fbpx
Wikipedia

Cənnə Böyük məscidi

Avqust 12, 2021

Cənnə Böyük məscidi (fr. Grande mosquée de Djenné, ərəb. الجامع الكبير في جينيه‎‎) Sudan-Sahel memarlıq üslubunun ən böyük nailiyyətlərindən biri və çoxlu memarların təxəyülünün məhsulu olan böyük çiy kərpic tikilisidir. Məscid Malinin Cənnə şəhərində Bani çayının çaybasar hissəsində yerləşir. Bu yerdə ilk məscid 13-cü əsrdə tikilib, lakin hazırkı struktur 1907-ci ilə təsadüf edir. Eləcə də, Cənnə icmasının mərkəzi olan bu yer Afrikanın ən məşhur memarlıq abidələrindən biridir. Cənnənin qədim şəhər hissəsi ilə yanaşı bu tikili 1988-ci ildə YUNESKO tərəfindən Dünya irsi siyahısına əlavə olunub.

Cənnə Böyük məscidi
ərəb. الجامع الكبير في جينيه‎‎
13°54′19″ şm. e. 4°33′20″ q. u.
Ölkə Mali Mali
Şəhər Cənnə
Tikilmə tarixi 1906-1909
Üslubu Sudan-Sahel memarlığı
Hündürlüyü 16 m
Minarələri 3 (hündürlük: 50 m)
Vəziyyəti stabil
Rəsmi sayt greatmosqueofdjenne.com
Rəsmi adı: Old Towns of Djenné
TipiMədəni
Kriteriyaiii,iv
Təyin edilib1988
İstinad nöm.116
DövlətMali
RegionAfrika
Cənnə Böyük məscidi
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarix

Birinci məscid

 
Fransız poçt kartoçkasında görünən orijinal məscidin qalıqları (təxminən 1900-cü illər)

Cənnədə birinci məscidin tikilməsinin dəqiq tarixi məlum deyil, ancaq tarix kimi 1200-cü ilin əvvəlləri və 1330-cu illərin sonu göstərilir. Məscidin mövcudluğunu bildirən ən qədim sənəd on yeddinci əsrin ortalarında mövcud olmuş ehtimal ki, şifahi ənənələrdən ilk tarixi məlumatı verən Abd əl-Sadinin Tarix əl-Sudan[en] gündəliyidir. Bu gündəlikdə Sultan Kunburunun müsəlman olması və öz sarayını sökdürərək, yerində məscid inşa etdirməsi göstərilir. O, yaxınlıqda məscidin şərq tərəfində özü üçün başqa bir saray tikdirir. Sonrakı Sultan ətrafda divarlar tikdirdiyi müddətdə onun ən yaxın varisi məscidin qalalarını tikdirmişdir.

Böyük məscid haqqında fransız tədqiqatçısı Rene Kale[en]nin 1828-ci ildə Cənnəyə səfər etməsinə qədər digər yazılı informasiya yoxdur. Rene Kale qeyd edirdi:

  Cənnədə iki böyük, ancaq hündür olmayan qalaların yaxınlığında üstündən keçilə bilən yer üzərində tikilmiş məscid var; bu yöndəmsiz bir tərzdə tikilib, buna baxmayaraq çox böyükdür. Bura minlərlə qaranquşun yuvalarını tikdiyi tərk edilmiş yerdir. Ümumi olan kiçik xarici meydançada ibadət edən şəxsin kənar durmasına səbəb olan çox xoşagəlməz qoxu var. Mən tez-tez məscidin ətrafına gedirdim və həmişə qocalıq, korluq və digər xəstəliklərlə yanaşı dilənçiliyin azaldığını, yoxsulların sayını müşahidə edirdim.  

Seku Amadunun məscidi

Rene Kalenin səfərindən on il əvvəl, Fulani lideri Seku Amadu[en] müqəddəs müharibəyə başlayıb və şəhəri ələ keçirib. Seku Amadu görünür mövcud olan məscdi bəyənmədi və qəza vəziyyətində olan məscidin məhv olmasına imkan yaratdı. Bu Kalenin gördüyü tikili ola bilərdi. Seku Amadu həmçinin bütün qonşuluqda olan məscidləri bağlatdırdı. 1834 və 1836-cı illər arasında Seku Amadu keçmiş sarayının yerində mövcud olan məscidin şərqində yeni məscid tikdirdi. Yeni məscid heç bir qala və ya ornamentləri olmayan alçaq, geniş tikili idi.

 
Cənub-qərbdə görünən Seku Amadunun məscidi, Feliks Duboisin "Sirli Timbuktu kitabından", 1895.

Lui Arşinarın başçılığı ilə fransız orduları 1893-cü ilin aprelində Cənnəni tutdu. Bir müddət sonra, fransız jurnalist Feliks Dubois şəhərə səyahət etdi və ilkin məscidin qalıqlarını təsvir etdi. Onun səfəri zamanında dağıdılmış məscidin daxili hissəsi qəbiristanlıq kimi istifadə olunmuşdur. Özünün 1897-ci ildəki Sirli Timbuktu kitabında (fr. Tombouctou la Mystérieuse) Dubois tərk edilməzdən əvvəl məscidin necə göründüyünü təsəvvür etdiyi kimi plan və çertyojunu çəkmişdi.

Hazırkı məscid

1906-cı ildə Fransız administrasiyası şəhərdə orijinal məscidin bərpasının və eyni zamanda Seku Amadunun məscidinin yerində tikiləcək məktəbin təşkilini həyata keçirib. Bərpa işləri bənnaların birliyi və Cənnənin başçısı İsmail Traorenin rəhbərliyi altında məcburi əl əməyindən istifadə edilərək 1907-ci ildə tamamlandı. Həmin vaxta çəkilmiş şəkillərdən , orijinal məscidin müşayiət olunan xarici divarlarının ən azı bir neçə vəziyyəti gözə görünürdü, ancaq əvvəlki quruluşda dam örtüyünü saxlayan köməkçi sütunların olduğu aydın deyil. Yəqin demək olar ki, yeni bərpa olunmuş məsciddə qiblə divarlarında əvvəllər mövcud olmayan üç böyük qalanın simmetrik təşkili idi. Yeni tikilmiş məscidə Fransız təsirinə nə dərəcədə məruz qaldığı barədə müzakirələr olub.

 
 
Bazarın arxasında görünən hazırkı məscid

Dubois 1910-cu ildə Cənnəyə yenidən səfər edərkən, yeni tikilmiş tikilini görüb sarsıldı. O inanırdı ki, fransız müstəmləkə administrasiyası dizayna görə məsuliyyət daşıyır və yazırdı ki, bu bədrəftar adam və kilsə orqanı arasında xaç kimi görünürdü. O, fikirləşdi ki, binanın hazırlanmış konusları Allaha həsr olunmuş məbədin barokkosunu xatırladır. Bunun əksinə olaraq, Jan-Lui Burjua iddia edirdi ki, Fransanın daxili tağlar üçün güman ki başqa təsiri az idi və layihə əsasən Afrika üslubunda idi.

Şərq divarının qarşısındakı terrasa iki türbə daxildir. Cənubda yerləşən daha böyük türbədə 18–ci əsrin ən məşhur imamı Almany İsmalanın qalıqları toplanmışdır. Fransız müstəmləkə dövrünün əvvəllərində məscidin şərq tərəfində yerləşən nohur indi hər həftə bazar üçün istifadə olunan açıq sahə yaratmaq üçün torpaqla doldurulmuşdur.

Elektrik xətləri və su kəməri Malidəki bir çox məscidlərə əlavə olunub. Bəzi hallarda məscidin orijinal səthi tarixi görünüşünün məhv olamsı və bəzi hallarda binanın strukturunun bütövlüyünə xələl gəlməsinə görə kirəmitlə örtülüb. Böyük məscid səsucaldan sistemi ilə təhciz olunduğu zaman Cənnənin vətəndaşları tikilinin tarixi bütövlüyünün lehinə müasirləşməyə müqavimət göstəriblər. Bir çox tarixi mühafizəçilər cənmiyyətin məscidin qorunub saxlanmasına göstərdiyi səyləri yüksək qiymətləndiriblər və tikiliyə bu cəhətdən maraq 1990-cı illərdə artıb.

1996-cı ildə Vogue qəzeti məscidin içərisində geyim çəkilişini həyata keçirib. Zəif-geyinmiş qadınların moda şəkilləri yerli əhalinin narazılığına səbəb olur və nəticədə qeyri–müsəlmanların o vaxtdan bəri məscidə girişi qadağan olunub. Məsciddən kadrlar 2005-ci ildə ekranlaşdırılmış Saxara filmində yer alıb.

Layihə

Böyük məscidin divarları bişmiş kərpic , qum və torpaq əsaslı əhəng məhlulundan hazırlanıb və tikiliyə hamar, qabarıq görkəm verən suvaqla örtülüb. Tikilinin divarları yer səthindən təxminən 60 sm toron adlanan ronier palması[en]nın çubuqları ilə bağlanıb. Toron həmçinin illik təmir işləri üçün taxtabəndlərin hazırlamasında istifadə edilir. Keramik yarı borular da divarları birbaşa yağış sularından qorumaq üçün dam xəttindən uzaldılıb.

Məscid bazar səviyyəsindən 3 metr yuxarıda təxminən 75X75 metr ölçülərində platforma üzərində tikilib. Platforma Bani çayında baş vermiş daşqınların məscidə ziyan vurmasının qarşısını alır. Məscidin hər biri qala bürcləri ilə bəzədilmiş altı sıra pilləkən girişi var. Əsas giriş məscidin şimal tərəfindədir. Böyük məscidin xarici divarları bir-birinə eynilə düzbucaqlı deyil, nəzərəçarpan trapesiyaşəkilli xarici xətlərə malikdir.

Böyük məscidin ibadət divarı və ya qibləsi şərq istiqamətində Məkkə tərəfədir və şəhərin bazarına açılır. Qiblə əsas divardan çöldə üç böyük qutuya oxşayan qalalar və ya tağşəkilli minarələr vasitəsilə saxlanılır. Mərkəzi qala təqribən 16 metr hündürlüyündədir. Hər bir minarənin zirvəsi qala bürcləri və ya şpillərlə konusşəkilli dəvəquşu yumurtası formasında tamamlanır. Şərqi divar təxminən 3 metr qalınlığındadır və hər birinin başında qala bürcləri olan dayaq divarlarına oxşayan on səkkiz pilyastr[en] ilə xarici görünüşü möhkəmləndirilib. Guşələr qala bürcləri ilə örtülmüş və toronlarla bəzədilmiş dördkünc formalı dayaq divarları şəklində formalaşıb.

İbadət zalı təxminən 26-dan 50 mertədək ölçüdədir və qiblə divarının arxasında məscidin şərq hissəsini tutur. Bu layihə ibadət zalının interyerini əhatə edən və görmə sahəsini ciddi şəkildə aşağı salan doxsan iri düzbucaq şəkilli sütunlarla meşə yaradır. Şimal və cənub divardakı kiçik, qeyri-müntəzəm-yerləşən pəncərələr zalın daxilinin təbii işıqlığını artırmağa imkan verir. Döşəməsi qum-torpaq qarışığından ibarətdir.

 
Ronier palmasının yerləşmiş dəstə çubuqları Böyük məscidin divarlarında salınan bəzək üçün istifadə olunur və illik təmir işləri üçün tikintidə işlədilir.

İbadət zalı içərisində qiblə divarında üç qalanın hər biri taxça və ya mehraba malikdir. İman gətirən dindarlar böyük mərkəzi qalada mehrab üzərində namazlarını qılırlar. Mərkəzi mehrabın tavanındakı dar giriş qalada dam səviyyəsindən yuxarıda yerləşən kiçik otaqla əlaqələndirilir. Keçmiş dövrlərdə carçı şəhərdə insanlara imamın sözərini təkrar etdirərdi. Mərkəzi qalada mehrabın sağ tərəfində imamın Cümə xütbəsini verdiyi yer minbər yerləşir.

Qiblə divarındakı qalanın damı ilə ibadət zalını birləşdirən pilləkəni yoxdur. İki kvadrat qalaların əvəzinə dam örtüyünü mənzilə aparan pilləkənlər var. Pilləkənlərin bir sırası ibadət zalının cənub-qərb küncündə yerləşir, digər bir sırası isə yalnız məscidin xaricindən görüləbilən şimal tərəfdə əsas giriş yaxınlığında yerləşir. Damdakı kiçik nəfəsliklərdə dəyişdirilə bilən tərsinə çevrilmiş soba camlar yerləşir. Bunlar isti havanın binanı tərk etməsinə və binanın içərisinin havasının dəyişməsinə imkan yaradır.

İbadət zalının qərbində yerləşən və ölçüləri 20 m x 46 m olan daxili həyət üç tərəfdən qalereya ilə əhatə olunmuşdur. Qalereyanın divarları qarşısındakı həyətdə tağvari aralar növbələnir. Qərb qalereyası qadınlar tərəfindən istifadə üçün nəzərdə tutulub.

Buna baxmayaraq məscidi qoruyub saxlamaq üçün 1907-ci ildə fasadın tikintisindən bəri yalnız dizayn üçün kiçik dəyişikliklər hazırlanıb. Məsciddə həmçinin künc dayaq-divarlar üzərində heç bir şey olmamasına baxmayaraq, çox az toronlar var idi. Dərc edilmiş fotoşəkillərdən görünür ki, 1990-cı illərin əvvəllərində iki əlavə toron sırası divarlara əlavə olunub.

Mədəni əhəmiyyəti

 
Şimal divarları tərəfdə yerləşən əsas giriş

Cənnənin bütün icması unikal illik festival vasitəsilə məscidin qoruyub saxlanılmasında fəal rol oynayır. Bunlara ərzaq təminatı və musiqi tədbirləri daxildir, ancaq ötən illər ərzində məscidə dəymiş ziyanın aradan qaldırılması da məqsəd kimi ortaya qoyulur (buna ən çox illik yağıntıların səbəb olduğu eroziya və temperatur və nəmliyin dəyişməsinin səbəb olduğu çatlar aiddir) . Günlər festivala gətirib çıxarır, suvaq çalalarda hazırlanır. Bu işlər bir neçə gün vaxt tələb edir, ancaq daimi olaraq qarışığı qatışdırmaq lazımdır və bu məsələ adətən cavan oğlanların üzərinə düşür. Kişilər məscidin üzərində qurulmuş taxtabənd və palma ağacından hazırlanmış pilləkənlərə dırmaşır və məscidin divarlarının üzünə suvaq yaxırlar.

Kişilərin digər bir qrupu işçi kimi quyulardan suvaq qarışığını daşıyırlar. Məscidə kimin birinci suvağı çatdıracağını görmək üçün festivalın başlanğıcında yarış təşkil olunur. Qadınlar və qızlar fevtival zamanı məsciddəki işçilərə və festivaldan əvvəl isə suvaq quyularına su daşıyırlar. Cənnənin bənna ittifaqının üzvləri işə rəhbərlik edirlər. Festivalda artıq çox iştirak etmiş yaşlı üzvlər isə bazar meydanında yerləşən şərəf kürsüsündə oturub gedişatı izləyirlər.

1930-cu ildə Cənnə məscidinin oxşarı Fransanın cənubunda Frejyus şəhərində tikilib. Məscidin başqa bir oxşarı Missiri məscidi sementdən tikilib və orijinal rəngləri təqlid etmək üçün qırmızı oxra ilə boyanıb. Oxşar məscid qış zamanı bölgəyə yerləşdirilən Fransız ordusunda Qərbi Afrika müstəmləkə ordusu kimi fəaliyyət göstərən Seneqallı atıcılar[en]a məscid kimi xidmət etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.

 
Fransanın Frejyus kommunasında məscidin 1930-cu ildəki oxşarı

Orijinal məscid Cənnə mədrəsələrinə Quran öyrənmək üçün gələn minlərlə tələbə ilə orta əsrlər zamanı Afrikada ən mühüm islam tədris mərkəzlərindən biri kimi sədrlik edirdi. Böyük məscidin də daxil olduğu Cənnənin tarixi ərazisi 1988-ci ildə YUNESKO tərəfindən Ümumdünya irsi siyahısına salınıb. Çoxlu məscidlər var ki, onun hazırkı təcəssümündən daha qədimdir. Böyük məscid həm Cənnə şəhərinin , həm də Mali xalqının ən məşhur simvolu kimi qalmaqdadır.

2006-cı ilin 20 yanvarında məscidin damına insanların müdaxiləsi şəhərdə kütləvi iğtişaşlara səbəb olub. Komanda Mədəniyyət üzrə Ağa Xan Konserni tərəfindən maliyyələşdirilən bərpa layihəsi çərçivəsində dam örtüyünə baxış keçirirdi. Kişilər daş-qalaq olunmadan uzaqlaşmaq üçün cəld həmin yerdən uzaqlaşdılar. Məsciddə İraq müharibəsi zamanı ABŞ Səfirliyi tərəfindən təqdim olunmuş ventilyasiya sərinkeşləri camaat tərəfindən dağıdıldı və sonra şəhərin içərisində hiddət baş verdi. Qəzəbli kütlənin mədəni missiyası talanlama oldu, beləki bələdiyyə rəisinin evi məhv edildi, imamın kiçik qardaşına məxsus avtomobili və imana məxsus üç avtomobil zədələndi. Yerli polis darmadağın edildiyinə görə Moptidən əlavə dəstək qüvvəsi göndərildi. Bir nəfər iğtişaşlar zamanı dünyasını dəyişib.

5 noyabr 2009 –cu ilin cümə axşamı qiblə divarlarının cənubundakı böyük qalanın yuxarı hissəsi 24 saat ərzində yağan 75 mm yağışdan sonra uçmuşdu. Mədəniyyət üzrə Ağa Xan Konserni qalanın bərpasını maliyyələşdirib.

İstinadlar

  1. ↑ Bourgeois, 1987
  2. Hanvik, 1999. səh. 18
  3. Hanvik, 1999. səh. 20
  4. Kale, 1830. səh. 460, Cild. 1
  5. Bourgeois, 1987. səh. 55
  6. Dubois, 1896. səh. 164
  7. Dubois, 1896. səh. 154
  8. Dubois, 1896. səh. 162
  9. Dubois, 1896. səh. 155
  10. Dubois, 1911. səh. 189; Duboisin Fransız dilindəki mətnindən sitat Bedaux, Diaby və Maas, 2003. səh. 16
  11. Bourgeois, 1987. səh. 58
  12. ↑ Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 112
  13. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 159
  14. 25 Simply Amazing Mosques – International Listings Blog
  15. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 111–117.Eyni müəllif tərəfindən ingilis dilində qısa şəkilli məqalə var: Maas, Pierre (1990), , Saudi Aramco World, Nov/Dec: 18–29, 2009-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2015-07-26.
  16. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 112; Figure 7.2 is a plan of the mosque.
  17. Bedaux, Diaby və Maas, 2003. səh. 170
  18. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 113, 117 Figs. 7.3 and 7.4
  19. Bourgeois, 1987. səh. 60
  20. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 114
  21. Maas, Mommersteeg, 1992. səh. 115
  22. Dubois, 1911. səh. 187, includes a picture of the new mosque as it looked in 1910; Bedaux, Diaby və Maas, 2003. səh. 16, reproduces Dubois's picture; Gardi, Maas və Mommersteeg, 1995. səh. 162, includes a photograph taken before 1914.
  23. Sanogo, Fané, 2008. səh. 44 Fig. 14 reproduces the 1911 Dubois picture and is available online.
  24. Bedaux, Diaby və Maas, 2003. səh. 56
  25. , Djenné Patrimoine, 2006, 2 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 March 2010
  26. DJENNE : Les travaux de la mosquée provoquent des émeutes, MaliWeb, 2006, İstifadə tarixi: 14 March 2010
  27. , Afribone, 2006, 22 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 14 March 2010
  28. Djenné : Une tour de la Mosquée s'effondre, Maliweb, 2009; Restoration works continue despite violent storms at the Great Mosque of Djenné, UNESCO World Heritage News Archive, 2009
  29. Aga Khan Trust for Culture leading reconstruction works in Djennè, Ismaili Mail, İstifadə tarixi: 21 February 2010

Ədəbiyyat

  • Bedaux, R.; Diaby, B.; Maas, P., eds. (2003), L'architecture de Djenné (Mali): la pérennité d'un Patrimonie Mondial (French), Leiden: Rijksmuseum, ISBN 90-5349-420-0.
  • Bourgeois, Jean-Louis (1987), "The history of the great mosques of Djenné", Africa Arts, UCLA James S. Coleman African Studies Center, 20 (3): 54–92, doi:10.2307/3336477, JSTOR 3336477.
  • Kale, Rene (1830), Travels through Central Africa to Timbuctoo; and across the Great Desert, to Morocco, performed in the years 1824–1828 (2 Volumes), London: Colburn & Bentley. Google Books: Volume 1, Volume 2.
  • Dubois, Feliks (1896), Timbuctoo: the mysterious, White, Diana (trans.), New York: Longmans.
  • Dubois, Félix (1911), Notre beau Niger (French), Paris: Flammarion.
  • Gardi, Bernard; Maas, Pierre; Mommersteeg, Geert (1995), Djenné, il y a cent ans (French), Amsterdam: Institute Royal des Tropiques, ISBN 90-6832-250-8. Reproduces postcards and photographs dating from the early years of the 20th century.
  • Hanvik, Con (1999), Timbuktu and the Songhay Empire: Al-Sadi's Tarikh al-Sudan down to 1613 and other contemporary documents, Leiden: Brill, ISBN 90-04-11207-3.
  • Maas, Pierre; Mommersteeg, Geert, eds. (1992), Djenné: chef-d'oeuvre architectural (French), Amsterdam: Institut Royal des Tropiques, ISBN 90-6832-228-1.
  • Sanogo, Klessigué; Fané, Yamoussa, eds. (2008), Plan de Conservation et de Gestion des " Villes anciennes de Djenné " – Mali, 2008–2012 (French), République du Mali: Ministère de la Culture du Mali/UNESCO.

Xarici keçidlər

  • Cənnə Böyük Məscidi  (ing.)
  • Malinin möhtəşəm palçıq məscidi  (ing.)
  • Malidə İslam Memarlığı

Avqust 12, 2021
cənnə, böyük, məscidi, grande, mosquée, djenné, ərəb, الجامع, الكبير, في, جينيه, sudan, sahel, memarlıq, üslubunun, böyük, nailiyyətlərindən, biri, çoxlu, memarların, təxəyülünün, məhsulu, olan, böyük, çiy, kərpic, tikilisidir, məscid, malinin, cənnə, şəhərind. Cenne Boyuk mescidi fr Grande mosquee de Djenne ereb الجامع الكبير في جينيه Sudan Sahel memarliq uslubunun en boyuk nailiyyetlerinden biri ve coxlu memarlarin texeyulunun mehsulu olan boyuk ciy kerpic tikilisidir Mescid Malinin Cenne seherinde Bani cayinin caybasar hissesinde yerlesir Bu yerde ilk mescid 13 cu esrde tikilib lakin hazirki struktur 1907 ci ile tesaduf edir Elece de Cenne icmasinin merkezi olan bu yer Afrikanin en meshur memarliq abidelerinden biridir Cennenin qedim seher hissesi ile yanasi bu tikili 1988 ci ilde YUNESKO terefinden Dunya irsi siyahisina elave olunub Cenne Boyuk mescidiereb الجامع الكبير في جينيه 13 54 19 sm e 4 33 20 q u Olke Mali MaliSeher CenneTikilme tarixi 1906 1909Uslubu Sudan Sahel memarligiHundurluyu 16 mMinareleri 3 hundurluk 50 m Veziyyeti stabilResmi sayt greatmosqueofdjenne comUNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Old Towns of DjenneTipiMedeniKriteriyaiii ivTeyin edilib1988Istinad nom 116DovletMaliRegionAfrikaCenne Boyuk mescidi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarix 1 1 Birinci mescid 1 2 Seku Amadunun mescidi 1 3 Hazirki mescid 2 Layihe 3 Medeni ehemiyyeti 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Xarici kecidlerTarix RedakteBirinci mescid Redakte Fransiz poct kartockasinda gorunen orijinal mescidin qaliqlari texminen 1900 cu iller Cennede birinci mescidin tikilmesinin deqiq tarixi melum deyil ancaq tarix kimi 1200 cu ilin evvelleri ve 1330 cu illerin sonu gosterilir 1 Mescidin movcudlugunu bildiren en qedim sened on yeddinci esrin ortalarinda movcud olmus ehtimal ki sifahi enenelerden ilk tarixi melumati veren Abd el Sadinin Tarix el Sudan en gundeliyidir Bu gundelikde Sultan Kunburunun muselman olmasi ve oz sarayini sokdurerek yerinde mescid insa etdirmesi gosterilir O yaxinliqda mescidin serq terefinde ozu ucun basqa bir saray tikdirir 2 Sonraki Sultan etrafda divarlar tikdirdiyi muddetde onun en yaxin varisi mescidin qalalarini tikdirmisdir 3 Boyuk mescid haqqinda fransiz tedqiqatcisi Rene Kale en nin 1828 ci ilde Cenneye sefer etmesine qeder diger yazili informasiya yoxdur Rene Kale qeyd edirdi Cennede iki boyuk ancaq hundur olmayan qalalarin yaxinliginda ustunden kecile bilen yer uzerinde tikilmis mescid var bu yondemsiz bir terzde tikilib buna baxmayaraq cox boyukdur Bura minlerle qaranqusun yuvalarini tikdiyi terk edilmis yerdir Umumi olan kicik xarici meydancada ibadet eden sexsin kenar durmasina sebeb olan cox xosagelmez qoxu var Men tez tez mescidin etrafina gedirdim ve hemise qocaliq korluq ve diger xesteliklerle yanasi dilenciliyin azaldigini yoxsullarin sayini musahide edirdim 4 Seku Amadunun mescidi Redakte Rene Kalenin seferinden on il evvel Fulani lideri Seku Amadu en muqeddes muharibeye baslayib ve seheri ele kecirib Seku Amadu gorunur movcud olan mescdi beyenmedi ve qeza veziyyetinde olan mescidin mehv olmasina imkan yaratdi Bu Kalenin gorduyu tikili ola bilerdi Seku Amadu hemcinin butun qonsuluqda olan mescidleri baglatdirdi 5 1834 ve 1836 ci iller arasinda Seku Amadu kecmis sarayinin yerinde movcud olan mescidin serqinde yeni mescid tikdirdi Yeni mescid hec bir qala ve ya ornamentleri olmayan alcaq genis tikili idi 6 Cenub qerbde gorunen Seku Amadunun mescidi Feliks Duboisin Sirli Timbuktu kitabindan 1895 Lui Arsinarin basciligi ile fransiz ordulari 1893 cu ilin aprelinde Cenneni tutdu Bir muddet sonra fransiz jurnalist Feliks Dubois sehere seyahet etdi ve ilkin mescidin qaliqlarini tesvir etdi 7 Onun seferi zamaninda dagidilmis mescidin daxili hissesi qebiristanliq kimi istifade olunmusdur 8 Ozunun 1897 ci ildeki Sirli Timbuktu kitabinda fr Tombouctou la Mysterieuse Dubois terk edilmezden evvel mescidin nece gorunduyunu tesevvur etdiyi kimi plan ve certyojunu cekmisdi 9 Hazirki mescid Redakte 1906 ci ilde Fransiz administrasiyasi seherde orijinal mescidin berpasinin ve eyni zamanda Seku Amadunun mescidinin yerinde tikilecek mektebin teskilini heyata kecirib Berpa isleri bennalarin birliyi ve Cennenin bascisi Ismail Traorenin rehberliyi altinda mecburi el emeyinden istifade edilerek 1907 ci ilde tamamlandi Hemin vaxta cekilmis sekillerden orijinal mescidin musayiet olunan xarici divarlarinin en azi bir nece veziyyeti goze gorunurdu ancaq evvelki qurulusda dam ortuyunu saxlayan komekci sutunlarin oldugu aydin deyil 1 Yeqin demek olar ki yeni berpa olunmus mescidde qible divarlarinda evveller movcud olmayan uc boyuk qalanin simmetrik teskili idi Yeni tikilmis mescide Fransiz tesirine ne derecede meruz qaldigi barede muzakireler olub 1 Bazarin arxasinda gorunen hazirki mescid Dubois 1910 cu ilde Cenneye yeniden sefer ederken yeni tikilmis tikilini gorub sarsildi O inanirdi ki fransiz mustemleke administrasiyasi dizayna gore mesuliyyet dasiyir ve yazirdi ki bu bedreftar adam ve kilse orqani arasinda xac kimi gorunurdu O fikirlesdi ki binanin hazirlanmis konuslari Allaha hesr olunmus mebedin barokkosunu xatirladir 10 Bunun eksine olaraq Jan Lui Burjua iddia edirdi ki Fransanin daxili taglar ucun guman ki basqa tesiri az idi ve layihe esasen Afrika uslubunda idi 11 Serq divarinin qarsisindaki terrasa iki turbe daxildir Cenubda yerlesen daha boyuk turbede 18 ci esrin en meshur imami Almany Ismalanin qaliqlari toplanmisdir 12 Fransiz mustemleke dovrunun evvellerinde mescidin serq terefinde yerlesen nohur indi her hefte bazar ucun istifade olunan aciq sahe yaratmaq ucun torpaqla doldurulmusdur 13 Elektrik xetleri ve su kemeri Malideki bir cox mescidlere elave olunub Bezi hallarda mescidin orijinal sethi tarixi gorunusunun mehv olamsi ve bezi hallarda binanin strukturunun butovluyune xelel gelmesine gore kiremitle ortulub Boyuk mescid sesucaldan sistemi ile tehciz olundugu zaman Cennenin vetendaslari tikilinin tarixi butovluyunun lehine muasirlesmeye muqavimet gosteribler Bir cox tarixi muhafizeciler cenmiyyetin mescidin qorunub saxlanmasina gosterdiyi seyleri yuksek qiymetlendiribler ve tikiliye bu cehetden maraq 1990 ci illerde artib 1996 ci ilde Vogue qezeti mescidin icerisinde geyim cekilisini heyata kecirib Zeif geyinmis qadinlarin moda sekilleri yerli ehalinin naraziligina sebeb olur ve neticede qeyri muselmanlarin o vaxtdan beri mescide girisi qadagan olunub 14 Mescidden kadrlar 2005 ci ilde ekranlasdirilmis Saxara filminde yer alib Layihe RedakteBoyuk mescidin divarlari bismis kerpic qum ve torpaq esasli eheng mehlulundan hazirlanib ve tikiliye hamar qabariq gorkem veren suvaqla ortulub Tikilinin divarlari yer sethinden texminen 60 sm toron adlanan ronier palmasi en nin cubuqlari ile baglanib Toron hemcinin illik temir isleri ucun taxtabendlerin hazirlamasinda istifade edilir Keramik yari borular da divarlari birbasa yagis sularindan qorumaq ucun dam xettinden uzaldilib 15 Mescid bazar seviyyesinden 3 metr yuxarida texminen 75X75 metr olculerinde platforma uzerinde tikilib Platforma Bani cayinda bas vermis dasqinlarin mescide ziyan vurmasinin qarsisini alir Mescidin her biri qala burcleri ile bezedilmis alti sira pilleken girisi var Esas giris mescidin simal terefindedir Boyuk mescidin xarici divarlari bir birine eynile duzbucaqli deyil nezerecarpan trapesiyasekilli xarici xetlere malikdir 16 17 Boyuk mescidin ibadet divari ve ya qiblesi serq istiqametinde Mekke terefedir ve seherin bazarina acilir Qible esas divardan colde uc boyuk qutuya oxsayan qalalar ve ya tagsekilli minareler vasitesile saxlanilir 18 Merkezi qala teqriben 16 metr hundurluyundedir Her bir minarenin zirvesi qala burcleri ve ya spillerle konussekilli devequsu yumurtasi formasinda tamamlanir 19 Serqi divar texminen 3 metr qalinligindadir ve her birinin basinda qala burcleri olan dayaq divarlarina oxsayan on sekkiz pilyastr en ile xarici gorunusu mohkemlendirilib Guseler qala burcleri ile ortulmus ve toronlarla bezedilmis dordkunc formali dayaq divarlari seklinde formalasib 12 Ibadet zali texminen 26 dan 50 mertedek olcudedir ve qible divarinin arxasinda mescidin serq hissesini tutur Bu layihe ibadet zalinin interyerini ehate eden ve gorme sahesini ciddi sekilde asagi salan doxsan iri duzbucaq sekilli sutunlarla mese yaradir Simal ve cenub divardaki kicik qeyri muntezem yerlesen pencereler zalin daxilinin tebii isiqligini artirmaga imkan verir Dosemesi qum torpaq qarisigindan ibaretdir 20 Ronier palmasinin yerlesmis deste cubuqlari Boyuk mescidin divarlarinda salinan bezek ucun istifade olunur ve illik temir isleri ucun tikintide isledilir Ibadet zali icerisinde qible divarinda uc qalanin her biri taxca ve ya mehraba malikdir Iman getiren dindarlar boyuk merkezi qalada mehrab uzerinde namazlarini qilirlar Merkezi mehrabin tavanindaki dar giris qalada dam seviyyesinden yuxarida yerlesen kicik otaqla elaqelendirilir Kecmis dovrlerde carci seherde insanlara imamin sozerini tekrar etdirerdi Merkezi qalada mehrabin sag terefinde imamin Cume xutbesini verdiyi yer minber yerlesir 12 Qible divarindaki qalanin dami ile ibadet zalini birlesdiren pillekeni yoxdur Iki kvadrat qalalarin evezine dam ortuyunu menzile aparan pillekenler var Pillekenlerin bir sirasi ibadet zalinin cenub qerb kuncunde yerlesir diger bir sirasi ise yalniz mescidin xaricinden gorulebilen simal terefde esas giris yaxinliginda yerlesir Damdaki kicik nefesliklerde deyisdirile bilen tersine cevrilmis soba camlar yerlesir Bunlar isti havanin binani terk etmesine ve binanin icerisinin havasinin deyismesine imkan yaradir Ibadet zalinin qerbinde yerlesen ve olculeri 20 m x 46 m olan daxili heyet uc terefden qalereya ile ehate olunmusdur Qalereyanin divarlari qarsisindaki heyetde tagvari aralar novbelenir Qerb qalereyasi qadinlar terefinden istifade ucun nezerde tutulub 21 Buna baxmayaraq mescidi qoruyub saxlamaq ucun 1907 ci ilde fasadin tikintisinden beri yalniz dizayn ucun kicik deyisiklikler hazirlanib Mescidde hemcinin kunc dayaq divarlar uzerinde hec bir sey olmamasina baxmayaraq cox az toronlar var idi 22 23 Derc edilmis fotosekillerden gorunur ki 1990 ci illerin evvellerinde iki elave toron sirasi divarlara elave olunub 24 Medeni ehemiyyeti Redakte Simal divarlari terefde yerlesen esas giris Cennenin butun icmasi unikal illik festival vasitesile mescidin qoruyub saxlanilmasinda feal rol oynayir Bunlara erzaq teminati ve musiqi tedbirleri daxildir ancaq oten iller erzinde mescide deymis ziyanin aradan qaldirilmasi da meqsed kimi ortaya qoyulur buna en cox illik yagintilarin sebeb oldugu eroziya ve temperatur ve nemliyin deyismesinin sebeb oldugu catlar aiddir Gunler festivala getirib cixarir suvaq calalarda hazirlanir Bu isler bir nece gun vaxt teleb edir ancaq daimi olaraq qarisigi qatisdirmaq lazimdir ve bu mesele adeten cavan oglanlarin uzerine dusur Kisiler mescidin uzerinde qurulmus taxtabend ve palma agacindan hazirlanmis pillekenlere dirmasir ve mescidin divarlarinin uzune suvaq yaxirlar Kisilerin diger bir qrupu isci kimi quyulardan suvaq qarisigini dasiyirlar Mescide kimin birinci suvagi catdiracagini gormek ucun festivalin baslangicinda yaris teskil olunur Qadinlar ve qizlar fevtival zamani mesciddeki iscilere ve festivaldan evvel ise suvaq quyularina su dasiyirlar Cennenin benna ittifaqinin uzvleri ise rehberlik edirler Festivalda artiq cox istirak etmis yasli uzvler ise bazar meydaninda yerlesen seref kursusunde oturub gedisati izleyirler 1930 cu ilde Cenne mescidinin oxsari Fransanin cenubunda Frejyus seherinde tikilib Mescidin basqa bir oxsari Missiri mescidi sementden tikilib ve orijinal rengleri teqlid etmek ucun qirmizi oxra ile boyanib Oxsar mescid qis zamani bolgeye yerlesdirilen Fransiz ordusunda Qerbi Afrika mustemleke ordusu kimi fealiyyet gosteren Seneqalli aticilar en a mescid kimi xidmet etmek ucun nezerde tutulmusdu Fransanin Frejyus kommunasinda mescidin 1930 cu ildeki oxsari Orijinal mescid Cenne medreselerine Quran oyrenmek ucun gelen minlerle telebe ile orta esrler zamani Afrikada en muhum islam tedris merkezlerinden biri kimi sedrlik edirdi Boyuk mescidin de daxil oldugu Cennenin tarixi erazisi 1988 ci ilde YUNESKO terefinden Umumdunya irsi siyahisina salinib Coxlu mescidler var ki onun hazirki tecessumunden daha qedimdir Boyuk mescid hem Cenne seherinin hem de Mali xalqinin en meshur simvolu kimi qalmaqdadir 2006 ci ilin 20 yanvarinda mescidin damina insanlarin mudaxilesi seherde kutlevi igtisaslara sebeb olub 25 26 Komanda Medeniyyet uzre Aga Xan Konserni terefinden maliyyelesdirilen berpa layihesi cercivesinde dam ortuyune baxis kecirirdi Kisiler das qalaq olunmadan uzaqlasmaq ucun celd hemin yerden uzaqlasdilar Mescidde Iraq muharibesi zamani ABS Sefirliyi terefinden teqdim olunmus ventilyasiya serinkesleri camaat terefinden dagidildi ve sonra seherin icerisinde hiddet bas verdi Qezebli kutlenin medeni missiyasi talanlama oldu beleki belediyye reisinin evi mehv edildi imamin kicik qardasina mexsus avtomobili ve imana mexsus uc avtomobil zedelendi Yerli polis darmadagin edildiyine gore Moptiden elave destek quvvesi gonderildi Bir nefer igtisaslar zamani dunyasini deyisib 27 5 noyabr 2009 cu ilin cume axsami qible divarlarinin cenubundaki boyuk qalanin yuxari hissesi 24 saat erzinde yagan 75 mm yagisdan sonra ucmusdu 28 Medeniyyet uzre Aga Xan Konserni qalanin berpasini maliyyelesdirib 29 Istinadlar Redakte 1 2 3 Bourgeois 1987 Hanvik 1999 seh 18 Hanvik 1999 seh 20 Kale 1830 seh 460 Cild 1 Bourgeois 1987 seh 55 Dubois 1896 seh 164 Dubois 1896 seh 154 Dubois 1896 seh 162 Dubois 1896 seh 155 Dubois 1911 seh 189 Duboisin Fransiz dilindeki metninden sitat Bedaux Diaby ve Maas 2003 seh 16 Bourgeois 1987 seh 58 1 2 3 Maas Mommersteeg 1992 seh 112 Maas Mommersteeg 1992 seh 159 25 Simply Amazing Mosques International Listings Blog Maas Mommersteeg 1992 seh 111 117 Eyni muellif terefinden ingilis dilinde qisa sekilli meqale var Maas Pierre 1990 Djenne Living Tradition Saudi Aramco World Nov Dec 18 29 2009 03 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 07 26 Maas Mommersteeg 1992 seh 112 Figure 7 2 is a plan of the mosque Bedaux Diaby ve Maas 2003 seh 170 Maas Mommersteeg 1992 seh 113 117 Figs 7 3 and 7 4 Bourgeois 1987 seh 60 Maas Mommersteeg 1992 seh 114 Maas Mommersteeg 1992 seh 115 Dubois 1911 seh 187 includes a picture of the new mosque as it looked in 1910 Bedaux Diaby ve Maas 2003 seh 16 reproduces Dubois s picture Gardi Maas ve Mommersteeg 1995 seh 162 includes a photograph taken before 1914 Sanogo Fane 2008 seh 44 Fig 14 reproduces the 1911 Dubois picture and is available online Bedaux Diaby ve Maas 2003 seh 56 Informations n 21 automne 2006 Graves incidents a Djenne le 20 septembre 2006 Djenne Patrimoine 2006 2 December 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 March 2010 DJENNE Les travaux de la mosquee provoquent des emeutes MaliWeb 2006 Istifade tarixi 14 March 2010 la renovation contestee de la mosquee de Djenne Un homme trouve la mort dans les emeutes Afribone 2006 22 July 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 March 2010 Djenne Une tour de la Mosquee s effondre Maliweb 2009 Restoration works continue despite violent storms at the Great Mosque of Djenne UNESCO World Heritage News Archive 2009 Aga Khan Trust for Culture leading reconstruction works in Djenne Ismaili Mail Istifade tarixi 21 February 2010Edebiyyat RedakteBedaux R Diaby B Maas P eds 2003 L architecture de Djenne Mali la perennite d un Patrimonie Mondial French Leiden Rijksmuseum ISBN 90 5349 420 0 Bourgeois Jean Louis 1987 The history of the great mosques of Djenne Africa Arts UCLA James S Coleman African Studies Center 20 3 54 92 doi 10 2307 3336477 JSTOR 3336477 Kale Rene 1830 Travels through Central Africa to Timbuctoo and across the Great Desert to Morocco performed in the years 1824 1828 2 Volumes London Colburn amp Bentley Google Books Volume 1 Volume 2 Dubois Feliks 1896 Timbuctoo the mysterious White Diana trans New York Longmans Dubois Felix 1911 Notre beau Niger French Paris Flammarion Gardi Bernard Maas Pierre Mommersteeg Geert 1995 Djenne il y a cent ans French Amsterdam Institute Royal des Tropiques ISBN 90 6832 250 8 Reproduces postcards and photographs dating from the early years of the 20th century Hanvik Con 1999 Timbuktu and the Songhay Empire Al Sadi s Tarikh al Sudan down to 1613 and other contemporary documents Leiden Brill ISBN 90 04 11207 3 Maas Pierre Mommersteeg Geert eds 1992 Djenne chef d oeuvre architectural French Amsterdam Institut Royal des Tropiques ISBN 90 6832 228 1 Sanogo Klessigue Fane Yamoussa eds 2008 Plan de Conservation et de Gestion des Villes anciennes de Djenne Mali 2008 2012 French Republique du Mali Ministere de la Culture du Mali UNESCO Xarici kecidler RedakteCenne Boyuk Mescidi ing Malinin mohtesem palciq mescidi ing Malide Islam MemarligiMenbe https az wikipedia org w index php title Cenne Boyuk mescidi amp oldid 6042384, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.