Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Kiyev Rus dövləti, Kiyev knyazlığı və ya Qədim Rus — Qədim şərqi slavyanların 882-ci ildə knyaz Oleq Veşiy tərəfindən əsası qoyulmuş dövləti.
| Federasiya | |||
| Kiyev Rus dövləti | |||
|---|---|---|---|
| Рѹсь (Qədim Şərq Slavyancası) | |||
| |||
 Kiyev Rus çarlığı üst-üstə müasir Avropa sərhədlərində (asılı torpaqlarla) | |||
| | |||
| Paytaxt | Kiyev | ||
| Ən böyük şəhər | Veliki Novqorod | ||
| Dilləri | qədim rus dili | ||
| Rəsmi dilləri | Qədim Şərq slavyancası | ||
| Dövlət dini | Slavyan paqanizmi Reformist paqanizm Şərqi pravoslav kilsəsi Norveç paqanizmi | ||
| Valyuta | noqata | ||
| Ərazisi | 1,330,000 km2 | ||
| Əhalisi | 5,400,000 | ||
| İdarəetmə forması | Mütləq monarxiya | ||
| Böyük Kiyev knyazı | |||
| • 882-912 | Oleq Veşiy | ||
| • 980-1015 | I Vladimir | ||
| • 1019–1054 | Yaroslav Mudrı | ||
| • 1236–1240 | Mixail Vsevolodoviç | ||
| Tarixi | |||
| • 965-969 | Xəzərlərin istilası | ||
| • 988-ci illər | Kiyev Rusun xristianlaşdırılması | ||
| • erkən XI əsr | Qədim rus qanunnaməsi | ||
| • 1240 | Monqolların Kiyev Rus dövlətini işğal etməsi | ||
| Sələfi və xələfi | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Yaranması
Şərqi slavyanlar üç qola bölünür: ruslar, beloruslar və ukrainlər. Artıq VI–VIII əsrlərdə Şərq slavyanlarında əmlak bərabərsizliyi yaranda, ilk tayfa ittifaqları meydana çıxdı. Hələ VII əsrdə Dnepr çayı boyunda yaşayan Şərq slavyanları Xəzər xaqanlığından asılı idi və ona xərac ödəyirdi. IX əsrdə Şərq slavyanlarının erkən feodal dövləti olan Kiyev dövləti yarandı. Şərq slavyanlarının erkən feodal dövləti halında birləşməsinə onlarən arasında inkişaf etməkdə olan ticarət əlaqələri də çox kömək edirdi. Məsələn, şərq slavyanlarının torpaqlarını və vilayətlərini öz ətrafında birləşdirən Kiyev dövlətinin nəinki xarici, eləcə də daxili ticarətinin ən mühüm yolu varyaqlardan yunanlara gedən böyük yol idi. Kiyevlə Novqorodun birləşməsi ilə Kiyev dövlətinin yaranması başa çatdı. 862-ci ildə Oleqin başçılıq etdiyi drujinaların Novqoroddan Kiyevə yürüşü nəticəsində varyaqlardan yunanlara gedən yol boyu dövlətin bu iki mühüm mərkəzi birləşdirildi. Kiyev knyazı şərq slavyanlarının torpaqlarında dayaq məntəqələri yaratmağa, onlardan xərac toplamağa və yürüşlərdə onların iştirakını tələb etməyə başladı, lakin şərq slavyanlarının çoxu hələ Kiyevə bağlı deyildi. Kiyev dövləti isə Dneprdən, Lovatidən, Volxovdan keçən böyük su yolu boyunca şimaldan cənuba doğru nisbətən ensiz zolaq kimi uzanıb gedirdi.
Tarixi
XI əsrin axırları-XII əsrin əvvəllərində Kiyev dövləti geniş əraziyə malik olsa da, möhkəm əsaslı deyildi. Onun tərkibinə qatılmış tayfalar öz xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdılar. hökm sürdüyü ayrı-aryı bölgələr arasında iqtisadi əlaqələr olduqca zəif idi. Bununla yanaşı dövlətin əhəmiyyətli dərəcədə müdafiə sistemi yaradılmışdı. Belə bir şəraitdə XI–XIII əsrlərdə Kiyev dövləti üçün yeni xüsusiyyətlər meydana çıxdı. Ayrı-ayrı bölgələrdə-Novqorod, Polotsk, Smolensk, Suzdal və Rostov torpaqlarında feodal aristokratiyası inkişaf edir və güclənirdi. Bütün torpaqlar feodalların əlinə keçmişdi. Kəndlilərin əlindən bütün torpaqlar çıxdığına görə torpaqsızlaşaraq, feodallardan asılı vəziyyətə düşmüşdülər. Müxtəlif bölgələrdə çox böyük torpağa sahib olan knyazlar meydana gəlirdi. XI əsrdə Kiyev dövlətində də təsərrüfat natural xarakter daşıdığından ayrı-ayrı bölgələr arasında əlaqələr çox zəif idi. Kiyev dövlətində şəhərlərin meydana gəlməsi prosesi başlandı. Şəhərlər feodal torpağında salınırdı və feodalın hakimiyyəti altında olurdu. Şəhərlərdə sənətkarlıq və ticarət inkişaf edərək vilayətlərin iqtisadi və siyasi mərkəzlərinə çevrilirdilər. Şəhərlərin ətrafında olan torpaqlar boyarlara, feodallara və kilsəyə məxsus idi. Şəhərlərin ərazisi böyüdükcə, əhalisinin sayı artdıqca onlar mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəmirdilər. Yerlərdə olan iri feodallar da mərkəzi hakimiyyətin yox, öz knyazlarının ətrafında birləşirdilər. Bununla da Kiyevdən çox uzaqlarda yerləşən şəhərlərdə feodallar öz knyazlıqlarını yaradırdılar. Knyazlar öz hakimiyyətlərini qanuniləşdirmək üçün 1097-ci ildə Lübeçdə yığıncaq keçirdilər. Burada hər kəs öz votçinasını qorusun şüarı ilə dövlətin ayrı-ayrı müstəqil knyazlıqlara parçalanması rəsmiləşdirildi. Kiyev torpağında Rostov, Suzdal, , Vladimir, Smolensk, , , Tmutarakan knyazlıqları, Novqorod və Pskov feodal respublikaları meydana gəldi. Kiyev dövlətinin feodallıqlara parçalanması feodallar arasında olan narazılığı və ədavəti daha da dərinləşdirdi, knyazlıqlar daha kiçik hissələrə — udellərə bölündü, ölkənin müdafiə qabiliyyəti daha da zəiflədi, siyasi cəhətdən zəifləyən rus torpağının iqtisadi vəziyyətində də geriləmə baş verdi. Mərkəzi hakimiyyəti tanımaqdan imtina edən və əlaqələri açıdan-açığa kəsən ilk knyazlıqlarlan biri Novqorod torpağı idi. Kiyev dövlətində feodallıqlara parçalanma nəticəsində ölkə başını üsütünü almış yeni təhlükədən xilas ola bilmədi. Monqolların 1237–1240-cı illərdəki yürüşləri nəticəsində knyazlıqlar işğal edildi. Bu ərazilər Qızıl Ordadan vassal asılılığına salındı. Onlar Qızıl Orduya xərac ödəməli oldular. Vassal asılılığı dövründə knyazlar arasında narazılıq artmışdı. Böyük knyaz titulu almaq uğrunda gedən mübarizə vuruşmalarla nəticələnirdi. Bunun nəticəsində şəhərlər dağılır, sənətkarlıq, ticarət zəifləyirdi. Bir çox sənət sahələri sıradan çıxırdı. Çox vaxt yaxşı sənətkarları Qızıl Ordaya aparırdılar. Kənd təsərrüfatında da geriləmə baş vermişdi. Bütün bunlar rus torpaqlarının vahid dövlət halında birləşməsini ləngidirdi. Nəticədə Kiyev Rus dövləti 1242-ci ildə süqut etmişdir.
Xristianlığın qəbulu
Artıq bütpərəstlik dini təşəkkül tapmaqda olan feodal sinfinin tələblərini ödəmirdi. Çox götür-qoydan sonra Vladimir xristianlığı rəsmi dövlət dini kimi qəbul etdi. Bu hadisə 988-ci ildə baş verdi. xrisitan dinini heç də asanlıqla qəbul etmədilər. Yeni din zor gücünə yayılırdı. Kiyevlilərin bütlərini yıxır, doğrayır və yandırırdılar. Xristianlığı qəbul etməkdən boyun qaçıranları əmlaklarının müsadirə ediləcəyi və öldürüləcəyi ilə hədələyir, qorxu hesabına xaç suyuna çəkmək üçün çaya qovurdular. Xristianlığın qəbulu ilə Kiyev dövlətində yazı və savad artdı, başqa xristian ölkələri ilə yaxınlaşma baş verdi. Eyni zamanda xristian kilsəsi feodal qaydalarını müqəddəsləşdirir, özü iri feodala çevrilir, cəmiyyətin qullara və ağalara, yoxsullara və varlılara bölünməsinin əbədiliyini təbliğ edir, dinc olmağa və hakimiyyətə itaət etməyə çağırır, knyaz hakimiyyətini ilahiləşdirirdi. Məhz buna görə xristianlıq şəhərlərdə feodal əyanlar arasında daha tez yayılırdı. Bütpərəstliyin qalıqları xalq arasında hələ uzun müddət qalmaqda idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
 | Rusiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Ukrayna ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Kiyev Rus dovleti Kiyev knyazligi ve ya Qedim Rus Qedim serqi slavyanlarin 882 ci ilde knyaz Oleq Vesiy terefinden esasi qoyulmus dovleti FederasiyaKiyev Rus dovletiRѹs Qedim Serq Slavyancasi BayraqKiyev Rus carligi ust uste muasir Avropa serhedlerinde asili torpaqlarla 882 1240Paytaxt KiyevEn boyuk seher Veliki NovqorodDilleri qedim rus diliResmi dilleri Qedim Serq slavyancasiDovlet dini Slavyan paqanizmi Reformist paqanizm Serqi pravoslav kilsesi Norvec paqanizmiValyuta noqataErazisi 1 330 000 km2Ehalisi 5 400 000Idareetme formasi Mutleq monarxiyaBoyuk Kiyev knyazi 882 912 Oleq Vesiy 980 1015 I Vladimir 1019 1054 Yaroslav Mudri 1236 1240 Mixail VsevolodovicTarixi 965 969 Xezerlerin istilasi 988 ci iller Kiyev Rusun xristianlasdirilmasi erken XI esr Qedim rus qanunnamesi 1240 Monqollarin Kiyev Rus dovletini isgal etmesiSelefi ve xelefiKiyev knyazligi Novqorod respublikasi Cerniqov knyazligi Boyuk Vladimir Knyazligi Vikianbarda elaqeli mediafayllarYaranmasiSerqi slavyanlar uc qola bolunur ruslar beloruslar ve ukrainler Artiq VI VIII esrlerde Serq slavyanlarinda emlak berabersizliyi yaranda ilk tayfa ittifaqlari meydana cixdi Hele VII esrde Dnepr cayi boyunda yasayan Serq slavyanlari Xezer xaqanligindan asili idi ve ona xerac odeyirdi IX esrde Serq slavyanlarinin erken feodal dovleti olan Kiyev dovleti yarandi Serq slavyanlarinin erken feodal dovleti halinda birlesmesine onlaren arasinda inkisaf etmekde olan ticaret elaqeleri de cox komek edirdi Meselen serq slavyanlarinin torpaqlarini ve vilayetlerini oz etrafinda birlesdiren Kiyev dovletinin neinki xarici elece de daxili ticaretinin en muhum yolu varyaqlardan yunanlara geden boyuk yol idi Kiyevle Novqorodun birlesmesi ile Kiyev dovletinin yaranmasi basa catdi 862 ci ilde Oleqin basciliq etdiyi drujinalarin Novqoroddan Kiyeve yurusu neticesinde varyaqlardan yunanlara geden yol boyu dovletin bu iki muhum merkezi birlesdirildi Kiyev knyazi serq slavyanlarinin torpaqlarinda dayaq menteqeleri yaratmaga onlardan xerac toplamaga ve yuruslerde onlarin istirakini teleb etmeye basladi lakin serq slavyanlarinin coxu hele Kiyeve bagli deyildi Kiyev dovleti ise Dneprden Lovatiden Volxovdan kecen boyuk su yolu boyunca simaldan cenuba dogru nisbeten ensiz zolaq kimi uzanib gedirdi TarixiXI esrin axirlari XII esrin evvellerinde Kiyev dovleti genis eraziye malik olsa da mohkem esasli deyildi Onun terkibine qatilmis tayfalar oz xususiyyetlerini qoruyub saxlamisdilar hokm surduyu ayri aryi bolgeler arasinda iqtisadi elaqeler olduqca zeif idi Bununla yanasi dovletin ehemiyyetli derecede mudafie sistemi yaradilmisdi Bele bir seraitde XI XIII esrlerde Kiyev dovleti ucun yeni xususiyyetler meydana cixdi Ayri ayri bolgelerde Novqorod Polotsk Smolensk Suzdal ve Rostov torpaqlarinda feodal aristokratiyasi inkisaf edir ve guclenirdi Butun torpaqlar feodallarin eline kecmisdi Kendlilerin elinden butun torpaqlar cixdigina gore torpaqsizlasaraq feodallardan asili veziyyete dusmusduler Muxtelif bolgelerde cox boyuk torpaga sahib olan knyazlar meydana gelirdi XI esrde Kiyev dovletinde de teserrufat natural xarakter dasidigindan ayri ayri bolgeler arasinda elaqeler cox zeif idi Kiyev dovletinde seherlerin meydana gelmesi prosesi baslandi Seherler feodal torpaginda salinirdi ve feodalin hakimiyyeti altinda olurdu Seherlerde senetkarliq ve ticaret inkisaf ederek vilayetlerin iqtisadi ve siyasi merkezlerine cevrilirdiler Seherlerin etrafinda olan torpaqlar boyarlara feodallara ve kilseye mexsus idi Seherlerin erazisi boyudukce ehalisinin sayi artdiqca onlar merkezi hakimiyyete tabe olmaq istemirdiler Yerlerde olan iri feodallar da merkezi hakimiyyetin yox oz knyazlarinin etrafinda birlesirdiler Bununla da Kiyevden cox uzaqlarda yerlesen seherlerde feodallar oz knyazliqlarini yaradirdilar Knyazlar oz hakimiyyetlerini qanunilesdirmek ucun 1097 ci ilde Lubecde yigincaq kecirdiler Burada her kes oz votcinasini qorusun suari ile dovletin ayri ayri musteqil knyazliqlara parcalanmasi resmilesdirildi Kiyev torpaginda Rostov Suzdal Vladimir Smolensk Tmutarakan knyazliqlari Novqorod ve Pskov feodal respublikalari meydana geldi Kiyev dovletinin feodalliqlara parcalanmasi feodallar arasinda olan naraziligi ve edaveti daha da derinlesdirdi knyazliqlar daha kicik hisselere udellere bolundu olkenin mudafie qabiliyyeti daha da zeifledi siyasi cehetden zeifleyen rus torpaginin iqtisadi veziyyetinde de gerileme bas verdi Merkezi hakimiyyeti tanimaqdan imtina eden ve elaqeleri acidan aciga kesen ilk knyazliqlarlan biri Novqorod torpagi idi Kiyev dovletinde feodalliqlara parcalanma neticesinde olke basini usutunu almis yeni tehlukeden xilas ola bilmedi Monqollarin 1237 1240 ci illerdeki yurusleri neticesinde knyazliqlar isgal edildi Bu eraziler Qizil Ordadan vassal asililigina salindi Onlar Qizil Orduya xerac odemeli oldular Vassal asililigi dovrunde knyazlar arasinda naraziliq artmisdi Boyuk knyaz titulu almaq ugrunda geden mubarize vurusmalarla neticelenirdi Bunun neticesinde seherler dagilir senetkarliq ticaret zeifleyirdi Bir cox senet saheleri siradan cixirdi Cox vaxt yaxsi senetkarlari Qizil Ordaya aparirdilar Kend teserrufatinda da gerileme bas vermisdi Butun bunlar rus torpaqlarinin vahid dovlet halinda birlesmesini lengidirdi Neticede Kiyev Rus dovleti 1242 ci ilde suqut etmisdir Xristianligin qebuluArtiq butperestlik dini tesekkul tapmaqda olan feodal sinfinin teleblerini odemirdi Cox gotur qoydan sonra Vladimir xristianligi resmi dovlet dini kimi qebul etdi Bu hadise 988 ci ilde bas verdi xrisitan dinini hec de asanliqla qebul etmediler Yeni din zor gucune yayilirdi Kiyevlilerin butlerini yixir dograyir ve yandirirdilar Xristianligi qebul etmekden boyun qaciranlari emlaklarinin musadire edileceyi ve olduruleceyi ile hedeleyir qorxu hesabina xac suyuna cekmek ucun caya qovurdular Xristianligin qebulu ile Kiyev dovletinde yazi ve savad artdi basqa xristian olkeleri ile yaxinlasma bas verdi Eyni zamanda xristian kilsesi feodal qaydalarini muqeddeslesdirir ozu iri feodala cevrilir cemiyyetin qullara ve agalara yoxsullara ve varlilara bolunmesinin ebediliyini teblig edir dinc olmaga ve hakimiyyete itaet etmeye cagirir knyaz hakimiyyetini ilahilesdirirdi Mehz buna gore xristianliq seherlerde feodal eyanlar arasinda daha tez yayilirdi Butperestliyin qaliqlari xalq arasinda hele uzun muddet qalmaqda idi Hemcinin baxBelqorod knyazligiIstinadlar Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Rusiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Ukrayna ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin