Kəsəmən (Göyçə)
Kəsəmən — Göyçə mahalında, Basarkeçər rayonunda kənd.
Kənd | |
Kəsəmən | |
---|---|
40°17′ şm. e. 45°44′ ş. u. | |
Ölkə | Ermənistan |
Region | Geğarkunik mərzi |
Rayon | Basarkeçər rayonu |
Tarixi və coğrafiyası | |
Mərkəzin hündürlüyü | 2.050 ± 1 m |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi |
|
Rəsmi dili | ermənicə |
Tarixi
İrəvan quberniyasının Nоvоbаyаzid qəzаsındа kənd аdı. Kəsəmən kəndinin ərazisi və yaranma tarixi III-V əsrlərdən 1387-ci ilə qədər Alban türklərinin yaşayış yeri, 1387-ci ildən 1500-cü ilə qədər Qazax mahalının əhalisinin yaylaq və otaraq məskənləri olmuşdur. Nəhayət XVI əsrdə (1500) Qazax mahalının Qıraq Kəsəmən kəndindən Göyçə mahalına gələn Şeşəlilər tayfasının banisi Şeşə Əlinin oğlanları Emin və Səfər qardaşları kəndin himini qoymuşdur. Kəndin relyefi qardaşların çox xoşuna gəldiyi üçün həmin yerləri özlərinə daimi yaşayış məskəni seçmişlər. Kəndin adı yarandığı ilk gündən 1988-ci ilin dekabrına qədər 2 dəfə dəyişdirilmişdir. 1500-cü ildən 1978-ci ilə qədər Kəsəmən, 1978-ci ildən 1988-ci ilin dekabrına qədər Bahar olmuşdur. Kəndin ilk adı Kəsəmən toponimi isə Qazax mahalının Qıraq Kəsəmən kəndinin adı ilə bağlıdır. Qаzахlаrın Kəsəmən tаyfаsının аdını əks еtdirir. Kənd rаyоn mərkəzi Bаsаrkеçərdən 15 km məsаfədə yerləşir. 25 yаnvаr 1978-ci ildə kəndin adı Bahar, 19 аprеl 1991-ci ildən isə kəndin adı Arpunk qoyulmuşdur.
Ərazisi
Kəndin eni 2 km, uzunluğu 2,5 km olmuşdur. Kəndin 4500 hektar torpağı olmuşdur. Onun 1000 hektarı əkənək, 3500 hektarı otaraq, yaylaq və biçənək sahələridir. Kəndin himini salan Emin və Səfər qardaşlarının dediyinə görə kəndin ərazisində tarixi III-V əselərə təsadüf edən, Alban türklərinin yaşamasından bəhs edən kilsə olmuşdur. Kəndin şimal hissəsində Ocaq təpəsi adlanan müqəddəs ziyarətgah dini abidələrdən biridir. Kəndin adları Türk toponimlərindən ibarət yurd yerləri vardır. Onlardan Bayramın bulağı, Cüt bulağı, Duzlu bulağı, Subatan bulağı, Qurbanəli bulağı, Yun yuyulan bulaq, Koroğlu bulağı, Təkgözənin bulağı, Ağqaya, Kalvayı Vəlinin qayası, Ağdaş qayası, Göyqaya, Şılapqa qayası, Ocaq təpəsi dağı, Dəyirman təpəsi, Koroğlu təpəsi, Şiştəpə, Sarınər təpəsi, Bölgü dərəsi, Nemətin dərəsi, Ağ suyun və qara suyun dərələri, Bənd dərəsi, Məşədi isə dərəsi, Camış ölən dərəsi, Əsəd Binə düşən örüşü, Seyidlər örüşü, Bədəl odluyan örüşü, Hacı-Əlinin böyük yeri, Emin ölən yer, Təndir -torpağı yeri, Dolayılar yeri və Qzaxlının yurdu kimi yerləri göstərmək olar. Kəndin 4 su dəyirmanı olmuşdur. Ondan ikisi Xudaverdilər tayfasından Məşədi Qurbanəli kişinin, biri Kərimlilər tayfasından, İsgəndər kişinin, o biri də Xudaverdilər tayfasından Hasanalı kişinin dəyirmanları olmuşdur. Həmin dəyirmanlardan İsgəndər kişinin dəyirmanı 1960-1970-ci illərə qədər, Məşədi Qurbanəlinin və Hasanalı kişinin dəyirmanları isə 1945-1946-cı illərə qədər işlənmiş, kənd və ətraf əhalisinə xidmət göstərmişdir. Kənd rayon mərkəzindən 18 km şimal- qərb tərəfdə, Göyçə mahalının şimal-şərq tərəfində 15 km məsafədə Azərbaycanın indiki Şəmkir rayonunun Yaylaqları ilə, şərq tərəfdən 15 km Qaraiman, cənub tərəfdən 3 km Kiçik Məzrə, cənub tərəfdən 1 km, 1926-1927-ci illərdə salınmış erməni kəndi Norakerd, qərb tərəfdən isə 8–10 km məsafədə Göysu kəndləri ilə həmsərhəddir.
Elm və din
1930-1932-ci illərdə kənddə dövlət tərəfindən məktəb açılmışdır. Məktəbin inzibati binası olmadığı üçün dərslər imkanlı şəxslərin evlərində keçirilərdi. 1930-1932-ci illərdən 1941-ci ilə qədər ibtidai (I-V), 1941-ci ilin dekabrında qədər orta(X) məktəb olmuşdur. Kənddə hər şəraiti olan, 500 şargirdin təhsil alması üçün yeni məktəb binasının tikilməsinin təşəbbüskarı Basarkeçər rayon partiya komitəsinin III katibi, kənd sakini Qəşəm Aslanov olmuşdur.
Əhalisi
1988-ci ilə qədər azərbaycanlılar yaşamışdır.
Görkəmli şəxsləri
- Qəşəm Aslanov — dövlət xadimi.
- Ziyad Abbasov — Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Ərazi Kənd Təsərrüfatı İdarəsinin rəisi, Respublikanın "Əməkdar ixtiraçısı", "Əməkdar kənd təsərrüfatı işçisi", Rusiya Aqrar Elm və Təhsil Akademiyasının müxbir üzvü.
- Sərdar Kərimov — dövlət xadimi, əməkdar həkim, səhiyyə nazirinin keçmiş birinci müavini
- Ələddin Allahverdiyev — Azərbaycan, Rusiya və SSRİ alimi, professor.
- Almaz Ülvi — ədəbiyyatşünas, yazıçı-publisist.
- Ülvi Bünyadzadə — şair, publisist.
- Asim Qasımov — Tərtər bаtаlyоnunun döyüşçüsü.
- Könül Bünyadzadə — şərqşünas alim, fəlsəfə elmləri doktoru (2008).
- Səyyarə Məmmədli — şair-yazıçı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü.
- Mətin Kərimli - Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirinin müavini
- İnam Kərimov - Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri
- Xəzər Aslanov - Xızı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı
- Rövşən Aslanov - Fövqəladə Hallar Nazirliyi Gəncə Regional Mərkəzinin rəisi, polkovnik.
Qaçqınlıq
Kənd əhalisi 1905-1907-ci illərdəki I qaçqınlıq zamanı zorla doğma yurdlarından çəxarılaraq qaçqın düşmüşlər. Kənd əhalisi Daşkəsən, Gədəbəy, Samux və başqa yerlərdə məskunlaşmışdır. Kənd əhalisi 1907-ci ilin yazında doğma yurdlarına qayıtmış, az bir hissəsi məskunlaşdığı ərazidə qalmışdır. Kəndin təxminən 50-60 evi, 150-200 nəfərə yaxın əhalisi olmuşdur. Kənd əhalisi 1018-1920-ci illərdəki II qaçqınlıq zamanı zorla doğma yurdlarından çıxarılaraq qaçqın düşmüşdür. Kənd əhalisi Daşkəsən, Gədəbəy, Samux, Şəmkir, Gəncə və başqa yerlərdə məskunlaşmışdır. Kənd əhalisi 1921-ci ilin yazında doğma yurdlarına qayırmış, az bir hissəsi məskunlaşdığı ərazidə qalmışdır. Qaçqınlıq zamanı kəndin təxminən 70-80 evi, 400 nəfərə yaxın əhalisi olmuşdur. 1948-1953-cü illərdəki III qaçqınlıq zamanı kənd əhalisi doğma yurdlarından çıxarılaraq qaçqın düşmüşdür. Kənd əhalisi Tərtər rayonunun Qaradağlı kəndində məskunlaşmış, çox hissəsi 1955-1956-cı illərə qədər yenidən doğma kəndinə qayıtmış, təxminən 25-30 evi, 120-140 nəfərə yaxın əhali Qaradağlı kəndində qalmışdır. Qaradağlı kəndində yaşamaqla bərabər kənd yaxınlığındakı Təzəkənd adlanan yeni yaşayış məntəqəsini də özləri üçün daimi yaşayış məntəqəsi seçdilər.1988-1991-ci illərdəki IV qaçqınlıq zamanı əhalisi tamamilə doğma yurdlarından çıxarılaraq qaçqın düşmüşdür. Kənd əhalisi Bakı, Gəncə, Şəmkir, Gədəbəy, Tərtər, Xanlar, və başqa yerlərdə məskunlaşıblar. Kənd əhalisi bu günə qədər həmin yerlərdə yaşayırlar. Kəndin 160 evi, 1000 nəfərə yaxın əhalisi olmuşdur. Aparılan statistik məlumatlara görə Kəsəmən kəndinin 1905-ci ildən 1988-ci ilin dekabrına qədər 1000-dən çox evi, 10 000 nəfərə yaxın əhalisi olmuşdur.
Xarici keçidlər
Ədəbiyyat
- "Azərbaycan Respublikası Xatirə Kitabı", XIII cild, "Respublika Xatirə Kitabı" redaksiyası, Bakı, 2013. səh. 545-547. (Toplayıb tərtib edəni: Araz Yaquboğlu)
- Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան — Երևան: 2008. — 184 səh.