Qəhrəmanmaraş

Qəhrəmanmaraş — köhnə və xalq arasındakı adıyla Maraş Türkiyənin bir şəhəri və ən sıxlıq on səkkizinci şəhəri. 2016 etibarilə 1.112.634 əhaliyə malikdir. Qurtuluş savaşında işğala müqaviməti səbəbi ilə TBMM tərəfindən 5 Aprel 1925-ci ildə şəhərə verildi. Onun adı 7 fevral 1973-cü ildə Qəhrəmanmaraşa dəyişdirildi.

Qəhrəmanmaraş
Ölkə	Türkiyə
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	3.017 km²
Mərkəzin hündürlüyü	67 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi	443.575 nəf. (2012)
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	+90 344
Poçt indeksi	46000
Nəqliyyat kodu	46
Qəhrəmanmaraş
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Osmanlı səyyahı Evliya Çələbi, isə Seyahatnamesinde Maraş xalqı üçün, "Kelimatları lisan-ı Türkiyə və əksərən xalqı Türkməndir" deyər. Maraş və ətraf ərazilər, xüsusilə Oğuz, Avşar, Bayat və Beydili, əksəriyyətində isə 24 Oğuz boynu mövcuddur.

Dondurma dəzgahı ilə məşhurdur. Qəhrəmanmaraşın dondurma dəzgahı dünyanın hər yerində məşhur hala gəldi və yerli firmaların qatqısı və dondurma filiallarının qatqılarıyla dünyanın bir çox şəhərində açıldı. Yaponiyadan ABŞ-yə, Avstraliyadan Dubaya qədər bir çox ölkədə şəhər və dondurma yerli firmalar tərəfindən irəli sürülür.

2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanuna görə, bir il şəhəri oldu. Eyni zamanda Qəhrəmanmaraş Türkiyənin elektrik ehtiyacının 14 faizini qarşılamaqdadır.

Etimologiya

Erkən Dəmir Çağ və Geç Hitit dövründə paytaxt olaraq istifadə edilmiş, luvin Kurkuma və Asurlurlar üçünsə markası olaraq bilinən bir antik kent'idi. M.Ö. 711-ci ildə Assuriya tərəfindən fəth edilmiş və adı Markas üçün rəsmi olaraq dəyişdirilmişdir. Qəhrəman Mübarizədən əvvəl Qəhrəmanmaraş adı Maraş idi. İstiqlal müharibəsindən sonra ilə mükafatlandırıldı və daha sonra Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qərarı ilə 7 Fevral 1973də "Qəhrəman" adı verildi. Eyni zamanda, Maraspor adını Kahramanmaraspor olaraq dəyişdirdi.

Tarixçə

Tekir vadisindəki Döngel kəndindəki mağaralarda aparılan araşdırmaların nəticələrinə görə, bölgədəki insan məskəni yuxarı paleolitdə başlamışdır; Neolitik, Kalkolitik və Köhnə Tunc Çağı da davam etdiyini göstərir. 2009-cu ildə Qəhrəmanmaraş mərkəzində aparılan qazıntılar zamanı qədim Almaniyanın Almaniyadakı 300-400-ci illərə qədər olan bəzi mozaika aşkar edilərək işə başlamışdır.

Asur yazıları və ya "Marka" kimi tanınan şəhər, son Hitit dövlətinin, Qurgum Krallığının paytaxtı oldu. 711-ci ildə Gurum Krallığı Assuriya tərəfindən əlavə edildikdə, Markas əyaləti mərkəzi inşa edildi. Daha sonra Fars, Romalılar, Bizanslılar, Ərəblər, Səlcuqlar, Mamluklar, Dulkadiroğulları və Osmanlılar şəhərə üstünlük verdilər.

Maraş, Qurtuluş savaşı əsnasında xalqın müqaviməti səbəbiylə 7 Mart 1973-cü ildə TBMM tərəfindən Qəhrəmanmaraş olaraq dəyişdirildi.

XI əsrin sonunda Anadoluda yerləşən türklərin suverenliyi altında qaldı. 1243-cü ildə Monqol işğalına tuş gələn Maraş, II. Anadolu bəylikləri dövründə Dulkadiroğullarının oldu.12 İyun 1515 tarixində Turnadağ Müharibəsi ilə Osmanlı suverenliyinə keçən Maraş, 1515–1919 illəri arasında Osmanlı suverenliyində qaldı. Sülh dövründə, ilk növbədə ingilislər, sonra isə Fransızlar işğal edildi.

Müstəqillik uğrunda müharibə dövrü

İstiqlal Müharibəsində Qəhrəmanmaraşın yeri, Türk-Fransız Cəbhəsi və Maraş Müdafiəsi yazısında daha ətraflı izah edilir.

Respublika dövrü

2012-ci ildə çıxarılan 6360 saylı qanun ilə Qəhrəmanmaraşda sərhədləri il mülki sərhədləri olan böyük şəhər bələdiyyəsi quruldu və 2014 Türkiyə yerli seçkilərinin ardından böyük şəhər bələdiyyəsi işlərinə başladı.

Coğrafiya

Qəhrəmanmaraş mərkəzinə Ahir dağının ətəklərində tikilmişdir. Beləliklə, şəhər mərkəzi qabarlıdır. Şəhər mərkəzindən kənar bəzi bölgələr düz, lakin ümumiyyətlə qeyri-bərabərdir. Qəhrəmanmaraşda iqlim quruluşu digər illerden fərqli. Çünki Qəhrəmanmaraş vilayət xəritəsi onu üç bölgəyə yerləşdirdi. Buna görə dəyişən iqlim var, lakin ümumilikdə Aralıq dənizinin iqlimi üstünlük təşkil edir. Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizinin şəhər mərkəzində yerləşir. Digər şəhərlərlə olan yeri yuxarıdakı şəkildəki kimidir.

iqlim

{{{Şəhər_yiyəlik}}} iqlimi
Göstərici	Yan	Fev	Mar	Apr	May	İyn	İyl	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek

Əhali

Qəhrəmanmaraşın əhalisi 1.112.634 (2016) . İl 14,520 nəfərdir   km²'dir. vilayətdə km km üçün 77 km. (En yüksek yoğunluklu ilçe: 187 kişi ile Dulkadiroğlu ) İlde yıllık nüfus artış hızı% 1,46'dır.

TUİK məlumatlarına görə 2016-cı ildə bu belediyelerde 11 mahal və bələdiyyə və 693 məhəllə var.

Qəhrəmanmaraş il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	<abbr title="<nowiki>Bir önceki nüfus sayımına göre değişim</nowiki>">Fark	<abbr title="<nowiki>İl ve ilçe merkezleri</nowiki>">Şehir - <abbr title="<nowiki>Köy ve belde</nowiki>">Kır
	438.423	30		%24     105.090 333.333     %76
	528.982	26	%21	%31     165.056 363.926     %69
	641.480	22	%21	%34     220.710 420.770     %66
	738.032	19	%15	%38     281.382 456.650     %62
	840.472	18	%14	%41     342.428 498.044     %59
	892.952	19	%6	%46     407.215 485.737     %54
	1.002.384	18	%12	%53     536.007 466.377     %47
	1.004.414	18	%0	%58     584.726 419.688     %42
	1.029.298	18	%2	%58     598.471 430.827     %42
	1.037.491	18	%1	%58     605.531 431.960     %42
	1.044.816	18	%1	%61     636.828 407.988     %39
	1.054.210	18	%1	%62     656.783 397.427     %38
	1.063.174	18	%1	%64     675.589 387.585     %36
	1.075.706	18	%1	%100           %0
	1.089.038	18	%1	%100           %0
	1.096.610	18	%1	%100           %0

Cari Əhali dəyərləri

Qəhrəmanmaraş əhalisi: 1.144.851 (2017 sonu). Vilayətdə 14,520 km ² sahəsi var. Vilayətdə km ^2- də 79 nəfər var. (Ən yüksək sıxlığı olan mahal: Dulkadiroğlu 190 nəfər) İl daxilində illik əhali artım tempi 1,53% təşkil etmişdir.

01 Fevral 2019 TÜİK məlumatlarına görə, 11 belediyenin və belediyenin bu belediyelerde toplam 707 məhəllə var.

Əhali artımı ən yüksək və ən aşağı bölgələrdir: Göksun (8,47%) - Dulkadiroğlu (0,71%).

İlçelerin Nüfusu ve Artış Oranları-Belediye, Mahalle, Köy Sayıları-Şehir ve Köy Nüfusları ve Oranları-Km^2 ye Düşen Kişi Sayısı
İlçe	Nüfus 2018	Nüfus Artışı %	Belediye S.	Mah.Say.	Şehir nüfus	Köy Say.	Köy Nüfus	Şehirli %	Alanı km^2	Yoğunluk
Afşin	81.423	0,39	1	66	81.423	0	0	100,00	1.502	54
Andırın	33.193	0,59	1	57	33.193	0	0	100,00	1.202	28
Çağlayancerit	23.346	1,39	1	16	23.346	0	0	100,00	470	50
Dulkadiroğlu	222.938	-0,71	1	103	222.938	0	0	100,00	1.176	190
Ekinözü	11.839	3,09	1	21	11.839	0	0	100,00	656	18
Elbistan	142.548	-0,16	1	93	142.548	0	0	100,00	2.201	65
Göksun	55.985	8,47	1	71	55.985	0	0	100,00	1.942	29
Nurhak	12.592	3,86	1	15	12.592	0	0	100,00	1.028	12
Onikişubat	418.379	2,55	1	137	418.379	0	0	100,00	2.429	172
Pazarcık	68.838	1,04	1	84	68.838	0	0	100,00	1.253	55
Türkoğlu	73.770	2,64	1	44	73.770	0	0	100,00	660	112
Qəhrəmanmaraş	1.144.851	1,53	11	707	1.144.851	0	0	100,00	14.520	79

İqtisadiyyat

Qəhrəmanmaraşda iki rəsmi və iki xüsusi OSB var . Xüsusilə tekstil və iplik sənayesində Türkiyə və Yaxın Şərqdə aparıcı bir mərkəz vəziyyətinə gəlmişdir. Şəhərdə beş nəfər. OSB- nin təsis edilməsi qərara alınmış və işlər davam etdirilir. Tomsuklu mövqeyinə ediləcək yeni OSB təxminən 25 min dekar (dönüş) genişliyində ediləcək və bu böyüklüyü ilə Türkiyənin ən böyük sənaye OSB'si olacaq.

anbarlar

• Sir Dam
• Menzelet Barajı
• Kartalkaya Barajı
• Ayvalı Barajı
• Dam Bələdçisi
• Adatepe Barajı

Mədəniyyət

Qəhrəmanmaraş sərhədləri içərisindəki Uludaz Təpəsi Türkiyədə ən çox UĞURBOCEĞİ koloniyasını saxlamaqdadır. 2007-ci ildən Uludaz Uğur Beetles Festivalı, amatör tırmananlar və professional dağcı kulüpler və belediyeciliğin dəstəyi ilə təşkil edilmişdir.

Mətbəx

Ən çox bilinən dondurma. Qəhrəmanmaraşda dondurma, bibər 2016-03-01 at the Wayback Machine, kərə yağı, tarhanası 2016-02-20 at the Wayback Machine, çərəzlər, çəmən 2016-03-02 at the Wayback Machine, çömçə və köpək balığı 2016-03-02 at the Wayback Machine ilə 2016-03-03 at the Wayback Machine yanaşı tez-tez istehlak edilir və vilayətdən hədiyyə olaraq çıxarılır.

Ədəbiyyat

Qəhrəmanmaraş, dünyadakı ən əhəmiyyətli şəhərlərdən biridir və ədəbiyyatımıza ən çox qatqı təmin edən şəhərlərdən biridir və şeir və şairlərin paytaxtı olaraq da bilinir. Son dövrlərdə Qəhrəmanmaraşda başlayan Şiir Festivallerinde şair və yazar şairləri şairlik resitallerini və ölən Qəhrəmanmaraş şairlərini qeyd etdi. Nəhayət TRT-də və Qəhrəmanmaraş millət vəkilləri dəstəyi ilə Qəhrəmanmaraşda TRT-də yayımlanan iki mövsüm "Seven Beautiful Men" seriyası çəkildi. Seriya eyni illərdə Maraşda oxuduğu və türk ədəbiyyatının 1960-80-ci illərini qeyd edən yeddi şair və yazıçıdan ibarət hekayəni izah edir. ^[]

şivə

Türkcənin Qəhrəmanmaraş vilayətində istifadə şivesinin Qərb Anadolu ağızları içindəki mövqeyi Prof. Dr. Leyla Kərahanın Anadolu Lirəsi təsnifatına görə ( Türk Dil Dərnəyi Yayınları: 630, Ankara, 1996);

İdarə

Əsas məqalə :

ilçeler

Afşin Elbistan

infrastruktur

nəqliyyat

Qəhrəmanmaraş şəhər mərkəzi

Qəhrəmanmaraş, Aralıq dənizi bölgəsinin şərqində yerləşir və həm torpaq, həm də dəmiryol nəqliyyatı ilə Cənub və Aralıq dənizindən həm şərqə, həm də şimala olan yolları birləşdirən əhəmiyyətli bir nöqtədir.

Şəhərin mərkəzində bir çox şəhərdən avtobuslar ilə avtobus terminalı yerləşir. Yeni avtobus terminalı şəhər mərkəzindən 4 km məsafədədir.

Dəmiryolu nəqliyyatı Qəhrəmanmaraş qatar stansiyası tərəfindən təmin edilir.

Türk Hava Yolları həftənin hər günü Qəhrəmanmaraş və İstanbul (Atatürk Havalimanı) arasında gündə bir dəfə 14 gündə birbaşa uçuş təşkil edir. THY ile birlikte PEGASUS havayolları, İstanbul (Sabiha Gökçen Havalimanı) ve Qəhrəmanmaraş arasında haftada 4 gün uçuş yapmaktadır. Bundan başqa, Anadolu Jet və Ankara-Qəhrəmanmaraş hər gün birbaşa və birbaşa uçuşlar təşkil edir.

Yerləşmə

Yer məlumatları cədvəli

Yer məlumatları
ilçe	Təqdimat ili	Ərazi km²	Altitude mt.	Şəhər Mərkəzi	Yollara çatmaq
Afşin	1944	1.502	1.237	143	-19 => 46-02
Andırın	Cumh.önce	1.202	1.047	81	-04 => 46-51, 46-78
Çağlayancerit	1987	470	1.103	64	-04 (K.maras) => 46-01, -03 => 02-57
Zülqədəroğlu	2012	1.176	538	3	-K13 => -01
Ekinözü	1990	656	1.282	174	-19 (Elbistan) => 46-07
Elbistan	Cumh.önce	2.201	1,139	158	-19, 46-07
Göksun	Cumh.önce	1.942	1.347	89	-03, -19, 46-78
Nurhak	1990	1.028	1.401	201	-20 => 46-03
Onikişubat	2012	2.429	558	5	-04
Pazarcık	Cumh.önce	1.253	750	46	-02
Türkoğlu	1960	660	488	23	-04, -01
Qəhrəmanmaraş	Cumh.önce	14.520	562

İdman

Əsas məqalə :

2017-2018 mövsümünün sonunda Qəhrəmanmaraş İdman A.Ş. 2. Liqada 11-ci yeri tutdu. Futbolda liqanın futbolçusu BAL və qadınlar bir komanda komandasına düşdü, voleybol, 1920-ci ildə Maraspor kişilərinin 1.Liq komandasına düşdü. Voleybol liqalarında 2 komanda var.

Qəhrəmanmaraş İdmanları A.Ş. , Ziraat Türkiyə Kuboku 3. turunda Tokatspor'u, 4.turda Çaykur Rizespor A.Ş.'yi elemiştir. Başakşehir A.Ş.'de aradan qaldırıldı.

Əhəmiyyətli idman qurğuları: 12 Fevral Stadionu (14.600), Osman Sayın İdman Salonu (1.000), Westpark Karakucak Güləş sahəsi (2.500), 12 Fevral Yüzme Havuzu (750).

Qardaş şəhərlər

• Hatay, Türkiyə
• Trabzon, Türkiyə
• Niğde, Türkiyə
• Noyan Başqan, Moğolistan
• Silyana, Tunis

Qalereya

• Domuztepe
• Qəhrəmanmaraş Böyük Məscidi
• Qəhrəmanmaraş şəhər mərkəzi
• Trabzon küçəsi
• Çayı
• Göksun Çayı üzərində bir körpü
• məzarı
• Qəhrəmanmaraş Bağlı Çarşısı

Həmçinin baxın

• Maraş Müdafiəsi
• Maras dövrü dondurma
• Eshab-ı Kehf
• Qəhrəmanmaraş qalası
• Qəhrəmanmaraşda Hadisələr

Mənbə

1. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2015-02-16 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-04-13.
2. http://www.kanal46.com/haber.php?h=43080 (#bare_url_missing_title).^{[ölü keçid]}  (türk.) (28 Mart 2013).
3. Bryce, Trevor (2012). Neo-Xet Krallığı Dünyası OUP Oxford. ISBN 978-0-19-921872-1, s. 125-128.
4. Arxivlənmiş surət. 2014-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.
5. Bryce 2012, s. 128.
6. "Arxivlənmiş surət". 2017-12-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.
7. (#empty_citation)
8. Payne, Annick (2012). Iron Age Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Society of Biblical Lit. ISBN , s. 7.
9. "Arxivlənmiş surət". 2015-06-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.
10. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
11. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
12. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
13. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
14. "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
15. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
16. "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
17. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
18. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
19. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
20. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
21. . Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
22. . Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
23. . Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
24. . Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
25. "2015 genel nüfus sayımı verileri" 2016-02-04 at the Wayback Machine (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
26. "Arxivlənmiş surət". 2016-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.
27. . 2016-03-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-04-13.
28. "Arxivlənmiş surət". 2016-03-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.
29. Daxili İşlər Nazirliyi - İl İdarəsi Ümumi Müdirliyi
30. Karayolları Ümumi Müdirliyi
31. "Qəhrəmanmaraş Siliana ilə qardaş şəhər olur". 2015-04-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-13.

Xarici keçidlər

• Qəhrəmanmaraş Böyükşəhər Bələdiyyəsi
• TC Qəhrəmanmaraş Valiliği
• Qəhrəmanmaraş İl Mədəniyyət və Turizm Müdirliyi
• yerli iller