fbpx
Wikipedia

Kerogen

Oktyabr 27, 2021

Kerogen

Neftin mənşəyi, eləcə də miqrasiya və akkumilyasiyası ilə bağlı ikili problemin dəqiq təfərrüatları hələ də tam surətdə aydınlaşdırılmamışdır. Analitik kimya və geokimyada son zamanlar əldə edilən uğurlar bu istiqamətdə bilikləri və dərk olunmanı artırmağa kömək etmişdir, lakin mübahisəli məsələlər həll edilməmiş qalmaqdadır. Buna görə də neft elmindən bəhs edən hər hansı bir mətndə kerogen ilə bağlı bölmənin olması vacibdir. Neft sahəsində çalışan alimlər həmişə çöküntülü hövzələrdə tapılan karbohidrogenlərin mənşəyi ilə bağlı qiymətli dəlilləri əldə etmək üçün yeni etibarlı texnologiyalar axtarışında olmuşlar. Neft sistemlərinin bugünkü analizi geokimya ilə birbaşa vəhdətdə yerinə yetirildikdə, xam neft və təbii qaz toplantılarının bioloji mənşəyə malik olması haqda nəzəriyyəni dəstəkləyir. Neft və qazın biogenik sələfinin (prekursorunun) kerogen olması ehtimal edilir. Kerogen təbiətdə tapılan, bərk, həll olmayan üzvi maddə olaraq, daş mənbə süxurlarında rast gəlinir və qızdırıldıqda neft əmələ gətirə bilir. Kerogenin tipik üzvi tərkib hissələri dəniz yosunu və ağac mənşəli bitki materialıdır. Kerogen bitum və ya həll olan üzvi maddəyə nisbətən yüksək molekul kütləsinə malikdir. Bitum neftin yaranması zamanı kerogendən əmələ gəlir. I növ kerogen əsasən dəniz yosunu mənşəli və amorf (lakin ehtimal ki, dəniz yosunundan törənmiş) kerogendir və çox böyük ehtimalla neft əmələ gətirir; II növ kerogen –quru (torpaq) və dəniz (qarışıq) mənşəli materialdır ki, parafinli neft əmələ gətirə bilir; III növ kerogen isə quru (torpaq) ağac mənşəli materialdır ki, tipik olaraq, qaz əmələ gətirir. IV növ kerogen də hal-hazırda tanınır (bir qədər sonra məlumat veriləcəkdir). Mətn boyu istifadə edilən “kerogen” termini çöküntülü süxurlarda, karbonlu şistlərdə və neft şistində rast gəlinən karbonlu materialı nəzərdə tutur. Bu karbonlu material adi üzvi həlledicilərdə əsasən həll olmur. Həll olan fraksiya-bitum kerogenlə birgə mövcud olur. “Bitum” termini çox vaxt həmçinin həddindən artıq ağır neftlərə aid edilir.


Xassələri

Kerogen bərk, mumvari, üzvi maddə olub, təzyiq və istilik yerdən bitki və heyvan qalıqlarına təsir etdikdə yaranır. Kerogen 7 və ya daha artıq kilometr dərinlikdə, 50 oC-100 oC (122oF-212oF) temperatur intervalında müxtəlif maye və qaz karbohidrogenlərinə çevrilir. Kerogen adı ümumiyyətlə, həmçinin adi üzvi və qeyri-üzvi həlledicilərdə həll olmayan, çöküntülü süxurlarda olan üzvi maddə üçün də istifadə edilir. Kerogen həmçinin kerogen-tərkibli şistin destruktiv distilləyə məruz qalmasına kifayət edən temperatura qədər qızdırıldığı zaman da neft əmələ gətirir. Kerogenin yaranması mühakimələr üçün açıqdır. Belə fərz etmək olar ki, neftin yaranmasına gətirib çıxaran bitki qalıqlarının oxşar növləri həmçinin kerogenin də yaranmasında rol oynamışdır. Mühakiməsiz postulə (qəbul) olunmuşdur ki, canlı orqanizmlərdəki üzvi maddəni təşkil edən əsas kimyəvi sinif növlərindən lipidlər və liqnin, ümumiyyətlə, parçalanmaya daha davamlıdır və daha çox ehtimalla kerogen yarada bilən kimyəvi maddələr hesab oluna bilər (Tissot və başqaları, 1978; Erdman, 1981). Doğrudan da, lipidlər (mürəkkəb efir əlaqələri istisna olmaqla) qırılması üçün xeyli enerji tələb olunan, çox saylı karbon-karbon rabitələri saxlayır. Fenilpropenil spirtlərinin polimer və birgə polimerlərindən ibarət olan liqnin xüsusi orqanizmlərin (o cümlədən, liqnolitik göbələk) təsiri altında çox yavaş-yavaş parçalanır. Belə fərz olunur ki, ilkin üzvi detritləri əmələ gətirən digər kimyəvi birləşmələr daha böyük sürətlə parçalanmaqla son nəticədə neftin bir hissəsinə çevrilən komponentlər əmələ gətirir. Çöküntülərə daxil olduqda, üzvi maddə mineral maddənin çöküntü halına keçməsi davam etdikcə, getdikcə artan dərinlikdə torpağa qarışır. Çöküntü daxilində fiziki kimyəvi və bioloji ətraf mühit daha sonra aşağıdakı hadisələrin təsirindən tədricən dəyişilir: (1) sıxılma; (2) su tərkibinin azalması; (3) bakterial fəallığın bitməsi; (4) mineral fazanın transformasiyası; və (5) müəyyən, lakin əsasən məlum olmayan dərəcədə, temperatur artımı. Belə şəraitdə liqnin və lipidlərin skelet quruluşları əhəmiyyətli dərəcədə qorunub saxlanıla bilər. Əgər belə olarsa, dəqiq mümkündür ki, neft və kerogen eyni zamanda və ya bir-birinə yaxın ardıcıl proseslər vasitəsilə üzvi materialdan alınır. Belə bir nəzəriyyə də mövcuddur ki, liqnin törəmələri adətən neft deyil, daha böyük ehtimalla kömür əmələ gətirir (Speight,1994). Buna baxmayaraq, yadda saxlamaq lazımdır ki, bu şərhlər yalnız nəzəriyyədir, laboratoriya təcrübələri vasitəsilə əldə olunmuş sübutlardan başqa digərlərini əldə etmək çətindir. Artıq qeyd edildiyi kimi kerogen neftin əmələ gəlməsində əhəmiyyətli bir rol oynayır və “kerogen” termini, ümumuyyətlə, neftə prekursor olan materialı göstərmək üçün də istifadə olunur. Buna baxmayaraq, düzgün müəyyənləşdirilmənin seçilməsində ehtiyatlı olmaq məsləhət görülür, çünki dəqiq mümkün ola bilər ki, kerogen neftə prekursor olmazdan daha çox neftin əmələ gəlməsi və yetişməsi proseslərinin əlavə məhsullarından biridir və, beləliklə, o, neftə birbaşa prekursor olmaya bilər. Neftin yetişməsi prosesində kerogenin rolu tam şəkildə aydın deyil, buna baxmayaraq, ehtimal edilir ki, bu rol əhəmiyyətlidir (Tissot və Welte, 1978; Durand, 1980; Pelet və Durand, 1984; Hunt, 1996). Neftin yaranmasında kerogenin iştirakı baxımından daha tam və aydın şəkildə vurğulanmalı olan məqamı 250oC-dən yuxarı (>480oF) temperaturların istifadə edildiyi proseslərdən daha çox aşağı temperaturlu proseslər vasitəsilə neftin tərkib hissələrinin kerogendən alınması potensialıdır. Neft prekursorları və neft özü doğrudan da yeraltı formasiyalarda geotermik qradiyent səbəbindən yüksək temperaturların təsirinə məruz qalır. Geotermik qradiyentin yerdən asılı olaraq dəyişməsinə baxmayaraq, o, ümumiyyətlə 25oC-30oC/km tərtibindədir (15oF/1000 fut və ya 12oC/100 fut, yəni 1fut dərinliyə 0,015o F və ya 1fut dərinliyə 0,012oC) Bu, materialın 250oC-dən yüksək (>480oF) temperaturlara məruz qalıb-qalmadığı kimi ciddi bir sual ortaya çıxarır. Belə bir eksperimental iş kerogen və neftdə oxşar molekulyar fraqmentləri göstərdiyinə görə (bununla da kerogen və neftin oxşar mənşəyə malik olmasını təsdiqləyərək) maraqlıdır. Buna baxmayaraq, laboratoriyada geoloji zamanın olmaması temperaturun yüksəldilməsinə səbəb deyil və yadda saxlanılmalıdır ki, hər hansı bir reaksiyaya yüksək temperaturların tətbiqi (>250ºC>480oF) yalnız reaksiyanın sürətini artırmır (geoloji zamanın yoxluğunu konpensasiya etməklə), həm də reaksiyanın təbiətini və kimyasını da dəyişə bilər. Belə bir halda geokimya dəyişə bilər. Daha sonra, kerogenin çevrilmə reaksiyalarının aktivləşmə enerjilərinin azalmasını nəzərdə tutan psevdo-aktivləşmə enerjisi anlayışının daxil edilməsi bu psevdoaktivləşmə tənliklərinin işlənib hazırlanması üçün müəyyən fərziyyələrin tələb olunduğu üçün çox çətinliklər yaradır. Faktiki, yalnız neft “pəncərəsi” (neft istehsal olunan faza) kerogen növündən asılı olaraq dəyişməyəcək; bu qrupların hər birinin daxilində qəbul olunmuş kinetik parametrlərin müəyyən məcmuunun istifadəsi düzgün deyildir (Whelan və Farrington, 1992). Buna görə də belə yüksək temperaturların neftin yaranmasının əsas fazası və ya hətta müxtəlif fazaları ərzində mövcud olma imkanının müəyyənləşdirilməsi üçün hərtərəfli bir tədqiqat lazımdır. Süxurların (və ya şistlərin) böyük əksəriyyətində rast gəlinən üzvi materialın əsas hissəsi kerogen şəklində, yəni adətən mineral matrisa boyunca narın səpələnmiş, dəyişkən tərkibli, həll olmayan üzvi bərk maddə kimi rast gəlinir. Tipik kerogen- tərkibli şistlər, məsaməsiz, keçiriciliyə malik olmayan laylardır ki, onlar təxminən kütləcə 5-20% üzvi material və 80-95% mineral matrisa saxlayır. Üzvi material çox vaxt həll olmayan material (kerogen) və üzvi həlledicilər vasitəsilə mineral matrisadan ekstraksiya oluna bilən (bitum) material kimi müəyyənləşdirilir. Burada işlədilən “bitum “ termini rahat bir termindir və təbii rast gəlinən və həmçinin çox ağır neft adlandırılan bitumla qarışdırılmamalıdır. Daha dəqiq olardı ki, bir təyinedici söz əlavə olunsun və ekstraksiya oluna bilən materialın adı kerogen-bitum olsun. Neftin yaranmasında kerogenin rolunu izah etmək üçün neftin əmələ gəlməsinin abiogen nəzəriyyəsinə əks olaraq, biogen nəzəriyyə dəstəklənir. Sadə şəkildə deyilsə, neft Yer kürəsi tarixinin çox hissəsi boyu əmələ gəlmişdir: faktiki, neft hətta bu gün də Yer kürəsinin bəzi yerlərində əmələ gəlir. Demək olar ki, neft və qazın hamısı çox kiçik, çürümüş bitkilər, dəniz yosunları və bakteriyalardan əmələ gəlir. Yer kürəsi tarixinin müəyyən dövrlərində neftin əmələ gəlməsi üçün şərait xüsusilə əlverişli olmuşdur. Məs, Yura dövründə (təxminən 150 milyon il bundan əvvəl neftin yarandığı dövrlərdən biri) dənizlər və bataqlıq əraziləri mikroskopik bitkilər və heyvanlarla zəngin olmuşdur. Bunlar məhv olduqda yavaş-yavaş aşağı çökərək üzvi materialın qalın qatını əmələ gətirmişlər. Bu da öz növbəsində palçıq qatları ilə örtülərək, üzvi materialı qapalı vəziyyətə salmışdır. Palçıq qatları üzvi materiala havanın keçməsinə mane olmuşdur. Havasız üzvi material havanın iştirak ilə çürüdüyü kimi çürüyə bilməmişdir, (məsələn, müxtəlif qatışıqlardan ibarət olan hər hansı bir gübrə kütləsində olduğu kimi). Palçıq qatlarının qalınlığı artdıqca, təzyiq və temperatur da artmışdır. Artan temperatur, təzyiq və anaerob bakteriyalar (oksigensiz yaşaya bilən mikroorqanizmlər) üzvi materiala təsir etməyə başlamışdır. Bu baş verən kimi material neft və təbii qaza çevrilmiş, yetişmə baş vermişdir. Van Krevelen diaqramı (hidrogen-karbon atom nisbətinin oksigen-karbon atom nisbətindən asılılığı) kerogen və kömürün element analizindən irəli gəlməklə kerogenin tərkibinin öyrənilməsinin çox praktik bir vasitəsidir. H/C-O/C diaqramında kerogenin mövqeyi karbohidrogenlərin ümumi miqdarı ilə əlaqədardır ki, bu da öz növbəsində aromatik karbohidrogen quruluşlarının nisbi miqdarlarının funksiyasıdır. H/C-O/C diaqramında kerogenin analizi üzrə məlumatlar müxtəlif prekursorlardan kerogenin təkamül yolunu təsvir etmək üçün nəzərdən keçirilə bilər. Neft və qazın bu təkamül yolunda yaranması ehtimal olunur. Daha az əhəmiyyətli elementlər olan kükürd və azotun analizinin modelləşdirilməsi xeyli daha çətindir və bunun üçün daha ətraflı iş tələb edilə bilər. 4 növ kerogenin ümumi xarakteristikası bunlardır: I növ kerogen

  • Alginit
  • Hidrogen /karbon atom nisbəti >1,25
  • Oksigen/karbon atom nisbəti<0,15
  • Asanlıqla maye karbohidrogen istehsal etmək meyli
  • Əsasən göl yosunundan törənməsi
  • Az sayda tsiklik və aromatik strukturlara malikdir
  • Əsasən zülal və lipidlərdən əmələ gəlir

II növ kerogen

  • Hidrogen/karbon atom nisbəti <1,25
  • Oksigen/karbon atom nisbəti 0,03-0,18
  • Qaz və neft qarışığı əmələ gətirməyə meyllilik
  • Bir neçə növdür:ekzinit, kutinit, rezenit və liptinit
  • Ekzinit pollen və sporlardan yaranır
  • Kutinit qurudakı bitki kitikulundan yaranır
  • Rezinit quru bitki qatranları, heyvan mənşəli parçalanma qatranlarıdır
  • Liptinit qurudakı bitki lipidləri və dəniz yosunlarından yaranır

III növ kerogen

  • Hidrogen/karbon atom nisbəti <1,0
  • Oksigen/karbon atom nisbəti 0,03-0,3
  • Material ağac və ya daş kömürə bənzəyir, qalındır
  • Kömür və qaz əmələ gətirməyə meyllidir
  • Çoxlu sayda halqavari və aromatik sistemlərə malik olduğundan hidrogenin

miqdarı çox aşağıdır Lipidlərin və ya mumlu maddənin olmadığı quru bitkilərin materiyasından əmələ gəlmişdir; qurudakı bitkilərin sərt strukturunu əmələ gətirən karbohidrat növlü polimer olan sellülozadan, həmçinin sellüloza fraqmentlərini birləşdirən digər karbohidrat mənşəli polimer (polisaxarid) olan liqnindən, bitkidəki torpenlər və fenollu birləşmələrdən əmələ gəlir.

  • IV növ kerogen (qalıq)
  • Hidrogen /karbon atom nisbəti <0,5
  • Əsasən politsiklik aromatik karbohidrogenlər formasında parçalanmış üzvi maddə tərkiblidir
  • Karbohidrogen yaratmaq üçün az potensialı var və ya heç yoxdur.

Tərkib

Çox ümumi terminlərdə kerogenin hidrogen tərkibi neft və kömür arasına düşür, lakin bu, mənbədən asılı olaraq əhəmiyyətli dərəcədə dəyişilir, belə ki, qiymətlər intervalı aşkar olunur. Bu, quru və su mənşələri arasında olan üst-üstə düşməni əks etdirən bir məqam kimi fərz edilir. Faktiki, mənbə materialında su bitkilərinin rast gəlinməsi ilə uyğun gələn yüksək lipid tərkibinin, quru mənşəli liqnin vasitəsilə kerogendə azalması meydana çıxır. (Whitehead, 1982; Skouten, 1990 və orada istinad edilən ədəbiyyat mənbələri) . Faktiki, kerogen ən yaxşı halda əhəmiyyətli miqdarda karbon- və hidrogen-tərkibli makromolekul kimi təsvir olunur. Daha sonra, kerogenin makromolekulyar və heteroatomlu təbiətinə gəldikdə bu makromolekulun inteqral hissəsi kimi rastlanan hər 1000 karbon atomuna 400-ə qədər heteroatom (azot+oksigen+kükürd) düşür ki, bu kerogenin təbii hetereatomlu material kimi təsnif edilməsinə əsas verir.

Təsnifat

Təbii heteroatomlu material kimi, təsnif edilməsindən əlavə, kerogen 3 müxtəlif növə bölünə bilər (I, II və III). Kerogenin bu növləri, çöküntüdə çökmüş qırıntıların müxtəlif növlərindən və həmçinin həmin çöküntüdə geoloji zaman ərzində üstün olan şəraitdən irəli gəlir. Hər bir qırıntı növü yerli şəraitdən, məsələn, qırıntıların mənbəyi olan flora və faunanın növündən asılı ola bilən tərkibin xarakterik intervalına malik ola bilər. Çöküntü uzun müddətə torpağa daha dərindən və ya isti şəkildə qarışarsa, çöküntüdəki üzvi material yetişməyə uğrayaraq, neft, qaz və ya bunların hər ikisini verir (Tissot və Welte, 1978; Hunt, 1996). I növ kerogen lipid-törəməli alifatik zəncirlərlə zəngindir və nisbətən az çoxnüvəli aromatik sistemlərə və heteroatomlu sistemlərə malikdir. İlkin H/C atom nisbəti yüksəkdir (1,5 və ya daha artıq), O/C atom nisbəti isə, ümumiyyətlə, aşağıdır(0,1 və ya daha az). Bu növ kerogen, ümumiyyətlə, göl mənşəlidir. I növ kerogenin üzvi mənbələrinə yosun çiçəklərinin lipidlə zəngin məhsulları və sabit qatları olan göllərdə çökmüş narın bölünmüş və əhəmiyyətli dərəcədə dəyişikliyə uğramış lipidlə zəngin olan biokütlə daxildir. II növ kerogen dəniz neft şistləri üçün xarakterikdir. Bu növ kerogendə üzvi maddə, adətən, reduksiyaedici mühitdə çökmüş zooplankton, fitoplankton və bakterial qalıqların qarışığından törəyir. I növ kerogenə nisbətən H/C atom nisbətləri, ümumiyyətlə,aşağıdır, lakin O/C atom nisbətləri isə, ümumiyyətlə, II növ kerogendə I növdəkindən yüksəkdir. Üzvi kükürd miqdarı da, ümumiyyətlə, II növ kerogendə daha yüksəkdir. II növ kerogenin neft əmələgətirmə potensialı I növ kerogeninkindən daha aşağıdır (yəni yetişmənin eyni səviyyəsində II növ kerogenin qızdırılmasından üzvi materialın daha az hissəsi neft kimi ayrılır). III növ kerogen kömür və kömürlü şistlər üçün xarakterikdir. Asanlıqla identifikasiya edilə bilən daşlaşmış bitkilər və bitki fraqmentləri ümumi xarakterlidir və bu tip kerogenin ağac mənşəli yerüstü materialdan törədiyini göstərir. Bu materialların nisbətən aşağı H/C atom nisbətləri (adətən <1,0) və nisbətən yüksək H/C atom nisbətləri vardır (>0,2). Aromatik və heteroatom tərkibləri yüksəkdir və sadə efir manqalarının (xüsusilə diaril efirlərinin) olması liqnin-törəməli materiallar üçün gözlənildiyi kimi mühümdür. Neft əmələgətirmə potensialı az, qaz-əmələgətirmə potensialı isə yüksəkdir. I növ kerogenin yetişmə yolunun başlanğıcında kerogen tipləri qüvvətli alifatik təbiətə malikdir. III növ kerogenin əmələgəlmə yolunun başlanğıcında kerogen, əsasən, oksigenli funksional qruplar daşıyan aromatik strukturlardan ibarət olur. II növ kerogenin əmələgəlmə yolunun başlanğıcında və, ümumilikdə, I və III növ kerogenlərin arasında olan növlərin əmələgəlmə yolları üçün element analizi kimyəvi quruluş haqqında az məlumat verir.

İstinadlar

  1. James G.Speit The Chemistry and Technology Petroleum 4th ed. CRC Press 2006, p.954

Oktyabr 27, 2021
kerogen, mündəricat, xassələri, tərkib, təsnifat, istinadlar, redaktəneftin, mənşəyi, eləcə, miqrasiya, akkumilyasiyası, ilə, bağlı, ikili, problemin, dəqiq, təfərrüatları, hələ, surətdə, aydınlaşdırılmamışdır, analitik, kimya, geokimyada, zamanlar, əldə, edil. Mundericat 1 Kerogen 1 1 Xasseleri 1 1 1 Terkib 1 1 1 1 Tesnifat 2 IstinadlarKerogen RedakteNeftin menseyi elece de miqrasiya ve akkumilyasiyasi ile bagli ikili problemin deqiq teferruatlari hele de tam suretde aydinlasdirilmamisdir Analitik kimya ve geokimyada son zamanlar elde edilen ugurlar bu istiqametde bilikleri ve derk olunmani artirmaga komek etmisdir lakin mubahiseli meseleler hell edilmemis qalmaqdadir Buna gore de neft elminden behs eden her hansi bir metnde kerogen ile bagli bolmenin olmasi vacibdir Neft sahesinde calisan alimler hemise cokuntulu hovzelerde tapilan karbohidrogenlerin menseyi ile bagli qiymetli delilleri elde etmek ucun yeni etibarli texnologiyalar axtarisinda olmuslar Neft sistemlerinin bugunku analizi geokimya ile birbasa vehdetde yerine yetirildikde xam neft ve tebii qaz toplantilarinin bioloji menseye malik olmasi haqda nezeriyyeni destekleyir Neft ve qazin biogenik selefinin prekursorunun kerogen olmasi ehtimal edilir Kerogen tebietde tapilan berk hell olmayan uzvi madde olaraq das menbe suxurlarinda rast gelinir ve qizdirildiqda neft emele getire bilir Kerogenin tipik uzvi terkib hisseleri deniz yosunu ve agac menseli bitki materialidir Kerogen bitum ve ya hell olan uzvi maddeye nisbeten yuksek molekul kutlesine malikdir Bitum neftin yaranmasi zamani kerogenden emele gelir I nov kerogen esasen deniz yosunu menseli ve amorf lakin ehtimal ki deniz yosunundan torenmis kerogendir ve cox boyuk ehtimalla neft emele getirir II nov kerogen quru torpaq ve deniz qarisiq menseli materialdir ki parafinli neft emele getire bilir III nov kerogen ise quru torpaq agac menseli materialdir ki tipik olaraq qaz emele getirir IV nov kerogen de hal hazirda taninir bir qeder sonra melumat verilecekdir Metn boyu istifade edilen kerogen termini cokuntulu suxurlarda karbonlu sistlerde ve neft sistinde rast gelinen karbonlu materiali nezerde tutur Bu karbonlu material adi uzvi helledicilerde esasen hell olmur Hell olan fraksiya bitum kerogenle birge movcud olur Bitum termini cox vaxt hemcinin heddinden artiq agir neftlere aid edilir Xasseleri Redakte Kerogen berk mumvari uzvi madde olub tezyiq ve istilik yerden bitki ve heyvan qaliqlarina tesir etdikde yaranir Kerogen 7 ve ya daha artiq kilometr derinlikde 50 oC 100 oC 122oF 212oF temperatur intervalinda muxtelif maye ve qaz karbohidrogenlerine cevrilir Kerogen adi umumiyyetle hemcinin adi uzvi ve qeyri uzvi helledicilerde hell olmayan cokuntulu suxurlarda olan uzvi madde ucun de istifade edilir Kerogen hemcinin kerogen terkibli sistin destruktiv distilleye meruz qalmasina kifayet eden temperatura qeder qizdirildigi zaman da neft emele getirir Kerogenin yaranmasi muhakimeler ucun aciqdir Bele ferz etmek olar ki neftin yaranmasina getirib cixaran bitki qaliqlarinin oxsar novleri hemcinin kerogenin de yaranmasinda rol oynamisdir Muhakimesiz postule qebul olunmusdur ki canli orqanizmlerdeki uzvi maddeni teskil eden esas kimyevi sinif novlerinden lipidler ve liqnin umumiyyetle parcalanmaya daha davamlidir ve daha cox ehtimalla kerogen yarada bilen kimyevi maddeler hesab oluna biler Tissot ve basqalari 1978 Erdman 1981 Dogrudan da lipidler murekkeb efir elaqeleri istisna olmaqla qirilmasi ucun xeyli enerji teleb olunan cox sayli karbon karbon rabiteleri saxlayir Fenilpropenil spirtlerinin polimer ve birge polimerlerinden ibaret olan liqnin xususi orqanizmlerin o cumleden liqnolitik gobelek tesiri altinda cox yavas yavas parcalanir Bele ferz olunur ki ilkin uzvi detritleri emele getiren diger kimyevi birlesmeler daha boyuk suretle parcalanmaqla son neticede neftin bir hissesine cevrilen komponentler emele getirir Cokuntulere daxil olduqda uzvi madde mineral maddenin cokuntu halina kecmesi davam etdikce getdikce artan derinlikde torpaga qarisir Cokuntu daxilinde fiziki kimyevi ve bioloji etraf muhit daha sonra asagidaki hadiselerin tesirinden tedricen deyisilir 1 sixilma 2 su terkibinin azalmasi 3 bakterial fealligin bitmesi 4 mineral fazanin transformasiyasi ve 5 mueyyen lakin esasen melum olmayan derecede temperatur artimi Bele seraitde liqnin ve lipidlerin skelet quruluslari ehemiyyetli derecede qorunub saxlanila biler Eger bele olarsa deqiq mumkundur ki neft ve kerogen eyni zamanda ve ya bir birine yaxin ardicil prosesler vasitesile uzvi materialdan alinir Bele bir nezeriyye de movcuddur ki liqnin toremeleri adeten neft deyil daha boyuk ehtimalla komur emele getirir Speight 1994 Buna baxmayaraq yadda saxlamaq lazimdir ki bu serhler yalniz nezeriyyedir laboratoriya tecrubeleri vasitesile elde olunmus subutlardan basqa digerlerini elde etmek cetindir Artiq qeyd edildiyi kimi kerogen neftin emele gelmesinde ehemiyyetli bir rol oynayir ve kerogen termini umumuyyetle nefte prekursor olan materiali gostermek ucun de istifade olunur Buna baxmayaraq duzgun mueyyenlesdirilmenin secilmesinde ehtiyatli olmaq meslehet gorulur cunki deqiq mumkun ola biler ki kerogen nefte prekursor olmazdan daha cox neftin emele gelmesi ve yetismesi proseslerinin elave mehsullarindan biridir ve belelikle o nefte birbasa prekursor olmaya biler Neftin yetismesi prosesinde kerogenin rolu tam sekilde aydin deyil buna baxmayaraq ehtimal edilir ki bu rol ehemiyyetlidir Tissot ve Welte 1978 Durand 1980 Pelet ve Durand 1984 Hunt 1996 Neftin yaranmasinda kerogenin istiraki baximindan daha tam ve aydin sekilde vurgulanmali olan meqami 250oC den yuxari gt 480oF temperaturlarin istifade edildiyi proseslerden daha cox asagi temperaturlu prosesler vasitesile neftin terkib hisselerinin kerogenden alinmasi potensialidir Neft prekursorlari ve neft ozu dogrudan da yeralti formasiyalarda geotermik qradiyent sebebinden yuksek temperaturlarin tesirine meruz qalir Geotermik qradiyentin yerden asili olaraq deyismesine baxmayaraq o umumiyyetle 25oC 30oC km tertibindedir 15oF 1000 fut ve ya 12oC 100 fut yeni 1fut derinliye 0 015o F ve ya 1fut derinliye 0 012oC Bu materialin 250oC den yuksek gt 480oF temperaturlara meruz qalib qalmadigi kimi ciddi bir sual ortaya cixarir Bele bir eksperimental is kerogen ve neftde oxsar molekulyar fraqmentleri gosterdiyine gore bununla da kerogen ve neftin oxsar menseye malik olmasini tesdiqleyerek maraqlidir Buna baxmayaraq laboratoriyada geoloji zamanin olmamasi temperaturun yukseldilmesine sebeb deyil ve yadda saxlanilmalidir ki her hansi bir reaksiyaya yuksek temperaturlarin tetbiqi gt 250ºC gt 480oF yalniz reaksiyanin suretini artirmir geoloji zamanin yoxlugunu konpensasiya etmekle hem de reaksiyanin tebietini ve kimyasini da deyise biler Bele bir halda geokimya deyise biler Daha sonra kerogenin cevrilme reaksiyalarinin aktivlesme enerjilerinin azalmasini nezerde tutan psevdo aktivlesme enerjisi anlayisinin daxil edilmesi bu psevdoaktivlesme tenliklerinin islenib hazirlanmasi ucun mueyyen ferziyyelerin teleb olundugu ucun cox cetinlikler yaradir Faktiki yalniz neft penceresi neft istehsal olunan faza kerogen novunden asili olaraq deyismeyecek bu qruplarin her birinin daxilinde qebul olunmus kinetik parametrlerin mueyyen mecmuunun istifadesi duzgun deyildir Whelan ve Farrington 1992 Buna gore de bele yuksek temperaturlarin neftin yaranmasinin esas fazasi ve ya hetta muxtelif fazalari erzinde movcud olma imkaninin mueyyenlesdirilmesi ucun herterefli bir tedqiqat lazimdir Suxurlarin ve ya sistlerin boyuk ekseriyyetinde rast gelinen uzvi materialin esas hissesi kerogen seklinde yeni adeten mineral matrisa boyunca narin sepelenmis deyisken terkibli hell olmayan uzvi berk madde kimi rast gelinir Tipik kerogen terkibli sistler mesamesiz keciriciliye malik olmayan laylardir ki onlar texminen kutlece 5 20 uzvi material ve 80 95 mineral matrisa saxlayir Uzvi material cox vaxt hell olmayan material kerogen ve uzvi hellediciler vasitesile mineral matrisadan ekstraksiya oluna bilen bitum material kimi mueyyenlesdirilir Burada isledilen bitum termini rahat bir termindir ve tebii rast gelinen ve hemcinin cox agir neft adlandirilan bitumla qarisdirilmamalidir Daha deqiq olardi ki bir teyinedici soz elave olunsun ve ekstraksiya oluna bilen materialin adi kerogen bitum olsun Neftin yaranmasinda kerogenin rolunu izah etmek ucun neftin emele gelmesinin abiogen nezeriyyesine eks olaraq biogen nezeriyye desteklenir Sade sekilde deyilse neft Yer kuresi tarixinin cox hissesi boyu emele gelmisdir faktiki neft hetta bu gun de Yer kuresinin bezi yerlerinde emele gelir Demek olar ki neft ve qazin hamisi cox kicik curumus bitkiler deniz yosunlari ve bakteriyalardan emele gelir Yer kuresi tarixinin mueyyen dovrlerinde neftin emele gelmesi ucun serait xususile elverisli olmusdur Mes Yura dovrunde texminen 150 milyon il bundan evvel neftin yarandigi dovrlerden biri denizler ve bataqliq erazileri mikroskopik bitkiler ve heyvanlarla zengin olmusdur Bunlar mehv olduqda yavas yavas asagi cokerek uzvi materialin qalin qatini emele getirmisler Bu da oz novbesinde palciq qatlari ile ortulerek uzvi materiali qapali veziyyete salmisdir Palciq qatlari uzvi materiala havanin kecmesine mane olmusdur Havasiz uzvi material havanin istirak ile curuduyu kimi curuye bilmemisdir meselen muxtelif qatisiqlardan ibaret olan her hansi bir gubre kutlesinde oldugu kimi Palciq qatlarinin qalinligi artdiqca tezyiq ve temperatur da artmisdir Artan temperatur tezyiq ve anaerob bakteriyalar oksigensiz yasaya bilen mikroorqanizmler uzvi materiala tesir etmeye baslamisdir Bu bas veren kimi material neft ve tebii qaza cevrilmis yetisme bas vermisdir Van Krevelen diaqrami hidrogen karbon atom nisbetinin oksigen karbon atom nisbetinden asililigi kerogen ve komurun element analizinden ireli gelmekle kerogenin terkibinin oyrenilmesinin cox praktik bir vasitesidir H C O C diaqraminda kerogenin movqeyi karbohidrogenlerin umumi miqdari ile elaqedardir ki bu da oz novbesinde aromatik karbohidrogen quruluslarinin nisbi miqdarlarinin funksiyasidir H C O C diaqraminda kerogenin analizi uzre melumatlar muxtelif prekursorlardan kerogenin tekamul yolunu tesvir etmek ucun nezerden kecirile biler Neft ve qazin bu tekamul yolunda yaranmasi ehtimal olunur Daha az ehemiyyetli elementler olan kukurd ve azotun analizinin modellesdirilmesi xeyli daha cetindir ve bunun ucun daha etrafli is teleb edile biler 4 nov kerogenin umumi xarakteristikasi bunlardir I nov kerogen Alginit Hidrogen karbon atom nisbeti gt 1 25 Oksigen karbon atom nisbeti lt 0 15 Asanliqla maye karbohidrogen istehsal etmek meyli Esasen gol yosunundan torenmesi Az sayda tsiklik ve aromatik strukturlara malikdir Esasen zulal ve lipidlerden emele gelirII nov kerogen Hidrogen karbon atom nisbeti lt 1 25 Oksigen karbon atom nisbeti 0 03 0 18 Qaz ve neft qarisigi emele getirmeye meyllilik Bir nece novdur ekzinit kutinit rezenit ve liptinit Ekzinit pollen ve sporlardan yaranir Kutinit qurudaki bitki kitikulundan yaranir Rezinit quru bitki qatranlari heyvan menseli parcalanma qatranlaridir Liptinit qurudaki bitki lipidleri ve deniz yosunlarindan yaranirIII nov kerogen Hidrogen karbon atom nisbeti lt 1 0 Oksigen karbon atom nisbeti 0 03 0 3 Material agac ve ya das komure benzeyir qalindir Komur ve qaz emele getirmeye meyllidir Coxlu sayda halqavari ve aromatik sistemlere malik oldugundan hidrogeninmiqdari cox asagidir Lipidlerin ve ya mumlu maddenin olmadigi quru bitkilerin materiyasindan emele gelmisdir qurudaki bitkilerin sert strukturunu emele getiren karbohidrat novlu polimer olan sellulozadan hemcinin selluloza fraqmentlerini birlesdiren diger karbohidrat menseli polimer polisaxarid olan liqninden bitkideki torpenler ve fenollu birlesmelerden emele gelir IV nov kerogen qaliq Hidrogen karbon atom nisbeti lt 0 5 Esasen politsiklik aromatik karbohidrogenler formasinda parcalanmis uzvi madde terkiblidir Karbohidrogen yaratmaq ucun az potensiali var ve ya hec yoxdur Terkib Redakte Cox umumi terminlerde kerogenin hidrogen terkibi neft ve komur arasina dusur lakin bu menbeden asili olaraq ehemiyyetli derecede deyisilir bele ki qiymetler intervali askar olunur Bu quru ve su menseleri arasinda olan ust uste dusmeni eks etdiren bir meqam kimi ferz edilir Faktiki menbe materialinda su bitkilerinin rast gelinmesi ile uygun gelen yuksek lipid terkibinin quru menseli liqnin vasitesile kerogende azalmasi meydana cixir Whitehead 1982 Skouten 1990 ve orada istinad edilen edebiyyat menbeleri Faktiki kerogen en yaxsi halda ehemiyyetli miqdarda karbon ve hidrogen terkibli makromolekul kimi tesvir olunur Daha sonra kerogenin makromolekulyar ve heteroatomlu tebietine geldikde bu makromolekulun inteqral hissesi kimi rastlanan her 1000 karbon atomuna 400 e qeder heteroatom azot oksigen kukurd dusur ki bu kerogenin tebii hetereatomlu material kimi tesnif edilmesine esas verir Tesnifat Redakte Tebii heteroatomlu material kimi tesnif edilmesinden elave kerogen 3 muxtelif nove bolune biler I II ve III Kerogenin bu novleri cokuntude cokmus qirintilarin muxtelif novlerinden ve hemcinin hemin cokuntude geoloji zaman erzinde ustun olan seraitden ireli gelir Her bir qirinti novu yerli seraitden meselen qirintilarin menbeyi olan flora ve faunanin novunden asili ola bilen terkibin xarakterik intervalina malik ola biler Cokuntu uzun muddete torpaga daha derinden ve ya isti sekilde qarisarsa cokuntudeki uzvi material yetismeye ugrayaraq neft qaz ve ya bunlarin her ikisini verir Tissot ve Welte 1978 Hunt 1996 I nov kerogen lipid toremeli alifatik zencirlerle zengindir ve nisbeten az coxnuveli aromatik sistemlere ve heteroatomlu sistemlere malikdir Ilkin H C atom nisbeti yuksekdir 1 5 ve ya daha artiq O C atom nisbeti ise umumiyyetle asagidir 0 1 ve ya daha az Bu nov kerogen umumiyyetle gol menselidir I nov kerogenin uzvi menbelerine yosun ciceklerinin lipidle zengin mehsullari ve sabit qatlari olan gollerde cokmus narin bolunmus ve ehemiyyetli derecede deyisikliye ugramis lipidle zengin olan biokutle daxildir II nov kerogen deniz neft sistleri ucun xarakterikdir Bu nov kerogende uzvi madde adeten reduksiyaedici muhitde cokmus zooplankton fitoplankton ve bakterial qaliqlarin qarisigindan toreyir I nov kerogene nisbeten H C atom nisbetleri umumiyyetle asagidir lakin O C atom nisbetleri ise umumiyyetle II nov kerogende I novdekinden yuksekdir Uzvi kukurd miqdari da umumiyyetle II nov kerogende daha yuksekdir II nov kerogenin neft emelegetirme potensiali I nov kerogeninkinden daha asagidir yeni yetismenin eyni seviyyesinde II nov kerogenin qizdirilmasindan uzvi materialin daha az hissesi neft kimi ayrilir III nov kerogen komur ve komurlu sistler ucun xarakterikdir Asanliqla identifikasiya edile bilen daslasmis bitkiler ve bitki fraqmentleri umumi xarakterlidir ve bu tip kerogenin agac menseli yerustu materialdan torediyini gosterir Bu materiallarin nisbeten asagi H C atom nisbetleri adeten lt 1 0 ve nisbeten yuksek H C atom nisbetleri vardir gt 0 2 Aromatik ve heteroatom terkibleri yuksekdir ve sade efir manqalarinin xususile diaril efirlerinin olmasi liqnin toremeli materiallar ucun gozlenildiyi kimi muhumdur Neft emelegetirme potensiali az qaz emelegetirme potensiali ise yuksekdir I nov kerogenin yetisme yolunun baslangicinda kerogen tipleri quvvetli alifatik tebiete malikdir III nov kerogenin emelegelme yolunun baslangicinda kerogen esasen oksigenli funksional qruplar dasiyan aromatik strukturlardan ibaret olur II nov kerogenin emelegelme yolunun baslangicinda ve umumilikde I ve III nov kerogenlerin arasinda olan novlerin emelegelme yollari ucun element analizi kimyevi qurulus haqqinda az melumat verir 1 Istinadlar Redakte James G Speit The Chemistry and Technology Petroleum 4th ed CRC Press 2006 p 954 Menbe https az wikipedia org w index php title Kerogen amp oldid 4218219, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.