fbpx
Wikipedia

Polşa tarixi

Avqust 30, 2021

Polşa tarixi (pol. Historia Polski) — e.ə. IV əsrdən başlamış VII əsrə qədər olan dövrdə polyakların etnogenezi, X əsrdə hakimiyyətə gəlmiş knyaz Meşkodan müasir Polşa dövlətinə qədər olan tarix.

Qədim dövr

Polşanın cənubunda Neandertal insanın yaşayış yerlərinin izləri tapılmışdır. Paleolit dövrü əsasən ölkənin cənubunda, Visla və Odra ərazilərində yayılmışdır. Polşa bu bölgə 100-150 min il əvvəl həll etməyə başladı. Buz dövrünün sonunda Neandertalları buzlaqların geri çəkilməsiylə Baltik sahillərində Neandertal insan Kromanyon ilə əvəz edilmişdir . E.ə. III və II minilliyin birinci yarısı Polşadakı Neolit dövrünün çiçəklənməsi maldarlıq cə əkinçiliyin primitiv formalarının meydana çıxması, cənubda keramika mədəniyyəti daşıyıcılarının yayılması ilə bağlı idi.

Orta əsrlər

Həmçinin bax: Reç Pospolita
 
Cəsur Boleslav və Svyatapolk Kiyevdə Qızıl darvazada (rəssam: Yan Mateyko)

877-ci ildə Kiçik Polşa ərazisi Böyük Moraviya dövləti tərəfindən işğal edildikdən sonra Qnezno şəhəri paytaxt olmaqla Böyük Polşa ərazisi Polşa dövlətinin yaranması üçün əsas mərkəz oldu. Polşa dövlətinin banisi və ilk hökmdarı Pyastovlar nəslindən olan knyaz Stefan I Meşko (960-992) olmuşdur. O, 966-cı ildə qərb adətləri üzrə Xristian dinini qəbul etmişdir. I Meşkodan sonra hakimiyyətə gələn oğlu, Pyastovlar sülaləsindən olan I Cəsur Boleslav (992-1025) xarici siyasətini genişləndirərək bir çox ərazilərə çoxsaylı yürüşlər etmiş Polşanı qüdrətli dövlətə çevirmişdir. Onun dövründə Polşa knyazlığı özünün ən güclü dövrünü yaşayırdı. Polşa və Vistula çayları arasında yaşamış olan İslav qəbilələrinin qurmuş olduğu bir dövlətdir. O zamanki bu İslavlara "yayla insanları" mənasını verən "Polane" deyilirdi. Zamanla bu ad Polşa halına çevrildi.

Pyastovlar sülaləsinin sonuncu kralı, Laketokun oğlu III Kazimir (1333-1370) dövründə XIV əsrin 40-cı illərində Vladimir-Volın, Lutsk, Lvov, Ostriq və sair şəhərlərdə baş verən xalq qiyamları alman mühacirlərinin əksəriyyətinin qırğını ilə nəticələndi. Daxili çəkişmələr nəticəsində zəifləyən Qaliç-Volın knyazlığı XIV əsrin II yarısında öz müstəqilliyini itirdi, onun qərb əraziləri Polşa tərəfindən işğal olundu. Yerdə qalan ərazilər Böyük Litva knyazlığının tərkibinə qatıldı. Həm Polşa, həm də Litva dövlətləri alman torpaqları ilə sıx ticarət əlaqələrinin qurulmasında maraqlı idilər. III Kazimir 1349-cu ildə qərbi-rus şəhərlərində yaşayan alman mənşəli sənətkarların, tacirlərin hüquqlarının daha da genişləndirilməsinə yönələn fərman imzaladı. ABŞ tarixçisi Orest Subtelninin yazdığına görə, XIV əsrin sonlarına Volının, Qalitsiyanın şəhərlərində «almanlara məxsus onlarla sənətkar sexləri, tacir gildiyaları fəaliyyət göstərirdi». XIV-XV əsrlərdə Maqdeburq şəhər hüququnun Polşa və qərbi-rus şəhərlərində qəbul edilməsi bu ərazilərə alman millətindən olan çoxsaylı ticarət adamlarının, sənətkarların köçməsinə səbəb oldu. Qərbi-rus şəhərləri — Syanokda, Lutskda, Koveldə, Vladimir-Volında, Torçində, Striydə, Lvovda və sair şəhərlərdə alman sənətkarlarının, tacirlərinin məhəllələri meydana gəlmişdi. Onlar german və rus torpaqları arasındakı ticarət əlaqələrində vasitəçi rolunu yerinə yetirirdilər.

Polşa tarixinin ən maraqlı səhifələrindən biri Reç Pospolita dövlətidir. Reç Pospolita Polşa Krallığı Taxt-tacı və Böyük Litva Knyazlığı arasında 1569-cu ilin iyul ayında imzalanmış Lüblin uniyasına əsasən yaradılmış federativ dövlət olmuşdur. Əsasən müasir Polşa, Ukrayna, Belarus, Litva, Latviya və qismən Rusiya, Estoniya, Moldova və Slovakiya torpaqlarında yerləşmişdir. Dövlət başçısı funksiyasını seym tərəfindən ömürlük seçilən monarx icra edirdi. Reç Pospolitada mövcud olan spesifik siyasi quruluş şlyaxta demokratiyası adlandırılır. 1575-ci ilə Reç Pospolitada hakimiyyətə Stefan Batori hakiməyyətə gəldi. Onun Rusiya ilə münasibəti yaxşı deyildi. Stefan Batori Livoniya müharibəsinə başladı və müharibə Rusiyanın məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Stefan Batorinin ölümündən sonra kral III Sigizmun hakimiyyətə gəldi. Rusiyannın təhlükə törədə biləcəyini nəzərə alan Reç Pospolita feodalları 1609-cu ildə Rus çarlığı ərazisinə ordu yeritdi. Lakin Reç Pospolita kralı III Sigizmundun Moskvanı tutmaq istəyi boşa çıxdı. 1618-ci ildə Rus çarlığı ilə Reç Pospolita arasında Duelino sülh müqaviləsi imzalandı. Smolensk və Çerniqov-Seversk torpaqları Reç Pospolitaya verildi.

Yeni dövr

Həmçinin bax: Osmanlı-Polşa müharibəsi (1672-1676)

Polşa XIV əsrdən XVII əsrə qədər keçən müddət içində Avropada güclü bir dövlət halında idi. "Üç parçalanmadan" ilki 1772-ci il tarixinə qədər olan müxtəlif xanədanlıqlar idarəsində idi. Bu tarixdən etibarən Polşanın çöküş dövrü başladı. 1772-ci il tarixində Prussiya, Rusiya və Avstriya, ölkə torpaqlarını aralarında paylaşdılar. Bunu 1793-cü və 1795-ci illər paylaşmaları izlədi. Polşanın əlində yalnız şərq Prussiya əraziləri qaldı.

Ən yeni dövr

Həmçinin bax: Polşa Krallığı (1916-1918), Polşa Respublikası (1918-1939), Polşanın işğalı (1939–1945), və Polşa Xalq Respublikası

Birinci dünya müharibəsindən sonra uzun mübarizə və çətinliklərdən sonra 1918-ci ildə Versal sülh müqaviləsi ilə müstəqilliyi təmin edildi. Polşa 1918-ci il 7 noyabrda müstəqil ölkə elan edildi. Polşada hakimiyyətə Polşa Sosialist Partiyasının rəhbəri olan Yozef Pilsudski gəldi. Polşanın qərb sərhədləri Versal müqaviləsi ilə müəyyənləşdirilmişdi. 1919-cu il 28 iyunda Polşa nümayəndələri ona imza atmışdılar. Lakin şərq sərhədlərini müəyyən etməkdə Antanta dövlətləri Polşaya fəaliyyət azadlığı vermişdilər. Hətta 1919-cu ilin dekabr ayında Antantanın Ali Şurası şərqdə Polşanın sərhəd xəttini təsdiq etdi. Bu, şərti olaraq Kerzon xətti adlandırıldı. 1921-ci ilin martında Riqada Sovet-Polşa müqaviləsi imzalandı. Həmin müqaviləyə əsasən Qərbi Belorus və Qərbi Ukrayna əraziləri Polşanın tərkibində qaldı. 1921-ci il 12 martda ölkənin konstitusiyası qəbul olundu. Konstitusiyada respublika quruluşu təsbit edildi. Pilsudkinin səlahiyyət müddəti bitdiyi üçün bütün vəzifələrindən imtina etdi. Lakin ölkədə vəziyyət getdikcə pisləşir, siyasi didişmələr, milli münaqişələr ölkəni idarəolunmaz vəziyyətə salırdı. 1926-cı ildə ölkədə hərbi çevriliş baş verdi. Y.Pilsudki yenidən hakimiyyətə gəldi. O, 1935-ci ilə kimi dövlətin başçısı oldu. Bu illər öz mahiyyətinə görə Polşa tarixinə sanasion (sağlamlaşdırma) dövrü kimi daxil olmuşdur. Polşa xarici siyasətdə antisovet və antialman siyasəti yeridirdi. Bu da, 1939-cu ildə Polşanın SSRİ və Almaniya arasında bölüşdürülməsi ilə nəticələndi.

1939-cu ilin sentyabrında Polşaya alman-sovet hücumu ilə başlamış və 1945-ci ilin mayında Almaniyanın müttəfiqlərə məğlub olması ilə rəsmən başa çatmışdır. İşğal dövründə Polşa mədəniyyətini məhv etmək, Polşa xalqını işğalçı alman və sovet qüvvələrinə tabe etmək üçün Polşa ərazisi nasist Almaniyası və Sovet İttifaqı (SSRİ) arasında bölündü.1939-cu ildə sovetlər tərəfindən işğal edilmiş Polşa torpaqları 1941-ci ilin yay-payız mövsümündə Almaniyanın SSRİ-yə müvəffəqiyyətli hücumu zamanı faşist Almaniyası tərəfindən ələ keçirildi. Bir neçə ilik mübarizədən sonra Qızıl Ordu alman işğalçılarını dayandıra və nasist ordusunu SSRİ-dən, Polşadan və Mərkəzi və Şərqi Avropanın yerdə qalan hissəsində qova bildi.. Barbarossdan əvvəl nasist Almaniyası ilə Sovet İttifaqı öz aralarında Polşaya qarşı siyasi münasibətlərini müəyyənləşdirmişdilər. Daha çox diqqəti cəlb edən isə dörd Gestapo-NKVD konfransı idi. Hansı ki işğalçılar Polşa müqavimət hərakatı ilə necə mübarizə edilməsi və gələcəkdə Polşanın necə məhv edilməsi planlarını müzakirə etmişlər.Hər iki işğalçı tərəf Polşanın suverinliyinin, Polşa mədəniyyətinin, polyak xalqının mövcudluğu üçün eyni düşmən idi, bunları məhv etməyə çalışmışdı. Demək olar ki 6 milyon nəfər vətəndaş – Polşa əhalisinin 21,4 %-i, 1939-1945-ci illər arasında – Polşanın işğalı nəticəsəndə, həlak olmuşdur. Həlak olanların yarısını Polşa yəhudiləri təşkil edirdi. Həlak olanların 90 %-dən şoxu qeyri-hərbi itki idi. Belə ki Polşa vətəndaşlarının çox hissəsi almanlar və sovetlər tərəfindən müxtəlif qəsdlərə məruz qalmışdır. Ümumiyyətlə, Polşanın müharibəyə qədərki ərazisinin alman işğalı dövründə – 1939-1945-ci illərdə, almanlar 5 470 000 – 5 670 000 nəfər polşalını, o cümlədən 3 000 000 nəfər yəhudini öldürmüşlər.

1947-ci ildə edilən seçkilərdə kommunistlər hökuməti qurdular və ölkəni Rusiyanın peyki vəziyyətinə gətirdilər. İkinci dünya müharibəsinin bu çətin günlərindən sonra Polşa, Rusiyaya(Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı) verilən 178.842 km²-lik bölgəyə qarşı 1945-ci ildə Alman torpaqlarından 102.400 km²-lik bir bölgəni götürdü. Oder-Neisse xəttinin şərqində qalan bu bölgə Sileziya, Pomeraniya, Qərb Prussiya və Şərq Prussiya da daxil idi. Polşa idarəsinə kommunistlərin gəlməsiylə, böyük mülkiyyətlər qaldırıldı, sənayelər milliləşdirildi, məktəblərdəki təhsil sistemləri kommunistləşdirildi. İstehsal azaldı. Bütün bunların nəticəsində 1956-cı ildə Poznanda üsyan çıxdı.

1970-ci ildə yeni ağır vergilər və həddindən artıq qiymət yüksəlmələri yeni üsyanlara yol açtı. 1980-ci ildə hadisələr daha şiddətləndi. Lenin limanlarında inkişaf edən "İşçi Tətilləri" sonunda, işçinin yanında olduğunu söyləyən kommunist idarə "21 imtiyazı" vermək məcburiyyətində qaldı. Qdansk adıyla bilinən bu tətillər sonunda, müstəqil işçi peşələri qurma haqqı əldə edildi.

Hadisələrin gedişindən hürkən Rusiyanın təhdidləri ölkədə hərbi vəziyyət elanına səbəb oldu. İşçi qiyamlarını təşkil edən Həmrəylik Peşəsi liderləri həbs olundu. 1982-ci ildə ABŞ-ın təzyiqi nəticəsi hərbi vəziyyət qaldırıldı. 1983-cü ildə yenə Qdanskda Lenin Limanlarında hökumət əleyhdarı göstərilər edildi. 1 mayda Polşa işçiləri, İşçi hökumətindən haqqlarını tələb etmək üzrə "İşçi Bayramını" tətillərlə qeyd etdilər. Əsgəri idarə işçilərə bəzi haqqlar verdi. 1985-ci ildə seçkilərindən sonra hakimiyyətə keçən Voyçex Yaruzelski, Qərblə əlaqələrini inkişaf etdirməyə çalışdı. Artan iqtisadi problemlər 1988-ci ildə böyük bir tətil dalğasına səbəb oldu. 1989-cu ilin iyununda edilən seçkilərdə, o tarixə qədər iqtidarda olan Birləşmiş İşçi Partiyası ağır məğlubiyyətə uğradı. Həmrəylik Peşəsinin təklifi üzərinə Tadeuş Mazovetski başçılığında bir koalisiya hökuməti quruldu. 1990-cı ildəki dövlət başçılığı seçkilərini Lex Valensa qazandı. Lex Valensadan sonra Aleksandr Kvasnevski (1995-2005), Lex Kaçinski (2005-2010), Bronislav Komorovski (2010-2015) Polşa prezidenti olmuşdur.

Ədəbiyyat

  • Великая хроника о Польше, Руси и их соседях XI-XIII вв. / Пер. с лат. В. Л. Панина. Под ред. В. Л. Янина. Сост. Л. М. Попова, Н. И. Щавелева. — М.: Изд-во МГУ, 1987. — 264 с.: ил.
  • Галл Аноним. Хроника и деяния князей или правителей польских / Пред., пер. и прим. Л. М. Поповой. — М.: Изд-во АН СССР, 1961. — 172 с. — (Памятники средневековой истории народов Центральной и Восточной Европы).
  • Длугош Ян. Грюнвальдская битва. — М.-Л.: Изд-во АН СССР, 1962. — 214 с. — (Литературные памятники).
  • Щавелева Н. И. Хроника магистра Винцентия Кадлубека // В кн.: Щавелева Н. И. Польские латиноязычные средневековые источники. — М.: Наука, 1990. — (Древнейшие источники по истории народов СССР). — С. 76-140.
  • Щавелева Н. И. Древняя Русь в Польской истории Яна Длугоша (книги I - VI). Текст, перевод, комментарий. — М.: Памятники исторической мысли, 2004. — 496 с.: ил. — (Древнейшие источники по истории Восточной Европы). — ISBN 5-88451-135-3.

Həmçinin bax

  Vikianbarda Polşa tarixi ilə əlaqəli mediafayllar var.

İstinadlar

  1. Polşanın Xarici İşlər Nazirliyi (2014). Polşanın Almanlar Tərəfindən İşğalı. Vaşinqton: Dale Street Books. pp. 10–28. ISBN 9781941656105.
  2. Judit Olsak-Qlass (Yanvar 1999). "Review of Piotrowski's Poland's Holocaust". Sarmatian Review. Hitler, gettolar, həbsə girmə, tranzit, əmək və məhv düşərgələri, toplanması, kütləvi deportasiya etmə, xalqın edamı, ölüm cəzası, ölüm gedişi, məhrumluq, aclıq, xəstəlik və məruz qalma, həm 'Hitler və Stalinin insanlıq xarici siyasətinə' şahidlik edir Və 'həm Yəhudiləri, həm də Xristianları Polşa vətəndaşlarının tamamilə məhv edilməsini açıqca məqsəd qoydu. Hər iki rejim də sistematik bir soyqırım proqramı təsdiqlədi.
  3. "Səhv zehinləri bu toplantısının bir nəticəsi olaraq milyonlarla günahsız Musəvi, Slavyan və digər Avropa insanlarının uğradığı terminal qorxu, Qərb sivilizasiyasının tarixi və bütövlüyü üzərində insani mülahizə ilə birlikdə silinməz bir ləkə təşkil edir" (Note: "bu görüşmə" ən məşhur üçüncüyə aiddir (Zakopane) konferans). Kovqvest, Robert (1991). "Stalin: Dövlətlərin Qırıcısı". Nyu York, : Vikinq. ISBN 0-670-84089-0
  4. Tadeusz Piotrowski (1997). Poland's Holocaust: Ethnic Strife, Collaboration with Occupying Forces and Genocide... McFarland & Company. səh. 295. ISBN 0-7864-0371-3. See also review
  5. ↑ AFP/Expatica, Polish experts lower nation's WWII death toll, expatica.com, 30 August 2009
  6. ↑ Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, ed. Tomasz Szarota and Wojciech Materski, Warszawa, IPN 2009, ISBN 978-83-7629-067-6 (Introduction reproduced here 2012-03-23 at the Wayback Machine)

Avqust 30, 2021
polşa, tarixi, historia, polski, əsrdən, başlamış, əsrə, qədər, olan, dövrdə, polyakların, etnogenezi, əsrdə, hakimiyyətə, gəlmiş, knyaz, meşkodan, müasir, polşa, dövlətinə, qədər, olan, tarix, mündəricat, qədim, dövr, orta, əsrlər, yeni, dövr, yeni, dövr, ədə. Polsa tarixi pol Historia Polski e e IV esrden baslamis VII esre qeder olan dovrde polyaklarin etnogenezi X esrde hakimiyyete gelmis knyaz Meskodan muasir Polsa dovletine qeder olan tarix Mundericat 1 Qedim dovr 2 Orta esrler 3 Yeni dovr 4 En yeni dovr 5 Edebiyyat 6 Hemcinin bax 7 IstinadlarQedim dovr RedaktePolsanin cenubunda Neandertal insanin yasayis yerlerinin izleri tapilmisdir Paleolit dovru esasen olkenin cenubunda Visla ve Odra erazilerinde yayilmisdir Polsa bu bolge 100 150 min il evvel hell etmeye basladi Buz dovrunun sonunda Neandertallari buzlaqlarin geri cekilmesiyle Baltik sahillerinde Neandertal insan Kromanyon ile evez edilmisdir E e III ve II minilliyin birinci yarisi Polsadaki Neolit dovrunun ciceklenmesi maldarliq ce ekinciliyin primitiv formalarinin meydana cixmasi cenubda keramika medeniyyeti dasiyicilarinin yayilmasi ile bagli idi Orta esrler RedakteHemcinin bax Rec Pospolita Cesur Boleslav ve Svyatapolk Kiyevde Qizil darvazada ressam Yan Mateyko 877 ci ilde Kicik Polsa erazisi Boyuk Moraviya dovleti terefinden isgal edildikden sonra Qnezno seheri paytaxt olmaqla Boyuk Polsa erazisi Polsa dovletinin yaranmasi ucun esas merkez oldu Polsa dovletinin banisi ve ilk hokmdari Pyastovlar neslinden olan knyaz Stefan I Mesko 960 992 olmusdur O 966 ci ilde qerb adetleri uzre Xristian dinini qebul etmisdir I Meskodan sonra hakimiyyete gelen oglu Pyastovlar sulalesinden olan I Cesur Boleslav 992 1025 xarici siyasetini genislendirerek bir cox erazilere coxsayli yurusler etmis Polsani qudretli dovlete cevirmisdir Onun dovrunde Polsa knyazligi ozunun en guclu dovrunu yasayirdi Polsa ve Vistula caylari arasinda yasamis olan Islav qebilelerinin qurmus oldugu bir dovletdir O zamanki bu Islavlara yayla insanlari menasini veren Polane deyilirdi Zamanla bu ad Polsa halina cevrildi III Kazimir Pyastovlar sulalesinin sonuncu krali Laketokun oglu III Kazimir 1333 1370 dovrunde XIV esrin 40 ci illerinde Vladimir Volin Lutsk Lvov Ostriq ve sair seherlerde bas veren xalq qiyamlari alman muhacirlerinin ekseriyyetinin qirgini ile neticelendi Daxili cekismeler neticesinde zeifleyen Qalic Volin knyazligi XIV esrin II yarisinda oz musteqilliyini itirdi onun qerb erazileri Polsa terefinden isgal olundu Yerde qalan eraziler Boyuk Litva knyazliginin terkibine qatildi Hem Polsa hem de Litva dovletleri alman torpaqlari ile six ticaret elaqelerinin qurulmasinda maraqli idiler III Kazimir 1349 cu ilde qerbi rus seherlerinde yasayan alman menseli senetkarlarin tacirlerin huquqlarinin daha da genislendirilmesine yonelen ferman imzaladi ABS tarixcisi Orest Subtelninin yazdigina gore XIV esrin sonlarina Volinin Qalitsiyanin seherlerinde almanlara mexsus onlarla senetkar sexleri tacir gildiyalari fealiyyet gosterirdi XIV XV esrlerde Maqdeburq seher huququnun Polsa ve qerbi rus seherlerinde qebul edilmesi bu erazilere alman milletinden olan coxsayli ticaret adamlarinin senetkarlarin kocmesine sebeb oldu Qerbi rus seherleri Syanokda Lutskda Kovelde Vladimir Volinda Torcinde Striyde Lvovda ve sair seherlerde alman senetkarlarinin tacirlerinin mehelleleri meydana gelmisdi Onlar german ve rus torpaqlari arasindaki ticaret elaqelerinde vasiteci rolunu yerine yetirirdiler Polsa tarixinin en maraqli sehifelerinden biri Rec Pospolita dovletidir Rec Pospolita Polsa Kralligi Taxt taci ve Boyuk Litva Knyazligi arasinda 1569 cu ilin iyul ayinda imzalanmis Lublin uniyasina esasen yaradilmis federativ dovlet olmusdur Esasen muasir Polsa Ukrayna Belarus Litva Latviya ve qismen Rusiya Estoniya Moldova ve Slovakiya torpaqlarinda yerlesmisdir Dovlet bascisi funksiyasini seym terefinden omurluk secilen monarx icra edirdi Rec Pospolitada movcud olan spesifik siyasi qurulus slyaxta demokratiyasi adlandirilir 1575 ci ile Rec Pospolitada hakimiyyete Stefan Batori hakimeyyete geldi Onun Rusiya ile munasibeti yaxsi deyildi Stefan Batori Livoniya muharibesine basladi ve muharibe Rusiyanin meglubiyyeti ile basa catdi Stefan Batorinin olumunden sonra kral III Sigizmun hakimiyyete geldi Rusiyannin tehluke torede bileceyini nezere alan Rec Pospolita feodallari 1609 cu ilde Rus carligi erazisine ordu yeritdi Lakin Rec Pospolita krali III Sigizmundun Moskvani tutmaq isteyi bosa cixdi 1618 ci ilde Rus carligi ile Rec Pospolita arasinda Duelino sulh muqavilesi imzalandi Smolensk ve Cerniqov Seversk torpaqlari Rec Pospolitaya verildi Yeni dovr RedakteHemcinin bax Osmanli Polsa muharibesi 1672 1676 Polsa XIV esrden XVII esre qeder kecen muddet icinde Avropada guclu bir dovlet halinda idi Uc parcalanmadan ilki 1772 ci il tarixine qeder olan muxtelif xanedanliqlar idaresinde idi Bu tarixden etibaren Polsanin cokus dovru basladi 1772 ci il tarixinde Prussiya Rusiya ve Avstriya olke torpaqlarini aralarinda paylasdilar Bunu 1793 cu ve 1795 ci iller paylasmalari izledi Polsanin elinde yalniz serq Prussiya erazileri qaldi En yeni dovr RedakteHemcinin bax Polsa Kralligi 1916 1918 Polsa Respublikasi 1918 1939 Polsanin isgali 1939 1945 ve Polsa Xalq Respublikasi Yozef Pilsudski Birinci dunya muharibesinden sonra uzun mubarize ve cetinliklerden sonra 1918 ci ilde Versal sulh muqavilesi ile musteqilliyi temin edildi Polsa 1918 ci il 7 noyabrda musteqil olke elan edildi Polsada hakimiyyete Polsa Sosialist Partiyasinin rehberi olan Yozef Pilsudski geldi Polsanin qerb serhedleri Versal muqavilesi ile mueyyenlesdirilmisdi 1919 cu il 28 iyunda Polsa numayendeleri ona imza atmisdilar Lakin serq serhedlerini mueyyen etmekde Antanta dovletleri Polsaya fealiyyet azadligi vermisdiler Hetta 1919 cu ilin dekabr ayinda Antantanin Ali Surasi serqde Polsanin serhed xettini tesdiq etdi Bu serti olaraq Kerzon xetti adlandirildi 1921 ci ilin martinda Riqada Sovet Polsa muqavilesi imzalandi Hemin muqavileye esasen Qerbi Belorus ve Qerbi Ukrayna erazileri Polsanin terkibinde qaldi 1921 ci il 12 martda olkenin konstitusiyasi qebul olundu Konstitusiyada respublika qurulusu tesbit edildi Pilsudkinin selahiyyet muddeti bitdiyi ucun butun vezifelerinden imtina etdi Lakin olkede veziyyet getdikce pislesir siyasi didismeler milli munaqiseler olkeni idareolunmaz veziyyete salirdi 1926 ci ilde olkede herbi cevrilis bas verdi Y Pilsudki yeniden hakimiyyete geldi O 1935 ci ile kimi dovletin bascisi oldu Bu iller oz mahiyyetine gore Polsa tarixine sanasion saglamlasdirma dovru kimi daxil olmusdur Polsa xarici siyasetde antisovet ve antialman siyaseti yeridirdi Bu da 1939 cu ilde Polsanin SSRI ve Almaniya arasinda bolusdurulmesi ile neticelendi 1939 cu ilin sentyabrinda Polsaya alman sovet hucumu ile baslamis ve 1945 ci ilin mayinda Almaniyanin muttefiqlere meglub olmasi ile resmen basa catmisdir Isgal dovrunde Polsa medeniyyetini mehv etmek Polsa xalqini isgalci alman ve sovet quvvelerine tabe etmek ucun Polsa erazisi nasist Almaniyasi ve Sovet Ittifaqi SSRI arasinda bolundu 1 1939 cu ilde sovetler terefinden isgal edilmis Polsa torpaqlari 1941 ci ilin yay payiz movsumunde Almaniyanin SSRI ye muveffeqiyyetli hucumu zamani fasist Almaniyasi terefinden ele kecirildi Bir nece ilik mubarizeden sonra Qizil Ordu alman isgalcilarini dayandira ve nasist ordusunu SSRI den Polsadan ve Merkezi ve Serqi Avropanin yerde qalan hissesinde qova bildi 2 Barbarossdan evvel nasist Almaniyasi ile Sovet Ittifaqi oz aralarinda Polsaya qarsi siyasi munasibetlerini mueyyenlesdirmisdiler Daha cox diqqeti celb eden ise dord Gestapo NKVD konfransi idi Hansi ki isgalcilar Polsa muqavimet herakati ile nece mubarize edilmesi ve gelecekde Polsanin nece mehv edilmesi planlarini muzakire etmisler 3 Her iki isgalci teref Polsanin suverinliyinin Polsa medeniyyetinin polyak xalqinin movcudlugu ucun eyni dusmen idi bunlari mehv etmeye calismisdi Demek olar ki 6 milyon nefer vetendas Polsa ehalisinin 21 4 i 1939 1945 ci iller arasinda Polsanin isgali neticesende helak olmusdur 4 5 6 Helak olanlarin yarisini Polsa yehudileri teskil edirdi Helak olanlarin 90 den soxu qeyri herbi itki idi Bele ki Polsa vetendaslarinin cox hissesi almanlar ve sovetler terefinden muxtelif qesdlere meruz qalmisdir Umumiyyetle Polsanin muharibeye qederki erazisinin alman isgali dovrunde 1939 1945 ci illerde almanlar 5 470 000 5 670 000 nefer polsalini o cumleden 3 000 000 nefer yehudini oldurmusler 5 6 1947 ci ilde edilen seckilerde kommunistler hokumeti qurdular ve olkeni Rusiyanin peyki veziyyetine getirdiler Ikinci dunya muharibesinin bu cetin gunlerinden sonra Polsa Rusiyaya Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi verilen 178 842 km lik bolgeye qarsi 1945 ci ilde Alman torpaqlarindan 102 400 km lik bir bolgeni goturdu Oder Neisse xettinin serqinde qalan bu bolge Sileziya Pomeraniya Qerb Prussiya ve Serq Prussiya da daxil idi Polsa idaresine kommunistlerin gelmesiyle boyuk mulkiyyetler qaldirildi senayeler millilesdirildi mekteblerdeki tehsil sistemleri kommunistlesdirildi Istehsal azaldi Butun bunlarin neticesinde 1956 ci ilde Poznanda usyan cixdi 1970 ci ilde yeni agir vergiler ve heddinden artiq qiymet yukselmeleri yeni usyanlara yol acti 1980 ci ilde hadiseler daha siddetlendi Lenin limanlarinda inkisaf eden Isci Tetilleri sonunda iscinin yaninda oldugunu soyleyen kommunist idare 21 imtiyazi vermek mecburiyyetinde qaldi Qdansk adiyla bilinen bu tetiller sonunda musteqil isci peseleri qurma haqqi elde edildi Lex Valensa Hadiselerin gedisinden hurken Rusiyanin tehdidleri olkede herbi veziyyet elanina sebeb oldu Isci qiyamlarini teskil eden Hemreylik Pesesi liderleri hebs olundu 1982 ci ilde ABS in tezyiqi neticesi herbi veziyyet qaldirildi 1983 cu ilde yene Qdanskda Lenin Limanlarinda hokumet eleyhdari gosteriler edildi 1 mayda Polsa iscileri Isci hokumetinden haqqlarini teleb etmek uzre Isci Bayramini tetillerle qeyd etdiler Esgeri idare iscilere bezi haqqlar verdi 1985 ci ilde seckilerinden sonra hakimiyyete kecen Voycex Yaruzelski Qerble elaqelerini inkisaf etdirmeye calisdi Artan iqtisadi problemler 1988 ci ilde boyuk bir tetil dalgasina sebeb oldu 1989 cu ilin iyununda edilen seckilerde o tarixe qeder iqtidarda olan Birlesmis Isci Partiyasi agir meglubiyyete ugradi Hemreylik Pesesinin teklifi uzerine Tadeus Mazovetski basciliginda bir koalisiya hokumeti quruldu 1990 ci ildeki dovlet basciligi seckilerini Lex Valensa qazandi Lex Valensadan sonra Aleksandr Kvasnevski 1995 2005 Lex Kacinski 2005 2010 Bronislav Komorovski 2010 2015 Polsa prezidenti olmusdur Edebiyyat RedakteVelikaya hronika o Polshe Rusi i ih sosedyah XI XIII vv Per s lat V L Panina Pod red V L Yanina Sost L M Popova N I Shaveleva M Izd vo MGU 1987 264 s il Gall Anonim Hronika i deyaniya knyazej ili pravitelej polskih Pred per i prim L M Popovoj M Izd vo AN SSSR 1961 172 s Pamyatniki srednevekovoj istorii narodov Centralnoj i Vostochnoj Evropy Dlugosh Yan Gryunvaldskaya bitva M L Izd vo AN SSSR 1962 214 s Literaturnye pamyatniki Shaveleva N I Hronika magistra Vincentiya Kadlubeka V kn Shaveleva N I Polskie latinoyazychnye srednevekovye istochniki M Nauka 1990 Drevnejshie istochniki po istorii narodov SSSR S 76 140 Shaveleva N I Drevnyaya Rus v Polskoj istorii Yana Dlugosha knigi I VI Tekst perevod kommentarij M Pamyatniki istoricheskoj mysli 2004 496 s il Drevnejshie istochniki po istorii Vostochnoj Evropy ISBN 5 88451 135 3 Hemcinin bax RedaktePolsa Vikianbarda Polsa tarixi ile elaqeli mediafayllar var Istinadlar Redakte Polsanin Xarici Isler Nazirliyi 2014 Polsanin Almanlar Terefinden Isgali Vasinqton Dale Street Books pp 10 28 ISBN 9781941656105 Judit Olsak Qlass Yanvar 1999 Review of Piotrowski s Poland s Holocaust Sarmatian Review Hitler gettolar hebse girme tranzit emek ve mehv dusergeleri toplanmasi kutlevi deportasiya etme xalqin edami olum cezasi olum gedisi mehrumluq acliq xestelik ve meruz qalma hem Hitler ve Stalinin insanliq xarici siyasetine sahidlik edir Ve hem Yehudileri hem de Xristianlari Polsa vetendaslarinin tamamile mehv edilmesini aciqca meqsed qoydu Her iki rejim de sistematik bir soyqirim proqrami tesdiqledi Sehv zehinleri bu toplantisinin bir neticesi olaraq milyonlarla gunahsiz Musevi Slavyan ve diger Avropa insanlarinin ugradigi terminal qorxu Qerb sivilizasiyasinin tarixi ve butovluyu uzerinde insani mulahize ile birlikde silinmez bir leke teskil edir Note bu gorusme en meshur ucuncuye aiddir Zakopane konferans Kovqvest Robert 1991 Stalin Dovletlerin Qiricisi Nyu York Vikinq ISBN 0 670 84089 0 Tadeusz Piotrowski 1997 Poland s Holocaust Ethnic Strife Collaboration with Occupying Forces and Genocide McFarland amp Company seh 295 ISBN 0 7864 0371 3 See also review 1 2 AFP Expatica Polish experts lower nation s WWII death toll expatica com 30 August 2009 1 2 Polska 1939 1945 Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami ed Tomasz Szarota and Wojciech Materski Warszawa IPN 2009 ISBN 978 83 7629 067 6 Introduction reproduced here Arxivlesdirilib 2012 03 23 at the Wayback Machine Menbe https az wikipedia org w index php title Polsa tarixi amp oldid 5682020, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.