fbpx
Wikipedia

Lutpulla Mutəllip

Avqust 17, 2021

Lutpulla Mutəllip (22 noyabr 1922(1922-11-22), Nilka County[d], Sincan[d] və ya Sincan[d] – 18 sentyabr 1945(1945-09-18) və ya 17 sentyabr 1945(1945-09-17), Aksu, Sincan[d] və ya Sincan[d]) — uyğur şairi.

Lutpulla Mutəllip
İlk adı Lutpulla Həzim Axun oğlu Mutəllip
Doğum tarixi
Doğum yeri
  • Nilka County[d], Sincan[d], Çin Respublikası[d] və ya
  • Sincan[d], Çin Respublikası[d]
Vəfat tarixi (22 yaşında)
Vəfat yeri Çin
Vətəndaşlığı
  •  Çin Respublikası[d]
Fəaliyyəti Şair, dramaturq
Əsərlərinin dili Uyğur
Janr Şeir, poema, pyes
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Millətini azad və xoşbəxt görmək arzusu ilə yaşayan və bu yolda həyatını qurban verən ədiblərdən biri də Lutpulla Həzim Axun oğlu Mutəllipdir. Haqqında çox yazılsa da, doğum və ölüm tarixləri fərqli-fərqli göstərilmişdir. Əsasən də Şincanın Qulca şəhərində doğulduğu fikri üzərində dururdular. Uyğur araşdirıcısı Tursun Erşidin 1998-ci ildə Urumçidə çap etdirdiyi “Lutpulla Mütəllip və unin keçürmişləri” kitabı şairin doğum ili, yeri və ölüm günü ilə bağlı yanlışlıqlara son qoydu. O, şairin atası Həzim Axunda məxsus “Min bir hədis” adlı kitabın qapağına yazılmış tarixi əsas götürərək 1922-ci ilin noyabrın 16-da anadan olduğunu yazmışdır. Ailədəki müqəddəs kitabların qapağina mühüm tarixi hadisələr və uşaqların doğum günlərinin yazılmasının az qala bir ənənəyə çevrildiyi məlumdur. Həzim Axund da kitabın qapağına oğlunun doğulduğu günü yazıbsa, demək, ən doğru sənəd bu hesablanmalıdır.

Kiçik yaşlarından fitri istedadı ilə ətrafındakıların diqqətini cəlb edən, ilk təhsilini evdə atasından alan Lutbullahı Qulca şəhərindəki tatar ibtidai məktəbinə oxumağa göndərirlər. Üsuli-cədid məktəbi kimi tanınan bu məktəbdə 1936-ci ilədək oxuyaraq tatar və rus dillərini də öyrənmiş olur. Sonra təhsilini rus gimnaziyasında davam etdirir. İki il də burada oxuyur. 15 yaşında ikən “Mənim xalqım” adlı şeirini “Ili qəziti”ndə çap etdirir. Yeniyetməlik və gənclik illərində yazdığı üsyankar şeirlərinə görə onu “od yürəkli şair” adlandırırlar.

Lutpulla imtahan verərək Urumçi şəhərindəki Darülmuəlliminə qəbul olunsa da, maddi sıxıntı üzündən təhsilini davam etdirə bilmir. 1941-ci ildə sovet mühəndislərinin tərcüməçisi kimi Güney Şincana gedir. Faşist Almaniyasının SSRI-yə hücumundan sonra sovet mühəndisləri axtarış-kəşfiyyat işlərini yarıda buraxıb geri döndüklərindən Lutpulla Mütəllip işsiz qalır və yenidən Urumçiyə geri dönür.

Təhsilini davam etdirməklə yanaşı “Şincan” qəzetində də işləyir və qəzetdə “Ədəbiyyat gülzarı” adlı səhifə hazırlayır. İstedadlı şair, publisist və dramçı Lutpulla Mütəllip1942-ci ildə, yəni 20 yaşında yazdığı, elə həmin il də səhnələşdirilən «Gerçək moden» pyesi Çin valisi Şenq-Şi-Şey tərəfindən yasaqlanmış və ona qarşı təqiblər başlanmışdır. Təqib və təzyiqlərə baxmayaraq o, bədii yaradıcılığını və siyasi mübarizəsini dayandırmır. Rus dilində təhsil alması, bu dilin vastəsilə inqilabi ədəbiyatla tanışlığı, Marksın, Engelsin, Leninin, Stalinin əsərlərini oxuması təsirsiz qalmamışdı. Lutpulla yeniyetməliyindən dünyada kabus kimi dolaşan kommunizm ideologiyasının təsiri altına düşmüşdür. O, bu ideologiya vasitəsilə xalqının azad və firavan yaşayacağına inanırdı.

O, ənənəvi əruz və heca vəznində şeirlər yazmaqla yanaşı, sərbəst vəzndə də qələmini sınayır, bu janrın çılğın təbliğatçısina çevrilir. Həm də “Borandan sonrakı aydınlıq”, “Samsaq ağa hirsləndi” kimi pyeslər yazmaqla oxuma və yazma bilməyən insanlara səhnədən müraciət etməyə, xalqını cəhalətdən qurtarmağa çalışır. Pyeslər yazarkən və onları səhnələşdirərkən rus rejissor və aktyorlarının təcrübəsindən bəhrələnir.

1943-cü ildə Şincanın siyasi həyatında dəyişmələr baş verir. Liberal, demokratik görünməyə can atan vali Şenq Şi-Şey Qomindan Çin Milli Partiyasına daxil olur. Bu, bölgədə tarazlığın pozulmasından, çinlilərin müstəmləkəçilk siyasətinin getdikcə şiddətlənəcəyindən xəbər verirdi. Şincanda yanvar ayında partiyasının vilayət şöbəsi təşkil edilir və iyun ayında partiyasının ən mühafizəkar üzvlərindən Fen Qun-Bini “Şincan” qəzetinə redaktor təyin edilir. Qomindan Çin Milli Partiyasının hakimiyyətə gəlməsi Şincanda Lutpulla Mütəllip və onun kimi inqilabi əhval-ruhiyyəli, yenilik tərəfdarı vətənsevərlərin vəziyyətini ağırlaşdırır. Bir çox kitablar yığışdırılır, inqilabi ruhlu, vətənsevər kitablar çap edən nəşriyyatlar bağlanılır. Həbs edilmək və ya sürgünə göndərilməklə üzləşən Lutpulla Mütəllip 1943-cü ilin sonunda işdən çıxarılır. Onu Aksudakı “Şincan” qəzetinə redaktor müavini göndərirlər.

Lutpullanın gəlişi Aksu şəhrində vətənsevərlər tərəfindən sevinclə qarşılanır. Qəzetdə “Cənub şamili” adlı səhifə hazırlayır və buraya şair Nimşehit, Bilal Əzizi kimi gəncləri cəlb edir. Gənc şair elm öyrənməklə, bədii yaradıcılıqla yanaşı ictimai-siyasi işlərdə fəal iştirak etdir.

Aksu vilayətlik Uyğur Mədəniy Akartiş Uyuşmisi (Aksu Vilayət Uyğur Mədəniyyətinin Inkişafı Birliyi) ilə “Aksu Şincan” qəzetinin birgə çıxartdığı “Cənubtin avaz” (Cənubdan səs) jurnalına məsul katiblik edən Lutpulla Mütəllip “Təsiratım” (Duyğularım), “Hoş” (Əlvida),” “Yillarka cavap”(Illərə cavab), “Pəryat” (Fəryad), “Hiyalçan tilək” (Xəyallı diləklər), “Küreş ilhami” (Mübarizə ilhamı), “Şair toğrusida Muveşşeh” (Şair hakkında müvəşşəh), “Muhəbbət həm neprət” (Məhəbbət və nifrət), “Oğlum hekkidə mərsiyə” (Oğlum haqqında mər-siyə), “Vətən ala, xəlik ala (Vətən ala, xalq ala), “Büyük mayak” (Böyük mayak) və b. şeirlərini, eləcə də “Əcəl hudukuşida” (Əcəl anında), “Padişah samuraylari ağir halsiraydu” (Padişah samurayları böyük yorğunluq içində), “Uniz kəlgüsi zor həm parlak” (Onun gələcəyi güclü və aydın) satirik məqalələrini və “Samsak akan kaynaydı” (Sarımsaq ağa əsəbləşir), “Küreş kizi” (Mübarizə qızı), “Borandin keyinki aptap” (Borandan sonrakı günəş), “Çin moden”, “Çiməngül” adlı səhnə əsərlərinin, “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi”, “Sənətkə muhəbbət” (Sənətə məhəbbət), “Tiyatirmız kelip çikişi və ravaclaniş tarihi” (Teatrimızın yaranması və inkişafı tarixi) adlı məqalələrini yazır.

Bir çox səhnə əsərlərinə rejissorluq edən, özü baş rolları oynayan gənc şair “Tahir ilə Zöhrə” və “Qərip ilə Sənəm” operalarının librettosunu da yazmışdır.

1945-ci ildə Ili, Altay, Tarbaqatay bölgələrində yaşayan uyğurların Çin hökumətinə qarşı başladıqları etiraz hərəkatı tarixə “Üç vilayət inkilabı” kimi daxil oldu. “Üç vilayət inkilabı” təşkilatının liderlərinin Aksu şəhrinə göndərdiyi nümayəndələrlə görüşən, onların istəklərini öyrənən Lutpulla Mütəllip onlarla birgə bölgədə hakimiyyəti devirmək uğrunda mübarizə aparacağını vəd edir. Bundan sonra böyük bir eşq və ilhamla “Uçkunlar ittipakı”(Qığılcımlar ittifaqı) təşkilatını qurur. Tam adı “Şərqiy Türkistan Uçkunlar Ittipaki” (Şərqi Türküstan qiğılcımlar ittifaqı) olan təşkilata millətini sevən Nimşehit, Bilal Əzizi, Muniridin Hoca, Abdulla Davutop, Yusupcan kimi vətənsevərlər daxil olur. Təşkilatın parolu “Biz cümə namaziga teret elip koyduk. Cümə namazini silər bilən billə okumakçimiz” (Biz cümə namazını qılmaq üçün abdəst aldıq. Cümə namazını sizinlə bərabər qılmak istəyirik) olur. “Üç vilayət inkilabi” ordusu Çin hökumət qüvvələrinə qarşı silahlı mübarizəyə başlayır. Lutpulla Mütəllip qurmuş olduğu “Uçkunlar ittipaki”nın üzvləri də döyüşə hazırlıq işlərini sürətləndirir, Qomindan partiyasının tabeliyində olan əsgəri birliyin silah anbarına girmək, oradakı silahları alaraq öz düyüşçülərinə paylamaq üçün gizlicə anbar qapılarının açarlarını hazırladırlar. Satın aldığı xainlərin yardımı ilə Qomindan Partiyasının məmurları Lutpulla Mütəllipi və silahdaşları Bilal Əzizi, Müniridin Xocanı, Abla Mevlanjan, Rozi Turdiyof və 30 yaxın məsləkdaşını həbs edirlər. Xalqının azadlığı və xoşbəxtliyi uğrunda Qomindan ordularına qarşı cəsarətlə vuruşan “Üç vilayət inqilabı” əsgəri birlikləri 1945-ci ilin payızında qarlı dağları aşaraq Güney Şincana keçib Aksu şəhrinə doğru irəliləyir. Qomindançılar həbsdə olanların üsyan qaldıracağından, xalqın da onlara qoşulacağından qorxuya düşərək 1945-ci ilin sentyabrın 18-də Lutpulla Mütəllipi və məsləkdaşlarını güllələyirlər. “Uçkunlar ittipaki”nın (Qığılcımlar ittifaqı) üzvlərinin güllələndiyini eşidən xalq kütlələri həbsxanaya hücum edib oranı da-ğıdırlar. Aksu şəhəri qomindançılardan azad olur. Həbsxanada Lutpulla Mütəllipin divarla qanıyla aşağıdakı misraları yazdiğını görürlər:

Bu kən dünya mən üçün boldi duzəx - Bu geniş dünyü mənim üçün oldu cəhənnəm,
Yaş gülümni şazaz kildi kanhor əbləh... - Gənç gülümü xazan qıldı qaniçən əbləh...

Lutpulla vətənin azadlığı uğrunda mübarizədə şəhid olsa da, onun ideyaları reallaşır. Doğu Türküstan hökuməti qurulur. Sovetlərin yardımı ilə Çində kommunistlər hakimiyyətə gətirilir. Lakin onlar vədlərini tez unudaraq, dünənki silahdaşlarına və əməkdaşlıq etdikləri insanlara divan tuturlar. Xalqlara azadlıq vəd etsələr də, müstəmləkəcilik siyasətini davam etdirirlər. Iki imperialist dövlət, Çin və SSRİ gizli plan quraraq 1947-ci ildə Doğu Türküstanlıların liderlərini təyyarə qəzasında öldürür, hökumətin fəallarını və müstəmləkəçilərə müqavimət göstərənləri də məhv edirlər.

Lutpulla Mütəllip və dostlarının vəhşicəsinə edam edilməsindən beş il sonra xalq ayağa qalxaraq yenidən həbsxanaya basqın edir. Həmin vaxt həbsxanada işləmiş nəzarətcilərə təzyiq göstərərək Mütəllip və məsləkdaşlarının cənazələrinin harada gizlədildiyini tələb edirlər. Həbsxana işçiləri canlarının qorxusundan həqiqəti deyirlər. Məlum olur ki, vətənpərvərlər həbsxana ərazisindəki donuz damında güllələnmiş, sonra da ora ayaqyoluna çevrilmişdir. Həmin yeri qazarq şairin və əqidə yoldaşlarının param-parça edilmiş cəsədlərinin qalıqlarını tapırlar. Aksu və ətrafından gələn xalq kütlələri bu vətən övladlarının param-parça edilmiş cəsədlərini islam qaydaları və uyğur adət-ənənəsiylə dəfn edirlər. Çin cəlladları Lutpulla Mütəllipin 18 yaşlı xanımı Sopiyam Baiz qızını təqib edir, nəticədə Lutpullanın yeganə övladı aclıqdan ölür. Son illərdə Urumçidə baş verənlər onu göstərir ki, Lutpulla Mütəllipin ideyaları yaşayır, bu ideya uğrunda ölümə gedən uyğur gəncliyi var.

Xatirəsi

  • Lutpulla Mutəllip haqqında Məsimjan Zülfiqarov roman yazlb.

İstinadlar

  1. И. Бахавудун, А. Имин, А. Баудунов. Династия уйгурских интеллектуалов / Б.: ОАО «Эркин-Тоо», 2012.
  2. Əli Şamilov, Uyğur, Qaqauz, Quzey Qafqaz Türklərinin folkloru və ədəbiyyatı,”Nurlan” nəşriyyatı, Bakı, 2011, səh. 412. s.63-67.
  3. Масимжан Зульпикаров. «Лутфулла Муталлип» (роман, 1969)

Avqust 17, 2021
lutpulla, mutəllip, noyabr, 1922, 1922, nilka, county, sincan, sincan, sentyabr, 1945, 1945, sentyabr, 1945, 1945, aksu, sincan, sincan, uyğur, şairi, adı, lutpulla, həzim, axun, oğlu, mutəllipdoğum, tarixi, noyabr, 1922doğum, yeri, nilka, county, sincan, çin,. Lutpulla Mutellip 22 noyabr 1922 1922 11 22 Nilka County d Sincan d ve ya Sincan d 18 sentyabr 1945 1945 09 18 ve ya 17 sentyabr 1945 1945 09 17 Aksu Sincan d ve ya Sincan d uygur sairi Lutpulla MutellipIlk adi Lutpulla Hezim Axun oglu MutellipDogum tarixi 22 noyabr 1922Dogum yeri Nilka County d Sincan d Cin Respublikasi d ve yaSincan d Cin Respublikasi d Vefat tarixi 17 sentyabr 1945 22 yasinda Vefat yeri CinVetendasligi Cin Respublikasi d Fealiyyeti Sair dramaturqEserlerinin dili UygurJanr Seir poema pyes Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati RedakteMilletini azad ve xosbext gormek arzusu ile yasayan ve bu yolda heyatini qurban veren ediblerden biri de Lutpulla Hezim Axun oglu Mutellipdir Haqqinda cox yazilsa da dogum ve olum tarixleri ferqli ferqli gosterilmisdir Esasen de Sincanin Qulca seherinde doguldugu fikri uzerinde dururdular Uygur arasdiricisi Tursun Ersidin 1998 ci ilde Urumcide cap etdirdiyi Lutpulla Mutellip ve unin kecurmisleri kitabi sairin dogum ili yeri ve olum gunu ile bagli yanlisliqlara son qoydu O sairin atasi Hezim Axunda mexsus Min bir hedis adli kitabin qapagina yazilmis tarixi esas goturerek 1922 ci ilin noyabrin 16 da anadan oldugunu yazmisdir Ailedeki muqeddes kitablarin qapagina muhum tarixi hadiseler ve usaqlarin dogum gunlerinin yazilmasinin az qala bir eneneye cevrildiyi melumdur Hezim Axund da kitabin qapagina oglunun doguldugu gunu yazibsa demek en dogru sened bu hesablanmalidir Kicik yaslarindan fitri istedadi ile etrafindakilarin diqqetini celb eden ilk tehsilini evde atasindan alan Lutbullahi Qulca seherindeki tatar ibtidai mektebine oxumaga gonderirler Usuli cedid mektebi kimi taninan bu mektebde 1936 ci iledek oxuyaraq tatar ve rus dillerini de oyrenmis olur Sonra tehsilini rus gimnaziyasinda davam etdirir Iki il de burada oxuyur 15 yasinda iken Menim xalqim adli seirini Ili qeziti nde cap etdirir Yeniyetmelik ve genclik illerinde yazdigi usyankar seirlerine gore onu od yurekli sair adlandirirlar 1 Lutpulla imtahan vererek Urumci seherindeki Darulmuellimine qebul olunsa da maddi sixinti uzunden tehsilini davam etdire bilmir 1941 ci ilde sovet muhendislerinin tercumecisi kimi Guney Sincana gedir Fasist Almaniyasinin SSRI ye hucumundan sonra sovet muhendisleri axtaris kesfiyyat islerini yarida buraxib geri donduklerinden Lutpulla Mutellip issiz qalir ve yeniden Urumciye geri donur Tehsilini davam etdirmekle yanasi Sincan qezetinde de isleyir ve qezetde Edebiyyat gulzari adli sehife hazirlayir Istedadli sair publisist ve dramci Lutpulla Mutellip1942 ci ilde yeni 20 yasinda yazdigi ele hemin il de sehnelesdirilen Gercek moden pyesi Cin valisi Senq Si Sey terefinden yasaqlanmis ve ona qarsi teqibler baslanmisdir Teqib ve tezyiqlere baxmayaraq o bedii yaradiciligini ve siyasi mubarizesini dayandirmir Rus dilinde tehsil almasi bu dilin vastesile inqilabi edebiyatla tanisligi Marksin Engelsin Leninin Stalinin eserlerini oxumasi tesirsiz qalmamisdi Lutpulla yeniyetmeliyinden dunyada kabus kimi dolasan kommunizm ideologiyasinin tesiri altina dusmusdur O bu ideologiya vasitesile xalqinin azad ve firavan yasayacagina inanirdi O enenevi eruz ve heca vezninde seirler yazmaqla yanasi serbest veznde de qelemini sinayir bu janrin cilgin tebligatcisina cevrilir Hem de Borandan sonraki aydinliq Samsaq aga hirslendi kimi pyesler yazmaqla oxuma ve yazma bilmeyen insanlara sehneden muraciet etmeye xalqini cehaletden qurtarmaga calisir Pyesler yazarken ve onlari sehnelesdirerken rus rejissor ve aktyorlarinin tecrubesinden behrelenir 1943 cu ilde Sincanin siyasi heyatinda deyismeler bas verir Liberal demokratik gorunmeye can atan vali Senq Si Sey Qomindan Cin Milli Partiyasina daxil olur Bu bolgede tarazligin pozulmasindan cinlilerin mustemlekecilk siyasetinin getdikce siddetleneceyinden xeber verirdi Sincanda yanvar ayinda partiyasinin vilayet sobesi teskil edilir ve iyun ayinda partiyasinin en muhafizekar uzvlerinden Fen Qun Bini Sincan qezetine redaktor teyin edilir Qomindan Cin Milli Partiyasinin hakimiyyete gelmesi Sincanda Lutpulla Mutellip ve onun kimi inqilabi ehval ruhiyyeli yenilik terefdari vetenseverlerin veziyyetini agirlasdirir Bir cox kitablar yigisdirilir inqilabi ruhlu vetensever kitablar cap eden nesriyyatlar baglanilir Hebs edilmek ve ya surgune gonderilmekle uzlesen Lutpulla Mutellip 1943 cu ilin sonunda isden cixarilir Onu Aksudaki Sincan qezetine redaktor muavini gonderirler Lutpullanin gelisi Aksu sehrinde vetenseverler terefinden sevincle qarsilanir Qezetde Cenub samili adli sehife hazirlayir ve buraya sair Nimsehit Bilal Ezizi kimi gencleri celb edir Genc sair elm oyrenmekle bedii yaradiciliqla yanasi ictimai siyasi islerde feal istirak etdir Aksu vilayetlik Uygur Medeniy Akartis Uyusmisi Aksu Vilayet Uygur Medeniyyetinin Inkisafi Birliyi ile Aksu Sincan qezetinin birge cixartdigi Cenubtin avaz Cenubdan ses jurnalina mesul katiblik eden Lutpulla Mutellip Tesiratim Duygularim Hos Elvida Yillarka cavap Illere cavab Peryat Feryad Hiyalcan tilek Xeyalli dilekler Kures ilhami Mubarize ilhami Sair togrusida Muvesseh Sair hakkinda muvesseh Muhebbet hem nepret Mehebbet ve nifret Oglum hekkide mersiye Oglum haqqinda mer siye Veten ala xelik ala Veten ala xalq ala Buyuk mayak Boyuk mayak ve b seirlerini elece de Ecel hudukusida Ecel aninda Padisah samuraylari agir halsiraydu Padisah samuraylari boyuk yorgunluq icinde Uniz kelgusi zor hem parlak Onun geleceyi guclu ve aydin satirik meqalelerini ve Samsak akan kaynaydi Sarimsaq aga eseblesir Kures kizi Mubarize qizi Borandin keyinki aptap Borandan sonraki gunes Cin moden Cimengul adli sehne eserlerinin Edebiyyat nezeriyyesi Senetke muhebbet Senete mehebbet Tiyatirmiz kelip cikisi ve ravaclanis tarihi Teatrimizin yaranmasi ve inkisafi tarixi adli meqalelerini yazir Bir cox sehne eserlerine rejissorluq eden ozu bas rollari oynayan genc sair Tahir ile Zohre ve Qerip ile Senem operalarinin librettosunu da yazmisdir 1945 ci ilde Ili Altay Tarbaqatay bolgelerinde yasayan uygurlarin Cin hokumetine qarsi basladiqlari etiraz herekati tarixe Uc vilayet inkilabi kimi daxil oldu Uc vilayet inkilabi teskilatinin liderlerinin Aksu sehrine gonderdiyi numayendelerle gorusen onlarin isteklerini oyrenen Lutpulla Mutellip onlarla birge bolgede hakimiyyeti devirmek ugrunda mubarize aparacagini ved edir Bundan sonra boyuk bir esq ve ilhamla Uckunlar ittipaki Qigilcimlar ittifaqi teskilatini qurur Tam adi Serqiy Turkistan Uckunlar Ittipaki Serqi Turkustan qigilcimlar ittifaqi olan teskilata milletini seven Nimsehit Bilal Ezizi Muniridin Hoca Abdulla Davutop Yusupcan kimi vetenseverler daxil olur Teskilatin parolu Biz cume namaziga teret elip koyduk Cume namazini siler bilen bille okumakcimiz Biz cume namazini qilmaq ucun abdest aldiq Cume namazini sizinle beraber qilmak isteyirik olur Uc vilayet inkilabi ordusu Cin hokumet quvvelerine qarsi silahli mubarizeye baslayir Lutpulla Mutellip qurmus oldugu Uckunlar ittipaki nin uzvleri de doyuse hazirliq islerini suretlendirir Qomindan partiyasinin tabeliyinde olan esgeri birliyin silah anbarina girmek oradaki silahlari alaraq oz duyusculerine paylamaq ucun gizlice anbar qapilarinin acarlarini hazirladirlar Satin aldigi xainlerin yardimi ile Qomindan Partiyasinin memurlari Lutpulla Mutellipi ve silahdaslari Bilal Ezizi Muniridin Xocani Abla Mevlanjan Rozi Turdiyof ve 30 yaxin meslekdasini hebs edirler Xalqinin azadligi ve xosbextliyi ugrunda Qomindan ordularina qarsi cesaretle vurusan Uc vilayet inqilabi esgeri birlikleri 1945 ci ilin payizinda qarli daglari asaraq Guney Sincana kecib Aksu sehrine dogru irelileyir Qomindancilar hebsde olanlarin usyan qaldiracagindan xalqin da onlara qosulacagindan qorxuya duserek 1945 ci ilin sentyabrin 18 de Lutpulla Mutellipi ve meslekdaslarini gulleleyirler Uckunlar ittipaki nin Qigilcimlar ittifaqi uzvlerinin gullelendiyini esiden xalq kutleleri hebsxanaya hucum edib orani da gidirlar Aksu seheri qomindancilardan azad olur Hebsxanada Lutpulla Mutellipin divarla qaniyla asagidaki misralari yazdigini gorurler Bu ken dunya men ucun boldi duzex Bu genis dunyu menim ucun oldu cehennem Yas gulumni sazaz kildi kanhor ebleh Genc gulumu xazan qildi qanicen ebleh Lutpulla vetenin azadligi ugrunda mubarizede sehid olsa da onun ideyalari reallasir Dogu Turkustan hokumeti qurulur Sovetlerin yardimi ile Cinde kommunistler hakimiyyete getirilir Lakin onlar vedlerini tez unudaraq dunenki silahdaslarina ve emekdasliq etdikleri insanlara divan tuturlar Xalqlara azadliq ved etseler de mustemlekecilik siyasetini davam etdirirler Iki imperialist dovlet Cin ve SSRI gizli plan quraraq 1947 ci ilde Dogu Turkustanlilarin liderlerini teyyare qezasinda oldurur hokumetin feallarini ve mustemlekecilere muqavimet gosterenleri de mehv edirler Lutpulla Mutellip ve dostlarinin vehsicesine edam edilmesinden bes il sonra xalq ayaga qalxaraq yeniden hebsxanaya basqin edir Hemin vaxt hebsxanada islemis nezaretcilere tezyiq gostererek Mutellip ve meslekdaslarinin cenazelerinin harada gizledildiyini teleb edirler Hebsxana iscileri canlarinin qorxusundan heqiqeti deyirler Melum olur ki vetenperverler hebsxana erazisindeki donuz daminda gullelenmis sonra da ora ayaqyoluna cevrilmisdir Hemin yeri qazarq sairin ve eqide yoldaslarinin param parca edilmis cesedlerinin qaliqlarini tapirlar Aksu ve etrafindan gelen xalq kutleleri bu veten ovladlarinin param parca edilmis cesedlerini islam qaydalari ve uygur adet enenesiyle defn edirler Cin celladlari Lutpulla Mutellipin 18 yasli xanimi Sopiyam Baiz qizini teqib edir neticede Lutpullanin yegane ovladi acliqdan olur Son illerde Urumcide bas verenler onu gosterir ki Lutpulla Mutellipin ideyalari yasayir bu ideya ugrunda olume geden uygur gencliyi var 2 Xatiresi RedakteLutpulla Mutellip haqqinda Mesimjan Zulfiqarov roman yazlb 3 Istinadlar Redakte I Bahavudun A Imin A Baudunov Dinastiya ujgurskih intellektualov B OAO Erkin Too 2012 Eli Samilov Uygur Qaqauz Quzey Qafqaz Turklerinin folkloru ve edebiyyati Nurlan nesriyyati Baki 2011 seh 412 s 63 67 Masimzhan Zulpikarov Lutfulla Mutallip roman 1969 Menbe https az wikipedia org w index php title Lutpulla Mutellip amp oldid 5807149, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.