipinə (və ya Oğuz tipi) mənsub olduğunu söyləyirlər. Tarixi mənbələrə istinadən deyə bilərik ki, Qubadlı Sasani şahı I Qubadın dövründə ticarət məskəni kimi genişlənmiş və iri yaşayış məskəni kimi təşəkkül tapmışdır. I Qubad (488–496-531) təqribən 496-cı ildə taxtdan salındıqdan sonra eftalilərin köməyi ilə 499-cu ildə yenidən hakimiyyət başına keşmişdir. I Qubad Bizans ilə müharibələrdə (502–505/506) qalib gəlmiş, şimaldan hunların hücumlarının qarşısını almışdır. I Qubad ölkənin iqtisadiyyatını qüvvətləndirən bir sıra islahat keçirmişdir. Onun dövründə kanallar şəbəkəsi genişlənmiş, yeni şəhərlər salınmışdır. Aparılan tədqiqatlardan məlum olur ki, Qubadlı Ərəb Xilafətinin əsarəti altına düşmüş, ərəb Xilafətinin süqutundan sonra IX–X əsrlərdə Ssanilər dövlətinin, X əsrdə Sasnilər dövlətinin, XI,XII əsrlərdə Şəddadilər dövlətinin, XII–XIII əsrlərdə Atabəylər-Eldəgizlər dövlətinin, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətinin tərkibinə daxıl olmuşdur. XVI əsrdə formalaşmış Səədvilər Dövləti dövründə Azərbaycan bəylərbəyliklərə bölünmüşdür. XVIII əsrin ortalarına qədər davam edən bir inzibati bölgüyə görə mərkəzi Gəncə şəhəri olan Qarabağ bəylərbəyliyi də yaranmışdır. Bəylərbəylik mahallara, mahallar isə nahiyələrə bölünmüşdür. Qarabağ bəylərbəyliyi 17 mahala- Dəmirçi, Aslanlı, Bərgüşad, Vərənd, Sisyan, küpara, Babayurd, Talış, Kəbirli, Ciləbörd, Cavanşir, Xaçın, Xırda-para, Dirax İyirmidörd, Otuziki, Qaracovlu və Acan-Türk mahalına bölünmüşdür. Talış, Ciləbörd, Xaçın, Vəərnd, Dirax məlikliyi isə "Xəmsə" adlanırdı. Qarabağ adında inzibati-ərazi vahidi olk dəfə səfəvilər dövründə yaranmışdır. Onun ərazisi bütünlüklə Kür və Araz çayları ərazisini –Beyləqandan başlamış Borçalıya qədər (Borçalıda daxil olmaqla) böyük bir ərazini əhatə edirdi. 1828-ci ildə Rusiya ilə İran arasında bağlanan Türkmənçay müqaviləsinə əsasən Azərbaycanın cənub hissəsi İrana, şimal hissəsi isə Rusiyaya birləşdiirldi. 1868-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən yeni inzibati dəyişiklik haqqında imperator fərmanına görə bakı, Tiflis və İrəvan quberniyaları hesabına yeni Yelizavetpol quberniyası yaradıldı. Şuşa qəzası, həmçinin yeni yaradılan Zəngəzur qəzası, 1883-cü ildə yaradılan Cavanşir və Cəbrayıl qəzası da bu quberniyanın tərkibinə qatıldı. Zəngəzur qəzasına Lenin inqlabından sonra Ermənistana verilmiş Sisyan, Gorus, Qafan və mehri (Meğri) rayonları və Azərbaycan Respublikasının Zəngilan, Qubadlı və Laçın rayonları daxil idi. "Zəngəzurda, Dağlıq Qarabağda yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Azərbaycan Cümhuriyyətinin daxili işlər naziri 1919-cu il yanvarın əvvəllərində hökumətə təklif etdi ki, Şuşa, Cavanşir, Cəbrayıl və Zəngəzur qəzaları Gəncə Quberniyasının tərkibindən çıxarılsın və həmin qəzalardan ibarət müvəqqəti qarabağ general-qubernatoru təşkil edilsin. 1919-cu il yanvarın 25-də Azərbaycan hökuməti həmin təkliflə razılaşdı. Şuşa, Cavanşir, Zəngəzur qəzaları Gəncə quberniyası tərkibindən çıxarılaraq onlardan mərkəzi Şuşa olmaqla Qarabağ general-qubernatorluğu təşkil olundu. Beləliklə məlum olur ki, Azərbaycan Cümhuriyyəti dövrünə qədər və Azərbaycan Cümhuriyyəti dövründə də Zəngəzur bütövlükdə öz dövlətinin-Azərbaycanın tərkibində olmuşdur.

Coğrafiyası

Qubadlı rayonunun təbiəti olduqca gözəldir. 1969-cu ildə burada dövlət yasaqlığı yaradılmıdır. Rayonda 13.2 min hektar meşə sahəsi vardır. Palıd bu meşələrin arxası, vələs dövləti, alma, armud, fındıq, əzgil, zoğal, yemişan…sərvəti, dağ çayları, şəlalələr, buz bulaqlar şöhrəti, qara gözlü əliklər, xınalı kəkliklər, qırqovullar, turaclar, göyərçinlər… gözəlliyi idi. Çox təəssüflər olsun ki, halhazırda əldə olunan məlumatlara əsasən Qubadlı meşələri ermənilər tərəfındən qırılaraq Ermənistana və ya xarici ölkələrə daşınır. Rayon ərazisindən iki böyük dağ çayı keçir. Həkəri-Bərgüşad. Həkəri çayı öz mənbəyini Kəlbəcərdən götürüb. Araza qovuşana kimi bir çox dağ çayları ona qovuşur. Bərgüşad çayının mənbəyi isə Ərikli dağlarından başlayır. Bərgüşad öz gücünü dağ bulaqlarından süzülüb gələn Dəli çay, Şəki çayı, Sisyan çayı, Taxtakörpü çayı, Daşlı dərə çayı, Bəxtiyarlı və Ağa çaylarından alır. Bərgüşad çayı da öz Həkəri çayı kimi Araza tökülür. Hər iki çay rayonun Qaralar kəndinin yaxınlığında birləşir. Rayonun bir hissəsi aran olsa da, əsas hissəsi dağlıqdır. Dağlıq yerlər meşə örtüyünə bürünmüşdür. Rayonun Hərtiz və Səngər dağlarındakı şəfalı bulaqları can dərmanıdır. Qubadlılar heyvandarlıqla, tütünçülüklə və taxılçılıqla məşğul olurdular. Qubadlıda hələ istifadə olunmamış böyük əqiq yatağı da var. Bundan başqa mərmər karxanası da var idi. Qubadlıda "Qubadlı yasaqlığı" deyilən dövlət yasaqlığı da var idi ki, bu ərazi Kiçik Qafqazın cənub şərqində, Qubadlı və Laçın rayonlarının ərazisində idi. Sahəsi 20 min h. idi. 1969-cu ildə cüyür, çöldonuzu, qırqovul və s. heyvanları mühafizə etmək məqsədi ilə təşkil olunmuşdur.

İqtisadiyyatı

Şəhərdə 62 idarə və müəssisə fəaliyyət göstərirdi. Burada asfalt zavodu, inkubator-quşçuluq fabriki, daş karxanası, texniki-təchizat idarəsi, tikiş fabriki, Azərbaycan "Neftqazavtomat" təcrübə zavodu və başqa istehsal xarakterli müəssisələr də var idi. Qubadlı rayonunda 21 orta, 26 səkkizillik, 15 ibtidai məktəb, bir əyaniqiyabi orta məktəb var idi. Xanlıq kəndindəki 126 №-li orta texniki peşə məktəbində hər il 300 nəfər şagird müxtəlif peşələrə yiyələnirdi. Qubadlı rayonunda 300 yerlik 4 xəstəxana və 33 səhiyyə müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. Rayonda 111 mədəni maarif müəssisəsi, o cümlədən 60 kitabxana, 10 mədəniyyət evi, 28 klub, 6 avtoklub, 23 kino qurğusu fəaliyyət göstərirdi. 125 ticarət, 96 ictimai-iaşə, 25 məişət xidməti müəssisəsində əhaliyə xidmət göstərirdi. Rayonda 21 rabitə müəssisəsi vardı. Qubadlı qəsəbəsində 1200, Hal, Muradxanlı kəndlərinin hər birində 150, Teymur Müskanlı, Balasultanlı, Çardaxlı, Aşağı Mollu kəndlərinin hər birində 100, Qayalı kəndində 50 nömrəli ATS fəaliyyət göstərirdi. İşğaldan qabaqkı son illərdə qəsəbə və kəndlərdə onlarla yeni ictimai və yaşayış binaları tikilmiş, bağlar, xiyabanlar, meydanlar, körpülər salınmış yollar çəkilmişdir. Qəsəbədə 1176, Çəpəli, Dondarlı, Mahruzlu kəndlərinin hər birində 422, Muradxanlı kəndində 325, Balasoltanlı, Çardaxlı, Qaracallı kəndlərinin hər birində 192, Göyərçik kəndində 164 yerlik orta, Qayalı kəndində 216, Dəmirçilər, Xəndək kəndlərinin hər birində 192, QarakiĢilər, Tarovlu, Aşağı Xocasamlı kəndlərinin hər birində 164 yerlik səkkizillik, Mərdanlı, Padar, Qiyaslı, Abdalalanlı, Mərlər kəndlərində ibtidai məktəb binaları da işğaldan əvvəl istifadəyə verilmişdir. Rayon mərkəzindəki müasir tipli xəstəxana şəhərciyi, ATS, ticarət mərkəzi, univermaq, universam, bazar, mehmanxana, kitab evi, Mahruzlu kəndindəki poliklinika, Qaralar kəndindəki ambulatoriya, Xocik, işıqlı, Diləli, Müskanlı kəndlərindəki kitabxana binaları da işğaldan qabaq inşa edilmişdir. Bu müddət ərzində rayon mərkəzində 30-a qədər inzibati bina tikilib istifadəyə verilmişdir. Həmçinin işgaldan əvvəl rayon mərkəzində Əliquluşağı, Həkəri (Zəngilan rayonu) Xanlıq, Əyin, Fərcan, Mirlər, Dəmirçilər, Hərtiz, Çərəli, Muradxanlı, Qaracallı, Eyvazlı və Yuxarı Mollu ilə birləşdirən yeni asfalt və şosse yollar çəkilmiş, köhnə yollar genişləndirilmişdir. Xanlıq-Yuxarı Mollu, UlaĢlı-Mahruzlu, Qəzyan-Xocahan və başqa kənd arası yollar öz əvvəlki görkəmini büs-bütün dəyişmişdir. Qubadlı-Dondarlı, Sariyataq-Padar, Qaralar-Mahruzlu, Teymur Müskanlı-Balahəsənli, Mahmudlu-Hacılı körpüləri həsrətli sahilləri bir-birinə qovuĢdurduğu kimi, yolçulara da qol-qanad vermişdir.

Qubadlının əhalisinin əsas məşğuliyyəti sahələri əkinçilik, heyvandarlıq, baramaçılıq, xalçaçılıq və üzümçülük olmuşdur. Bunu da qeyd edək ki, Qubadlı torpağı çəltik əkini üçün Azərbaycanda analoqu olmayan münbit xüsusiyyətlərə malik iid. Qubadlıda xalçaçılığın müxtəlif sahələri də inkişaf etdirilmişdir. Hətta keçən əsrin başlanğıcında nəşr olunmuş "Qafqaz diyarının xəritəsi"ndə belə bu ərazidə yerləşənkənalərdən küstar üsulu ilə istehsal olunmuş seçimlər və digər tatar (azərbaycanlı) tipində olanparçaların, həmçinin ipəkçilk məhsullarının quru ticarət yolları vasitəsi ilə Qara dəniz və Xəzər dənizinin sahillərində yerləşən ğlkələrdə, Mərkəzi Rusiya quberniyalarına ixrac olunduğu göstərilmişdir. Lakin təəssüflə qeyd edilməlidir ki, Qarabağ tarixi etnoqrafiq zonasının bir guşəsi olan Qubadlının sənətkarlıq məədniyyəti son dövrlərlərdəki tədqiqatlarda əks olunmamışdır.

Tarixi

 
Qarabağ xanlığı 1823.
 
Erməni vandallığı, dağıdılmış abidə

28 aprel 1920-ci ildə Azərbaycan Sovet İmperiyası tərəfindən işğal olundu. Həmin il hoyabrın 9-da Bakıda Stalin Naxçıvan on averilən suala cavab olaraq bildirmişdir ki: "Zəngəzur və Naxçıvan kimə məxsus olması barədə deməliyik ki, onları indiki Ermənistan hökumətinə vermək olmaz, lakin arada Sovet hakimiyyəti yaransa vermək olar. Belə də oldu. Beləliklə hoyabrın 29-da Ermənistanda Sovet hakimiyyəti elan olunması münasibətilə Azərbaycan (KKB) PMK-si noyabrın 30-da qərar qəbul etdi. Noyabrın 4-də qəbul olunmuş qərara ciddi olaraq Zəngəzurun Ermənistana verilməsi elan olundu. (Demək lazımdır ki, bu qərara baxmayaraq, Azərbaycan hökuməti Zəngəzurun Azərbaycan tərkibində saxlamağa çalışmışdı. Həmin istiqamətdə axırıncı cəhdlərdən biir 1921-ci iln may ayında edilmişdir. Lakin bütün bu cəhdlərə baxmayaraq Zəngəzurun böyük bir hissəsi-Sisyan, Gorus, Qafan, Mehri Ermənistana SSR-yə verildi. Bunu da qeyd edək ki, Qubadlı, Zəngilan, Laçın və Cəbrayıl qədim Şuşa qəzasına birləşdirildi. Zəngəzur Sünik knyazlığının ərazisi hüdudlarına daxil idi. 1923-cü ilin avqustunda Azərbaycan Mərkəzi İcrayyə Komitəsinin qərarı ilə Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı rayonlarının əraziləri üzrə Kürdüstan qəzası yaradılır. 1929-cu il aprel ayının 6-da VI Qurultayın qərarı ilə Kürdüstan qəzası ləğv edilir və onun yerində Kəlbəcər, Laçın və Qubadlı dairələri yaradılır. Onuda qeyd edək ki, DQMV yaradılarkən Qubadlı rayonu ərazisindən vilayətdə torpaq verilmişdir. Qubadlı rayonunun ərazisi 802 kv.km-dir. Rayonda qəhvəyi dağ meşə torpaqları, vardır. "Yazı düzü", "Gəyən", "Məzrə" və s. düzləri bol məhsullu torpaqlardır. Ümumiyyətlə rayonda 79812 hektar torpaq fondu vardır. Bundan 14956 hektar əkin, 850 hektar çoxillik bitki, 631 hektar biçənək, 17192 hektar örüş-otlaq, 534 hektar həyətyanı, 13160 hektar meşə 582 hektar bağ və üzümçülük idi. Rayon Bakıdan 387 km, ən yaxın dəmiryol stansiyası ilə "Həkəri" stansiyasından 35 kilometr məsafədədir. 1930-cu il avqust ayının 30-da Azərbaycan SSR-də rayonlaşma aparılarkən Azərbaycan Xalq Komisarları Sovetinin və Mərkəzi İcrayyə Komitəsi birgə qərarı ilə Azərbaycanda I, II, III kateqoriyalı rayonlar yaradılmışdır ki, Qubadlı I kateqoriyalı rayonlar sırasına daxil idi. Qubadlı qəsəbəsi rayonun mərkəzi olub, 1931-ci il noyabr ayınıın 24-də Mərkəzi İcrayyə Komitəsinin qərarı ilə Qubadlı rayonu Zəngilan rayonu ilə birləşdirilmiş, 1933-cü il mart ayının 14-də ayrılaraq müstəqil rayon olmuşdur. 1963-cü il yanvar ayının 4-də Qubadlı rayonu bir daha Zəngilan rayonu ilə birləşdirilib, bir ildən sonra 1964-cü il iyun ayının 17-də yenidən ayrılıb müstəqi rayon olmuşdur. XIX əsrdə Qubadlıda 220-dən artıq kənd olmuşdur. XX əsrin əvvəllərində bölgədə baş verən proseslər nəticəsində bu kəndlərin bir çoxu digər kəndlərə köçürülmüşdür.

Birinci Qarabağ müharibəsi

1993-cü il Qubadlının işğalçı Ermənistan təərfindən işğalınadək 94 kəndi olmuşdur. İşğala qədər Qubadlının Ermənistan Respublikası ilə 120 km-lik sərhəd zolağı var idi. Qarabağ münaqişəsi başladığı vaxtdan Qubadlı təcavüzün , erməni terrorunun obyektinə, qaynar nöqtəsinə çevrildi. 1988-ci il fevral ayının əvvəllərindən Ermənistandan azarbaycanlılarının deportasiya edilməsinə başlandı və ilk dəhşətli qaçqın dalğası Qubadlıdan keçdi. Sisiandan, Qafandan, Gorusdan qovulan, döyülüb təhqir edilən soydaşlarımızı qubadlılar qəbul etdilər. Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasında yerləşən Qubadlının strateji əhəmiyyətini başa düşən təcavüzkar qüvvələr Qubadlıda terror-təxribat əməlləri törədərək Dağlıq Qarabağla onun ərazisində keçib yaratmaq, dəhliz açmaq, buradan silah-sursat daşımaq istəyirdilər. Bu işdə erməni separatçılarına sovet ordusu çox böyük kömək göstərirdi. 1989-cu ilin sentyabr ayında sovet qoşunlarının zirehli texnikalarının müşaiyəti ilə Görus istiqamətində Yazı düzü yolu ilə150–160 avtobilindən ibarət maşın karvanının Qubadli ərazisinə yaxınlaşdığı xəbər verildi. Bir saat ərzində yerli əhali ayağa qalxdı. Bütün yollar bağlandı. əliyalın adamlar maşın karvanının hərəkətini dayandırdılar. Bütün cəhdlərə- o vaxt Dağlıq Qarabağda rəhbərlik missiyasının öz üzərinə götürən A.Volskinin təziqlərinə baxmayaraq, avtomobil karvanı, rayonun ərazisinə buraxılmadı. Təəssüf ki, geri qaytarılan avtomobil karvanı bir həftə Ermənistanın Xinzirək kəndində qaldıqdan sonra Laçın-Şuşa yolu ilə Xankəndinə gedə bildi. 1989-cu il noyabr ayının 28-də N.Heydərəv adına kolxozun drektoru, Novlu kənd sakini Qaçay Ələkbərov, sürücü Telman Hümbətəliyev vəhşicəsinə qətlə yetirildilər. Novlu kənd sovetinin sədri Mehdi Mehdiyev girov aparıldı. Gorusda öldürülən Mehdinin meyidini 4 aydan sonra almaq mümkün oldu. 1990-cı ilin aprel ayında "Sovet Azərbaycanı" sovxozunun drektoru Nümayiş Mehdiyevə sui-qəsd edildi. Sərhəd zonasındakı fermadan qayıdan sovxoz direktorunun maşını terrorçülar tərəfindən atəşə tututldu. Avtomaşında olan Şirzad Həsənov ermənilər tərəfindən qətlə yetirildi. 1989-cu ilin axırları və 1990-cı ilin əvvəllərində ərazimizdə vəziyyət son dərəcə ağırlaşdı. Rayon ağsaqqallarının ziyalılarla birlikdə keçirilən yığıncağında qərara alındı ki, lazimi tədbirlər görülməsi məqsədilə yenidən respublika hökumətinə müraciət edilsin. Bu məqsədlə 1990-cı il yanvarın 6-da Bakıya nümayəndə heyəti göndərildi. Lakin aydın oldu ki, o vaxt Mərkəzi Komitənin birinci katibi işləyən Əbdülrrəhman Vəzirov vəzifə kreslosunun, öz canının hayındadır. "Vaxtı olmadığına görə" nümayəndələri nə Ə.Vəzirov, nədə Nazirlər Sovetinin sədri Ayaz Mütəllibov qəbul etti. 1989-cu ilin dekabr ayında o vaxt respublika daxili işlər nazirinin müavini işləyən V.Barannikovun göstərişi ilə Qubadlı polis şöbəsində olan 5–10 "Kalaşnikov" avtomatı götürülüb Bakıya aparıldı. 1990-cı il yanvarın 15-də isə rayonda fövqəladə vəziyyət tətbiq edildi və özünmüdafiə dəstələrinin ov tüfəngləri də yığıldı. 1991-ci il aprelin 7-də ermənilər Cibikli kəndi yaxınlığında Şahin Hüseynovu qətlə yetirmiş, yaraladıqları Qərib Nəzərovu girov aparmışdılar. Şahin qətlə yetrildiyi yerdə pusku quran erməni silahlıları meyiti götürməyə gələn kənd camaatını gülləboran etmişdi. Bu hadisələr kəndin təhlükəsizliyini təmin etməli olan sovet hərbi birləşməsini gözü qarşısında baş versə də onlar camaatın müdafiəsi üçün heç bir hərəkət etməmişdilər. Kömək üçün kənd sakinlərinin müraciətinə məhəl qoymayan hərbi birləşmənin komandiri hətta əsgərlərə atəş açmağı qadağan etmişdir. Təkcə milliyətcə ukraynalı olan əsgər Oleq Babak erməni quldurlarının vəhşiliyinə dözməyib, öz komandirlərinin əmrinə zidd olaraq camaatın müdafiəsinə gəlmişdir. Həmin döyüşdə Oleq Babak həlak olmuşdur. 1991–1993-cü illər münaqişəsinin zirehli texnikanın, aviyasiyanın və artilleriyasının tədbiqi ilə böyük müharibəyə çevrildiyi mərhələdir. Bu illər Ermənistan ərazisindən rayon mərkəzi və sərhəd yaşayış məntəqələrinin intensiv artilleriya atəşinə utulduğu, yaşayış məntəqələrinin vertolyotların, tank və digər zirehli texnikaların müşaiyyəti ilə ermənihərbi birləşmələrinin hücümuna məruz qaldığı dövrdür. Artıq müəyyən döyüş təcrübəsi qazanmış yerli döyüşçülər düşmənin basqınlarını uğurla dəff edirdilər. Rayonda özünümüdafiə dəstələrinə təcrübəli hərbiçi polkovnik Nüsrət Namazov başçılıq edirdi. Igid döyüşçü Əliyar Əliyevin özünümüdafiə dəstələrinin bazasında yaradılan hərbi briqadanın möhkəmləndirilməsi istiqamətində iş aparıldı. 1992-ci il may ayının 15-də Müdafiə Nazirinin Baş Qərargah rəisi Şahin Musayev işğal olunmuş şuşadan və Laçından çıxan hərbiçiləri və texnikanı Bakı istiqamətində apararkən rayon əhalisi ona boşalmış Laçın rayonu ilə olan 60 kilometrlik sərəhd zonasını möhkəmləndirmək xahişi ilə müraciət etmişdir. Baş Qərargah rəisi geri çəkilən qüvvələrin işğal olunmamış ərazidə mövqe tutmasını təmin etmək, Qubadlı əhalisinin təhlükəsizliyini qorumaq əvəzinə qubadlılara: "heç bir müdafiə tədbiri görülməyəcək, siz də köçün" demişdir. Nəhayət, 1992-ci ilin sentyabr –oktyabr aylarında Laçının azad edilməsi əməliyyatı keçirilirdi. Müdafiə Nazirliyinin əməliyyata rəhbərlik edən qərragahı Qubadlıda yerləşirdi. Əməliyyatın uğurla getdiyi, Laçının işğal olunmuş kəndlərinin bir-birinin ardınca sürətlə azad edildiyi bir vaxtda Əlikram Hümbətovun quldur dəstəsi özbaşına olaraq döyü.dən çıxdı. Laçın-Akara şosesi yoli ilə geri qaçan batalyon rastına gəldiyi kəndləri vahiməyə salıb "erməni qonşuları gəlir, qaçın" deyərık təxriubat aparmışdı. Əlikram Hümbətovun təxribat əməliyyatı haqqında o vaxt Baş Qərargahın rəisi işləyən Nurəddin Sadıqov telefonla müdafiə R. Qazıyevə məlumat verdikdə "Əilkram mənim əmrlərimi yerinə yetirir, onunla işiniz olmasın"- demişdir. Bu cür satqınlığın nəticəsində Laçının azad olunması əməliyyatı baş tutmadı. Yüzlərlə döyüşçümüzün, o cümlədən böyük şücaət göstərmiş və Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüş Əlyar Əliyevin, Kərəm Mirzəyevin qanı bahasına azad olunmuş torpaqlar yenidən düşmən əlinə keçdi. Təxribat və pozucu xarakteri əmirləri yerinə yetirilmədiyinə görə, briqada komandiri polkovnik Nüsrət Namazov, Rəhim Qazıyev və Surəıt Hüseynov tərəfindən Yevlax şəhərinə çağrılaraq həbs edildi. 17 gün erməni ilə birlikdə açıq havada, dəmir barmaqlıq arasında ayaqüstə saxlanıldı. Yalnız Qubadlı camaatının böyük təziqindən sonra N. Namazovu azad etdilər. 1993-cü ilin yayında bütün cəbhə boyu erməni hücumlarının miqyası genişləndi. Belə ağır vəziyyətdə isə yerli xəyanətkar qüvvələr özlərinə tab eolan hərbi birləşmələri döyüş mövqelərindən çıxartdılar. Təkcə Lənkəranda xəyanət yolu tutmuş Əlikram Hümbətovun tabeliyində olan 3000 nəfərlik canlı qüvvə və 80-dən artıq hərbi texnika torpaqlarımızın müdafiəsindən uzaqlaşırdı. Surət Hüseynov ona tab eolan əssa qüvvələri Gəncədə saxlanılmışdır. Belə şəraitdə bir-birinin ardınca Ağdam, Füzuli və Cəbrayıl rayonları işğal edildi. Bu rayonların boşalması Qubadlının faktiki olaraq müasirə vəziyyətinə saldı. Avqustun ikinci yarısında Hadrut rayonu istiqamətində strateji əhəmiyyətli Topağac hündürlüyündə hücumlar başlandı. Bu yüksəklik uğrunda qanlı döyüşlər getdi və dəfələrlə əldən-ələ keçdi. Rayonun şərq tərəfində geniş bir ərazisi müdafiəsiz qalmışdır. Həkəri çayı boyunca Zilanlı, Mahruzlu, Xanlıq kəndindən tutmuş Başarat zonasınadək yerli əhali silaha sarılanda, qüvvələr qeyri-bərabər idi. Zirehli texnikanın qarşısını 4–5 adama düşən bir avtomatla qorumaq mümkün deyildi. Cəbrayıl istiqamətinin bağlamaq üçün əlavə qüvvələr lazım idi. Lakin qubadlıların gözü yolda qalsa da, Surət Hüseynovun söz verdiyi 25 tank və digər zlrehli texnika gəlib çıxmadı. Avqust ayının 30-da erməni hərbi birləşmələri yalnız yerli mülkü əhalinin qoruduğu Gəyən zonası istiqamətində güclü hərbi texnikanın müşayəti ilə hücuma keçdi. Əsas zərbə Xanlıq istiqamətinə yönəldilmişdir. Qeyri-bərabər döyüşdə kənd sakinləri nə qədər fədakarlıqla döyüşsə də erməni tankları kəndə soxuldu. Həkəri çayı boyunca Muradxanlı, Balasoltanlı istiqamətində rayona girən erməni hərbi birləşmələri kəndləri yandırıdı, dinc əhaliyə divan tutdu. Beş il davam edən müharibə boyu verilən itkilərdən daha çox həmin gün itki verildi. Birinci Qarabağ müharibəsində 238 nəfər Qubadlı sakini şəhid oldu. Məcburi köçkün vəziyyətinə düşən əhali respublkkanın 47 .əhər və rayonuna səpələndi. İşğal nəticəsində rayona dəyən maddi zərərə milyard manatladır. Təkcə ictimai sektordan 7,3 min ton taxıl, ,6 min ton tütün, 80 ton bostan, 104 ton kartof və digər kənd təsərrüatı məhsulu, 7.160 baş mal-qara, 231 min baş qoyun-quzu ermənilərin əlinə keçdi.

İkinci Qarabağ müharibəsi

İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Qubadlı uğrunda şiddətli döyüşlər gedib. Hər iki tərəf çoxlu itki verib. Onların arasında Qubadlı rayonundan olan Milli Qəhrəman Şükür Həmidov öz doğma diyarı uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Ermənistan ordusu şəhərin girəcəyində hərbi baza yaratmışdı. Ətraf yüksəkliklərdə erməni ordusu hərbi birləşmələri yerləşmişdi. 2020-ci il oktyabrın 25-də Qubadlı şəhəri işğaldan azad edildi.

Əhalisi

1989-cu il siyahıyaalınmasına əsasən şəhərdə 5.508 nəfər (2.767 nəfəri kişilər, 2.741 nəfəri qadınlar) əhali yaşayırdı. İşğal ərəfəsində Qubadlı rayonunun əhalisi 29903 nəfər idi. Əhalisi azərbaycanlılardan ibarəтdir.Rayon əhalisi 93 кənddə və rayоn mərкəzi оlan Qubadlı şəhərində məsкunlaşmışdı. Əsas əhali kəndlərdə yaşayırdı. Əhalinin orta sıxlığı 1 kvadratkilometrə 37 nəfər idi. İri yaşayış məntəqələri Qubadlı şəhəri, Xanlıq, Mahmudlu, Dondarlı, Mahruzlu kəndləridir.İşğaldan sonra hazırda rayonun əhalisi 37 251 nəfərdir(01.08.2017-ci ilə оlan мəlumat).Rayonun əhalisi respublikamızın 43 şəhər və rayonunda müvəqqəti məskunlaşmışdır. Əhalinin mütləq əksəriyyəti Sumqayıt və Bakı şəhərlərində, Abşeron rayonu ərazisindədir.Rayon əhalisinin əksəriyyəti (64 faizə qədəri) Sumqayıt ərazisində məskunlaşdığından Qubadlı rayon İcra hakimiyyəti, digər icra ctrukturları, fəaliyyəti bərpa olunan idarə, müəssisə və təşkilatlar Sumqayıt şəhərində yerləşir.

2010-cu ildə Qubadlı şəhərində 52 nəfər erməni yaşayırdı.

Tarixi abidələr

Rayonun ərazisi tarixi abidələrlə zəngindir. Kiçik ölçülü yerüstü daş abidələrin çox az bir hissəsi virtual müşahidələr nəticəsində rayonun tarix-diyarşünaslıq muzeyinə gətirilmişdir. Ümumiyyətlə rayonda tarix-diyarçünaslıq muzeyində 3000-dək nadir eksponat olmuşdur. Zəngəzur ərazisində ən qədim yaşayış məskəni Qubadlı rayonunun Balahəsənli kəndində aşkar edilmişdir. Xatırladaq ki, IV əsrə aid edilən "Sığınacaq" tipli bu yaşayış yeri Daranlar deyilən ərazidə yerləşir. Qubadlıda erkən –orta əsrlər dövrünə aid Gavur dərəsində mağara –ibadədgah, Muradxanlı kəndindəki "Qalalı" qalası (V əsr), Göyqala istemkahları, Dəmirçilər kəndində iki türbə (XIV) əsr bir məscid (XIX əsr), bir "Hacıbədəl körpüsü" , yazı düzündə "Cavanşir" türbəsi (XIV əsr), Dondarlı kəndində məscid (XIX əsr) gürcülü kəndində türbə (XVII əsr), Xocamsaxlı kəndində qalacıq, Əliquluuşağı kəndində mağara-ibadətgah bulaq və kəndin yaxınlığında "Göy qala" (V əsr), "Laləzar" körpüsü (1867), Novlu kəndi yaxınlığındakı "daş adamlar", Qaracallı kəndində "Şirəxanlar". Əliquluuşağı kəndində "Oğuz" qəbristanlığı, qala boynundakı "Üç pilləli qəbristanlıq", Yazı düzündə inşa edilmiş XIV əsrə aid "Sandıq" və "Qoç" qəbr daşları və s. bu qəbildəndir.

Mağaralar

Rayonun ərazisində qədim insanın yaşadığı onlarla mağara (kaha) mövcud olmuşdur. Aşağı Mollu kəndində doqquz, Əliquluuşağı kəndində beş, Həmzəli kəndində doqquz qədim insan məskəni olmuş kaha (mağara) bu günümüzə qədər durmaqdadır. Xanlıq, Çaytumas, Yusifbəyli, Məlikəhmədli, Məzrə və b. kəndlərdə də qədim yaşayışməskənləri vardır. "Gavur dərəsi" deyilən ərazidə IV əsrə aid mağara vardır.

Qalalar

Qala sözünü eşidəndə qeyri-iradi adamın gözü önünə sıldırım, keçilməz uca dağlar gəlir. Qala deyəndə adamın qanı coşur, ürəyinə təpər, qoluna qüvvət gəlir. Qubadlının ərazisində tarixə yoldaşlıq etmiş, mühafizə, gözətçi funksiyasını yerinə yetirmiş qalalar mövcuddur. Əliqulu uşağı kəndində Göy qala (V əsr), Muradxanlı kəndində "Qalalı" qalası, Xocamsaxlı kəndində Qala rayon işğal olunana qədər dururdu. Yeri düşmüşkən, onu da qeyd edək ki, Xocamsaxlı kəndinin qədim adı Qalacıq olub. Kənd sakinləri hələ də kəndin əski adını (Qalacıq) daha çox işlədirlər. Xocamsaxlı antrotoponimi Qalacıq toponimindən qat-qat sonralar yaranmışdır.

Türbələr

Türbələr indiki göydələnlərin yadlaşmış əcdadlarıdır. O türbələr ki, dibindən göz qıyıb başına baxanda adamın gözü qaralıb, başı fırlanıb, başından papağı düşüb, O türbələrdə məxsusi zamanın arxitekturası qorunub saxlanılıb. Akustika funksiyasını bütün incəliyi ilə yerinə yetirən türbə arxitektonikasından sonrakı dövrlərdə də kifayət qədər istifadə edilmişdir. Rayon ərazisində tarixin müxtəlif qatlarında tikilmiş türbələr öz gözəlliyi ilə həmişə diqqəti cəlb etmişdir. Balahəsənli kəndindəki "Cicimli" ocağı, Dəmirçilər kəndindəki türbə, Gürcülü kəndindəki "İmamzadə", Yazı düzü adlandırılan sahədəki Cavanşir türbəsi.

Körpülər

Rayonun ərazisindən iki bol sulu çay (bir neçə xırda çay da var) axır. Bu çaylar üzərindən körpülərin salınması zamanın və təbiətin sifarişi olubdur. Körpü — həyatın sığortası, rahatlıq və ünsiyyət vasitəsidir. Qubadlı rayonu ərazisində üç qədim körpü olub. Bunlardan ikisi (Laləzar və Hacı Bədəl körpüsü) Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfındən qeydə alınıb. Qubadlı ərazisində ən qədim körpünün Qarakişilər kəndində "Sınıq körpü" olduğu söylənilir. "Sınıq körpü"nün taleyi xalq arasında əfsanələrə bələnilibdir. Körpünün salınması barədə yaranmış əfsanədən belə ehtimal etmək olar ki, körpü "əyyamı-qədimin" abidəsi olubdur. Rəvayətə görə, bu körpünü kişi paltarı geymiş bir qız tikibdir. Körpü sonralar sınıb sıradan çıxmışdır. Digər iki körpü (Laləzar və Hacı Bədəl körpüsü) tarixin bir qədər sonrakı dönəmlərində inşa edilibdir. Maraqlı arxitekturası və qəribə taleyi olan Laləzar körpüsü 1867-ci ildə tikilibdir. Laləzar körpüsü Bərgüşad çayının üzərində altı oval, üstü düz bir formada salınıbdır. Hacı Bədəl körpüsü XIX əsrin nişanəsidir. Yaxın tarixin yaşıdı olan körpünün şəffaf bir "avtobioqrafıya"sı vardır. Bu körpünü Dəmirçilər kəndinin sayılıb-seçilən el ağsaqqallarından olmuş Hacı Bədəl adlı bir şəxs öz xərci hesabına tikdiribdir. Körpünün son dərəcə maraqlı arxitekturası vardır. Belə ki, körpü kükrəyən, yaz gələndə yerə-göyə sığmayan, hər an kükrəyib daşan dağ çayının (Ağa çayı) üstündə salınmışdır. Heç vaxt ram olunmayan, dəlisov dağ çayının üstündə salındığından körpü tağbənd formasında idi. Onun ortasında dayaqlar qoyulmamışdı. Belə etməkdə məqsəd kükrəyib daşan dağ çayının maneəsiz axını üçün idi. Hər iki körpü rayon işğal olunana qədər öz funksiyasını gərəyincə yerinə yetirirdi.

Tanınmış şəxsiyyətləri

İstinadlar

  1. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2019). "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı" (PDF) (azərb.). stat.gov.az. 2020-04-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-04-16.
  2. İlham Əliyev (2020). "İlham Əliyevin Tviti" (azərb.). İlham Əliyev. İstifadə tarixi: 2020-10-25.
  3. Elbrus Şahmar, "Xanimanım Qubadlı", "Araz" Nəşriyyatı, Bakı-1998, səh.803
  4. İlham Əliyev Qubadlı və Laçının azad olunması əməliyyatının bəzi təfərrüatlarını açıqladı
  5. Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц,городских поселений и городских районов по полу

Mənbə

  • Böyük Sovet Ensiklopediyası
  • Mədəniyyət.- 2007.- 2 mart.- S. 4.
  • Taryel Cahangir. — Qubadlı. Fotoalbom. Bakı, ĠĢıq, 1993 Elbrus ġahmar, "Xanimanım Qubadlı", "Araz" NəĢriyyatı, Bakı-1998, 803 səh 4.

Xarici keçidlər

qubadlı, məqalə, haqqındadır, rayon, üçün, rayonu, səhifəsinə, baxın, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, şəhəri, azərbaycanın, rayonunun, inzibati, mərkəzi, şəhər, inzibati, ərazi, dairəsində, şəhər, ölkə, azərbaycan, azərbaycantarixi, coğr. Bu meqale Qubadli haqqindadir Rayon ucun Qubadli rayonu sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qubadli deqiqlesdirme Qubadli seheri Azerbaycanin Qubadli rayonunun inzibati merkezi Qubadli seher inzibati erazi dairesinde seher 1 Qubadli39 20 38 sm e 46 34 47 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 477 1 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 5 508 nef 1989 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi 3900Qubadli Vikianbarda elaqeli mediafayllar1993 cu ilin 31 avqust tarixinde Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal edilmisdir 2020 ci il 25 oktyabr tarixinde Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden isgaldan azad edildiyi prezident terefinden beyan edilmisdir 2 Mundericat 1 Umumi melumat 2 Toponimi 3 Cografiyasi 4 Iqtisadiyyati 5 Tarixi 5 1 Birinci Qarabag muharibesi 5 2 Ikinci Qarabag muharibesi 6 Ehalisi 7 Tarixi abideler 7 1 Magaralar 7 2 Qalalar 7 3 Turbeler 7 4 Korpuler 8 Taninmis sexsiyyetleri 9 Istinadlar 10 Menbe 11 Xarici kecidlerUmumi melumat Redakte Qubadli seher Icra Hakimiyyetinin binasi 26 dekabr 2020 ci ilde Qubadli rayonu 14 03 1933 cu ilde yaradilmisdir Rayonda 1 seher Qubadli 93 kend vardi Sahesi 802 kv km ehalisi 38 1 min 01 01 2010 neferdir Bergusad cayinin her iki sahilinde yerlesen Qubadli seherinin ehalisi 5604 neferdir 30500 neferlik Qubadli ehalisi 94 kend ve bir seherde meskunlasirdi Rayonun ehalisi esasen kend teserrufati ve heyvandarliqla mesgul olmusdur Kendleri bunlardir Balahesenli Asagi Cibikli Xallava Yuxari Cibikli Bala Soltanli Qaramanli Padar Basarat Armudlu Desdahat Hat Milanli Cardaqli Eyin Xelec Tarovlu Cereli Boyuneker Saldas Demirciler Poladli Dondarli Dileli Muskenli Mirler Goyercik Eliquluusagi Fercan Goyyal Hertiz Zor Bextiyarli Saray Hal Balliqaya Qezyan Memer Mollali Hemzeli Caytumas Efendiler Yusifbeyli Xanliq Xocahan Qilican Tinli Xocik Merdanli Qaracalli Qaragac Qarakisiler Qaralar Huseynusagi Kavdadiq Qayali Abdalanli Lepexeyranli Mahmudlu Mahruzlu Muradxanli Muganli Melikehmedli Qundanli Alaqursaq Davudlu Eyvazli Gurculu Qedili Mezre Sariyataq Tatar Qaraqoyunlu Qiyasli Teymur Muskanli Xidirli Ulasli Altinca Ebilce Yuxari Xocamsaqli Asagi Xocamsaqli Mehrili Yuxari Mollu Asagi Mollu Mollaburhan Zilanli Kurd Mahruzlu Seleli Novlu Isiqli Hekeri Cilfir Seytas Goyer Abbas Xendek Qubadli rayonu ile Baki arasinda olan mesafe 403 kilometrdir Qubadli rayonu 31 avqust 1993 cu ilde Ermenistan silahli birlesmeleri terefinden isgal olunmusdur 25 oktyabr 2020 ci ilde resadetli Azerbaycan ordusu Qubadli seherini isgaldan azad etmisdir Qubadli ve onun etrafinda yerlesen kendler hele XVIII esrde Qarabag inzibati erazisine daxil idi Sonralar Zengezur mahalina daxil olan Qubadli 1868 ci ilde Yelizavetpol quberniyasi yaranandan sonra Zengezurun terkibine daxil olmusdur Ermenistanin Gorus Qafan rayonlari ve Zengilan Cebrayil Lacin ve Xocavend rayonlari ile hemserheddir Qubadli seheri Qarabag yaylasinin cenub serqinde Bazar cayin sahilinde yerlesir Toponimi Redakte Qubadli Rayonu Qubadlinin qedim tarixi ile bagli problemlerin icerisnde Qubadli toponiminin menseyi xususi maraq dogurur Qubadlinin isgali erefesinde rayona cox yaxin yerde Hacili kendi yaxinliginda bir qazinti yerinde Sasani sahi Qubadin 488 531 adindan zerb edilmis gumus sikke numuneleri 60 a qeder tapilmisdir Definenin oldugu kupun hundurluyu 10 5 sm oturacagin diametri ise 6 5 sm dir Numizmat M Seyfeddinin verdiyi melumata gore bu sikkeler 521 522 ci illerde kesilmisdir Qubadli adinin menseyi tarixi menbelere esasen I Qubadin adi ile bagli olsada yasayis meskeni kimi lap qedim dovrlere gedib cixir Bu mulahize ile bagli t e a prof Isaq Memmedovun bildiyi kimi Qubadli evveller Azerbaycanin simalinda movcud olan Albaniyanin terkibinde olmusdur Albaniya dovletinin serhedleri haqqinda muxtelif konsepsiyalar ireli surulmusdur Strabon I esr bu dovletin muxtelif dovrlerde muxtelif siyasi hududlara malik oldugunu gostermisdir Gorkemli Albansunas Dovn Albaniyanin Iberiya serhedlerinden Alazan Kur ve Araz hovzelerine Xezer denizi ve Soana cayina qederki erazide yerlesdiiyni gosteiri Cox guman ki erken orta esirler dovrunde indiki Qubadli erazisi uzun muddet Qafqaz Albaniyasinin terkibinde olmusdur Qubadlinin etnik tarixine dair menbelere baxdiqda ise tedqiqatci Ramin Elizadenin arasdirmalarina istinaden deye bilerik ki Qubadlinin ehalisi cox guman ki lokal etnik qruplarla turk tayfalari ile daim kontakta olan koceri tayfalari esasen terekeme qarismasi neticesinde formalasmisdir Indiyedek Qubadlinin etnik tarixi haqqinda muxtelif fikirler ireli surulmusdur Rayonun yerli ehalisini bezi antropoloqlar butun Qafqazda en qedim yerli tip sayilan Kaspi tipine ve ya Oguz tipi mensub oldugunu soyleyirler Tarixi menbelere istinaden deye bilerik ki Qubadli Sasani sahi I Qubadin dovrunde ticaret meskeni kimi genislenmis ve iri yasayis meskeni kimi tesekkul tapmisdir I Qubad 488 496 531 teqriben 496 ci ilde taxtdan salindiqdan sonra eftalilerin komeyi ile 499 cu ilde yeniden hakimiyyet basina kesmisdir I Qubad Bizans ile muharibelerde 502 505 506 qalib gelmis simaldan hunlarin hucumlarinin qarsisini almisdir I Qubad olkenin iqtisadiyyatini quvvetlendiren bir sira islahat kecirmisdir Onun dovrunde kanallar sebekesi genislenmis yeni seherler salinmisdir Aparilan tedqiqatlardan melum olur ki Qubadli Ereb Xilafetinin esareti altina dusmus ereb Xilafetinin suqutundan sonra IX X esrlerde Ssaniler dovletinin X esrde Sasniler dovletinin XI XII esrlerde Seddadiler dovletinin XII XIII esrlerde Atabeyler Eldegizler dovletinin Qaraqoyunlu ve Agqoyunlu dovletinin terkibine daxil olmusdur XVI esrde formalasmis Seedviler Dovleti dovrunde Azerbaycan beylerbeyliklere bolunmusdur XVIII esrin ortalarina qeder davam eden bir inzibati bolguye gore merkezi Gence seheri olan Qarabag beylerbeyliyi de yaranmisdir Beylerbeylik mahallara mahallar ise nahiyelere bolunmusdur Qarabag beylerbeyliyi 17 mahala Demirci Aslanli Bergusad Verend Sisyan kupara Babayurd Talis Kebirli Cilebord Cavansir Xacin Xirda para Dirax Iyirmidord Otuziki Qaracovlu ve Acan Turk mahalina bolunmusdur Talis Cilebord Xacin Veernd Dirax melikliyi ise Xemse adlanirdi Qarabag adinda inzibati erazi vahidi olk defe sefeviler dovrunde yaranmisdir Onun erazisi butunlukle Kur ve Araz caylari erazisini Beyleqandan baslamis Borcaliya qeder Borcalida daxil olmaqla boyuk bir erazini ehate edirdi 1828 ci ilde Rusiya ile Iran arasinda baglanan Turkmencay muqavilesine esasen Azerbaycanin cenub hissesi Irana simal hissesi ise Rusiyaya birlesdiirldi 1868 ci il yanvarin 1 den quvveye minen yeni inzibati deyisiklik haqqinda imperator fermanina gore baki Tiflis ve Irevan quberniyalari hesabina yeni Yelizavetpol quberniyasi yaradildi Susa qezasi hemcinin yeni yaradilan Zengezur qezasi 1883 cu ilde yaradilan Cavansir ve Cebrayil qezasi da bu quberniyanin terkibine qatildi Zengezur qezasina Lenin inqlabindan sonra Ermenistana verilmis Sisyan Gorus Qafan ve mehri Megri rayonlari ve Azerbaycan Respublikasinin Zengilan Qubadli ve Lacin rayonlari daxil idi Zengezurda Dagliq Qarabagda yaranmis veziyyetle elaqedar Azerbaycan Cumhuriyyetinin daxili isler naziri 1919 cu il yanvarin evvellerinde hokumete teklif etdi ki Susa Cavansir Cebrayil ve Zengezur qezalari Gence Quberniyasinin terkibinden cixarilsin ve hemin qezalardan ibaret muveqqeti qarabag general qubernatoru teskil edilsin 1919 cu il yanvarin 25 de Azerbaycan hokumeti hemin teklifle razilasdi Susa Cavansir Zengezur qezalari Gence quberniyasi terkibinden cixarilaraq onlardan merkezi Susa olmaqla Qarabag general qubernatorlugu teskil olundu Belelikle melum olur ki Azerbaycan Cumhuriyyeti dovrune qeder ve Azerbaycan Cumhuriyyeti dovrunde de Zengezur butovlukde oz dovletinin Azerbaycanin terkibinde olmusdur Cografiyasi RedakteQubadli rayonunun tebieti olduqca gozeldir 1969 cu ilde burada dovlet yasaqligi yaradilmidir Rayonda 13 2 min hektar mese sahesi vardir Palid bu meselerin arxasi veles dovleti alma armud findiq ezgil zogal yemisan serveti dag caylari selaleler buz bulaqlar sohreti qara gozlu elikler xinali keklikler qirqovullar turaclar goyercinler gozelliyi idi Cox teessufler olsun ki halhazirda elde olunan melumatlara esasen Qubadli meseleri ermeniler terefinden qirilaraq Ermenistana ve ya xarici olkelere dasinir Rayon erazisinden iki boyuk dag cayi kecir Hekeri Bergusad Hekeri cayi oz menbeyini Kelbecerden goturub Araza qovusana kimi bir cox dag caylari ona qovusur Bergusad cayinin menbeyi ise Erikli daglarindan baslayir Bergusad oz gucunu dag bulaqlarindan suzulub gelen Deli cay Seki cayi Sisyan cayi Taxtakorpu cayi Dasli dere cayi Bextiyarli ve Aga caylarindan alir Bergusad cayi da oz Hekeri cayi kimi Araza tokulur Her iki cay rayonun Qaralar kendinin yaxinliginda birlesir Rayonun bir hissesi aran olsa da esas hissesi dagliqdir Dagliq yerler mese ortuyune burunmusdur Rayonun Hertiz ve Senger daglarindaki sefali bulaqlari can dermanidir Qubadlilar heyvandarliqla tutunculukle ve taxilciliqla mesgul olurdular Qubadlida hele istifade olunmamis boyuk eqiq yatagi da var Bundan basqa mermer karxanasi da var idi 3 Qubadlida Qubadli yasaqligi deyilen dovlet yasaqligi da var idi ki bu erazi Kicik Qafqazin cenub serqinde Qubadli ve Lacin rayonlarinin erazisinde idi Sahesi 20 min h idi 1969 cu ilde cuyur coldonuzu qirqovul ve s heyvanlari muhafize etmek meqsedi ile teskil olunmusdur Iqtisadiyyati RedakteSeherde 62 idare ve muessise fealiyyet gosterirdi Burada asfalt zavodu inkubator qusculuq fabriki das karxanasi texniki techizat idaresi tikis fabriki Azerbaycan Neftqazavtomat tecrube zavodu ve basqa istehsal xarakterli muessiseler de var idi Qubadli rayonunda 21 orta 26 sekkizillik 15 ibtidai mekteb bir eyaniqiyabi orta mekteb var idi Xanliq kendindeki 126 li orta texniki pese mektebinde her il 300 nefer sagird muxtelif peselere yiyelenirdi Qubadli rayonunda 300 yerlik 4 xestexana ve 33 sehiyye muessisesi fealiyyet gosterirdi Rayonda 111 medeni maarif muessisesi o cumleden 60 kitabxana 10 medeniyyet evi 28 klub 6 avtoklub 23 kino qurgusu fealiyyet gosterirdi 125 ticaret 96 ictimai iase 25 meiset xidmeti muessisesinde ehaliye xidmet gosterirdi Rayonda 21 rabite muessisesi vardi Qubadli qesebesinde 1200 Hal Muradxanli kendlerinin her birinde 150 Teymur Muskanli Balasultanli Cardaxli Asagi Mollu kendlerinin her birinde 100 Qayali kendinde 50 nomreli ATS fealiyyet gosterirdi Isgaldan qabaqki son illerde qesebe ve kendlerde onlarla yeni ictimai ve yasayis binalari tikilmis baglar xiyabanlar meydanlar korpuler salinmis yollar cekilmisdir Qesebede 1176 Cepeli Dondarli Mahruzlu kendlerinin her birinde 422 Muradxanli kendinde 325 Balasoltanli Cardaxli Qaracalli kendlerinin her birinde 192 Goyercik kendinde 164 yerlik orta Qayali kendinde 216 Demirciler Xendek kendlerinin her birinde 192 QarakiGiler Tarovlu Asagi Xocasamli kendlerinin her birinde 164 yerlik sekkizillik Merdanli Padar Qiyasli Abdalalanli Merler kendlerinde ibtidai mekteb binalari da isgaldan evvel istifadeye verilmisdir Rayon merkezindeki muasir tipli xestexana seherciyi ATS ticaret merkezi univermaq universam bazar mehmanxana kitab evi Mahruzlu kendindeki poliklinika Qaralar kendindeki ambulatoriya Xocik isiqli Dileli Muskanli kendlerindeki kitabxana binalari da isgaldan qabaq insa edilmisdir Bu muddet erzinde rayon merkezinde 30 a qeder inzibati bina tikilib istifadeye verilmisdir Hemcinin isgaldan evvel rayon merkezinde Eliqulusagi Hekeri Zengilan rayonu Xanliq Eyin Fercan Mirler Demirciler Hertiz Cereli Muradxanli Qaracalli Eyvazli ve Yuxari Mollu ile birlesdiren yeni asfalt ve sosse yollar cekilmis kohne yollar genislendirilmisdir Xanliq Yuxari Mollu UlaGli Mahruzlu Qezyan Xocahan ve basqa kend arasi yollar oz evvelki gorkemini bus butun deyismisdir Qubadli Dondarli Sariyataq Padar Qaralar Mahruzlu Teymur Muskanli Balahesenli Mahmudlu Hacili korpuleri hesretli sahilleri bir birine qovuGdurdugu kimi yolculara da qol qanad vermisdir Qubadlinin ehalisinin esas mesguliyyeti saheleri ekincilik heyvandarliq baramaciliq xalcaciliq ve uzumculuk olmusdur Bunu da qeyd edek ki Qubadli torpagi celtik ekini ucun Azerbaycanda analoqu olmayan munbit xususiyyetlere malik iid Qubadlida xalcaciligin muxtelif saheleri de inkisaf etdirilmisdir Hetta kecen esrin baslangicinda nesr olunmus Qafqaz diyarinin xeritesi nde bele bu erazide yerlesenkenalerden kustar usulu ile istehsal olunmus secimler ve diger tatar azerbaycanli tipinde olanparcalarin hemcinin ipekcilk mehsullarinin quru ticaret yollari vasitesi ile Qara deniz ve Xezer denizinin sahillerinde yerlesen glkelerde Merkezi Rusiya quberniyalarina ixrac olundugu gosterilmisdir Lakin teessufle qeyd edilmelidir ki Qarabag tarixi etnoqrafiq zonasinin bir gusesi olan Qubadlinin senetkarliq meedniyyeti son dovrlerlerdeki tedqiqatlarda eks olunmamisdir Tarixi Redakte Qarabag xanligi 1823 Ermeni vandalligi dagidilmis abide 28 aprel 1920 ci ilde Azerbaycan Sovet Imperiyasi terefinden isgal olundu Hemin il hoyabrin 9 da Bakida Stalin Naxcivan on averilen suala cavab olaraq bildirmisdir ki Zengezur ve Naxcivan kime mexsus olmasi barede demeliyik ki onlari indiki Ermenistan hokumetine vermek olmaz lakin arada Sovet hakimiyyeti yaransa vermek olar Bele de oldu Belelikle hoyabrin 29 da Ermenistanda Sovet hakimiyyeti elan olunmasi munasibetile Azerbaycan KKB PMK si noyabrin 30 da qerar qebul etdi Noyabrin 4 de qebul olunmus qerara ciddi olaraq Zengezurun Ermenistana verilmesi elan olundu Demek lazimdir ki bu qerara baxmayaraq Azerbaycan hokumeti Zengezurun Azerbaycan terkibinde saxlamaga calismisdi Hemin istiqametde axirinci cehdlerden biir 1921 ci iln may ayinda edilmisdir Lakin butun bu cehdlere baxmayaraq Zengezurun boyuk bir hissesi Sisyan Gorus Qafan Mehri Ermenistana SSR ye verildi Bunu da qeyd edek ki Qubadli Zengilan Lacin ve Cebrayil qedim Susa qezasina birlesdirildi Zengezur Sunik knyazliginin erazisi hududlarina daxil idi 1923 cu ilin avqustunda Azerbaycan Merkezi Icrayye Komitesinin qerari ile Kelbecer Lacin Qubadli rayonlarinin erazileri uzre Kurdustan qezasi yaradilir 1929 cu il aprel ayinin 6 da VI Qurultayin qerari ile Kurdustan qezasi legv edilir ve onun yerinde Kelbecer Lacin ve Qubadli daireleri yaradilir Onuda qeyd edek ki DQMV yaradilarken Qubadli rayonu erazisinden vilayetde torpaq verilmisdir Qubadli rayonunun erazisi 802 kv km dir Rayonda qehveyi dag mese torpaqlari vardir Yazi duzu Geyen Mezre ve s duzleri bol mehsullu torpaqlardir Umumiyyetle rayonda 79812 hektar torpaq fondu vardir Bundan 14956 hektar ekin 850 hektar coxillik bitki 631 hektar bicenek 17192 hektar orus otlaq 534 hektar heyetyani 13160 hektar mese 582 hektar bag ve uzumculuk idi Rayon Bakidan 387 km en yaxin demiryol stansiyasi ile Hekeri stansiyasindan 35 kilometr mesafededir 1930 cu il avqust ayinin 30 da Azerbaycan SSR de rayonlasma aparilarken Azerbaycan Xalq Komisarlari Sovetinin ve Merkezi Icrayye Komitesi birge qerari ile Azerbaycanda I II III kateqoriyali rayonlar yaradilmisdir ki Qubadli I kateqoriyali rayonlar sirasina daxil idi Qubadli qesebesi rayonun merkezi olub 1931 ci il noyabr ayiniin 24 de Merkezi Icrayye Komitesinin qerari ile Qubadli rayonu Zengilan rayonu ile birlesdirilmis 1933 cu il mart ayinin 14 de ayrilaraq musteqil rayon olmusdur 1963 cu il yanvar ayinin 4 de Qubadli rayonu bir daha Zengilan rayonu ile birlesdirilib bir ilden sonra 1964 cu il iyun ayinin 17 de yeniden ayrilib musteqi rayon olmusdur XIX esrde Qubadlida 220 den artiq kend olmusdur XX esrin evvellerinde bolgede bas veren prosesler neticesinde bu kendlerin bir coxu diger kendlere kocurulmusdur Birinci Qarabag muharibesi Redakte 1993 cu il Qubadlinin isgalci Ermenistan teerfinden isgalinadek 94 kendi olmusdur Isgala qeder Qubadlinin Ermenistan Respublikasi ile 120 km lik serhed zolagi var idi Qarabag munaqisesi basladigi vaxtdan Qubadli tecavuzun ermeni terrorunun obyektine qaynar noqtesine cevrildi 1988 ci il fevral ayinin evvellerinden Ermenistandan azarbaycanlilarinin deportasiya edilmesine baslandi ve ilk dehsetli qacqin dalgasi Qubadlidan kecdi Sisiandan Qafandan Gorusdan qovulan doyulub tehqir edilen soydaslarimizi qubadlilar qebul etdiler Dagliq Qarabagla Ermenistan arasinda yerlesen Qubadlinin strateji ehemiyyetini basa dusen tecavuzkar quvveler Qubadlida terror texribat emelleri torederek Dagliq Qarabagla onun erazisinde kecib yaratmaq dehliz acmaq buradan silah sursat dasimaq isteyirdiler Bu isde ermeni separatcilarina sovet ordusu cox boyuk komek gosterirdi 1989 cu ilin sentyabr ayinda sovet qosunlarinin zirehli texnikalarinin musaiyeti ile Gorus istiqametinde Yazi duzu yolu ile150 160 avtobilinden ibaret masin karvaninin Qubadli erazisine yaxinlasdigi xeber verildi Bir saat erzinde yerli ehali ayaga qalxdi Butun yollar baglandi eliyalin adamlar masin karvaninin hereketini dayandirdilar Butun cehdlere o vaxt Dagliq Qarabagda rehberlik missiyasinin oz uzerine goturen A Volskinin teziqlerine baxmayaraq avtomobil karvani rayonun erazisine buraxilmadi Teessuf ki geri qaytarilan avtomobil karvani bir hefte Ermenistanin Xinzirek kendinde qaldiqdan sonra Lacin Susa yolu ile Xankendine gede bildi 1989 cu il noyabr ayinin 28 de N Heyderev adina kolxozun drektoru Novlu kend sakini Qacay Elekberov surucu Telman Humbeteliyev vehsicesine qetle yetirildiler Novlu kend sovetinin sedri Mehdi Mehdiyev girov aparildi Gorusda oldurulen Mehdinin meyidini 4 aydan sonra almaq mumkun oldu 1990 ci ilin aprel ayinda Sovet Azerbaycani sovxozunun drektoru Numayis Mehdiyeve sui qesd edildi Serhed zonasindaki fermadan qayidan sovxoz direktorunun masini terrorcular terefinden atese tututldu Avtomasinda olan Sirzad Hesenov ermeniler terefinden qetle yetirildi 1989 cu ilin axirlari ve 1990 ci ilin evvellerinde erazimizde veziyyet son derece agirlasdi Rayon agsaqqallarinin ziyalilarla birlikde kecirilen yigincaginda qerara alindi ki lazimi tedbirler gorulmesi meqsedile yeniden respublika hokumetine muraciet edilsin Bu meqsedle 1990 ci il yanvarin 6 da Bakiya numayende heyeti gonderildi Lakin aydin oldu ki o vaxt Merkezi Komitenin birinci katibi isleyen Ebdulrrehman Vezirov vezife kreslosunun oz caninin hayindadir Vaxti olmadigina gore numayendeleri ne E Vezirov nede Nazirler Sovetinin sedri Ayaz Mutellibov qebul etti 1989 cu ilin dekabr ayinda o vaxt respublika daxili isler nazirinin muavini isleyen V Barannikovun gosterisi ile Qubadli polis sobesinde olan 5 10 Kalasnikov avtomati goturulub Bakiya aparildi 1990 ci il yanvarin 15 de ise rayonda fovqelade veziyyet tetbiq edildi ve ozunmudafie destelerinin ov tufengleri de yigildi 1991 ci il aprelin 7 de ermeniler Cibikli kendi yaxinliginda Sahin Huseynovu qetle yetirmis yaraladiqlari Qerib Nezerovu girov aparmisdilar Sahin qetle yetrildiyi yerde pusku quran ermeni silahlilari meyiti goturmeye gelen kend camaatini gulleboran etmisdi Bu hadiseler kendin tehlukesizliyini temin etmeli olan sovet herbi birlesmesini gozu qarsisinda bas verse de onlar camaatin mudafiesi ucun hec bir hereket etmemisdiler Komek ucun kend sakinlerinin muracietine mehel qoymayan herbi birlesmenin komandiri hetta esgerlere ates acmagi qadagan etmisdir Tekce milliyetce ukraynali olan esger Oleq Babak ermeni quldurlarinin vehsiliyine dozmeyib oz komandirlerinin emrine zidd olaraq camaatin mudafiesine gelmisdir Hemin doyusde Oleq Babak helak olmusdur 1991 1993 cu iller munaqisesinin zirehli texnikanin aviyasiyanin ve artilleriyasinin tedbiqi ile boyuk muharibeye cevrildiyi merheledir Bu iller Ermenistan erazisinden rayon merkezi ve serhed yasayis menteqelerinin intensiv artilleriya atesine utuldugu yasayis menteqelerinin vertolyotlarin tank ve diger zirehli texnikalarin musaiyyeti ile ermeniherbi birlesmelerinin hucumuna meruz qaldigi dovrdur Artiq mueyyen doyus tecrubesi qazanmis yerli doyusculer dusmenin basqinlarini ugurla deff edirdiler Rayonda ozunumudafie destelerine tecrubeli herbici polkovnik Nusret Namazov basciliq edirdi Igid doyuscu Eliyar Eliyevin ozunumudafie destelerinin bazasinda yaradilan herbi briqadanin mohkemlendirilmesi istiqametinde is aparildi 1992 ci il may ayinin 15 de Mudafie Nazirinin Bas Qerargah reisi Sahin Musayev isgal olunmus susadan ve Lacindan cixan herbicileri ve texnikani Baki istiqametinde apararken rayon ehalisi ona bosalmis Lacin rayonu ile olan 60 kilometrlik serehd zonasini mohkemlendirmek xahisi ile muraciet etmisdir Bas Qerargah reisi geri cekilen quvvelerin isgal olunmamis erazide movqe tutmasini temin etmek Qubadli ehalisinin tehlukesizliyini qorumaq evezine qubadlilara hec bir mudafie tedbiri gorulmeyecek siz de kocun demisdir Nehayet 1992 ci ilin sentyabr oktyabr aylarinda Lacinin azad edilmesi emeliyyati kecirilirdi Mudafie Nazirliyinin emeliyyata rehberlik eden qerragahi Qubadlida yerlesirdi Emeliyyatin ugurla getdiyi Lacinin isgal olunmus kendlerinin bir birinin ardinca suretle azad edildiyi bir vaxtda Elikram Humbetovun quldur destesi ozbasina olaraq doyu den cixdi Lacin Akara sosesi yoli ile geri qacan batalyon rastina geldiyi kendleri vahimeye salib ermeni qonsulari gelir qacin deyerik texriubat aparmisdi Elikram Humbetovun texribat emeliyyati haqqinda o vaxt Bas Qerargahin reisi isleyen Nureddin Sadiqov telefonla mudafie R Qaziyeve melumat verdikde Eilkram menim emrlerimi yerine yetirir onunla isiniz olmasin demisdir Bu cur satqinligin neticesinde Lacinin azad olunmasi emeliyyati bas tutmadi Yuzlerle doyuscumuzun o cumleden boyuk sucaet gostermis ve Azerbaycanin Milli Qehremani adina layiq gorulmus Elyar Eliyevin Kerem Mirzeyevin qani bahasina azad olunmus torpaqlar yeniden dusmen eline kecdi Texribat ve pozucu xarakteri emirleri yerine yetirilmediyine gore briqada komandiri polkovnik Nusret Namazov Rehim Qaziyev ve Sureit Huseynov terefinden Yevlax seherine cagrilaraq hebs edildi 17 gun ermeni ile birlikde aciq havada demir barmaqliq arasinda ayaquste saxlanildi Yalniz Qubadli camaatinin boyuk teziqinden sonra N Namazovu azad etdiler 1993 cu ilin yayinda butun cebhe boyu ermeni hucumlarinin miqyasi genislendi Bele agir veziyyetde ise yerli xeyanetkar quvveler ozlerine tab eolan herbi birlesmeleri doyus movqelerinden cixartdilar Tekce Lenkeranda xeyanet yolu tutmus Elikram Humbetovun tabeliyinde olan 3000 neferlik canli quvve ve 80 den artiq herbi texnika torpaqlarimizin mudafiesinden uzaqlasirdi Suret Huseynov ona tab eolan essa quvveleri Gencede saxlanilmisdir Bele seraitde bir birinin ardinca Agdam Fuzuli ve Cebrayil rayonlari isgal edildi Bu rayonlarin bosalmasi Qubadlinin faktiki olaraq muasire veziyyetine saldi Avqustun ikinci yarisinda Hadrut rayonu istiqametinde strateji ehemiyyetli Topagac hundurluyunde hucumlar baslandi Bu yukseklik ugrunda qanli doyusler getdi ve defelerle elden ele kecdi Rayonun serq terefinde genis bir erazisi mudafiesiz qalmisdir Hekeri cayi boyunca Zilanli Mahruzlu Xanliq kendinden tutmus Basarat zonasinadek yerli ehali silaha sarilanda quvveler qeyri beraber idi Zirehli texnikanin qarsisini 4 5 adama dusen bir avtomatla qorumaq mumkun deyildi Cebrayil istiqametinin baglamaq ucun elave quvveler lazim idi Lakin qubadlilarin gozu yolda qalsa da Suret Huseynovun soz verdiyi 25 tank ve diger zlrehli texnika gelib cixmadi Avqust ayinin 30 da ermeni herbi birlesmeleri yalniz yerli mulku ehalinin qorudugu Geyen zonasi istiqametinde guclu herbi texnikanin musayeti ile hucuma kecdi Esas zerbe Xanliq istiqametine yoneldilmisdir Qeyri beraber doyusde kend sakinleri ne qeder fedakarliqla doyusse de ermeni tanklari kende soxuldu Hekeri cayi boyunca Muradxanli Balasoltanli istiqametinde rayona giren ermeni herbi birlesmeleri kendleri yandiridi dinc ehaliye divan tutdu Bes il davam eden muharibe boyu verilen itkilerden daha cox hemin gun itki verildi Birinci Qarabag muharibesinde 238 nefer Qubadli sakini sehid oldu Mecburi kockun veziyyetine dusen ehali respublkkanin 47 eher ve rayonuna sepelendi Isgal neticesinde rayona deyen maddi zerere milyard manatladir Tekce ictimai sektordan 7 3 min ton taxil 6 min ton tutun 80 ton bostan 104 ton kartof ve diger kend teserruati mehsulu 7 160 bas mal qara 231 min bas qoyun quzu ermenilerin eline kecdi Ikinci Qarabag muharibesi Redakte Ikinci Qarabag muharibesi zamani Qubadli ugrunda siddetli doyusler gedib Her iki teref coxlu itki verib Onlarin arasinda Qubadli rayonundan olan Milli Qehreman Sukur Hemidov oz dogma diyari ugrunda geden doyuslerde qehremancasina helak olmusdur Ermenistan ordusu seherin gireceyinde herbi baza yaratmisdi Etraf yuksekliklerde ermeni ordusu herbi birlesmeleri yerlesmisdi 2020 ci il oktyabrin 25 de Qubadli seheri isgaldan azad edildi 4 Ehalisi Redakte1989 cu il siyahiyaalinmasina esasen seherde 5 508 nefer 2 767 neferi kisiler 2 741 neferi qadinlar ehali yasayirdi 5 Isgal erefesinde Qubadli rayonunun ehalisi 29903 nefer idi Ehalisi azerbaycanlilardan ibaretdir Rayon ehalisi 93 kendde ve rayon merkezi olan Qubadli seherinde meskunlasmisdi Esas ehali kendlerde yasayirdi Ehalinin orta sixligi 1 kvadratkilometre 37 nefer idi Iri yasayis menteqeleri Qubadli seheri Xanliq Mahmudlu Dondarli Mahruzlu kendleridir Isgaldan sonra hazirda rayonun ehalisi 37 251 neferdir 01 08 2017 ci ile olan melumat Rayonun ehalisi respublikamizin 43 seher ve rayonunda muveqqeti meskunlasmisdir Ehalinin mutleq ekseriyyeti Sumqayit ve Baki seherlerinde Abseron rayonu erazisindedir Rayon ehalisinin ekseriyyeti 64 faize qederi Sumqayit erazisinde meskunlasdigindan Qubadli rayon Icra hakimiyyeti diger icra ctrukturlari fealiyyeti berpa olunan idare muessise ve teskilatlar Sumqayit seherinde yerlesir 2010 cu ilde Qubadli seherinde 52 nefer ermeni yasayirdi Tarixi abideler RedakteRayonun erazisi tarixi abidelerle zengindir Kicik olculu yerustu das abidelerin cox az bir hissesi virtual musahideler neticesinde rayonun tarix diyarsunasliq muzeyine getirilmisdir Umumiyyetle rayonda tarix diyarcunasliq muzeyinde 3000 dek nadir eksponat olmusdur Zengezur erazisinde en qedim yasayis meskeni Qubadli rayonunun Balahesenli kendinde askar edilmisdir Xatirladaq ki IV esre aid edilen Siginacaq tipli bu yasayis yeri Daranlar deyilen erazide yerlesir Qubadlida erken orta esrler dovrune aid Gavur deresinde magara ibadedgah Muradxanli kendindeki Qalali qalasi V esr Goyqala istemkahlari Demirciler kendinde iki turbe XIV esr bir mescid XIX esr bir Hacibedel korpusu yazi duzunde Cavansir turbesi XIV esr Dondarli kendinde mescid XIX esr gurculu kendinde turbe XVII esr Xocamsaxli kendinde qalaciq Eliquluusagi kendinde magara ibadetgah bulaq ve kendin yaxinliginda Goy qala V esr Lalezar korpusu 1867 Novlu kendi yaxinligindaki das adamlar Qaracalli kendinde Sirexanlar Eliquluusagi kendinde Oguz qebristanligi qala boynundaki Uc pilleli qebristanliq Yazi duzunde insa edilmis XIV esre aid Sandiq ve Qoc qebr daslari ve s bu qebildendir Magaralar Redakte Rayonun erazisinde qedim insanin yasadigi onlarla magara kaha movcud olmusdur Asagi Mollu kendinde doqquz Eliquluusagi kendinde bes Hemzeli kendinde doqquz qedim insan meskeni olmus kaha magara bu gunumuze qeder durmaqdadir Xanliq Caytumas Yusifbeyli Melikehmedli Mezre ve b kendlerde de qedim yasayismeskenleri vardir Gavur deresi deyilen erazide IV esre aid magara vardir Qalalar Redakte Qala sozunu esidende qeyri iradi adamin gozu onune sildirim kecilmez uca daglar gelir Qala deyende adamin qani cosur ureyine teper qoluna quvvet gelir Qubadlinin erazisinde tarixe yoldasliq etmis muhafize gozetci funksiyasini yerine yetirmis qalalar movcuddur Eliqulu usagi kendinde Goy qala V esr Muradxanli kendinde Qalali qalasi Xocamsaxli kendinde Qala rayon isgal olunana qeder dururdu Yeri dusmusken onu da qeyd edek ki Xocamsaxli kendinin qedim adi Qalaciq olub Kend sakinleri hele de kendin eski adini Qalaciq daha cox isledirler Xocamsaxli antrotoponimi Qalaciq toponiminden qat qat sonralar yaranmisdir Turbeler Redakte Turbeler indiki goydelenlerin yadlasmis ecdadlaridir O turbeler ki dibinden goz qiyib basina baxanda adamin gozu qaralib basi firlanib basindan papagi dusub O turbelerde mexsusi zamanin arxitekturasi qorunub saxlanilib Akustika funksiyasini butun inceliyi ile yerine yetiren turbe arxitektonikasindan sonraki dovrlerde de kifayet qeder istifade edilmisdir Rayon erazisinde tarixin muxtelif qatlarinda tikilmis turbeler oz gozelliyi ile hemise diqqeti celb etmisdir Balahesenli kendindeki Cicimli ocagi Demirciler kendindeki turbe Gurculu kendindeki Imamzade Yazi duzu adlandirilan sahedeki Cavansir turbesi Korpuler Redakte Rayonun erazisinden iki bol sulu cay bir nece xirda cay da var axir Bu caylar uzerinden korpulerin salinmasi zamanin ve tebietin sifarisi olubdur Korpu heyatin sigortasi rahatliq ve unsiyyet vasitesidir Qubadli rayonu erazisinde uc qedim korpu olub Bunlardan ikisi Lalezar ve Haci Bedel korpusu Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi terefinden qeyde alinib Qubadli erazisinde en qedim korpunun Qarakisiler kendinde Siniq korpu oldugu soylenilir Siniq korpu nun taleyi xalq arasinda efsanelere belenilibdir Korpunun salinmasi barede yaranmis efsaneden bele ehtimal etmek olar ki korpu eyyami qedimin abidesi olubdur Revayete gore bu korpunu kisi paltari geymis bir qiz tikibdir Korpu sonralar sinib siradan cixmisdir Diger iki korpu Lalezar ve Haci Bedel korpusu tarixin bir qeder sonraki donemlerinde insa edilibdir Maraqli arxitekturasi ve qeribe taleyi olan Lalezar korpusu 1867 ci ilde tikilibdir Lalezar korpusu Bergusad cayinin uzerinde alti oval ustu duz bir formada salinibdir Haci Bedel korpusu XIX esrin nisanesidir Yaxin tarixin yasidi olan korpunun seffaf bir avtobioqrafiya si vardir Bu korpunu Demirciler kendinin sayilib secilen el agsaqqallarindan olmus Haci Bedel adli bir sexs oz xerci hesabina tikdiribdir Korpunun son derece maraqli arxitekturasi vardir Bele ki korpu kukreyen yaz gelende yere goye sigmayan her an kukreyib dasan dag cayinin Aga cayi ustunde salinmisdir Hec vaxt ram olunmayan delisov dag cayinin ustunde salindigindan korpu tagbend formasinda idi Onun ortasinda dayaqlar qoyulmamisdi Bele etmekde meqsed kukreyib dasan dag cayinin maneesiz axini ucun idi Her iki korpu rayon isgal olunana qeder oz funksiyasini gereyince yerine yetirirdi Taninmis sexsiyyetleri RedakteMir Sedi aga ovliya Behlul Behcet pedaqoq filoloq edebiyyatsunas tarixci Eli Emiraslanov geoloq alim geologiya mineralogiya elmleri doktoru professor SSRI EA nin ilk azerbaycanli muxbir uzvu 1953 Agabala Abdullayev xanende Mais Berxudarov Azerbaycan ordusunun general mayoru Dordgunluk muharibenin ve Qarabag doyuslerinin istirakcisi Suleyman Rehimov Azerbaycan sovet yazicisi nasiri siyasetcisi 1938 ci ilden Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu Azerbaycan SSR xalq yazicisi 1960 Sosialist Emeyi Qehremani 1975 Eliyar Eliyev Azerbaycanin Milli QehremaniIstinadlar Redakte Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi 2019 Inzibati erazi bolgusu tesnifati PDF azerb stat gov az 2020 04 16 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2020 04 16 Ilham Eliyev 2020 Ilham Eliyevin Tviti azerb Ilham Eliyev Istifade tarixi 2020 10 25 Elbrus Sahmar Xanimanim Qubadli Araz Nesriyyati Baki 1998 seh 803 Ilham Eliyev Qubadli ve Lacinin azad olunmasi emeliyyatinin bezi teferruatlarini aciqladi Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 g Chislennost gorodskogo naseleniya soyuznyh respublik ih territorialnyh edinic gorodskih poselenij i gorodskih rajonov po poluMenbe RedakteBoyuk Sovet Ensiklopediyasi Medeniyyet 2007 2 mart S 4 Taryel Cahangir Qubadli Fotoalbom Baki ĠGiq 1993 Elbrus ġahmar Xanimanim Qubadli Araz NeGriyyati Baki 1998 803 seh 4 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Qubadli ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qubadli amp oldid 6034695, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.