Anuk Seyfəddin Əbu Bəkr Ələddin Kiçik Şəhabəddin Əhməd İmadəddin İsmayıl Seyfəddin Şaban Ramazan I Zeynəddin Hacı Bədrəddin Həsən Səlahəddin Saleh Hüseyn
Mart1285-ci ildə Qahirədə Kalatülcəbəldə doğuldu. Məmlük Sultanı əl-Məlikül-Mənsur Seyfəddin Kalavunun oğludur. Böyük qardaşı əl-Məlikül-Əşrəf Xəlil bin Kalavunun dekabr1293-cü ildə öldürülməsinə görə Zeynəddin Kitbuğa əl-Mənsurinin liderliyindəki komandanların dəstəyiylə səkkiz yaşında taxta çıxarıldı və dövlət idarəsində yeni vəzifə dağılımı aparıldı. Zeynəddin Kitbuğa naib-i səltənət, Aləməddin Səncər əş-Şücai vəzir, Rüknəddin Baybars əl-Mənsuri əd-dəvadarül-kəbir təyin ədildi. Ancaq Aləməddin Səncərin Kitbuğanı bərtərəf edərək iqtidara tək başına sahib olmak istəməsi siyasi krizə yol açdı. Aləməddin, dəstəyini aldığı Bürciyyə və Sultaniyyə Məmlüklərini Kitbuğa əleyhinə qızışdırdı. Buna qarşılıq Aləməddinin əsgərlərindən bir qismi Kitbuğaya qatıldı. Vəzirlə naib-i səltənət arasındakı mücadilə vəzir Aləməddin Səncərin öldürülməsiylə sonuclandı. Sultan Məhəmməd bu olaydan sonra Kitbuğanın nüfuzu altına girdi. Ardından Kitbuğa, əl-Məlikül-Əşrəf Xəlili qətl edən komandanlardan biri olan Hüsaməddin Laçinin təşviqiylə, komandanlar və dövlət adamlarından ölkəni idarə etməkdən aciz olan bir uşağın yerinə özünü sultan elan etmələrini istədi. Təklifi qəbul edilən Kitbuğa xəlifə və əl-Məlikül-Adil ünvanıyla hökmdar elan ədildi (dekabr1294). Məhəmməd bin Kalavun anasıyla birlikdə Kalatülcəbəldə həbs edildi.
Ölkədə qıtlıq, vəba salgını kimi sıxıntıların yaşandığı bir dönəmdə Qazan xanın İslamiyəti qəbul etməsi dolayısıyla qaçıb Sultan Kitbuğaya sığınan 10.000-dən artıq bütpərəst Monqolun Misirdə iskan edilməsi və bir çoxunun önəmli vəzifələrə gətirilməsi üzündən bir müddət sonra sultana qarşı müxalifət hərəkəti ortaya çıxdı. Hərəkətin liderliyini Kitbuğa tərəfindən naib-i səltənət təyin edilən Hüsaməddin Laçin üstləndi. Hüsaməddin komandanların dəstəyiylə Kitbuğanı bərtaraf etməyə qərar verdi. Durumu öyrəndiyində Fələstində olan Kitbuğa Dəməşqə qaçdı. Hüsaməddin Laçin, əl-Məlikül-Mənsur ünvanıyla sultan elan ədildi (16 noyabr1296).
Hüsaməddin Laçinin “ər-ravkul-Hüsami” deyə bilinən arazi təhririylə əmirlərin arazilərini sınırlandırıb gəlirlərini azaltma girişimi və naib-i saltanat olarak təyin etdiyi Məngü Teymurun digər əmirlər üzərindəki tahakkümü üzündən başlayan müxalifət sonunda Hüsaməddin Laçin və Məngü Teymur öldürüldü (16 yanvar1299). Əmirlər, o sırada Kərəkdə olan Məhəmməd bin Kalavunu ikinci dəfə taxta çıxarmağa qərar verdilər və onu Qahirəyə çağırıb sultan elan etdilər (fevral1299). Əmir Səyfəddin Səllar naib-i saltanat, Əmir Baybars əl-Çaşnigir üstadüddar (üstadar) oldu.
Məhəmməd bin Kalavunun ikinci hökmdarlığı dönəmində Elxanlı hökmdarı Qazan xan, ona sığınan Məmlük əmirlərinin təşviqiylə Məmlüklərə qarşı monqolların düşmanca tavrını dəvam əttirdi. Sonunda Moğolların üzərinə səfərə çıkılması kararlaştırıldı. Sentyabr1299-cu ildə Qahirədən ayrılan Məhəmməd bin Kalavun, Qəzzəyə vardığı sırada bəzi əmirlərin Kitbuğanı təkrar taxta çıxarmak istədiklərini və ona sui-qəsd hazırlığı içində olduqlarını öyrəndi. Hiylənin əngəllənməsindən sonra səfərə davam edən sultan Həma-Hüms arasındakı bir mövqeydə Elxanlı qüvvətləriylə qarşılaşdı və meydana gələn bu savaşda yenildi (22 dekabr1299). Qazan xan Hümsü alaraq Dəməşq üzərinə yürüdü; komandanlarından Qıpçaq 4 yanvar1300-cü ildə Dəməşqə girdiysə də, şəhərin iç qalasə alına bilmədi. Qazan xan təkrar dönəcəyini söyləyib Suriyadan ayrıldı. Məhəmməd bin Kalavun, Misirdə Qazan xana qarşı yeni bir səfər üçün hazırlıqlarını tamamlayaraq Suriyaya hərəkət etdi. Qazan xanın Suriyada buraxdığı Qıpçaq ilə xəbərləşib, onu öz səflərinə qatılmağa çağırdı. Qıpçağın Məmlük səflərinə keçməsiylə Dəməşqdə xütbə 100 günlük bir aradan sonra yenidən Məhəmməd bin Kalavun adına oxunmağa başlandı.
Sultan, Məmlüklər için təhlikə oluşturan Daviyyə (Təmpliər) şövalyələri üzərinə səvkəttiği donanmayla Ərvad (Ruad, Arados) adasını fəthətti, böyləcə sahillərdəki fətih harəkatı tamamlanmış oldu (Muharrəm 702 / Əylül 1302). Suriyəyi yənidən istila harəkətinə girişən Moğollarla Tədmür civarında cərəyan ədən savaş Məmlüklərin zafəriylə sonuçlandı (Şaban 702 / Nisan 1303). Moğollar bu yənilginin intikamını almak için həmən yəni bir səfərə çıktılar. Məmlük ordusu, Mərcisuffər yakınlarında Şəkhab məvkiində üç gün dəvam ədən savaşta İlhanlı ordusunu təkrar bozguna uğrattı (4 Ramazan 702 / 22 Nisan 1303). Gāzan Hanın yərinə gəçən kardəşi Olcaytu, Məmlüklərin Altın Orda hanı ilə ittifak yapmasından çəkinərək Məhəmməd b. Kalavuna barış təklifində bulundu, ancak bir sonuç alamadı. Bunun üzərinə papaya, İngiltərə və Fransa kralına əlçilər göndərip kəndisinə yardımcı olmalarını istədiysə də bəklədiği yardımı alamadı. Olcaytu ilə mücadələ halində olan Məmlüklərə ödəməktə oldukları vərgiyi kəsən Ərmənilər üzərlərinə kuvvət səvkədilincə barış istəyip vərgilərini ödəyəcəklərini bildirdilər.
Əmir Səllar və Baybars əl-Çaşnigirin tahakkümündən bunalan Sultan Məhəmməd, 708 yılı Ramazan ayında (Şubat 1309) hacca gitmək üzərə Kahirədən ayrılacağını ilan ətti. Bir sürə sonra yola çıkıp Kərəkə vardığında maiyətindəki əmirlərə saltanatı bıraktığını bildirdi, Kahirədəki əmirlərə də məktup göndərərək aralarından birini sultan səçmələrini istədi. Bunun üzərinə Baybars əl-Çaşnigir, əl-Məlikül-Muzaffər unvanıyla sultan ilan ədildi (23 Şəvval 708 / 5 Nisan 1309). Ancak kısa bir sürə sonra əmirlərin büyük bir kısmı Məhəmməd b. Kalavundan yana tavır aldı, bazı əmirlərlə askərlər gruplar halində o sırada Dımaşkta bulunan Məhəmməd b. Kalavunun saflarına katıldı. Əndişəyə kapılan Baybars əl-Çaşnigir əmirlərini toplayıp fikirlərini sordu. Əmirlər, Məhəmməd b. Kalavundan af diləyip saltanatı təkrar kəndisinə dəvrətməsini söylədilər. Baybars, Məhəmməd b. Kalavuna bir əlçi göndərərək saltanatı kəndisinə bıraktığını bildirdi. Böyləcə üçüncü dəfa tahta çıkan Məhəmməd b. Kalavun (2 Şəvval 709 / 5 Mart 1310) ilk iş olarak Baybars və Səlları bərtaraf ədip naibliklərə güvəndiği adamlarını tayin ətti.
Moğolların Suriyəyə yəni bir səfər düzənləməsi üzərinə sultan Şəvval 712də (Şubat 1313) Kahirədən yola çıktı. Yolda Moğolların Rahbə kuşatmasına son vərip gəri çəkildiklərini öğrənincə Hicaza yönəlip hac farizasını ifa əttiktən sonra Kahirəyə döndü (Safər 713 / Haziran 1313). Sultan Məhəmməd 715tə (1315) Ərmənilərin hakimiyətindəki Malatyayı savaş yoluyla ələ gəçirdi. Ərtəsi yıl vərgilərini ödəməyən Nubə halkına karşı askər səvkətti. Müslüman olan bir Nubəlinin idarəsindəki ordu Nubədə iktidarı ələ gəçirdiysə də çok gəçmədən öldürüldü. Olcaytudan sonra İlhanlı tahtına gəçən Əbu Said Bahadır Han, Məhəmməd b. Kalavuna barış təklifində bulundu. Taraflar arasında İlhanlı hakimiyətindəki topraklarda yaşayan müslümanlara hac iznini də kapsayan bir barış antlaşması imzalandı (723/1323).
Saltanatının son yıllarında Məhəmməd b. Kalavun ilə Halifə Müstəkfi-Billahın arası açıldı. 736 (1336) yılında halifə tutuklandı; halkla və dəvlət adamlarıyla görüşməsi yasaklandı. Ardından Kūsa sürgünə göndərildi (737/1337). Sultan Məhəmməd, Müstəkfi-Billahın ölümü üzərinə vəliahdı Ahmədi dəğil aynı ailədən İbrahimi Vasiķ-Billah lakabıyla halifə ilan ətti. Ancak ölümündən kısa bir sürə öncə Ahmədin Hakim-Biəmrillah lakabıyla halifə ilan ədilməsinə izin vərdi.
Məhəmməd b. Kalavun 21 Zilhiccə 741də (7 Haziran 1341) vəfat ətti. Sultan bu üçüncü saltanat dönəmində yönətimə hakim olmayı başarmış, Məmlüklərin büyük dəvlətlər arasında yər almasını sağlamış, Əbu Said Bahadır Han ilə barış yaparak İlhanlı təhdidinə son vərmiştir. Ayrıca Rəsulilər, Hafsilər, Mərinilər, Dəlhi Sultanlığı, Bizans İmparatorluğu, Fransa Krallığı, Habəşistan Krallığı, Bulgar Çarlığı və Aragon Krallığıyla iyi ilişkilər kurmuştur. Cömərtliği və kurnazlığıyla tanınan Məhəmməd b. Kalavunun iyi vasıfları yanında insanlara karşı güvənsizlik, intikam hırsı və paraya düşkünlük gibi kötü vasıfları da vardı. Alimlərə dəğər vərirdi. Takıyyüddin İbn Təymiyyə, Alaəddin Konəvi, Hatib əl-Kazvini və tarihçi Əbül-Fida onun saygı duyduğu şahsiyətlərdəndi. Sultan Kudüsə su gətirtmiş, zirai faaliyətlərə önəm vərmiş, İskəndəriyədə əl-Halicün-Nasıri dənilən kanalı kazdırmış, su kanallarını onartmış, haksız yərə alınan vərgiləri iptal ətmiştir. İmar faaliyətləriylə də ilgilənmiş; Mısır, Suriyə və Filistində çok sayıda cami, mədrəsə, təkkə, köprü, sarnıç, han, hamam və saray yaptırmıştır. Kahirədəki əl-Mədrəsətün-Nasıriyyə və əl-Camiun-Nasıri onun dəvrində yapılan önəmli mimari əsərlər arasında zikrədiləbilir.
nəsrəddin, məhəmməd, əbül, məali, məlikün, nasır, nasırəddin, məhəmməd, kalavun, 1284, qahirə, 1341, qahirə, məmlük, sultanı, 1293, 1294, 1299, 1309, 1310, 1341, malikən, nasir, dövrünə, sikkələr, 1310, 1341, illər, britaniya, muzeyiməmlük, sultanıdekabr, 1293. Ebul Meali el Melikun Nasir Nasireddin Mehemmed bin Kalavun 1284 1 2 Qahire 1 2 1341 1 Qahire Memluk sultani 1293 1294 1299 1309 1310 1341 Nesreddin MehemmedEl MalikEn NasirNesreddin Mehemmed dovrune aid mis sikkeler 1310 1341 cu iller Britaniya muzeyiMemluk sultaniDekabr 1293 Dekabr 1294Selefi Selaheddin XelilXelefi Zeyneddin Kitbuga16 yanvar 1299 Mart 1309Selefi Husameddin LacinXelefi Rukneddin Baybars El CasnigirMemluk sultani5 mart 1310 7 iyun 1341Selefi Rukneddin Baybars El CasnigirXelefi Seyfeddin Ebu BekrSexsi melumatlarDogum tarixi 24 mart 1285Dogum yeri QahireVefat tarixi 7 iyun 1341 56 yasinda Vefat yeri Qahire Memluk dovleti MisirAtasi Seyfeddin KalavunAnasi Esli bint SaktayHeyat yoldaslari QutluqmalikNergizArduBayadKudaUsaqlari AnukSeyfeddin Ebu Bekr Eleddin KicikSehabeddin EhmedImadeddin IsmayilSeyfeddin SabanRamazanI Zeyneddin HaciBedreddin HesenSelaheddin SalehHuseynHerbi xidmetDoyusler Vadi el Xeznedar doyusu Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati RedakteMart 1285 ci ilde Qahirede Kalatulcebelde doguldu Memluk Sultani el Melikul Mensur Seyfeddin Kalavunun ogludur Boyuk qardasi el Melikul Esref Xelil bin Kalavunun dekabr 1293 cu ilde oldurulmesine gore Zeyneddin Kitbuga el Mensurinin liderliyindeki komandanlarin desteyiyle sekkiz yasinda taxta cixarildi ve dovlet idaresinde yeni vezife dagilimi aparildi Zeyneddin Kitbuga naib i seltenet Alemeddin Sencer es Sucai vezir Rukneddin Baybars el Mensuri ed devadarul kebir teyin edildi Ancaq Alemeddin Sencerin Kitbugani berteref ederek iqtidara tek basina sahib olmak istemesi siyasi krize yol acdi Alemeddin desteyini aldigi Burciyye ve Sultaniyye Memluklerini Kitbuga eleyhine qizisdirdi Buna qarsiliq Alemeddinin esgerlerinden bir qismi Kitbugaya qatildi Vezirle naib i seltenet arasindaki mucadile vezir Alemeddin Sencerin oldurulmesiyle sonuclandi Sultan Mehemmed bu olaydan sonra Kitbuganin nufuzu altina girdi Ardindan Kitbuga el Melikul Esref Xelili qetl eden komandanlardan biri olan Husameddin Lacinin tesviqiyle komandanlar ve dovlet adamlarindan olkeni idare etmekden aciz olan bir usagin yerine ozunu sultan elan etmelerini istedi Teklifi qebul edilen Kitbuga xelife ve el Melikul Adil unvaniyla hokmdar elan edildi dekabr 1294 Mehemmed bin Kalavun anasiyla birlikde Kalatulcebelde hebs edildi Olkede qitliq veba salgini kimi sixintilarin yasandigi bir donemde Qazan xanin Islamiyeti qebul etmesi dolayisiyla qacib Sultan Kitbugaya siginan 10 000 den artiq butperest Monqolun Misirde iskan edilmesi ve bir coxunun onemli vezifelere getirilmesi uzunden bir muddet sonra sultana qarsi muxalifet hereketi ortaya cixdi Hereketin liderliyini Kitbuga terefinden naib i seltenet teyin edilen Husameddin Lacin ustlendi Husameddin komandanlarin desteyiyle Kitbugani bertaraf etmeye qerar verdi Durumu oyrendiyinde Felestinde olan Kitbuga Demesqe qacdi Husameddin Lacin el Melikul Mensur unvaniyla sultan elan edildi 16 noyabr 1296 Husameddin Lacinin er ravkul Husami deye bilinen arazi tehririyle emirlerin arazilerini sinirlandirib gelirlerini azaltma girisimi ve naib i saltanat olarak teyin etdiyi Mengu Teymurun diger emirler uzerindeki tahakkumu uzunden baslayan muxalifet sonunda Husameddin Lacin ve Mengu Teymur olduruldu 16 yanvar 1299 Emirler o sirada Kerekde olan Mehemmed bin Kalavunu ikinci defe taxta cixarmaga qerar verdiler ve onu Qahireye cagirib sultan elan etdiler fevral 1299 Emir Seyfeddin Sellar naib i saltanat Emir Baybars el Casnigir ustaduddar ustadar oldu Mehemmed bin Kalavunun ikinci hokmdarligi doneminde Elxanli hokmdari Qazan xan ona siginan Memluk emirlerinin tesviqiyle Memluklere qarsi monqollarin dusmanca tavrini devam ettirdi Sonunda Mogollarin uzerine sefere cikilmasi kararlastirildi Sentyabr 1299 cu ilde Qahireden ayrilan Mehemmed bin Kalavun Qezzeye vardigi sirada bezi emirlerin Kitbugani tekrar taxta cixarmak istediklerini ve ona sui qesd hazirligi icinde olduqlarini oyrendi Hiylenin engellenmesinden sonra sefere davam eden sultan Hema Hums arasindaki bir movqeyde Elxanli quvvetleriyle qarsilasdi ve meydana gelen bu savasda yenildi 22 dekabr 1299 Qazan xan Humsu alaraq Demesq uzerine yurudu komandanlarindan Qipcaq 4 yanvar 1300 cu ilde Demesqe girdiyse de seherin ic qalase alina bilmedi Qazan xan tekrar doneceyini soyleyib Suriyadan ayrildi Mehemmed bin Kalavun Misirde Qazan xana qarsi yeni bir sefer ucun hazirliqlarini tamamlayaraq Suriyaya hereket etdi Qazan xanin Suriyada buraxdigi Qipcaq ile xeberlesib onu oz seflerine qatilmaga cagirdi Qipcagin Memluk seflerine kecmesiyle Demesqde xutbe 100 gunluk bir aradan sonra yeniden Mehemmed bin Kalavun adina oxunmaga baslandi Sultan Memlukler icin tehlike olusturan Daviyye Templier sovalyeleri uzerine sevkettigi donanmayla Ervad Ruad Arados adasini fethetti boylece sahillerdeki fetih harekati tamamlanmis oldu Muharrem 702 Eylul 1302 Suriyeyi yeniden istila hareketine girisen Mogollarla Tedmur civarinda cereyan eden savas Memluklerin zaferiyle sonuclandi Saban 702 Nisan 1303 Mogollar bu yenilginin intikamini almak icin hemen yeni bir sefere ciktilar Memluk ordusu Mercisuffer yakinlarinda Sekhab mevkiinde uc gun devam eden savasta Ilhanli ordusunu tekrar bozguna ugratti 4 Ramazan 702 22 Nisan 1303 Gazan Hanin yerine gecen kardesi Olcaytu Memluklerin Altin Orda hani ile ittifak yapmasindan cekinerek Mehemmed b Kalavuna baris teklifinde bulundu ancak bir sonuc alamadi Bunun uzerine papaya Ingiltere ve Fransa kralina elciler gonderip kendisine yardimci olmalarini istediyse de bekledigi yardimi alamadi Olcaytu ile mucadele halinde olan Memluklere odemekte olduklari vergiyi kesen Ermeniler uzerlerine kuvvet sevkedilince baris isteyip vergilerini odeyeceklerini bildirdiler Emir Sellar ve Baybars el Casnigirin tahakkumunden bunalan Sultan Mehemmed 708 yili Ramazan ayinda Subat 1309 hacca gitmek uzere Kahireden ayrilacagini ilan etti Bir sure sonra yola cikip Kereke vardiginda maiyetindeki emirlere saltanati biraktigini bildirdi Kahiredeki emirlere de mektup gondererek aralarindan birini sultan secmelerini istedi Bunun uzerine Baybars el Casnigir el Melikul Muzaffer unvaniyla sultan ilan edildi 23 Sevval 708 5 Nisan 1309 Ancak kisa bir sure sonra emirlerin buyuk bir kismi Mehemmed b Kalavundan yana tavir aldi bazi emirlerle askerler gruplar halinde o sirada Dimaskta bulunan Mehemmed b Kalavunun saflarina katildi Endiseye kapilan Baybars el Casnigir emirlerini toplayip fikirlerini sordu Emirler Mehemmed b Kalavundan af dileyip saltanati tekrar kendisine devretmesini soylediler Baybars Mehemmed b Kalavuna bir elci gondererek saltanati kendisine biraktigini bildirdi Boylece ucuncu defa tahta cikan Mehemmed b Kalavun 2 Sevval 709 5 Mart 1310 ilk is olarak Baybars ve Sellari bertaraf edip naibliklere guvendigi adamlarini tayin etti Mogollarin Suriyeye yeni bir sefer duzenlemesi uzerine sultan Sevval 712de Subat 1313 Kahireden yola cikti Yolda Mogollarin Rahbe kusatmasina son verip geri cekildiklerini ogrenince Hicaza yonelip hac farizasini ifa ettikten sonra Kahireye dondu Safer 713 Haziran 1313 Sultan Mehemmed 715te 1315 Ermenilerin hakimiyetindeki Malatyayi savas yoluyla ele gecirdi Ertesi yil vergilerini odemeyen Nube halkina karsi asker sevketti Musluman olan bir Nubelinin idaresindeki ordu Nubede iktidari ele gecirdiyse de cok gecmeden olduruldu Olcaytudan sonra Ilhanli tahtina gecen Ebu Said Bahadir Han Mehemmed b Kalavuna baris teklifinde bulundu Taraflar arasinda Ilhanli hakimiyetindeki topraklarda yasayan muslumanlara hac iznini de kapsayan bir baris antlasmasi imzalandi 723 1323 Saltanatinin son yillarinda Mehemmed b Kalavun ile Halife Mustekfi Billahin arasi acildi 736 1336 yilinda halife tutuklandi halkla ve devlet adamlariyla gorusmesi yasaklandi Ardindan Kusa surgune gonderildi 737 1337 Sultan Mehemmed Mustekfi Billahin olumu uzerine veliahdi Ahmedi degil ayni aileden Ibrahimi Vasik Billah lakabiyla halife ilan etti Ancak olumunden kisa bir sure once Ahmedin Hakim Biemrillah lakabiyla halife ilan edilmesine izin verdi Mehemmed b Kalavun 21 Zilhicce 741de 7 Haziran 1341 vefat etti Sultan bu ucuncu saltanat doneminde yonetime hakim olmayi basarmis Memluklerin buyuk devletler arasinda yer almasini saglamis Ebu Said Bahadir Han ile baris yaparak Ilhanli tehdidine son vermistir Ayrica Resuliler Hafsiler Meriniler Delhi Sultanligi Bizans Imparatorlugu Fransa Kralligi Habesistan Kralligi Bulgar Carligi ve Aragon Kralligiyla iyi iliskiler kurmustur Comertligi ve kurnazligiyla taninan Mehemmed b Kalavunun iyi vasiflari yaninda insanlara karsi guvensizlik intikam hirsi ve paraya duskunluk gibi kotu vasiflari da vardi Alimlere deger verirdi Takiyyuddin Ibn Teymiyye Alaeddin Konevi Hatib el Kazvini ve tarihci Ebul Fida onun saygi duydugu sahsiyetlerdendi Sultan Kuduse su getirtmis zirai faaliyetlere onem vermis Iskenderiyede el Halicun Nasiri denilen kanali kazdirmis su kanallarini onartmis haksiz yere alinan vergileri iptal etmistir Imar faaliyetleriyle de ilgilenmis Misir Suriye ve Filistinde cok sayida cami medrese tekke kopru sarnic han hamam ve saray yaptirmistir Kahiredeki el Medresetun Nasiriyye ve el Camiun Nasiri onun devrinde yapilan onemli mimari eserler arasinda zikredilebilir Hemcinin bax RedakteAybek Secereddurr I Baybars Memluk dovleti Eyn Cellud vurusu 1 2 3 4 5 Dictionary of African Biography E K Akyeampong Henry Louis Gates Jr NYC OUP 2012 ISBN 978 0 19 538207 5 lt a href https wikidata org wiki Track Q217595 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q60 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q561458 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q46002746 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q18353479 gt lt a gt 1 2 3 Oxford African American Studies Center lt a href https wikidata org wiki Track P9332 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q106060198 gt lt a gt Menbe https az wikipedia org w index php title Nesreddin Mehemmed amp oldid 5514900, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
