fbpx
Wikipedia

Krım

Krım, Krım yarımadası (ukr. Крим, rus. Крым) və ya Qırım, Qırım yarımadası (krımtat. Qırım, türk. Kırım, osm. قريم, Qırım) — Rusiya Federasiyası tərkibində yarımada. Yarımadada Krım Respublikası yerləşir. Yarımada Or bərzəxi vasitəsi ilə materikə birləşir.

Krım
rus. Крым
Krım yarımadasının Kosmosdan görünüşü
45°24′ şm. e. 34°00′ ş. u.
AkvatoriyasıQara dəniz,
Azov dənizi (Sivaş körfəzi)
Sahəsi26 860 km²
Ən yüksək nöqtəsi1545 m (Roman-Koş dağı) m
Ölkə Rusiya Rusiya
Krım Vikianbarda

Tarixi

Tarix boyu Krım müxtəlif xalqlar tərəfindən idarə edilmişdir. Kimmerlər bu yarımadanı e.ə. VII əsrdə məskun etdi, kimmerlərdən sonra skiflər Krımı aldı. Yerli kimmerlər bu səbəbdən dağlara köçürülüb təcridə uğradılar. Qədim yunanlara bu tavr tayfaları adı ilə məlum olublar və yarımada ta XX əsrin əvvələrinəcən həm inzibatlıqda, həm də ədəbiyyatda Tavrika və ya Tavrida kimi də tanınırdı.

E.ə. V əsrdə yunanlar burada ilk koloniyalarını saldılar. Sonralar burada ellini Bosporus dövləti əmələ gəldi. Dövlət Roma imperiyasının tabeliyində idi. Sonralar qotlar, hunlar, bulqarlar, xəzərlər, Kiyev Rusulular, Bizanslılar, qıpçaqlarmonqollar buranı bir-birinin ardınca işğal etmişdilər. Eramızın XIII əsrində Cenovalı və Venesiyalı tacirlər Krımda bir neçə sahilyanı ticarət şəhər və qəsəbələr salmışdılar.

1441-ci ildə Girəy nəslindən Hacı xan Krımda xanlıq qurdu. Lakin 1475-də xan Mengli Girəyin İstanbulda girov saxlanmasından sonra xanlıq Osmanlı imperiyasından asıllığa düşdü. 1783-də Rusiya Krımı istila edir və xanlığın mövcudluğuna son qoyur. Yüz minlərlə Krım tatarı yarımadanı tərk edib Türkiyəyə köçdü. Beləliklə, bu xalq Krımda etnik çoxluqdan etnik azlığa döndü.

İlk Sovet illərində Krım muxtariyyət əldə etdi. 1941-ci ildə Krım faşist hücumuna məruz qaldı və 1944-də işğalçılardan azad edildi. Muxtariyyət statusuna baxmayaraq, 1944-cü ildə yarımadanın demək olar ki, bütün Krım tatarı, həmçinin yunan, bolqar, türk, erməni, italyan, azərbaycanlı, çərkəz əhalisi hakimiyyət tərəfindən Orta Asiyaya sürgün edildi. 1945-də Krımın muxtariyyəti ləğv olundu.

19 fevral, 1954-cü ildə Nikita Xruşşovun təşəbbüsü ilə 27 min kvadrat kilometr ərazisi olan Krım vilayəti Rusiyanın tərkibindən çıxarılaraq Ukraynaya verilir. Xruşşovun Ukraynanın Rusiyaya birləşdirilməsinin (1654) 300 illiyi münasibətilə atdığı bu addım SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiya millətçilərinin kəskin etirazını doğurdu.

[1] [3] [4] [5] [6] [1] [3] [4] [5] [6] [1] 7] [8] Rusiyanın silahlı təcavüzünə görə.  Krım Muxtar Respublikası və Sevastopol "Rusiya tərəfindən müvəqqəti işğal edilmiş Ukrayna əraziləri" beynəlxalq hüquqi [9] statusuna malikdir.  Qanunsuz olaraq ilhaq edilmiş Krım ərazisində, Rus səlahiyyətlilər "Rusiya Federasiyasının subyektləri" adlanan "Krım Respublikası" və "federal əhəmiyyətli Sevastopol şəhəri" ni qurdular [10].  2014-2015-ci illərdə Krımın Rusiyanın bir hissəsi kimi tanınması və yarımadanın qeyri-qanuni işğalını leqallaşdırmaq cəhdləri üçün beynəlxalq sanksiyalar sistemi quruldu, bu səbəbdən Krım Ukraynadır. [11] [12] [13] [14] [ 15].

Geoloji quruluşu

Dağlıq Krım struktur-tektonik cəhətdən cənub hissəsi çökmüş və Qara dənizin suları ilə örtülmüş böyük və mürəkkəb antiklinal qalxmadır. Antiklinorinin nüvə hissəsində tərkibində yuxarı trias və alt yuranın qumlu təbəqələri olan intensiv qırışmış gilli şistlər Tavr lay dəstəsini yaradır. Antiklinorinin şimal qanadında nüvənin qırışıq strukturları üzərində bir-birinə uyğun olmayan yatımlı üst təbaşir, paleogen və neogen çöküntülərindən ibarət Şimali Krım monoklinalı aydın seçilir. Çöllük Krım ərazisinin səthi əsasən neogenin dəniz və dördüncü dövr kontinental çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Krım yarımadasının qərb hissəsində xırda qırışıqlarla mürəkkəbləşmiş tirəvari Tarxanqut qalxanı yerləşir.

Relyef

Krımın relyef xüsusiyyətləri onun geoloji quruluşu ilə əlaqədar olub, mürəkkəb inkişaf tarixi ilə müəyyənləşdirilir.

Dağlıq Krım

Krım dağları Yayla adlanan əsas silsilədən və ondan şimalda yerləşən, Dağlıq Krımın qərb və orta hissələrində aydın seçilən iki Ön kuest tirədən ibarətdir. Yaylanın ən yüksək zirvəsi Babuqanyaylavari Roman-Koş dağıdır (1545 m). Yaylaya səciyyəvi landşaft xüsusiyyəti verən karst relyef formalarıdır. Yaylada karst tam seçilir və Aralıq dənizi tipinin çılpaq karstları üçün klassik nümunədir. Bir çox yerlərdə əhəngdaşları torpaq örtüyündən tamamilə məhrum olmuş və kar çölü yaratmışdır.

Kerç yarımadası

Yarımadanın relyefi təpəlidir. Yüksək olmayan təpələr və çökəklərlə ayrılan ayrı-ayrı təpələr paleogen və neogen süxurlarından təşkil olunmuşdur. Nüvə hissəsində, yumşaq gillərin braxiantiklinallarından üzə çıxdığı sahələrdə antiklinal çökəklərin əmələ gəlməsi səciyyəvidir. Palçıq vulkanlarına da rast gəlinir.

Çöllük Krım

Bu, hamar, demək olar ki, ideal düzənlikdir. Tarxanqut yarımadasının relyefi bir neçə yastı qalxmaları olan dalğalı sahədir.

Əhalisi

  Əsas məqalə: Krım əhalisi

Sovet İttifaqının dağılışından sonra muxtariyyət bərpa olundu; vaxtilə sürgün edilən xalqlara qayıtmağa icazə verildi. Son 200 il ərzindəki kimi, bu günlər ruslar Krımda çoxluq təşkil edir. Qalan xalqlar – ukraynalılar, Krım tatarları, beloruslar, tatarlar, azərbaycanlılar, erməniləryəhudilərdir.

İstinadlar

  1. http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=230563&pno=4 "Qara dəniz və Azaq (Azov) dənizi adlanan böyük bir körfəz Qırım yarımadasını ihatə edir" Coğrafiya, III-cü hissə, Avropa, İvanov, Məlikov, Kamal, 1930, Azərnəşr (məktəblilər üçün dərslik)

Xarici keçidlər

  • “Этнография народов Крыма” – Этносы Крыма
  • Государственный комитет статистики Украины : Численность и состав населения Украины по итогам Всеукраинской переписи населения 2001 года 2009-04-27 at the Wayback Machine
  • Krım 2010-01-08 at the Wayback MachineBöyük Sovet Ensiklopediyasının məqaləsi  (rus.)

krım, yarımadası, Крим, Крым, qırım, qırım, yarımadası, krımtat, qırım, türk, kırım, قريم, qırım, rusiya, federasiyası, tərkibində, yarımada, yarımadada, respublikası, yerləşir, yarımada, bərzəxi, vasitəsi, ilə, materikə, birləşir, Крым, yarımadasının, kosmosd. Krim Krim yarimadasi ukr Krim rus Krym ve ya Qirim Qirim yarimadasi 1 krimtat Qirim turk Kirim osm قريم Qirim Rusiya Federasiyasi terkibinde yarimada Yarimadada Krim Respublikasi yerlesir Yarimada Or berzexi vasitesi ile materike birlesir Krim rus KrymKrim yarimadasinin Kosmosdan gorunusu45 24 sm e 34 00 s u AkvatoriyasiQara deniz Azov denizi Sivas korfezi Sahesi26 860 km En yuksek noqtesi1545 m Roman Kos dagi mOlke Rusiya RusiyaKrim Vikianbarda Mundericat 1 Tarixi 2 Geoloji qurulusu 3 Relyef 3 1 Dagliq Krim 3 2 Kerc yarimadasi 3 3 Colluk Krim 4 Ehalisi 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerTarixi RedakteTarix boyu Krim muxtelif xalqlar terefinden idare edilmisdir Kimmerler bu yarimadani e e VII esrde meskun etdi kimmerlerden sonra skifler Krimi aldi Yerli kimmerler bu sebebden daglara kocurulub tecride ugradilar Qedim yunanlara bu tavr tayfalari adi ile melum olublar ve yarimada ta XX esrin evvelerinecen hem inzibatliqda hem de edebiyyatda Tavrika ve ya Tavrida kimi de taninirdi E e V esrde yunanlar burada ilk koloniyalarini saldilar Sonralar burada ellini Bosporus dovleti emele geldi Dovlet Roma imperiyasinin tabeliyinde idi Sonralar qotlar hunlar bulqarlar xezerler Kiyev Rusulular Bizanslilar qipcaqlar ve monqollar burani bir birinin ardinca isgal etmisdiler Eramizin XIII esrinde Cenovali ve Venesiyali tacirler Krimda bir nece sahilyani ticaret seher ve qesebeler salmisdilar 1441 ci ilde Girey neslinden Haci xan Krimda xanliq qurdu Lakin 1475 de xan Mengli Gireyin Istanbulda girov saxlanmasindan sonra xanliq Osmanli imperiyasindan asilliga dusdu 1783 de Rusiya Krimi istila edir ve xanligin movcudluguna son qoyur Yuz minlerle Krim tatari yarimadani terk edib Turkiyeye kocdu Belelikle bu xalq Krimda etnik coxluqdan etnik azliga dondu Ilk Sovet illerinde Krim muxtariyyet elde etdi 1941 ci ilde Krim fasist hucumuna meruz qaldi ve 1944 de isgalcilardan azad edildi Muxtariyyet statusuna baxmayaraq 1944 cu ilde yarimadanin demek olar ki butun Krim tatari hemcinin yunan bolqar turk ermeni italyan azerbaycanli cerkez ehalisi hakimiyyet terefinden Orta Asiyaya surgun edildi 1945 de Krimin muxtariyyeti legv olundu 19 fevral 1954 cu ilde Nikita Xrussovun tesebbusu ile 27 min kvadrat kilometr erazisi olan Krim vilayeti Rusiyanin terkibinden cixarilaraq Ukraynaya verilir Xrussovun Ukraynanin Rusiyaya birlesdirilmesinin 1654 300 illiyi munasibetile atdigi bu addim SSRI nin dagilmasindan sonra Rusiya milletcilerinin keskin etirazini dogurdu 1 3 4 5 6 1 3 4 5 6 1 7 8 Rusiyanin silahli tecavuzune gore Krim Muxtar Respublikasi ve Sevastopol Rusiya terefinden muveqqeti isgal edilmis Ukrayna erazileri beynelxalq huquqi 9 statusuna malikdir Qanunsuz olaraq ilhaq edilmis Krim erazisinde Rus selahiyyetliler Rusiya Federasiyasinin subyektleri adlanan Krim Respublikasi ve federal ehemiyyetli Sevastopol seheri ni qurdular 10 2014 2015 ci illerde Krimin Rusiyanin bir hissesi kimi taninmasi ve yarimadanin qeyri qanuni isgalini leqallasdirmaq cehdleri ucun beynelxalq sanksiyalar sistemi quruldu bu sebebden Krim Ukraynadir 11 12 13 14 15 Geoloji qurulusu RedakteDagliq Krim struktur tektonik cehetden cenub hissesi cokmus ve Qara denizin sulari ile ortulmus boyuk ve murekkeb antiklinal qalxmadir Antiklinorinin nuve hissesinde terkibinde yuxari trias ve alt yuranin qumlu tebeqeleri olan intensiv qirismis gilli sistler Tavr lay destesini yaradir Antiklinorinin simal qanadinda nuvenin qirisiq strukturlari uzerinde bir birine uygun olmayan yatimli ust tebasir paleogen ve neogen cokuntulerinden ibaret Simali Krim monoklinali aydin secilir Colluk Krim erazisinin sethi esasen neogenin deniz ve dorduncu dovr kontinental cokuntulerinden teskil olunmusdur Krim yarimadasinin qerb hissesinde xirda qirisiqlarla murekkeblesmis tirevari Tarxanqut qalxani yerlesir Relyef RedakteKrimin relyef xususiyyetleri onun geoloji qurulusu ile elaqedar olub murekkeb inkisaf tarixi ile mueyyenlesdirilir Dagliq Krim Redakte Krim daglari Yayla adlanan esas silsileden ve ondan simalda yerlesen Dagliq Krimin qerb ve orta hisselerinde aydin secilen iki On kuest tireden ibaretdir Yaylanin en yuksek zirvesi Babuqanyaylavari Roman Kos dagidir 1545 m Yaylaya seciyyevi landsaft xususiyyeti veren karst relyef formalaridir Yaylada karst tam secilir ve Araliq denizi tipinin cilpaq karstlari ucun klassik numunedir Bir cox yerlerde ehengdaslari torpaq ortuyunden tamamile mehrum olmus ve kar colu yaratmisdir Kerc yarimadasi Redakte Yarimadanin relyefi tepelidir Yuksek olmayan tepeler ve cokeklerle ayrilan ayri ayri tepeler paleogen ve neogen suxurlarindan teskil olunmusdur Nuve hissesinde yumsaq gillerin braxiantiklinallarindan uze cixdigi sahelerde antiklinal cokeklerin emele gelmesi seciyyevidir Palciq vulkanlarina da rast gelinir Colluk Krim Redakte Bu hamar demek olar ki ideal duzenlikdir Tarxanqut yarimadasinin relyefi bir nece yasti qalxmalari olan dalgali sahedir Ehalisi Redakte Esas meqale Krim ehalisiSovet Ittifaqinin dagilisindan sonra muxtariyyet berpa olundu vaxtile surgun edilen xalqlara qayitmaga icaze verildi Son 200 il erzindeki kimi bu gunler ruslar Krimda coxluq teskil edir Qalan xalqlar ukraynalilar Krim tatarlari beloruslar tatarlar azerbaycanlilar ermeniler ve yehudilerdir Istinadlar Redakte http web2 anl az 81 read page php bibid 230563 amp pno 4 Qara deniz ve Azaq Azov denizi adlanan boyuk bir korfez Qirim yarimadasini ihate edir Cografiya III cu hisse Avropa Ivanov Melikov Kamal 1930 Azernesr mektebliler ucun derslik Xarici kecidler Redakte Etnografiya narodov Kryma Etnosy Kryma Gosudarstvennyj komitet statistiki Ukrainy Chislennost i sostav naseleniya Ukrainy po itogam Vseukrainskoj perepisi naseleniya 2001 goda Arxivlesdirilib 2009 04 27 at the Wayback Machine Krim Arxivlesdirilib 2010 01 08 at the Wayback Machine Boyuk Sovet Ensiklopediyasinin meqalesi rus Menbe https az wikipedia org w index php title Krim amp oldid 5974313, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.