fbpx
Wikipedia

Qarabağ bölgəsində soyqırımlar (1918-1920)

Avqust 27, 2021

Soyqırımı təsdiq edən arxiv sənədləri

Аzərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsi yanında Siyasi Sənədlər Arxivinin (bundan sonra: ARPİİYSSA) və Аzərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivinin (bundan sonra: ARDA) fondlarında bu barədə kifayət qədər sənədlər qorunub saxlanılır. Xüsusilə də ARPİİYSSA-nın 268, 276 və 277-ci fondlarını, ARDA-nın isə 100, 894, 897, 970, 1061-cı fondlarını qeyd edə bilərik.

Qarabağda soyqırım və nəticələri

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti fəaliyyətinin ilk günlərindən öz istiqlalı və ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə aparmağa məcbur oldu. Ən böyük problem Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ilə eyni vaxtda, özü də tarixi Azərbaycan torpaqlarında yaranan Ermənistan (Ararat) Respublikasının təcavüzündən ibarət idi. Ermənistan Respublikası adlanan qurum Azərbaycan xalqına qarşı əsl soyqırım siyasətini həyata keçirirdi. Bu siyasətin əsas hədəflərindən biri əzəli Azərbaycan torpağı olan Qarabağın türk-müsəlman əhalisi idi. 1918-ci ilin iyulunda Dağlıq Qarabağın erməni icması Ermənistan Respublikasının hərbi-siyasi dəstəyinə arxalanaraq öz müstəqilliyini elan etdi. Erməni quldur dəstələrinin başçısı Andranik Azərbaycanın əzəli torpağı olan Zəngəzuru erməni qubernatorluğu elan etdikdən sonra Şuşanı işğal etmək istiqamətində cəhdlər göstərməyə başladı. 1918-ci il dekabrın 19-da Azərbaycan parlamentinin üzvü Qarabəy Əliverdiyev Şuşadan xəbər verirdi: "Mən Qarabağın nümayəndəsi olaraq buradakı vəziyyət barədə məlumatlandırıram ki, Andranik Zəngəzuru atəşə məruz qoyduqdan sonra təhlükəli vəziyyət Qarabağda, Ordubadda, Cavanşirdə də yaranmışdır. Andranik saysız-hesabsız müsəlman kəndlərini məhv edərək dinc əhalini qırmış, sağ qalanları isə doğma yerlərindən qovmuşdur. O, Qarabağın mərkəzi olan Şuşaya hücum edərək onun sakinlərini qarət etmiş və onların əmlakını öz əsgərlərinə paylamışdır". Andranikin quldur dəstələrinin cinayətlərindən şahidlərin dilindən danışan "Аzərbaycan" qəzeti 10 dekabr 1918-ci il tarixli nömrəsində qeyd edirdi ki, Qarabağda ermənilər müsəlman kəndlərini darmadağın edir. Lehvazçay, Əldərə, Nüvədi, Oxçu, Şəbədin, Meydan, Qaragöl, Qıraq Çimən, Şahidli, Burunlu, Əsgərlər, Tey, Vardanəzir və başqaları bütünlüklə yerlə yeksan olunmuşdur. Bu yerlərin əhalisi hücumlardan xilas olmaq üçün qismən Ordubada və İrana qaçmışdır. Hal-hazırda bütün məscidlər və küçələr dul qadınlarla və yetim uşaqlarla doludur. Hər gün onlarla bədbəxt insan aclıqdan və soyuqdan həlak olurlar. İrəvandan Şuşaya qədər bir milyonluq müsəlman əhalisi qarət olunur və həlak olur. 1918-ci ilin yazından başlayaraq erməni silahlı dəstələrinin hücumlarına Gəncə quberniyasının Ərəş qəzasının əhalisi də məruz qalmaqda idi. Bu qəza Bakı quberniyasında türk-müsəlman əhalinin soyqırımını həyata keçirən Bakı Sovetinin hədəflərindən biri idi. Belə ki, AXC hökumətinin yaratdığı Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının materiallarına əsasən, ermənilərin iri silahlı dəstəsi sübh vaxtı qəflətən Ərəş qəzasının müsəlmanlar yaşayan Kürd kəndini mühasirəyə alaraq ona hücum etmişdi. Sənəddə göstərilir ki, kəndə soxulan ermənilər kəndliləri onların evlərində öldürməyə başladılar, çünki hələ yuxudan oyanmayan kəndlilərin əksəriyyəti evlərindən qaça bilməmişdilər. Hücum nəticəsində 68 nəfər, o cümlədən çoxlu qadın və uşaq həlak oldu; ermənilər vəhşicəsinə insanları süngülərlə və xəncərlərlə öldürür, insanların üz dərilərini soyur, uşaqları göyə ataraq parça-parça doğrayır və s. Kürd kəndində baş verən bu vəhşiliklər onun əhalisinə köməyə gələn ətrafdakı müsəlman kəndlərinin sakinlərinin buraya çatmasına qədər davam olundu. Erməni təcavüzkarlarının hədəflərindən biri Gəncə quberniyasının Cəbrayıl qəzası idi. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının materiallarına əsasən, 1918-ci ilin avqustunda ermənilərin iri silahlı dəstəsi Sərik kəndinə hücum etmişdi. Kəndə daxil olan ermənilər 11 kişini, 10 qadını, 14 uşağı öldürmüş, 10 evi yandırmış, mal-qaranı aparmış və siriklilərin bütün əmlakını qarət etmişdilər. 1918-ci il avqustun sonunda ermənilərin silahlı dəstəsi Cəbrayıl qəzasının Məzrə kəndinə hücum edərək yerli sakinlərdən 6 kişini qətlə yetirdi. Müdafiə olunmağa imkanı olmayan müsəlmanlar doğma kəndlərini tərk etməyə məcbur oldu. Ermənilər məzrəlilərin evlərini yandırıb dağıtmış, kəndlilərin bütün əmlakını qarət etmişdilər. 1918-ci ilin payızında silahlı erməni dəstəsi Doşullu kəndinə hücum etdi. Quldur dəstəsi Andranikin adından Doşullu əhalisini qətlə yetirəcəkləri və kəndi dağıdacaqları ilə hədələyərək onu doğma yerindən çıxmağa məcbur etmişdi. Eyni aqibəti 1918-ci ilin dekabrında erməni silahlı dəstənin hücumuna məruz qalan Düdükçü kəndinin əhalisi də yaşadı. Nəticədə sakinlər evlərini tərk etmiş, kəndin özü isə yandırılmışdı. 1918-ci ilin sonu — 1919-cu ilin əvvəlində silahlı ermənilər Cəbrayıl qəzasının Aşıq Məlikli kəndinə hücum edərək yerli sakinlərin bir hissəsini öldürmüş və ya yaralamışdı. Bu kənd də ermənilər tərəfindən dağıdılmış və qarət edilmişdir. Yerli əhali Aşıq Məliklini tərk etmişdi. Ermənilər tərəfindən hücumlara həmçinin Tatar və Heybətli kəndləri də məruz qalmışdı ki, onların da əhalisi doğma evlərini tərk etməyə məcbur olmuşdu.

Qarabağdakı soyqırımlara Azərbaycan hökümətinin münasibəti və gördüyü işlər

1918-ci ilin noyabrında İstanbulda Osmanlı dövləti ilə danışıqlar aparan Əli Mərdan bəy Topçubaşov Azərbaycan rəhbərliyinin mövqeyini belə ifadə edirdi: "Ermənilər tərəfindən qaldırılan Qarabağ məsələsi beş-on kəndin məsələsi deyil. Bu dörd qəzanın – Şuşanın, Cavanşirin, Cəbrayılın və Zəngəzurun mənsubiyyəti ətrafında baş verən mübahisədir. Bu isə sanki bir xanlığın ərazisidir. Bu ərazidə yaşayanlar içində ermənilər heç də çoxluq təşkil etmirlər. Üstəlik, onlar bu bölgənin yerli sakinləri deyillər. Ermənilər Azərbaycana Türkiyə və İrandan Rusiya ilə müharibələrdən sonra köçürülmüşlər. Buna baxmayaraq, biz problemin sülh yolu ilə tənzimlənməsinin tərəfdarıyıq". Azərbaycan Nazirlər Şurasının sədri Fətəli Xan Xoyskinin İstanbuldakı Azərbaycan nümayəndə heyətinin sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə 23 avqust 1918-ci il tarixli Bakının Azərbaycan istiqlalının düşməni olan "Sentrokaspi Diktaturası"nın hakimiyyətindən tezliklə azad edilməsi məsələsi ilə bağlı təcili bildirişində qeyd olunurdu ki, Qarabağ tərəfindən Andranikin başçılıq etdiyi erməni qoşunları hərəkət etməkdədir, onlar Zəngəzur qəzasının bir hissəsini tutaraq Şuşa qəzasını bizdən ayırmış, biz isə Bakı məsələsi həll olunmayana qədər heç bir tədbir görə bilmirik. Lakin Bakı azad ediləndən sonra Azərbaycan dövləti Qarabağ əhalisini müdafiə etmək üçün lazımi tədbirləri görməyə başladı. Ermənistan Respublikasının Azərbaycana qarşı təcavüzü Azərbaycan parlamentinin 1918-ci il 20 dekabr tarixli iclasında geniş müzakirə olundu. Cümhuriyyətin baş naziri Fətəli Xan Xoyski öz çıxışında qeyd edirdi: "Hələ iyul ayında Andranik İrəvan tərəfindən bizim sərhədlərimizə yaxınlaşmışdı. Sentyabrda Bakıya köçən Azərbaycan hökuməti dərhal bu məsələ ilə məşğul oldu. Bizim ordumuz Andraniki Şuşa və Zəngəzurdan sıxışdırıb çıxara bildi. Andranik qaçdı və noyabra qədər görsənmədi. Türk qo- şunları Azərbaycanı tərk etdikdən sonra o, yenidən bizim ərazilərimizdə zorakılıq törətməyə başladı. Andranikin məqsədi bizim üçün tam aydındır. O, Zəngəzur və Şuşa qəzalarını Azərbaycandan ayırmaq və Ermənistana birləşdirmək istəyir. Biz isə öz növbəmizdə müvafiq tədbirlər görəcəyik". Fətəli Xan Xoyskinin adı çəkdiyi tədbirlər qısa bir müddətdə həyata keçirilməyə başlandı. 1919-cu ilin yanvarında Qarabağ general-qubernatorluğu yaradıldı. Qarabağın general-qubernatoru vəzifəsinə Cümhuriyyətin ən parlaq xadimlərindən biri olan Xosrov bəy Sultanov təyin olundu. Ermənistan Respublikasının Xarici İşlər Nazirliyi Azərbaycan hökumətini guya Ermənistanın ərazi hüquqlarına qəsd etməsində ittiham etdi. Lakin Azərbaycanın xarici işlər naziri vəzifəsini icra edən Adil xan Ziyadxanovun cavab notasında Azərbaycanın Qarabağ və Zəngəzur üzərində tarixi və etnik hüquqları olduğu barədə sərt bir bəyanat səsləndirildi. Artıq 1919-cu ilin aprelində Azərbaycan Ordusu Andranikin hərbi dəstələrini ölkə ərazisindən sıxışdırdı. 1919-cu il noyabrın 23-də Tiflisdə Azərbaycanla Ermənistan arasında saziş bağlandı. Tərəflər hərbi toqquşmaları dayandırmaq və bütün mübahisəli problemləri sülh yolu ilə həll etmək barədə öhdəlik götürdülər. Bu sazişin şərtləri dekabrın 14-də keçirilən Azərbaycan-Ermənistan sülh konfransında da öz təsdiqini tapdı. Lakin bu hadisədən dərhal sonra 10-minlik erməni qoşunu yenidən Azərbaycana hücum etdi. Zəngəzurdan Qarabağa keçən erməni qoşunu Azərbaycan kəndlərinə divan tutdular. Azərbaycan hökumətinin bəyanatına görə, ən azı 40 müsəlman kəndi məhv edildi. 16 yanvar 1920-ci ildə AXC Dövlət Müdafiə Komitəsinin iclasında Ermənistan Respublikası tərəfindən təhlükənin ləğv edilməsi məqsədilə bir sıra tədbirlər hazırlandı. Ölkənin qərb bölgələrinə əlavə hərbi qüvvələr göndərildi. Yerli sakinlərdən partizan dəstələrini təşkil etmək üçün dövlət 5 milyon rubl ayırdı. Lakin 1920-ci ilin martında erməni hərbi birləşmələrinin Qarabağa növbəti hücumu baş verdi. Bu hücum Dağlıq Qarabağ ermənilərinin Azərbaycan hökumətinə qarşı qiyamı ilə üst-üstə düşdü. Ermənistan Respublikasının Azərbaycana qarşı növbəti təccavüzü və Qarabağın erməni icmasının qiyamı Azərbaycanı işğal etməyə hazırlaşan Sovet Rusiyasının rəhbərliyi sıx şəkildə əlaqələndirilirdi. Erməni təcavüzünün qarşısını almaq məqsədilə Azərbaycan hökuməti general-mayor Həbib bəy Səlimovun başçılıq etdiyi 20-minlik qoşunu Qarabağa göndərdi. Qanlı döyüşlərdən sonra Azərbaycan Ordusu Əsgəran və Xocalını ermənilərdən azad etdi. Artıq 1920-ci ilin aprel ayında bütün Qarabağ erməni silahlı dəstələrindən azad olunmuşdu. 1920-ci il aprelin 27-də, Cümhuriyyətin süqutuna bir gün qalmış, general Səlimov Hərbi Nazirlikdən Zəngəzurda da Azərbaycan suverenliyinin tam bərpa edilməsi üçün oraya yürüş etməyə hazır olduğunu və bunun üçün əmr gözlədiyini bildirdi. Lakin Cümhuriyyət rəhbərliyi o zaman Sovet Rusiyasının Azərbaycana qarşı hərbi yürüşünə necə müqavimət göstərməyi düşünürdü. Ermənilərin hücumlarını dəf etmək üçün Azərbaycan Ordusunun ən hazırlıqlı hissələri Qarabağa göndərildiyi üçün Cümhuriyyət XI Qızıl Ordunun Bakıya yürüşünün qarşısını ala bilmədi. Bununla belə Cümhuriyyət hökumətinin hərbi-siyasi tədbirləri nəticəsində Azərbaycanın Qarabağ üzərində suveren hüquqları tam şəkildə bərqərar olundu.

Ədəbiyyat

  1. ARPİİYSSA, fond 268, 277, 970.
  2. ARDA, fond 894, 970, 1061.
  3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar). I cild. Bakı, 1998.
  4. Məmmədzadə N. 1918–1920-ci illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı//Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il soyqırımları. Elmi redaktor və Ön sözün müəllifi: Yaqub Mahmudov. Bakı: Azərbaycan Tarixçiləri İctimai Birliyi, 2016, s. 105–114
  5. Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Внешняя политика. (документы и материалы). Баку, 1998.
  6. Газета "Азербайджан", 1918 г., 10 декабря (27 ноября)
  7. Однажды уже отстоявшая Карабах // Азербайджанские Известия, 2006. 24 июня, № 113, с. 3.

İstinadlar

  1. Азербайджанская Демократическая Республика (1918–1920). Баку, 1998, с.166.
  2. Однажды уже отстоявшая Карабах // Азербайджанские Известия, 2006. 24 июня, № 113, с. 3.
  3. ARPİİYSSA, fond 268
  4. газета "Азербайджан", 1918 г., 10 декабря (27 ноября)
  5. ↑ ARDA, fond 1061
  6. Məmmədzadə N. 1918–1920-ci illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı, s. 105–106.
  7. ARPİİYSSA, fond 277
  8. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920). Parlament (stenoqrafik hesabatlar). I cild. Bakı, 1998, s.97–101.
  9. ARDA, fond 970
  10. Məmmədzadə N. 1918–1920-ci illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı, s. 110.
  11. ARDA, fond 894
  12. Məmmədzadə N. 1918–1920-ci illərdə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində azərbaycanlıların soyqırımı//Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il soyqırımları. Elmi redaktor və Ön sözün müəllifi: Yaqub Mahmudov. Bakı: Azərbaycan Tarixçiləri İctimai Birliyi, 2016, s. 105–114

Avqust 27, 2021
qarabağ, bölgəsində, soyqırımlar, 1918, 1920, mündəricat, soyqırımı, təsdiq, edən, arxiv, sənədləri, qarabağda, soyqırım, nəticələri, qarabağdakı, soyqırımlara, azərbaycan, hökümətinin, münasibəti, gördüyü, işlər, ədəbiyyat, istinadlarsoyqırımı, təsdiq, edən, . Mundericat 1 Soyqirimi tesdiq eden arxiv senedleri 2 Qarabagda soyqirim ve neticeleri 3 Qarabagdaki soyqirimlara Azerbaycan hokumetinin munasibeti ve gorduyu isler 4 Edebiyyat 5 IstinadlarSoyqirimi tesdiq eden arxiv senedleri RedakteAzerbaycan Respublikasi Prezidenti Isler Idaresi yaninda Siyasi Senedler Arxivinin bundan sonra ARPIIYSSA ve Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Arxivinin bundan sonra ARDA fondlarinda bu barede kifayet qeder senedler qorunub saxlanilir Xususile de ARPIIYSSA nin 268 276 ve 277 ci fondlarini ARDA nin ise 100 894 897 970 1061 ci fondlarini qeyd ede bilerik Qarabagda soyqirim ve neticeleri RedakteAzerbaycan Xalq Cumhuriyyeti fealiyyetinin ilk gunlerinden oz istiqlali ve erazi butovluyu ugrunda mubarize aparmaga mecbur oldu En boyuk problem Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti ile eyni vaxtda ozu de tarixi Azerbaycan torpaqlarinda yaranan Ermenistan Ararat Respublikasinin tecavuzunden ibaret idi Ermenistan Respublikasi adlanan qurum Azerbaycan xalqina qarsi esl soyqirim siyasetini heyata kecirirdi Bu siyasetin esas hedeflerinden biri ezeli Azerbaycan torpagi olan Qarabagin turk muselman ehalisi idi 1918 ci ilin iyulunda Dagliq Qarabagin ermeni icmasi Ermenistan Respublikasinin herbi siyasi desteyine arxalanaraq oz musteqilliyini elan etdi Ermeni quldur destelerinin bascisi Andranik Azerbaycanin ezeli torpagi olan Zengezuru ermeni qubernatorlugu elan etdikden sonra Susani isgal etmek istiqametinde cehdler gostermeye basladi 1 1918 ci il dekabrin 19 da Azerbaycan parlamentinin uzvu Qarabey Eliverdiyev Susadan xeber verirdi Men Qarabagin numayendesi olaraq buradaki veziyyet barede melumatlandiriram ki Andranik Zengezuru atese meruz qoyduqdan sonra tehlukeli veziyyet Qarabagda Ordubadda Cavansirde de yaranmisdir Andranik saysiz hesabsiz muselman kendlerini mehv ederek dinc ehalini qirmis sag qalanlari ise dogma yerlerinden qovmusdur O Qarabagin merkezi olan Susaya hucum ederek onun sakinlerini qaret etmis ve onlarin emlakini oz esgerlerine paylamisdir 2 Andranikin quldur destelerinin cinayetlerinden sahidlerin dilinden danisan Azerbaycan qezeti 10 dekabr 1918 ci il tarixli nomresinde qeyd edirdi ki Qarabagda ermeniler muselman kendlerini darmadagin edir Lehvazcay Eldere Nuvedi Oxcu Sebedin Meydan Qaragol Qiraq Cimen Sahidli Burunlu Esgerler Tey Vardanezir ve basqalari butunlukle yerle yeksan olunmusdur Bu yerlerin ehalisi hucumlardan xilas olmaq ucun qismen Ordubada ve Irana qacmisdir Hal hazirda butun mescidler ve kuceler dul qadinlarla ve yetim usaqlarla doludur Her gun onlarla bedbext insan acliqdan ve soyuqdan helak olurlar Irevandan Susaya qeder bir milyonluq muselman ehalisi qaret olunur ve helak olur 3 4 1918 ci ilin yazindan baslayaraq ermeni silahli destelerinin hucumlarina Gence quberniyasinin Eres qezasinin ehalisi de meruz qalmaqda idi Bu qeza Baki quberniyasinda turk muselman ehalinin soyqirimini heyata keciren Baki Sovetinin hedeflerinden biri idi Bele ki AXC hokumetinin yaratdigi Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin materiallarina esasen ermenilerin iri silahli destesi subh vaxti qefleten Eres qezasinin muselmanlar yasayan Kurd kendini muhasireye alaraq ona hucum etmisdi Senedde gosterilir ki kende soxulan ermeniler kendlileri onlarin evlerinde oldurmeye basladilar cunki hele yuxudan oyanmayan kendlilerin ekseriyyeti evlerinden qaca bilmemisdiler Hucum neticesinde 68 nefer o cumleden coxlu qadin ve usaq helak oldu ermeniler vehsicesine insanlari sungulerle ve xencerlerle oldurur insanlarin uz derilerini soyur usaqlari goye ataraq parca parca dograyir ve s Kurd kendinde bas veren bu vehsilikler onun ehalisine komeye gelen etrafdaki muselman kendlerinin sakinlerinin buraya catmasina qeder davam olundu 5 Ermeni tecavuzkarlarinin hedeflerinden biri Gence quberniyasinin Cebrayil qezasi idi Fovqelade Tehqiqat Komissiyasinin materiallarina esasen 1918 ci ilin avqustunda ermenilerin iri silahli destesi Serik kendine hucum etmisdi Kende daxil olan ermeniler 11 kisini 10 qadini 14 usagi oldurmus 10 evi yandirmis mal qarani aparmis ve siriklilerin butun emlakini qaret etmisdiler 1918 ci il avqustun sonunda ermenilerin silahli destesi Cebrayil qezasinin Mezre kendine hucum ederek yerli sakinlerden 6 kisini qetle yetirdi Mudafie olunmaga imkani olmayan muselmanlar dogma kendlerini terk etmeye mecbur oldu Ermeniler mezrelilerin evlerini yandirib dagitmis kendlilerin butun emlakini qaret etmisdiler 5 1918 ci ilin payizinda silahli ermeni destesi Dosullu kendine hucum etdi Quldur destesi Andranikin adindan Dosullu ehalisini qetle yetirecekleri ve kendi dagidacaqlari ile hedeleyerek onu dogma yerinden cixmaga mecbur etmisdi 5 Eyni aqibeti 1918 ci ilin dekabrinda ermeni silahli destenin hucumuna meruz qalan Dudukcu kendinin ehalisi de yasadi Neticede sakinler evlerini terk etmis kendin ozu ise yandirilmisdi 1918 ci ilin sonu 1919 cu ilin evvelinde silahli ermeniler Cebrayil qezasinin Asiq Melikli kendine hucum ederek yerli sakinlerin bir hissesini oldurmus ve ya yaralamisdi Bu kend de ermeniler terefinden dagidilmis ve qaret edilmisdir Yerli ehali Asiq Meliklini terk etmisdi Ermeniler terefinden hucumlara hemcinin Tatar ve Heybetli kendleri de meruz qalmisdi ki onlarin da ehalisi dogma evlerini terk etmeye mecbur olmusdu 5 Qarabagdaki soyqirimlara Azerbaycan hokumetinin munasibeti ve gorduyu isler Redakte1918 ci ilin noyabrinda Istanbulda Osmanli dovleti ile danisiqlar aparan Eli Merdan bey Topcubasov Azerbaycan rehberliyinin movqeyini bele ifade edirdi Ermeniler terefinden qaldirilan Qarabag meselesi bes on kendin meselesi deyil Bu dord qezanin Susanin Cavansirin Cebrayilin ve Zengezurun mensubiyyeti etrafinda bas veren mubahisedir Bu ise sanki bir xanligin erazisidir Bu erazide yasayanlar icinde ermeniler hec de coxluq teskil etmirler Ustelik onlar bu bolgenin yerli sakinleri deyiller Ermeniler Azerbaycana Turkiye ve Irandan Rusiya ile muharibelerden sonra kocurulmusler Buna baxmayaraq biz problemin sulh yolu ile tenzimlenmesinin terefdariyiq 6 Azerbaycan Nazirler Surasinin sedri Feteli Xan Xoyskinin Istanbuldaki Azerbaycan numayende heyetinin sedri Mehemmed Emin Resulzadeye 23 avqust 1918 ci il tarixli Bakinin Azerbaycan istiqlalinin dusmeni olan Sentrokaspi Diktaturasi nin hakimiyyetinden tezlikle azad edilmesi meselesi ile bagli tecili bildirisinde qeyd olunurdu ki Qarabag terefinden Andranikin basciliq etdiyi ermeni qosunlari hereket etmekdedir onlar Zengezur qezasinin bir hissesini tutaraq Susa qezasini bizden ayirmis biz ise Baki meselesi hell olunmayana qeder hec bir tedbir gore bilmirik 7 Lakin Baki azad edilenden sonra Azerbaycan dovleti Qarabag ehalisini mudafie etmek ucun lazimi tedbirleri gormeye basladi Ermenistan Respublikasinin Azerbaycana qarsi tecavuzu Azerbaycan parlamentinin 1918 ci il 20 dekabr tarixli iclasinda genis muzakire olundu Cumhuriyyetin bas naziri Feteli Xan Xoyski oz cixisinda qeyd edirdi Hele iyul ayinda Andranik Irevan terefinden bizim serhedlerimize yaxinlasmisdi Sentyabrda Bakiya kocen Azerbaycan hokumeti derhal bu mesele ile mesgul oldu Bizim ordumuz Andraniki Susa ve Zengezurdan sixisdirib cixara bildi Andranik qacdi ve noyabra qeder gorsenmedi Turk qo sunlari Azerbaycani terk etdikden sonra o yeniden bizim erazilerimizde zorakiliq toretmeye basladi Andranikin meqsedi bizim ucun tam aydindir O Zengezur ve Susa qezalarini Azerbaycandan ayirmaq ve Ermenistana birlesdirmek isteyir Biz ise oz novbemizde muvafiq tedbirler goreceyik 8 Feteli Xan Xoyskinin adi cekdiyi tedbirler qisa bir muddetde heyata kecirilmeye baslandi 1919 cu ilin yanvarinda Qarabag general qubernatorlugu yaradildi Qarabagin general qubernatoru vezifesine Cumhuriyyetin en parlaq xadimlerinden biri olan Xosrov bey Sultanov teyin olundu Ermenistan Respublikasinin Xarici Isler Nazirliyi Azerbaycan hokumetini guya Ermenistanin erazi huquqlarina qesd etmesinde ittiham etdi Lakin Azerbaycanin xarici isler naziri vezifesini icra eden Adil xan Ziyadxanovun cavab notasinda Azerbaycanin Qarabag ve Zengezur uzerinde tarixi ve etnik huquqlari oldugu barede sert bir beyanat seslendirildi Artiq 1919 cu ilin aprelinde Azerbaycan Ordusu Andranikin herbi destelerini olke erazisinden sixisdirdi 1919 cu il noyabrin 23 de Tiflisde Azerbaycanla Ermenistan arasinda sazis baglandi 9 Terefler herbi toqqusmalari dayandirmaq ve butun mubahiseli problemleri sulh yolu ile hell etmek barede ohdelik goturduler Bu sazisin sertleri dekabrin 14 de kecirilen Azerbaycan Ermenistan sulh konfransinda da oz tesdiqini tapdi Lakin bu hadiseden derhal sonra 10 minlik ermeni qosunu yeniden Azerbaycana hucum etdi Zengezurdan Qarabaga kecen ermeni qosunu Azerbaycan kendlerine divan tutdular Azerbaycan hokumetinin beyanatina gore en azi 40 muselman kendi mehv edildi 10 16 yanvar 1920 ci ilde AXC Dovlet Mudafie Komitesinin iclasinda Ermenistan Respublikasi terefinden tehlukenin legv edilmesi meqsedile bir sira tedbirler hazirlandi Olkenin qerb bolgelerine elave herbi quvveler gonderildi Yerli sakinlerden partizan destelerini teskil etmek ucun dovlet 5 milyon rubl ayirdi 11 Lakin 1920 ci ilin martinda ermeni herbi birlesmelerinin Qarabaga novbeti hucumu bas verdi Bu hucum Dagliq Qarabag ermenilerinin Azerbaycan hokumetine qarsi qiyami ile ust uste dusdu Ermenistan Respublikasinin Azerbaycana qarsi novbeti teccavuzu ve Qarabagin ermeni icmasinin qiyami Azerbaycani isgal etmeye hazirlasan Sovet Rusiyasinin rehberliyi six sekilde elaqelendirilirdi Ermeni tecavuzunun qarsisini almaq meqsedile Azerbaycan hokumeti general mayor Hebib bey Selimovun basciliq etdiyi 20 minlik qosunu Qarabaga gonderdi Qanli doyuslerden sonra Azerbaycan Ordusu Esgeran ve Xocalini ermenilerden azad etdi Artiq 1920 ci ilin aprel ayinda butun Qarabag ermeni silahli destelerinden azad olunmusdu 1920 ci il aprelin 27 de Cumhuriyyetin suqutuna bir gun qalmis general Selimov Herbi Nazirlikden Zengezurda da Azerbaycan suverenliyinin tam berpa edilmesi ucun oraya yurus etmeye hazir oldugunu ve bunun ucun emr gozlediyini bildirdi Lakin Cumhuriyyet rehberliyi o zaman Sovet Rusiyasinin Azerbaycana qarsi herbi yurusune nece muqavimet gostermeyi dusunurdu Ermenilerin hucumlarini def etmek ucun Azerbaycan Ordusunun en hazirliqli hisseleri Qarabaga gonderildiyi ucun Cumhuriyyet XI Qizil Ordunun Bakiya yurusunun qarsisini ala bilmedi Bununla bele Cumhuriyyet hokumetinin herbi siyasi tedbirleri neticesinde Azerbaycanin Qarabag uzerinde suveren huquqlari tam sekilde berqerar olundu 12 Edebiyyat RedakteARPIIYSSA fond 268 277 970 ARDA fond 894 970 1061 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar I cild Baki 1998 Memmedzade N 1918 1920 ci illerde Azerbaycanin Qarabag bolgesinde azerbaycanlilarin soyqirimi Azerbaycan xalqina qarsi 1918 ci il soyqirimlari Elmi redaktor ve On sozun muellifi Yaqub Mahmudov Baki Azerbaycan Tarixcileri Ictimai Birliyi 2016 s 105 114 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Vneshnyaya politika dokumenty i materialy Baku 1998 Gazeta Azerbajdzhan 1918 g 10 dekabrya 27 noyabrya Odnazhdy uzhe otstoyavshaya Karabah Azerbajdzhanskie Izvestiya 2006 24 iyunya 113 s 3 Istinadlar Redakte Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1918 1920 Baku 1998 s 166 Odnazhdy uzhe otstoyavshaya Karabah Azerbajdzhanskie Izvestiya 2006 24 iyunya 113 s 3 ARPIIYSSA fond 268 gazeta Azerbajdzhan 1918 g 10 dekabrya 27 noyabrya 1 2 3 4 ARDA fond 1061 Memmedzade N 1918 1920 ci illerde Azerbaycanin Qarabag bolgesinde azerbaycanlilarin soyqirimi s 105 106 ARPIIYSSA fond 277 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti 1918 1920 Parlament stenoqrafik hesabatlar I cild Baki 1998 s 97 101 ARDA fond 970 Memmedzade N 1918 1920 ci illerde Azerbaycanin Qarabag bolgesinde azerbaycanlilarin soyqirimi s 110 ARDA fond 894 Memmedzade N 1918 1920 ci illerde Azerbaycanin Qarabag bolgesinde azerbaycanlilarin soyqirimi Azerbaycan xalqina qarsi 1918 ci il soyqirimlari Elmi redaktor ve On sozun muellifi Yaqub Mahmudov Baki Azerbaycan Tarixcileri Ictimai Birliyi 2016 s 105 114Menbe https az wikipedia org w index php title Qarabag bolgesinde soyqirimlar 1918 1920 amp oldid 6029614, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.