fbpx
Wikipedia

Azərbaycan kürdləri

Azərbaycan kürdləri (kürd. Kurdên Azerbaycanê) — postsovet məkanındakı kürd əhalinin bir hissəsi. Kürdlər X–XI əsrlərdə Şəddadilər sülaləsinin qurulması ilə Qafqazda ortaya çıxdılar. XVI əsrin sonlarında Qarabağda bəzi kürd tayfaları qeydə alınmışdır. Halbuki, Azərbaycandakı demək olar ki, bütün müasir kürd əhalisi XIX əsrin Qacar İranından gələn mühacirlərdir.

Kürd süvarilər Qafqaz dağlarının aşırımlarında. 24 yanvar 1915

Tarixi

Erkən tarix

Rus və sonrakı sovet etnoqrafı Qriqori Çursinin fikrincə, müasir Azərbaycanın qərb bölgələrində başqa bir kürd köçü dalğası 1589-cu ildə, Səfəvi-Osmanlı müharibəsi zamanı, "qalib Səfəvi əsgərlərinin" ələ keçirilmiş ərazilərdə qalmağı seçdiyi zaman baş vermiş ola bilər. Səfəvilər Qarabağ və Zəngəzurun tarixi bölgələrinin sərhədlərində şiə kürdlərini məskunlaşdırdılar. XVIII əsrdə bir çox kürd tayfası Qarabağ ovalığında azərbaycanlılarla tayfa birlikləri qurmuşdu. XIX əsr rus tarixçisi Peter Budkov 1728-ci ildə Muğan düzündə yarı köçəri heyvandarlıqla məşğul olan kürd və şahsevən qruplarının Rusiya vətəndaşlığı almaq üçün müraciət etdiklərini qeyd etdi.

1807-ci ildə, Cənubi Qafqaz uğrunda Rusiya-İran müharibəsi dövründə Mehmed Sefi Sultan adlı bir tayfa başçısı İrandan Qarabağ xanlığına köçdü və ardınca 600 kürd ailəsi gəldi. XIX əsrin ikinci yarısına qədər Zəngəzur, CavanşirCəbrayıl qəzalarında çoxlu sayda kürd mövcud idi. 1886-cı ildə onlar Yelizavetpol quberniyasının əhalisinin 4,68%-ni təşkil edirdi. Naxçıvan, Şərur-Dərələyəz və Ərəş qəzalarında da az miqdarda kürd yaşamışdır. Kürdlərin İrandan və az sayda Osmanlı imperiyasından indiki Azərbaycanın dağlıq bölgələrinə kütləvi köçü Azərbaycanın Sovet İttifaqının tərkibində olduğu 1920-ci ilə qədər, XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində davam etdi. Cənubi Qafqazın kürd əhalisi daxili mühacirətə meylli idi. 1920-ci illərdə Azərbaycandan olan bir sıra kürdlər Ermənistana, əsasən azərbaycanlıların yaşadığı bölgələrə köçdülər. Bu Azərbaycanın kürd əhalisinin sayının xeyli azalmasına səbəb oldu.

Ortaq din (kürdlərin əksəriyyətindən fərqli olaraq, azərbaycan kürdləri əksər azərbaycanlılar kimi şiə müsəlmanlarıdır) və ortaq mədəniyyət elementləri, XIX əsrin sonlarında Azərbaycanın kürd əhalisinin sürətlə assimilyasiyasına səbəb oldu. 1886-cı ilin statistik məlumatları göstərir ki, Cəbrayıl, Ərəş və qismən Cavanşir kürdləri ana dili olaraq azərbaycan dilində danışırdılar. 1926-cı ilin ilk Sovet siyahıyaalınmasına görə, Azərbaycanın kürd əhalisindən (37.200 nəfər) yalnız 3100 nəfər (8.3%-i) kürd dilində danışırdı.

Yaxşı inteqrasiya olunmuş olan kürdlər 1918–1920-ci illərdə qısa müddətdə müstəqil olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hökumətində təmsil olunmuşdular. Onların arasında təhsil və dini işlər naziri olmuş Nurməmməd bəy Şahsuvarov və hərbiyyə naziri, Qarabağ və Zəngəzur general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanov var.

Qızıl Kürdüstan

  Əsas məqalə: Qızıl Kürdüstan

Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra, Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi 1923-cü ildə Laçın, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının ərazisində Qırmızı Kürdüstan kimi tanınan bir inzibati vahid yaratdı. Paytaxtı Laçın şəhəri seçildi. 1926-cı il siyahıyaalınmasına əsasən, əhalinin 73%-i kürd, 26%-i isə azərbaycanlı idi. İnzibati vahid 1930-cu ildə ləğv edildi və qalan kürdlərin əksəriyyəti azərbaycanlı olaraq siyahıya alındı. 1930-cu illərdə Ağcakənddə ənənəvi Kürd Kukla Teatrı "kilim arasi" və Laçında Kürd Pedaqoji Kolleci hələ də fəaliyyət göstərirdi. Sovet hakimiyyəti 1937-ci ildə Azərbaycandakı və Ermənistandakı kürdlərin böyük hissəsini Qazaxıstana, 1944-cü ildə isə Gürcüstan kürdlərini deportasiya etdi. 1961-ci ildən başlayaraq, Bakıda yaşayan Mehmet Babayevin başçılıq etdiyi deportasiya olunanların hüquqlarının bərpası üçün bir sıra cəhdlər var idi. Kürdlər qonşu azərbaycanlıların dominant mədəniyyətinə assimilyasiya olmağa davam etdilər. Tarixən qarışıq olan azərbaycanlı-kürd evlilikləri adi hal idi; lakin belə evliliklərlə dünyaya gələn uşaqlara kürd dili nadir hallarda ötürülürdü.

Birinci Qarabağ müharibəsi

Ermənistanla Azərbaycan arasındakı Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi, Dağlıq Qarabağ bölgəsi boyunca hər iki ölkədəki kürdlərin məskunlaşdığı ərazilərdə baş verdi. 1980-ci illərin sonlarında Ermənistandan Azərbaycana 18000 kürd getdi. 1992–1993-cü illərdə erməni qoşunları Kəlbəcərə, Laçına, Qubadlıya və Zəngilana doğru irəliləyərək qeyri-erməni dinc əhalini köçməyə məcbur etdi. Həmin bölgələrin kürd əhalisinin 80% -i Ağcabədidəki məcburi köçkün düşərgələrində məskunlaşdı.

Demoqrafiya

1926 1939 1959 1970 1979 1989 1999 2009
41,193 6005 1487 5488 5676 12,226 13,100 6100

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Yilmaz, Harun (2014). "The Rise of Red Kurdistan". Iranian Studies. 47 (5): 801–802. doi:10.1080/00210862.2014.934153. (#parameter_ignored)
  2. Аристова Т.Ф. Из истории возникновения современных курдских селений в Закавказье // Советская этнография. — М., 1962. — № № 2.
  3. Шнирельман, В. А. Войны памяти : мифы, идентичность и политика в Закавказье. Moskva: Академкнига. ISBN 5-94628-118-6. (#missing_name)
  4. Павлович, Петрушевский, Илья (1949). Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI — начале XIX вв (rus) (1949). Leninqrad. 135–136. İstifadə tarixi: 30 avqust 2021. (#redundant_parameters)
  5. Левиатов Вадим Николаевич (1948). Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке (PDF). Bakı. səh. 91. İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
  6. Елизаветпольская губерния  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  7. Н. Г. Волкова, Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX вв., "Кавказский этнографический сборник", IV, М., 1969.
  8. G.K. Hall; Friedrich, Paul (1991). Encyclopedia of World Cultures (ingilis). Boston: Yale University Press. ISBN 978-0-8161-1810-6.
  9. Аламдар Шахвердиев Азербайджанские курды (рус.) // Международный Азербайджанский Журнал IRS-Наследие. — С. 40–41.
  10. Kreyenbroek, Philip G.; Sperl, Stefan (1992). The Kurds: a contemporary overview (ingilis). London: Routledge. ISBN 978-0-415-07265-6.
  11. "Курдистанский уезд 1926" (rus). İstifadə tarixi: 30 avqust 2021.
  12. De Waal, Thomas. Black garden : Armenia and Azerbaijan through peace and war (PDF). New York. səh. 159. ISBN 0-8147-1945-7.
  13. "ПАРТИЗАНЫ НА ПОВОДКЕ". www.hist.ru (rus).
  14. "Kurdistana Sor-KIZIL Kürdistan". Scribd (ingilis).
  15. McDowall, David. A modern history of the Kurds. London: I.B. Tauris. ISBN 978-1-85043-416-0.
  16. "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  17. "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  18. "Всесоюзная перепись населения 1959 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  19. "Всесоюзная перепись населения 1970 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  20. "Всесоюзная перепись населения 1979 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  21. "Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «Демоскоп». 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  22. "Этнический состав Азербайджана (по переписи 1999 года)publisher="Демоскоп"". 2011-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.
  23. "Ethnic composition of Azerbaijan: 2009 census". 2012-02-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-10.

azərbaycan, kürdləri, kürd, kurdên, azerbaycanê, postsovet, məkanındakı, kürd, əhalinin, hissəsi, kürdlər, əsrlərdə, şəddadilər, sülaləsinin, qurulması, ilə, qafqazda, ortaya, çıxdılar, əsrin, sonlarında, qarabağda, bəzi, kürd, tayfaları, qeydə, alınmışdır, ha. Azerbaycan kurdleri kurd Kurden Azerbaycane postsovet mekanindaki kurd ehalinin bir hissesi Kurdler X XI esrlerde Seddadiler sulalesinin qurulmasi ile Qafqazda ortaya cixdilar 1 XVI esrin sonlarinda Qarabagda bezi kurd tayfalari qeyde alinmisdir Halbuki Azerbaycandaki demek olar ki butun muasir kurd ehalisi XIX esrin Qacar Iranindan gelen muhacirlerdir 1 Kurd suvariler Qafqaz daglarinin asirimlarinda 24 yanvar 1915 Mundericat 1 Tarixi 1 1 Erken tarix 1 2 Qizil Kurdustan 1 3 Birinci Qarabag muharibesi 2 Demoqrafiya 3 Hemcinin bax 4 IstinadlarTarixi RedakteErken tarix Redakte Rus ve sonraki sovet etnoqrafi Qriqori Cursinin fikrince muasir Azerbaycanin qerb bolgelerinde basqa bir kurd kocu dalgasi 1589 cu ilde Sefevi Osmanli muharibesi zamani qalib Sefevi esgerlerinin ele kecirilmis erazilerde qalmagi secdiyi zaman bas vermis ola biler 2 Sefeviler Qarabag ve Zengezurun tarixi bolgelerinin serhedlerinde sie kurdlerini meskunlasdirdilar 3 XVIII esrde bir cox kurd tayfasi Qarabag ovaliginda azerbaycanlilarla tayfa birlikleri qurmusdu 4 XIX esr rus tarixcisi Peter Budkov 1728 ci ilde Mugan duzunde yari koceri heyvandarliqla mesgul olan kurd ve sahseven qruplarinin Rusiya vetendasligi almaq ucun muraciet etdiklerini qeyd etdi 5 1807 ci ilde Cenubi Qafqaz ugrunda Rusiya Iran muharibesi dovrunde Mehmed Sefi Sultan adli bir tayfa bascisi Irandan Qarabag xanligina kocdu ve ardinca 600 kurd ailesi geldi XIX esrin ikinci yarisina qeder Zengezur Cavansir ve Cebrayil qezalarinda coxlu sayda kurd movcud idi 2 1886 ci ilde onlar Yelizavetpol quberniyasinin ehalisinin 4 68 ni teskil edirdi 6 Naxcivan Serur Dereleyez ve Eres qezalarinda da az miqdarda kurd yasamisdir 7 Kurdlerin Irandan ve az sayda Osmanli imperiyasindan indiki Azerbaycanin dagliq bolgelerine kutlevi kocu Azerbaycanin Sovet Ittifaqinin terkibinde oldugu 1920 ci ile qeder XIX esrde ve XX esrin evvellerinde davam etdi Cenubi Qafqazin kurd ehalisi daxili muhacirete meylli idi 1920 ci illerde Azerbaycandan olan bir sira kurdler Ermenistana esasen azerbaycanlilarin yasadigi bolgelere 2 kocduler Bu Azerbaycanin kurd ehalisinin sayinin xeyli azalmasina sebeb oldu 8 Ortaq din kurdlerin ekseriyyetinden ferqli olaraq azerbaycan kurdleri ekser azerbaycanlilar kimi sie muselmanlaridir ve ortaq medeniyyet elementleri XIX esrin sonlarinda Azerbaycanin kurd ehalisinin suretle assimilyasiyasina sebeb oldu 1886 ci ilin statistik melumatlari gosterir ki Cebrayil Eres ve qismen Cavansir kurdleri ana dili olaraq azerbaycan dilinde danisirdilar 1926 ci ilin ilk Sovet siyahiyaalinmasina gore Azerbaycanin kurd ehalisinden 37 200 nefer yalniz 3100 nefer 8 3 i kurd dilinde danisirdi 7 Yaxsi inteqrasiya olunmus olan kurdler 1918 1920 ci illerde qisa muddetde musteqil olan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin hokumetinde temsil olunmusdular Onlarin arasinda tehsil ve dini isler naziri olmus Nurmemmed bey Sahsuvarov ve herbiyye naziri Qarabag ve Zengezur general qubernatoru Xosrov bey Sultanov var 9 Qizil Kurdustan Redakte Esas meqale Qizil KurdustanAzerbaycanda Sovet hakimiyyeti qurulduqdan sonra Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesi 1923 cu ilde Lacin Qubadli ve Zengilan rayonlarinin erazisinde Qirmizi Kurdustan kimi taninan bir inzibati vahid yaratdi Paytaxti Lacin seheri secildi 10 1926 ci il siyahiyaalinmasina esasen ehalinin 73 i kurd 26 i ise azerbaycanli idi 11 Inzibati vahid 1930 cu ilde legv edildi ve qalan kurdlerin ekseriyyeti azerbaycanli olaraq siyahiya alindi 12 1930 cu illerde Agcakendde enenevi Kurd Kukla Teatri kilim arasi ve Lacinda Kurd Pedaqoji Kolleci hele de fealiyyet gosterirdi 2 Sovet hakimiyyeti 1937 ci ilde Azerbaycandaki ve Ermenistandaki kurdlerin boyuk hissesini Qazaxistana 1944 cu ilde ise Gurcustan kurdlerini deportasiya etdi 13 1961 ci ilden baslayaraq Bakida yasayan Mehmet Babayevin basciliq etdiyi deportasiya olunanlarin huquqlarinin berpasi ucun bir sira cehdler var idi 14 Kurdler qonsu azerbaycanlilarin dominant medeniyyetine assimilyasiya olmaga davam etdiler 15 Tarixen qarisiq olan azerbaycanli kurd evlilikleri adi hal idi lakin bele evliliklerle dunyaya gelen usaqlara kurd dili nadir hallarda oturulurdu 7 Birinci Qarabag muharibesi Redakte Ermenistanla Azerbaycan arasindaki Birinci Dagliq Qarabag muharibesi Dagliq Qarabag bolgesi boyunca her iki olkedeki kurdlerin meskunlasdigi erazilerde bas verdi 1980 ci illerin sonlarinda Ermenistandan Azerbaycana 18000 kurd getdi 1992 1993 cu illerde ermeni qosunlari Kelbecere Lacina Qubadliya ve Zengilana dogru irelileyerek qeyri ermeni dinc ehalini kocmeye mecbur etdi Hemin bolgelerin kurd ehalisinin 80 i Agcabedideki mecburi kockun dusergelerinde meskunlasdi Demoqrafiya Redakte1926 16 1939 17 1959 18 1970 19 1979 20 1989 21 1999 22 2009 23 41 193 6005 1487 5488 5676 12 226 13 100 6100Hemcinin bax RedakteDiplomat qezet Ciraqov ve basqalari Ermenistana qarsiIstinadlar Redakte 1 2 Yilmaz Harun 2014 The Rise of Red Kurdistan Iranian Studies 47 5 801 802 doi 10 1080 00210862 2014 934153 parameter ignored 1 2 3 4 Aristova T F Iz istorii vozniknoveniya sovremennyh kurdskih selenij v Zakavkaze Sovetskaya etnografiya M 1962 2 Shnirelman V A Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze Moskva Akademkniga ISBN 5 94628 118 6 missing name Pavlovich Petrushevskij Ilya 1949 Ocherki po istorii feodalnyh otnoshenij v Azerbajdzhane i Armenii v XVI nachale XIX vv rus 1949 Leninqrad 135 136 Istifade tarixi 30 avqust 2021 redundant parameters Leviatov Vadim Nikolaevich 1948 Ocherki iz istorii Azerbajdzhana v XVIII veke PDF Baki seh 91 Istifade tarixi 30 avqust 2021 Elizavetpolskaya guberniya Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 1 2 3 N G Volkova Etnicheskie processy v Zakavkaze v XIX XX vv Kavkazskij etnograficheskij sbornik IV M 1969 G K Hall Friedrich Paul 1991 Encyclopedia of World Cultures ingilis Boston Yale University Press ISBN 978 0 8161 1810 6 Alamdar Shahverdiev Azerbajdzhanskie kurdy rus Mezhdunarodnyj Azerbajdzhanskij Zhurnal IRS Nasledie S 40 41 Kreyenbroek Philip G Sperl Stefan 1992 The Kurds a contemporary overview ingilis London Routledge ISBN 978 0 415 07265 6 Kurdistanskij uezd 1926 rus Istifade tarixi 30 avqust 2021 De Waal Thomas Black garden Armenia and Azerbaijan through peace and war PDF New York seh 159 ISBN 0 8147 1945 7 PARTIZANY NA POVODKE www hist ru rus Kurdistana Sor KIZIL Kurdistan Scribd ingilis McDowall David A modern history of the Kurds London I B Tauris ISBN 978 1 85043 416 0 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam respublik SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Etnicheskij sostav Azerbajdzhana po perepisi 1999 goda publisher Demoskop 2011 08 26 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Ethnic composition of Azerbaijan 2009 census 2012 02 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 10 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan kurdleri amp oldid 6131809, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.