fbpx
Wikipedia

Hüseyn Cavid

Hüseyn Cavid (tam adı: Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə; 24 oktyabr 1882(1882-10-24), Naxçıvan, İrəvan quberniyası, Rusiya İmperiyası5 dekabr 1941(1941-12-05), Tayşet rayonu[d], İrkutsk vilayəti) — azərbaycanlı şair, yazıçıdramaturq. Azərbaycan ədəbiyyatında romantizm ədəbi cərəyanının əsas nümayəndəsi olan Hüseyn Cavid milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisidir.

Hüseyn Cavid
Hüseyn Abdulla oğlu Rasizadə
Təxəllüsü Cavid Əfəndi
Şərqin Şekspiri
Doğum tarixi 24 oktyabr 1882(1882-10-24)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 5 dekabr 1941(1941-12-05) (59 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi repressiya
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Rusiya İmperiyası
AXC
SSRİ
Milliyyəti azərbaycanlı
Təhsili İstanbul Universiteti, 1909
Fəaliyyəti şair, yazıçı
Fəaliyyət illəri 1906–1938
Əsərlərinin dili azərbaycanca
Janr dram filmi, romantizm
Hüseyn Cavid Vikimənbədə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İbtidai təhsilini Naxçıvanda molla məktəbində, orta təhsilini M.T.Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır. 1899–1903-cü illərdə Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirdikdən sonra Naxçıvanda, sonra isə GəncəTiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir.

Ömrünün sonrakı illərində Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Şeyx Sənan" əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır.

1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlər yazır. 1920–1930-cu illərdə Hüseyn Cavid "Peyğəmbər", "Topal Teymur", "Səyavuş", "Xəyyam" kimi bir sıra tarixi dramlar yazmışdır.

1938-ci ildə həbs olunaraq "əks-inqilabi əlaqələr saxlamaq", "bir sıra müsavatçılarla müsavatçı söhbətlər aparmaq", "öz ətrafında millətçi düşüncələrlə köklənmiş cavan şairləri toplayıb müsavatçı ruhda təkmilləşdirmək" kimi ittihamlarla günahlandırılıb. 9 iyun 1939-cu ildə şair 8 il islah əmək düşərgəsinə məhkum edilir. O, 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonununda dünyasını dəyişib. Ölümündən sonra 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət alır.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Hüseyn Cavid Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.

Həyatı və təhsili

Hüseyn Cavid 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvan şəhərində ruhani ailəsində anadan olub. Atası Abdulla 1877-ci ildə Naxçıvana Şahtaxtı kəndindən gəlib. Hüseyn Cavid beş il Naxçıvanda molla məktəbində ibtidai təhsil aldıqdan sonra orta təhsilini Qurbanəli Şərifovun məsləhəti ilə atasından gizlin Məhəmməd Tağı Sidqinin "Məktəbi-tərbiyə" adlı yeni üsullu məktəbində almışdır. 1899–1903-cü illərdə Cənubi Azərbaycanda qardaşının yanında olmuş, Təbrizin "Talibiyyə" mədrəsəsində təhsilini davam etdirmişdir. O burada ərəb və fars dillərinə yiyələnmişdir. Daha sonra ağır göz xəstəliyinə görə təhsilini dayandırmış və ticarətlə məşğul olmuşdur. Daha sonra Təbrizdən Urmiyaya getmiş 1904-cü ilin may ayına qədər orada yaşamışdır. 1904-cü ildə Gürcüstana gedib orada yol tikintisi ilə məşğul olan şirkətdə mühasib olaraq işləməyə başlayır. 1906-cı ildə qardaşı Məhəmməd onu İstanbula təhsil almağa göndərir.

Fəaliyyəti

İstanbul Universitetinin ədəbiyyat şöbəsini bitirmiş (1909), Naxçıvanda, sonra isə GəncəTiflisdə, 1915-ci ildən isə Bakıda müəllimlik etmişdir. Hüseyn Cavid klassik Azərbaycan ədəbiyyatının ənənələrini inkişaf etdirən sənətkarlardandır. O, XX əsr Azərbaycan mütərəqqi romantizminin banilərindən biri olmuşdur.

Hüseyn Cavid sənəti janr və forma cəhətdən zəngindir. O, lirik şeirlərin, lirik-epik, epik poemaların, Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciədramların müəllifidir. "Keçmiş günlər" adlı ilk şeir kitabı 1913-cü ildə çap olunmuşdur. Hüseyn Cavid daha çox dramaturq kimi tanınmışdır. Onun fəlsəfi və tarixi faciələri, ailə-məişət dramları üslub, yazı ədası forma yeniliyi baxımından Azərbaycan dramaturgiyasında yeni bir mərhələ yaratdığı kimi, milli teatr mədəniyyətinin inkişafına da qüvvətli təsir göstərmiş, "Cavid teatrı" kimi səciyyələndirilmişdir. Dramaturgiyasında dövrün ümumbəşəri, böyük ictimai-siyasi və mədəni əhəmiyyətə malik problemləri əksini tapmışdır.

Azərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum faciə olan "Ana" pyesi H.Cavidin dramatik növdə yazdığı ilk əsəridir. Əsərdəki hadisələr Dağıstanda cərəyan edir.

"Şeyx Sənan" (1914) əsərində xalqları bir-birinə qovuşdurmaq üçün ümumbəşəri din ideyasını ortaya atmışdır. Hüseyn Cavid bu dövrdə tədriclə "haq verilmir, alınır" ideyasına gəlib çıxmışdır.

Yaradıcılığında mühüm yer tutan "İblis" (1918) mənzum faciəsində yazıçı müharibələri pisləyir, müharibənin ağır nəticələrini açıb-göstərir.

1926-cı ildə müalicə üçün Almaniyaya gedən və 7 ay Berlində yaşayan Hüseyn Cavid oradan ziyalıların mənəvi iztirablarını əks etdirən bir sıra siyasi-lirik və lirik-epik şerlərlə qayıtdı.

20–30-cu illərdə Hüseyn Cavid bir sıra tarixi dramlar yazmışdır. "Peyğəmbər" (1922) və "Topal Teymur" (1925) əsərlərindən sonra yazdığı "Səyavuş" (1933), "Xəyyam" (1935) tarixi dramları Hüseyn Cavidin tarixə, tarixi şəxsiyyətlərə baxışında ciddi dönüş oldu.

Cənubi Azərbaycandakı azərbaycanlıların "şahənşahlıq" üsuli-idarəsi əsarəti altında əzab çəkməsi, ən adi insan hüquqlarından məhrum edilməsi də vətənpərvər şair kimi Hüseyn Cavidi düşündürürdü ("Telli saz" dramı, 1930; "Kor Neyzən" poeması, 1930).

Yaradıcılığı

Şeirləri

 
Hüseyn Cavidin "Azər" poeması (1937)

Hüseyn Cavidin poeziyası onun romantik şeirlərindən və poemalarından ibarətdir.

İdealla varlıq arasındakı ziddiyyət, ideal həqiqət axtarıcılığına istiqamətlənən xəyallardan yaranan lirik-fəlsəfi düşüncələr Cavid şeirinin başlıca məzmununu təyin edir. Şairin lirik "mən"i qayğılı, narahat düşüncələr və zəngin xəyallarla yaşayan filosof xarakterli aşiqdir:

Xəyal!.. Əvət, yaşadan yalnız əhli-halı odur,

Yaşarsa bir könül, az-çox xəyal içində yaşar.

H.Cavid bədii yaradıcılığa klassik lirika üslubunda yazılmış qəzəllərlə başladığı üçün ədəbi fəaliyyətinin birinci dövründəki şeirlərinin dilində ərəb-fars tərkiblərinə rast gəlinir. Lakin belə ifadələr əsasən lirikada əsrlərdən bəri qanuniləşən "qəmi-hicran", "zülfü-yar", "əhli-dərd", "zənciri-zülf", kimi anlaşıqlı təsvir vasitələrindən ibarətdir:

Məndən fələk ayırdı vəfapişə yarımı,

Tar etdi zülfi-yar kimi ruzigarımı.

Səbrim tükəndi, yox qəmi-hicranə taqətim,

Hicri-nigar əlimdən alıb ixtiyarımı.

Bir əhli-dərd yoxdu bu viranə şəhərdə,

Tainki şərh edəm ona mən qəlbi-zarımı.

…Hər kəs ki, Salika, çəkib eşqin bəlasını –

Mən eyləməz görəndə mənim ah-zarımı.

Sonrakı illərdə İstanbulda təhsil alması, türk poeziyasını dərindən öyrənməsi onun şeir dilində Anadolu şivəsinə məxsus ifadələrin fəallığını bir qədər artırmışdır. Şairin təhsil illəri zamanı qələmə aldığı "Rəqs", "Pəmbə çarşav", "Uyuyur", "Ah yalnız sən" və s. şeirləri də və 1913-cü ildə Tiflisdə nəşr olunan "Keçmiş günlər" şeir Kitabında toplanan digər nümunələrdə Anadolu şivəsinin müəyyən əlamətləri nəzər çarpır. Lakin İstanbul mühitində ayrıldıqdan sonra şairin əsərlərində Anadolu şivəsinə məxsus əlamətlər get-gedə azalmış, nəhayət, davamlı bir prosesdən sonra təxminən aradan qalxmışdır.

H.Cavidin şeir yaradıcılığının ilk mərhələsində janr baxımından ənənəvi iki üslubluluq özünü göstərir. Şair həmin illərdə həm klassik lirika üslubunda qəzəllər, həm də xalq-aşıq şeiri ruhunda qoşma və gəraylılar yazmışdır. Bu dövrün məhsulu olan "Get", "Könlümü" rədifli şeirlər, habelə "Hər yer səfalı, nəşəli" şeiri qəzəl formasında, "Xuraman-xuraman" şeiri isə qoşma formasındadır. "Rəqs", "Uyuyur" və s. şeirlərdə müxəmməs və müsəddəslərin müəyyən əlamətləri müşahidə olunur. Bədii yaradıcılığın başlanğıc mərhələsinə xas olan həmin cəhət sənətkarın fərdi üslub axtarışları dövrü üçün səciyyəvi hal hesab oluna bilər. Çünki elə ilk yaradıcılıq mərhələsinin özündə də Cavidin yeni formalı şeirlər yazdığını asanlıqla müşahidə etmək mümkündür. Türkiyədə təhsil illərində yazılan "Yadi mazi", "Bir ahi-məzlumanə" şeirlərinin quruluşunda müəyyən orijinallıq vardır. Bu şeirlər hər iki üslubun — klassik lirika və xalq-aşıq lirikası üslublarının qovuşuğundan yaranmışdır. Xalq-aşıq poeziyasında olduğu kimi, şeirlər bəndlərdən ibarətdir. Lakin bəndlərin arasında klassik lirikadakı beytlərə bənzər cüt misralar verilmişdir. Dördlüklər çox vaxt çarpaz qafiyə üsulu ilə, beytlər isə məsnəvi formasmda qafiyələndirilmişdir:

Ey Vətən! Ey könül pərəstarı!

Yar ümidim, qüsura bakmayasan.

Bizə tərcih edib də əğyarı,

Burakıb nari-hicrə yıkmayasan.

Səni bu hala saldı qəflətimiz,

Daha əhv et! Yetər nədamətimiz.

Sonrakı dövrlərdə Cavidin yaradıcılığında belə orijinal quruluşlu şeirlərin sayı getdikcə çoxalmışdır. "Otuz yaşmda", "Bir rəsm qarşısında", "Dəniz tamaşası" şeirlərində dördlük bəndlər mənanı qüvvətləndirən və tamamlayan beytlərlə növbələşmişdir. Beləliklə, poetik forma axtarışları H.Cavidin janr sahəsində orijinal üslubunun kəşfi ilə nəticələnmişdir. Hətta bir sıra janrları, xüsusən sonet, türkü və marşları Azərbaycan şeirinə ilk dəfə Hüseyn Cavid gətirmişdir. Şairin "Mən istərim ki", "Çəkinmə, gül" şeirləri Avropada geniş yayılmış italyan soneti formasında qələmə alınmışdır.

H.Cavid şeirlərini həm əruz, həm də heca vəznlərində yazmışdır. Hər iki vəznə yaradıcı münasibət bəsləyən şair onlara əsaslı keyfiyyət dəyişiklikləri gətirmişdir. O, əruzun klassik lirikadan məlum olan xəfif, həzəc, rəməl, müctəs, müzare, mütəqarib bəhrlərində şeirlər yazmaqla bərabər, həm də həzəc bəhrinin yeni bir növünü yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Əruzşünaslar həmin növü "Cavid həzəci" adlandırırlar.

Əsrin əvvəllərində əruzdan hecaya keçmək də şeirdə yeni üslub axtarışından irəli gəlirdi. Heca vəznli şeirə üstünlük verməklə, Hüseyn Cavid bu vəznin Azərbaycan yazılı poeziyası üçün daha da doğmalaşmasına xidmət etmişdir. O, XX əsrin əvvəllərində heca vəzninin müxtəlif şəkillərində qiymətli şeirlər yazmağa müvəffəq olmuşdur.

Orijinal təşbeh və metaforalar, epitet və təkrirlər, monoloq və dialoqlar Cavidin şeirlərində fikrin, mənanın qüvvətli və emosional vasitələrlə ifadəsinə xidmət edir. Cavidin şeirlərində təşbeh yaratmaq üçün təbiət hadisələrilə insan həyatı müqayisə olunur. Şair Qara dəniz sahillərində təsvir etdiyi səksən yaşlı qocanın məğrurluğunu canlandırmaq məqsədilə onu "ulu bir dağ"a bənzədir, bədii obrazın dolğun poetik rəsmini çəkir:

Bu keşakeşdə möhtəşəm, məğrur,

Qoca, səksən yaşında bir sima;

Uca bir dağ möhnətilə vüqur,

Qoca bir türk edib namazı əda.

Vird oxur, Həqqa eylər ərzi-niyaz,

Bəlkə dağ sarsılar, o sarsılmaz.

 
Hüseyn Cavidin Bakıda heykəli. Heykəltəraş — Ömər Eldarov, 1996

Poemaları

Hüseyn Cavidin yaradıcılığında poema janrının da özünəməxsus yeri vardır. Şair ilk poemalarını hələ XX əsrin əvvəllərində qələmə almışdır. Cavidin ilk poemaları əsasən lirik-romantik, yaxud romantik-fəlsəfi əsərlərdən ibarətdir. Bu poemaların əksəriyyətində süjet əlamətləri və obrazlar yox dərəcəsindədir. Həmin qəbildən olan poemalar sanki Hüseyn Cavidin lirik-romantik monoloqlarından yoğrulmuşdur. Həyata və insanlara romantik münasibət, bədii və fəlsəfi ümumiləşdirmələr bu poemaların əsas qayəsini müəyyən edir. "Bir ahi-məzlumanə" (1907), "İştə bir divanədən bir xatirə" (1912), "Hübuti-Adəm" (1913), poemalarında epik təsvirlərdən qat-qat çox lirik-romantik düşüncələr öz əksini tapmışdır. Yalnız "Hübuti-Adəm" poemasında Adəm peyğəmbərlə Həvvanın münasibətlərindən alınmış bir məqamın təsviri şairə nəfsin fəlakətləri ətrafında poetik mülahizələr irəli sürməyə imkan vermişdir. "Bir ahi-məzlumanə" poeması "küncü-möhnətdə" bəlaya düçar edilmiş, "ayaq altında paymal olmuş" Vətənin acı halına dərin təəssüf hissləri mənalandırılmış, qeyrət etməyə, himmət göstərməyə çağırış motivləri ifadə olunmuşdur.

Hüseyn Cavidin yaradıcılığında ideya-sənətkarlıq baxımından ən kamil poema "Azər" əsəridir. Poemanı şair hələ 1926-cı ildə Almaniyada müalicə olunarkən yazmağa başlamış, nəhayət, 1928-ci ildə tamamlamışdır.

"Azər" poeması Hüseyn Cavidin Qərbə və Şərqə, eyni zamanda Şərq-Qərb müstəvisində Azərbaycana baxışlarını geniş şəkildə ifadə edən mükəmməl sənət əsəridir. Azərin Qərb və Şərq ölkələrinə səyahətləri yeni tarixi mərhələdə dünya gedişatını öyrənmək, inkişafın ən məqbul yolunu seçmək məqsədini izləyir. Poemada həmin ölkələrin fərqli xüsusiyyətləri haqqındakı düşüncələr Azərin simasmda dünyanı, sivilizasiyaları sintez etmək meylinin ifadəsindən ibarətdir:

Şərq elləri irişilməz "xəyal" için yaşarkən,

Qərb aləmi az da olsa həqiqətdən xoşlanar.

Şərqin sönük duyğusunu afyon ruhu qoşarkən,

Onlar yeni bir silah kəşfini səadət sanır.

Şərq uğraşır yalnız "ölməyim" deyə,

Qərb elləri maildir öldürməyə.

Ya o, ya bu qoşar durar hər bir dilək peşində,

Məqsəd ancaq yarışı yok, bir həyatı xoş bulmaq.

Şərqə görə o diyarda azad ikən düşüncə,

Yazıq!.. Yenə mümkün deyil didişmədən qurtarmaq.

Əsərin əsas qəhrəmanı Azər Cavidin əksər dramatik qəhrəmanlarından fərqli olaraq tarixdən deyil, real həyatdan alınmış bir bədii obrazdır. Azər şairin müasiri, daha çox isə onun özünün proobrazıdır. Azərin yaşadığı mühitə, üzvü olduğu cəmiyyətə, Qərbə və Şərqə baxışları müəllifin şəxsi qənaətlərinin və düşüncələrinin ifadəsidir. Poemanın böyük bir hissəsində Azərin Almaniyaya səfərindən söz açılması, əsərin bir çox bölmələrinin Berlində yazılması ilə Hüseyn Cavidin Almaniyaya gedib orada müalicə olunmasının səsləşməsi də obrazla müəllifin baxışları arasında möhkəm bağlılıq olduğunu aydınlaşdırır. Bütövlükdə Azər həyata və cəmiyyətə yeni nəzərlərlə baxan, dünyada gedən prosesləri obyektiv dərk və təhlil etmək qabiliyyətinə malik olan yeni tipli bədii obrazdır. Mənsub olduğu xalqı və ölkəni mədəni millətlərin cərgəsində görmək arzusu onun səciyyəvi cəhətidir. Azərin Qərbə və Şərqə səfərləri sadəcə səyahət, gəzinti, əyləncə olmayıb, dünyanı öyrənib məmləkətini və millətini irəli aparmaq niyyətlərinin ifadəsidir.

Poemada Hüseyn Cavid Azərbaycanda qurulmuş yeni cəmiyyətə münasibətini də ifadə etmişdir. Əsərin "Səlmanın səsi", "Inqilab xırsızı", "İsyan" bölmələrində yeni cəmiyyətin bədii dərki məsələləri ön mövqedə dayanır. Hiss olunur ki, Cavid imkan olduqca yeni cəmiyyətə yaxşı tərəfdən baxmaq meylindən çıxış edir. Səlmanm dilindən deyilən "hər gülşənə vardım, çiçəklər güldü, Sevdalı bülbüllər salama gəldi", yaxud "Susmuş kamançalar ilhama gəldi" kimi nikbin misralar şairin həmin meylinin əks-sədasıdır. Bununla belə, Cavid bu cəmiyyətin mövcud ziddiyyətlərdən xilas olmasının zəruriliyini də qabanq şəkildə nəzərə çarpdırmışdır. Poemanm "İnqilab xırsızı" bölməsində "inqilab kürkünə girmiş" Şura sədrinin törətdiyi özbaşınalıqların təsviri ilə şair yeni qurulmuş cəmiyyətdəki eybəcərlikləri diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Cavid Şura sədrinin alova bürünmüş evini göstərməklə geniş mənada yeni quruluşun yaşamasının mümkünsüz hala düşdüyünü ifadə etmək istəmişdir. Poemadakı kənd Şura sədrinə aid edilən "balıq başdan qoxarmış" qənaəti də, heç şübhəsiz, bütövlükdə o cəmiyyətin ən yuxan təbəqələrinin çürüklüyünə, mənəvi-siyasi iflasa məruz qaldığına açıq işarədir. Hətta poemanın epiloqu kimi düşünülmüş "İsyan" bölməsində ifadə olunan aşağıdakı misralar da sadəcə yeni quruluşun təsdiqi mənasında deyil, daha çox çağdaş gəncliyin quracağı böyük gələcəyin, müstəqil ölkənin dəstəklənməsi kimi başa düşmək, mənalandırmaq lazım gəlir:

Bu gün gəncliyə baksan,

Bir sel kimi hər an

Sağlam, yeni məfkurələr izlər.

Bizlər?

…Bizlər yeniləşsək belə, daim,

Bir əskilik az-çox bizə hakim…

…Onlar qoşacaq, çırpışacaqlar,

Bir çox üçürümlar aşacaqlar.

Lazımsa cəhalətlə güləşmək,

Bir çarə var: ancaq yeniləşmək!

Onlardakı himmət və mətanət

Qırmaclayacaq Şərqi nihayət.

Onlardakı qüdrət və məharət,

Er-gec vercək xalqa səadət.

…Onlar güləcək güldürəcəklər,

Bizdən daha xoş gün görəcəklər!

Janr etibarilə "Azər" lirik-epik poemadır. Əsərdə dramatik ünsürlərdən də istifadə olunmuşdur. Poetik vüsətinə görə "Azər" poeması dastan təsiri də bağışlayır.

Hüseyn Cavidin poemaları Azərbaycan ələbiyyatında romantik-fəlsəfi poemanın inkişafında mühüm rol oynamışdır.

Dramaturgiyası

Hüseyn Cavidi ədəbiyyat tarixində ən çox məşhurlaşdıran və ona böyük şöhrət qazandıran dram əsərləridir. O, Azərbaycan romantik mənzum dramaturgiyasının görkəmli yaradıcısı və banisidir.

"Ana" faciəsi

Ədibin ilk dram əsəri olan "Ana" mənzum faciəsinin (1910) mövzusu Dağıstan həyatından alınmışdır. Əsərin əsas qəhrəmanı olan qonaqpərvər və məğrur Səlma Azərbaycan ədəbiyyatı üçün yeni tipli Ana obrazıdır. Onun İsmət adlı bir çərkəz qızına nişanlı olan oğlu Qanpoladla bu qıza könül salan Orxan arasında rəqabət vardır. İsmət isə kasıb ailəni təmsil edən Qanpolada sadiq qalır və Orxanın cah-cəlalını rədd edir. Orxan dostu Muradın vasitəsilə Qanpoladı öldürtdürür. Murad təhlükədən xilas olmaq üçün kimliyini bilmədən Səlma xanımın — Ananın evində sığınmaq istəyir. Ana oğlunun qatilini tanısa da, dərin daxili sarsıntılarına, mənəvi iztirablarına, qəzəbinə qalib gəlməyi bacarır. "namərd qonağı" evindən uzaqlaşdımaqla cəzalandıran Ana bu acı, qanlı taleyin səbəbini Allahın qisməti ilə əlaqələndirir:

Get, namərd qonaq, get! Alçaq mültəci!

Get, miskin hərif, get! Cəllad, yırtıcı!

Get, vicdansız kəndini qurtar, yaşa!

Ancaq vicdansızları bəslər dünya!

Get, gözüm görməsin! Uzaqlaş, dəf ol!

Nə haqsızlıq etdinsə Allahdan bul!

Get, çəkil get! Dinsiz, Allahsız xain!

Murdar izin bu torpaqdan silinsin!

Övladının qatilini bağışlamağı bacaran Səlma surəti dünya ədəbiyyatı üçün də təkrarsız bədii obrazdır.

Cavidin "Maral" və "Şeyda" pyesləri nəsrlə yazılmışdır. Hər iki əsərdə şeir parçalarından, lirik elementlərdən istifadə olunmuşdur.

"Maral" pyesi

Ailə-məişət planında qələmə alınmış "Maral" pyesi (1912) pulun, sərvətin cəmiyyətdə törədə biləcəyi faciələri əks etdirir. Yaşca çox kiçik olan Maralı altun gücünə özünə arvad etmiş Turxanbəy üçün dünyanm bütün səadəti yalnız para ilə bağlıdır. Muasiri Nadirbəyin mənəviyyat, tərbiyə, sağlam düşüncə haqqındakı fikirlərini o, yad baxışlar kimi qəbul edir. Əsərdəki Nadirbəy — Turxanbəy xətti cəmiyyətdə yenilik və köhnəlik arasında gedən proseslərin çətinliklərini bütün təbiiliyi ilə təqdim edir. Atası Turxanbəyə əks mövqedə dayanan, məhəbbəti, sədaqəti hər şeydən uca tutan oğlu Cəmilin saf romantik düşün-cələri ilə müqayisədə də sərvət əsiri olan Turxanbəy miskin görünür. Ər evində özünü dustaq sayan, sərvət içində nisgilli tale yaşayan Maralın ərinin gənc qohumu Arslanbəyə olan təmiz sevgisi də ona səadət deyil, fəlakət gətirir. Arslanbəyə olan münasibətindən xəbər tutan Turxanbəyin Maralı vəhşicəsinə öldürməsi həmin cəmiyyətdə azad sevgiyə, saf mənəviyyata yer olmadığı fikrini əsaslandxrmağa xidmət edir. Lakin Cavid Cəmillə Humay arasmdakı qarşılıqlı məhəbbətə rəğbətini ifadə etməklə yeniliyin köhnəlik üzərində qələbə çalacağına ümid və inam duyğuları aşılaya bilir.

"Şeyda" pyesi

Bakı mətbəə işçilərinin həyatından bəhs edən "Şeyda" (1916) pyesində çətin, ağır həyat tərzinin və azadlıq düşüncəsinin təqdimi ön mövqeyə çəkilmişdir. Digər dram əsərlərindən fərqli olaraq Cavid bu əsərdə realist, həyati məsələlərə geniş yer ayırmışdır. Pyesin ilk səhnələrində mətbəə işçisi Şeydanm azadlıq arzusu ilə çıxış etməsi, fəhlələrə öz hüquqlarını başa salması dramaturqun ictimai mübarizəsinin vəziyyəti və vəzifələri haqqındakı qənaətlərini ifadə etməsinə şərait yaradır. İnqilab ruhlu marşları fəhlələr tərəfindən oxunduğu üçün işdən qovulan, həbs edilən Şeydanın ruh düşgünlüyünə qapılması, dərvişvari həyat keçirməsi mübarizənin axıra çatdırılmasına imkan ver-məyən faktor kimi dəyərləndirilir. Başma min bir müsibətlər gətirilən, qardaşı vərəm xəstəliyindən ölən, ağır iş şəraitində qolunun birini itirən, əslində meydanda tək qalan Qara Musanm intiqam hisləri də cə-miyyəti irəliyə apara bilmir. Bütövlükdə "Şeyda" pyesi üsyankar çıxışlar etməsinə baxmayaraq, real mübarizə yollarmı tapa bilməyən insanların faciəsini ümumiləşdirir.

"Şeyx Sənan" faciəsi

Hüseyn Cavidin "Şeyx Sənan" mənzum faciəsi geniş mənada Azərbaycan dramaturgiyasmm şah əsərlərindən biridir. Bu əsər Cavidin romantik dramlarının zirvəsində dayanır. "Şeyx Sənan" mənzum faciəsi (1914) dini-əfsanəvi şəxsiyyət olan Sənan məhəbbət macərası əsasında insanm mənəvi ucalığı haqqında yazılmış dramatik üvertura təsiri bağışlayır. Cavid bu əsərində əsl eşqin dini etiqad üzərindəki təntənəsini, bütün buxovları dağıtmaq qüdrətini nümayiş etdirmişdir. Pyesdə müsəlmanlar, müridlər, möminlər mühitində hamıdan ucada dayanan Sənanm baxışlarmda gürcü qızı Xumara olan sevgisindən sonra yaranan dəyişikliklərin timsalında bütövlükdə insanın dəyişməsi prosesi dolğun şəkildə canlandırılır. Bu vaxtadək müqəddəs məbədgahlara və ziyarətgahlara səcdə edən Şeyx Sənan bundan sonra ülvi, uca eşqin böyüklüyünə inam bəsləyir. Şeyxin timsalmda Cavid eşq, yoxsa etiqad, möminlik və ya gerçəklik sualları əsasmda qurduğu süjet, yaratdığı dramatik münaqişə vasitəsilə insanın həqiqət axtarıcılığı, məhəbbəti etiqad səviyyəsinə yüksəltmək səyləri ilə ucala biləcəyinin mümkünlüyünü isbat etmişdir. Əsərdə Sənanın dilindən deyilmiş aşağıdakı misralar da bunu bir daha təsdiq edir:

Kim ki, eşq atəşilə oldu hədər,

Onu yandırmaz öylə atəşlər.

Bəni öldürsələr də bən yaşarım,

Tərk edib xəlqi xaliqə qoşarım.

Əbədiyyət bənim məzarımdır,

Çünki sultani-eşq yarımdır.

Eşq üçün can nisan edən ərlər,

Əbədi bir həyat içində gülər.

"Uçurum" faciəsi

"Uçurum" faciəsi (1919) ilə Hüseyn Cavid yaradıcılığının birinci mərhələsi başa çatır. Mövzusu Türkiyə həyatından alınmış bu əsərdə ədib süni avropalaşmanın, yad təsirlərin milli mənəviyyatla uzlaşmayan eybəcərliklərini əks etdirmişdir. 

"Afət" faciəsi

Sovet hakimiyyəti illərində yazılmış "Afət" (1922) faciəsində kübar cəmiyyətinin meşşan əxlaqının mənəvi puçluğu açılıb göstərilmişdir. Afətin doktor Qaratayın yalan vədlərinə aldanaraq, kobud, qaba mənəviyyatca kasıb olan əri Özdəmiri öldürməsi, daha sonra isə özünü məhv etməsi həmin dairənin faciəsi kimi ümumiləşdirilir. 

"Peyğəmbər" və "Topal Teymur" leze dramları

Hüseyn Cavidin təkcə yaradıcılığında yox, həm də şəxsi taleyində "Peyğəmbər" və "Topal Teymur" leze dramlarının özünəməxsus yeri vardır. Əvvəla, hər iki əsərdə Cavid ilk dəfə idi ki, tarixi şəxsiyyətə və tarixdən alınmış hadisələrə müraciət etmişdi. Ikincisi isə böyük ədib tarixi mövzuya müasir mövqedən yanaşmışdı ki, bu da dövrün ədəbi tənqidi tərəfindən bir çox hallarda mövcud cəmiyyətlə bağlı yozulduğun-dan Hüseyn Cavid üçün müəyyən çətinliklərə səbəb olmuşdu. Cavid əfəndi həm də Teymurləng kimi bir fatehi və Məhəmməd peyğəmbəri ideallaşdırmaqda günahlandırılmışdı. Əslində isə dramaturqun məqsədi "Topal Teymur" əsərində tiranlığı tənqid etməkdən, "Peyğəmbər"də isə insanın müqəddəslik mərtəbəsinə yüksələ bilməsindən bəhs edirdi. Hər iki əsərdə dramatik vasitələrlə yanaşı, təsvirə, təhkiyəyə də müəyyən yer verilmişdir ki, bu da həmin bədii nümunələrin səhnəyə çıxarılmasını çətinləşdirir. "Peyğəmbər" dramı isə bütövlükdə səhnə üçün nəzərdə tutulmamışdır. 

"Knyaz" dramı

"Knyaz" dramında (1929) Cavid müasirliyə daha yaxın idi: Bu baxımdan "Knyaz" faciəsi Cavidin yaradxcılığındakı yeni əhvali-ruhiyyəni əks etdirən əsər kimi ciddi maraq doğurur. Xoş güzəran keçirən Knyazın zorla özünə arvad etdiyi kəndli qızı Casmenin onların qapısında qulluqçuluq edən Marqonun oğlu bolşevik Antonu seçməsi və keşməkeşli hadisələrdən sonra ona qovuşması Cavidin yaradıcılığında möhkəm yer tutan azad sevginin və pak mənəviyyatm təntənəsi motivinin yeni şəraitdə canlandırılmasma xidmət etmişdir. Dramaturq gurlayan inqilab dalğalarmdan xoflanıb Avropaya qaçan knyazın və onun ailəsinin faciəsini də məharətlə ümumiləşdirmişdir. 
Görkəmli Iran şairi Əbülqasım Firdovsinin anadan olmasının min illik yubileyi münasibətilə keçirilən müsabiqədə iştirak edən Hüseyn Cavid 1932-ci ildə "Səyavuş" faciəsini yazib tamamlamışdır. Əsər Firdovsinin "Şahnamə" dastanınin motivləri əsasında qələmə alınmışdır. Lakin Cavid böyük Firdovsini təkrar etməmiş, İran-Turan qarşıdurmasının təsvirindən yaranmış "Şahnamə"dən fərqli olaraq insanların, münasibətlərin yaxınlaşdırılması yollarındakı maneələrin aradan qaldırlmasından söz açmışdı. 

"Xəyyam" dramı

"Xəyyam" dramında Cavid böyük şair və mütəfəkkir Ömər Xəyyamın simasında dövrünün fövqünə yüksələ bilən bir romantik qəhrəmanı canlandırmışdır. Xəyyam ayıq şübhələri və həyat eşqi Cavidə sənətkar və cəmiyyət probleminə münasibətini ifadə etmək üçün münasib şərait yaratmışdır. Böyük türk hökmdarı Alp Arslanm və onun oğlu Məlikşahm elmi-ədəbi fəaliyyət üçün yaratdığı münbit mühitin Xəyyam kimi sənətkarlan yetişdirə biləcəyini vurğulayan müəllif sanki məntiqi mənada yeni qurulmuş sovet dövrlərində bütün bunları tapa bilmədiyini vurğulamışdı. Qanlı-qadalı repressiya rejiminin başlanması ərəfəsində irəli sürülən bu ideya xeyirlə şərin əzəli-əbədi mübarizəsinin yeni şəraitdəki əks-sədası kimi səslənirdi. 
Azərbaycan teatrlarında Hüseyn Cavidin dram əsərləri böyük müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuşdur. Respublikamızda özünəməxsus prinsiplərə malik Cavid teatrı mövcuddur. Cavidin romantik mənzum dramaturgiyası milli mədəniyyətimizin inkişafma böyük töhfə vermişdir. Rejissorların, aktyorların bütöv bir nəsli Cavid teatrı əsasında yetişib formalaşdirmişdir. Rüfət mən səni sevirəm bunu yazar İlkanə...<3 

Sürgün edilməsi və ölümü

Sovetlər Birliyində totalitarizmin dəhşətli dövründə Hüseyn Cavid sosializmin "nailiyyətlər"indən yazmağı özünə rəva bilməmiş, Stalini, Azərbaycan ağalarını mədh etməkdən qətiyyətlə boyun qaçırmışdır. Ona görə də bu mətin şəxsiyyət Sibir buzlaqlarına, Maqadana sürgün edilmiş və 5 dekabr 1941-ci ildə İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndində vəfat etmişdir.

Vəfatından sonra

Sovet ideologiyası və rejiminin hakim olduğu bir dövrdə Naxçıvanda qəbul olunmuş qərar hələ heç də hər şey demək deyildi. Onun icrası üçün Kremldə Brejnevin, Lubyankada DTK sədri Andropovun razılığını almaq mütləq şərtlərdən biri idi.

Hüseyn Cavidlə bağlı Moskva müzakirələrindən və razılaşmalarından sonra tarixi qərarın icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi Həmid Cəfərova həvalə olunur. 35 ildən sonra Həmid Cəfərov həmin günləri belə xatırlayır:

"Məhz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə uzaq Sibirin əlçatmaz yerlərindən H. Cavidin cənazəsinin qalıqlarının doğma yurdu Naxçıvana gətirilməsi onun tarixi xidmətlərindəndir.

1982-ci il oktyabrın 3-də Heydər Əliyev Naxçıvanda səfərdə olarkən Cavidin nəşinin Naxçıvana gətirilməsinin əhəmiyyətli olduğunu vurğuladı. 1956-cı il martın 6-da Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin hökmü ilə Hüseyn Cavid bəraət aldıqdan sonra onun cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsinə bir neçə dəfə cəhd göstərilsə də, sovet ideologiyasının hökm sürdüyü SSRİ məkanında belə bir məsələnin reallaşması çətin olduğundan, Sibirdəki dəmir seyflərin açılması, "sovsekretno" sənədlərin öyrənilməsi, Cavidin məzarının Sibirdə axtarılıb-tapılması və nəhayət onun Azərbaycana gətirilməsi üçün müvafiq icazələrin alınması o dövrdə həllini tapmamışdı.

Heydər Əliyevin göstərişi ilə 1982-ci il oktyabrın 12-də Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsi Hüseyn Cavidin məzarının tapılması, cənazəsinin qalıqlarının Azərbaycana gətirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etdi və bu işin icrası Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi kimi mənə həvalə olundu. Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin qərarından sonra heyət muxtar respublikanın daxili işlər nazirinin müavini, polkovnik Telman Əliyev və SSRİ deputatı Zakir Nəsirovla Sibirə yollandı.

 
Hüseyn Cavidin qəbrinin qazılması, 1982-ci il

1982-ci ildə Naxçıvan Vilayət Partiya Komitəsinin katibi olmuş Həmid Cəfərov həmin günləri belə xatırlayır: "Qərarın icrası məsuliyyətli və çətin olsa da, məhz onun arxasında Heydər Əliyevin adı durduğu üçün heç bir müşküllükdən söhbət gedə bilməzdi. Bu qərarın icra olunmasına bilavasitə Heydər Əliyevin özü rəhbərlik edirdi. Heydər Əliyev "Bakinski raboçi" qəzetinə verdiyi müsahibələrin birində qeyd edirdi ki, o, Cavidin cənazəsinin qalıqlarının uzaq Sibirdən Azərbaycana gətirilməsi üçün SSRİ kimi nəhəng bir dövlətin "birinci şəxsinə" — Sov.İKP MK-nın Baş katibi Leonid Brejnevə, həmçinin SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Yuri Andropova müraciət etmişdi. Bu məsələni həll etmək üçün SSRİ kimi böyük bir dövlətin rəhbərliyi yanında yüksək nüfuza sahib olmaq və onun icazəsini almaq vacib idi.

Sibirə səfərə göndərilən heyət ilk günündən başlayaraq Cavidlə bağlı bir sıra arxiv sənədləri öyrəndi. Müəyyən edildi ki, Hüseyn Cavid 1941-ci il dekabrın 5-də İrkutsk vilayəti Tayşet rayonunun əlillər xəstəxanasında vəfat edib, Şevçenko kəndindəki qəbiristanlıqda 59 saylı qəbirdə dəfn olunub. Üç gün sonra isə Sov.İKP İrkutsk Vilayət Partiya Komitəsində görüş zamanı Cavidin məzarının yerinin müəyyən edilməsinə, bununla əlaqədar İrkutsk vilayətinin Tayşet rayonunun Şevçenko kəndini, 1940-cı illərdə burada yerləşən 21 saylı kaloniyanı və əlillər xəstəxanasını tanıyan adamların tapılmasına sərancam verildi.

Sibirdə olarkən Cavidin sakini olduğu əlillər evinin 1956-cı ildə dağıdılması, Sibirin sıx meşələrindəki Şevçenko kəndinin itib-batması, orada indi heç kimin yaşamaması haqda məlumatlar mövcud idi. Eyni zamanda bildirilirdi ki, 30 dərəcə şaxtada həmin yerlərə getmək həm mümkünsüz, həm də təhlükəlidir. Müəyyən çətinliklərdən sonra zirehli maşınlar 1982-ci il oktyabrın 21-də Tayşet şəhərindən 75 kilometr məsafədə yerləşən Şevçenko kəndinə istiqamət aldı. Bu səfərə rəsmi olaraq partiya, hüquq-mühafizə, ədliyyə, səhiyyə orqanlarının məsul işçiləri qatılmışdılar. 1941-ci ildə Cavidin sakini olduğu islah-əmək düşərgəsində keşikçi dəstəsinin rəisi işləmiş 72 yaşlı Darafiy Tradyakola qətiyyətlə bildiridi ki, Şevçenkoda 40 min insanın dəfn olunduğu qəbiristanlıq dağılmayıb. Heyət oktyabrın 21-də Şevçenko kəndinə çatdı. Kənd 100 hektarlarla ərazisi olan sərt Sibir meşəsi idi. Məzarlıq tapıldıqdan sonra iki saat davam edən axtarış nəticəsində Şevçenko rayon prokuroru Yelena Xaritinova 59 saylı qəbiri taparaq onun açılması üçün sanksiya imzalandı və Cavidin qəbri qazıldı.

Planlaşdırdığı kimi Hüseyn Cavid Şevçenko-Tayşet-İrkutsk-Moskva-Yerevan-Naxçıvan marşrutu ilə Naxçıvana qayıtmalı idi. İrkutskdan Moskvaya uçarkən Heydər Əliyevin göstərişi ilə oktyabrın 26-da 861-ci reyslə Moskvadan birbaşa Bakıya uçmalısınız. Heydər Əliyevin bu tapşırığı ilə marşrut dəyişildi. Buna səbəb Cavidin nəşinin İrəvandan keçməməli olması idi.

1982-ci il oktyabrın 26-da Hüseyn Cavidin nəşi Moskvadan Bakıya, sonra isə Naxçıvana gətirilir. Naxçıvanda — evinin qarşısında dəfn olunur.

Ailəsi

 
Hüseyn Cavid ailəsi ilə birlikdə

1918-ci ildə Hüseyn Cavid Mişkinaz Molla Hüseyn qızı ilə ailə həyatı qurmuşdur. Mişkinaz Cavid onun ilk oxucusu olmaqla yanaşı əsərlərinin üzünü köçürməkdə də kömək edərdi. "İblisin intiqamı" pyesinin onun xətti ilə köçürlmüş surəti olmasaydı, böyük şair və dramaturqun repressiya qurbanı olmuş başqa əsərləri kimi, bu əsər də itəcəkdi. Hüseyn Cavidin həbsindən sonar tikiş artelində işləmiş, mənzilləri əlindən alınmış, məşəqqətli günlər yaşamışdır. Hüseyn Cavidlə bağlı xatirələrinin bir qismi çap olunmuş, bir qismi isə şairin Bakıdakı ev-muzeyində saxlanılır. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsində, ərinin, oğlu Ərtoğrolun və qızının qəbrləri ilə yan-yanadır.

Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr 1919-cu ildə Bakıda anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu fərqlənmə diplom ilə bitirib Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil almağa başlayıb. 1939–1942 illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisini öyrənən elmi-tədqiqat kabinetində çalışmış burada musiqi folkloru nümunələrinin toplamasında iştirak etmiş, 1941–1942-ci illərdə konservatoriyasının nəzdindəki musiqi məktəbində dərs demişdir. Azərbaycan xalq mahnılarını nota salmış, avropa və rus bəstəkarlarını ayrıca notlar şəklində çap olunmuş romans və mahnılarını Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. 1942-ci ildə tələbə olmasına baxmayaraq, ordu sıralarına çağrılmış, "Xalq düşməni"nin oğlu olduğu üçün cəbhəyə deyil, Gürcüstanda yerləşən fəhlə batalyonuna işləməyə göndərilmişdir. 14 noyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda vəfat etmişdir. "Şeyx Sənan", "Məshəti" operaları bir sıra kamera və intrumental əsərləri yarımçıq qalmışdır. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsindədir.

Turan Hüseyn Cavid qızı Cavid 2 oktyabr 1923-cü ildə Bakı şəhərində anadan olmuş, 1940-cı ildə Bakı şəhəri 189 N-li məktəbi, 1950-ci ildə isə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Müharibə illərində — 1942–1943-cü illərdə Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində arxivarius, 1943–1944-cü illərdə həmin komitədə məsul redaktor, 1944–1945-ci illərdə Nizami adına Ədəbiyyat Muzeyində kiçik elmi işçi, 1945–1949-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun Teatrşünaslıq fakültəsində baş laborant, 1950–1953-cü illərdə müəllim, 1953–1967-ci illərdə, eyni zamanda C.Cabbarlı adına Azərbaycan Dövlət Teatr Muzeyində elmi işçi, 1968–1991-ci illərdə həmin muzeyin direktoru vəzifələrində çalışmışdır. Hüseyn Cavidin ev muzeyinin yarandığı gündən 1981-ci ildən ömrünün sonuna qədər həmin muzeyə rəhbərlik etmişdir. Muzeyin yaradılmasında, eksponatların toplanıb sərgiyə hazırlanmasında, onların tədqiqi və təbliğ edilməsində çox böyük xidmətləri olmuşdur. Onun gərgin əməyi nəticəsində bu gün muzeyin əsas fondunda 5000, elmi-köməkçi fondlarında isə 300-dən artıq eksponat toplanmışdır. Turan Cavid "Əməkdar mədəniyyət işçisi" fəxri adına layiq görülmüş, "Əmək rəşadətinə görə" medalı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının "Fəxri Fərmanı" ilə təltif edilmişdir, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olmuşdur. 2004-cü il sentyabrın 12-də 81 yaşında dünyasını dəyişmişdir. Məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı məqbərəsindədir.

Kitabları

  • Hüsеyn Cavid. Əsərləri. Bеş cilddə. I cild – Şeirləri, "Azər" poeması;
  • Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. II cild – Dram əsərləri ("Ana", "Maral", "Şeyx Sənan", "Şeyda", "Uçurum");
  • Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. III cild – Dram əsərləri ("İblis", "Afət", "Peyğəmbər", "Topal Teymur");
  • Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. IV cild – Dram əsərləri ("Knyaz", "Səyavuş");
  • Hüseyn Cavid. Əsərləri. Beş cilddə. V cild – Dram əsərləri ("Xəyyam", "İblisin intiqamı"), məqalələri və məktubları.

Xatirəsi

 
Hüseyn Cavidin ev-muzeyi (Naxçıvan)

Şairin anadan olmasının 100 illik yubileyi geniş qeyd olunmuşdur. Naxçıvanda ev-muzeyi yaradılmışdır (1981).

Yubiley ərəfəsində cənazəsinin qalıqları İrkutsk vilayətindən Naxçıvana gətirilib, ev-muzeyinin yaxınlığında dəfn edilmişdir. Naxçıvanda onun qəbri üstündə möhtəşəm məqbərə ucaldılmışdır.

Bakı şəhərinin Yasamal rayonundakı Hüseyn Cavid prospekti onun adını daşıyır.

24 oktyabr 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin bu sərəncamından sonra Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı Nizami Muradoğlunun dahi Azərbaycan şairi Hüseyn Cavidə həsr etdiyi "Zülmətdə nur" mənzum dramını tamaşaya qoymuşdur. Əsər ilk dəfə 27 martda teatrın səhnəsində göstərilmişdir. Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı 25 sentyabr tarixində 50-ci mövsümünün açılışında da "Zülmətdə nur" əsərinə müraciət etmişdir.

Səhnələşdirilmiş əsərləri

Şeirlərinə bəstələnən musiqilər

  • Məmmədəli Əliyev — Kor ərəbin mahnısı, musiqisi Fikrət Əmirovundur
  • Elxan Əhədzadə — "Niyə getdin" romansı, musiqisi Eldar Mansurovundur
  • Tünzalə Ağayeva — Gülbahar (Qızlar məktəbində)
  • "Bizim dağlar" oratoriya — solist, xor və böyük simfonik orkestr üçün, musiqisi Məmməd Quliyev

Haqqında çəkilən filmlər

 
Hüseyn Cavidin 130 illik yubileyi münasibətilə buraxılmış Azərbaycan poçt markası (2012)

Haqqında yazılan kitablar

İstinadlar

  1. [1]
  2. "Dram əsərləri". huseyncavid.wordpress.com. 29 may 2019 tarixində .
  3. "Расизаде Гусейн Абдулла оглы (1882)" (rus. ). openlist.wiki. 29 mart 2019 tarixində .
  4. """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin [[7 may]] [[2019-cu il]] tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (azərb.). nk.gov.az. 2019-05-11. İstifadə tarixi: 2019-05-13.
  5. http://anl.az/el/c/ch_e2.pdf
  6. http://modern.az/az/news/145884#gsc.tab=0
  7. "Hüseyn Cavid həyatı". aqra.az. 12 oktyabr 2013.
  8. "Hüseyn Cavid məqbərəsi". virtualnakhchivan.a.
  9. "Naxçıvanda Ərtoğrol Cavidin xatirəsinə həsr olunmuş tədbirlər keçirilib". Şərq qapısı qəzeti. 7 iyun 2016.
  10. "Turan xanım Cavid vəfat etdi". amerikaninsesi.org. 13 sentyabr 2004.
  11. president.az (24.10.2017). ""Böyük Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin 135 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Prezidenti]]nin [[24 oktyabr]] [[2017-ci il]] tarixli, 3313 nömrəli [[Sərəncam]]ı" (azərb.). e-qanun.az. İstifadə tarixi: 2018-09-30.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Hüseyn Cavid ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikimənbədə Hüseyn Cavid ilə əlaqəli məlumatlar var.

  • Hüseyn Cavid yaradıcılığında əxlaq tərbiyəsi və onun mahiyyətinə nəzəri baxış
  • Hüseyn Cavid yaradıcılığı: vətən eşqilə yoğrulmuş misralar

hüseyn, cavid, adı, hüseyn, abdulla, oğlu, rasizadə, oktyabr, 1882, 1882, naxçıvan, irəvan, quberniyası, rusiya, imperiyası, dekabr, 1941, 1941, tayşet, rayonu, irkutsk, vilayəti, azərbaycanlı, şair, yazıçı, dramaturq, azərbaycan, ədəbiyyatında, romantizm, ədə. Huseyn Cavid tam adi Huseyn Abdulla oglu Rasizade 24 oktyabr 1882 1882 10 24 Naxcivan Irevan quberniyasi Rusiya Imperiyasi 5 dekabr 1941 1941 12 05 Tayset rayonu d Irkutsk vilayeti azerbaycanli sair yazici ve dramaturq Azerbaycan edebiyyatinda romantizm edebi cereyaninin esas numayendesi olan Huseyn Cavid milli romantik seirin ve menzum facienin banisidir 2 Huseyn CavidHuseyn Abdulla oglu RasizadeTexellusu Cavid Efendi Serqin SekspiriDogum tarixi 24 oktyabr 1882 1882 10 24 Dogum yeri Naxcivan Irevan quberniyasi Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 5 dekabr 1941 1941 12 05 59 yasinda Vefat yeri Tayset rayonu d Irkutsk vilayeti RSFSR SSRIVefat sebebi repressiyaDefn yeri NaxcivanVetendasligi Rusiya Imperiyasi AXC SSRIMilliyyeti azerbaycanliTehsili Istanbul Universiteti 1909 1 Fealiyyeti sair yaziciFealiyyet illeri 1906 1938Eserlerinin dili azerbaycancaJanr dram filmi romantizmHuseyn Cavid Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarIbtidai tehsilini Naxcivanda molla mektebinde orta tehsilini M T Sidqinin Mektebi terbiye adli yeni usullu mektebinde almisdir 1899 1903 cu illerde Tebrizin Talibiyye medresesinde tehsilini davam etdirmisdir Istanbul Universitetinin edebiyyat sobesini bitirdikden sonra Naxcivanda sonra ise Gence ve Tiflisde 1915 ci ilden ise Bakida muellimlik etmisdir Omrunun sonraki illerinde Huseyn Cavid daha cox dramaturq kimi taninmisdir Onun felsefi ve tarixi facieleri aile meiset dramlari uslub yazi edasi forma yeniliyi baximindan Azerbaycan dramaturgiyasinda yeni bir merhele yaratdigi kimi milli teatr medeniyyetinin inkisafina da quvvetli tesir gostermis Cavid teatri kimi seciyyelendirilmisdir Dramaturgiyasinda dovrun umumbeseri boyuk ictimai siyasi ve medeni ehemiyyete malik problemleri eksini tapmisdir Azerbaycan edebiyyatinda ilk menzum facie olan Seyx Senan eserinde xalqlari bir birine qovusdurmaq ucun umumbeseri din ideyasini ortaya atmisdir 1926 ci ilde mualice ucun Almaniyaya geden ve 7 ay Berlinde yasayan Huseyn Cavid oradan ziyalilarin menevi iztirablarini eks etdiren bir sira siyasi lirik ve lirik epik serler yazir 1920 1930 cu illerde Huseyn Cavid Peygember Topal Teymur Seyavus Xeyyam kimi bir sira tarixi dramlar yazmisdir 1938 ci ilde hebs olunaraq eks inqilabi elaqeler saxlamaq bir sira musavatcilarla musavatci sohbetler aparmaq oz etrafinda milletci dusuncelerle koklenmis cavan sairleri toplayib musavatci ruhda tekmillesdirmek kimi ittihamlarla gunahlandirilib 9 iyun 1939 cu ilde sair 8 il islah emek dusergesine mehkum edilir O 1941 ci ilde Irkutsk vilayetinin Tayset rayonununda dunyasini deyisib 3 Olumunden sonra 1956 ci il martin 6 da Azerbaycan SSR Ali Mehkemesinin hokmu ile Huseyn Cavid beraet alir Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari ile Huseyn Cavid Azerbaycan Respublikasinda eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin siyahisina daxil edilmisdir 4 Mundericat 1 Heyati ve tehsili 2 Fealiyyeti 3 Yaradiciligi 3 1 Seirleri 3 2 Poemalari 3 3 Dramaturgiyasi 3 3 1 Ana faciesi 3 3 2 Maral pyesi 3 3 3 Seyda pyesi 3 3 4 Seyx Senan faciesi 3 3 5 Ucurum faciesi 3 3 6 Afet faciesi 3 3 7 Peygember ve Topal Teymur leze dramlari 3 3 8 Knyaz drami 3 3 9 Xeyyam drami 4 Surgun edilmesi ve olumu 5 Vefatindan sonra 6 Ailesi 7 Kitablari 8 Xatiresi 8 1 Sehnelesdirilmis eserleri 8 2 Seirlerine bestelenen musiqiler 8 3 Haqqinda cekilen filmler 8 4 Haqqinda yazilan kitablar 9 Istinadlar 10 Hemcinin bax 11 Xarici kecidlerHeyati ve tehsili RedakteHuseyn Cavid 24 oktyabr 1882 ci ilde Naxcivan seherinde ruhani ailesinde anadan olub Atasi Abdulla 1877 ci ilde Naxcivana Sahtaxti kendinden gelib Huseyn Cavid bes il Naxcivanda molla mektebinde ibtidai tehsil aldiqdan sonra orta tehsilini Qurbaneli Serifovun mesleheti ile atasindan gizlin Mehemmed Tagi Sidqinin Mektebi terbiye adli yeni usullu mektebinde almisdir 1899 1903 cu illerde Cenubi Azerbaycanda qardasinin yaninda olmus Tebrizin Talibiyye medresesinde tehsilini davam etdirmisdir O burada ereb ve fars dillerine yiyelenmisdir Daha sonra agir goz xesteliyine gore tehsilini dayandirmis ve ticaretle mesgul olmusdur Daha sonra Tebrizden Urmiyaya getmis 1904 cu ilin may ayina qeder orada yasamisdir 1904 cu ilde Gurcustana gedib orada yol tikintisi ile mesgul olan sirketde muhasib olaraq islemeye baslayir 1906 ci ilde qardasi Mehemmed onu Istanbula tehsil almaga gonderir Fealiyyeti RedakteIstanbul Universitetinin edebiyyat sobesini bitirmis 1909 Naxcivanda sonra ise Gence ve Tiflisde 1915 ci ilden ise Bakida muellimlik etmisdir Huseyn Cavid klassik Azerbaycan edebiyyatinin enenelerini inkisaf etdiren senetkarlardandir O XX esr Azerbaycan mutereqqi romantizminin banilerinden biri olmusdur Huseyn Cavid seneti janr ve forma cehetden zengindir O lirik seirlerin lirik epik epik poemalarin Azerbaycan edebiyyatinda ilk menzum facie ve dramlarin muellifidir Kecmis gunler adli ilk seir kitabi 1913 cu ilde cap olunmusdur Huseyn Cavid daha cox dramaturq kimi taninmisdir Onun felsefi ve tarixi facieleri aile meiset dramlari uslub yazi edasi forma yeniliyi baximindan Azerbaycan dramaturgiyasinda yeni bir merhele yaratdigi kimi milli teatr medeniyyetinin inkisafina da quvvetli tesir gostermis Cavid teatri kimi seciyyelendirilmisdir Dramaturgiyasinda dovrun umumbeseri boyuk ictimai siyasi ve medeni ehemiyyete malik problemleri eksini tapmisdir Azerbaycan edebiyyatinda ilk menzum facie olan Ana pyesi H Cavidin dramatik novde yazdigi ilk eseridir Eserdeki hadiseler Dagistanda cereyan edir Seyx Senan 1914 eserinde xalqlari bir birine qovusdurmaq ucun umumbeseri din ideyasini ortaya atmisdir Huseyn Cavid bu dovrde tedricle haq verilmir alinir ideyasina gelib cixmisdir Yaradiciliginda muhum yer tutan Iblis 1918 menzum faciesinde yazici muharibeleri pisleyir muharibenin agir neticelerini acib gosterir 1926 ci ilde mualice ucun Almaniyaya geden ve 7 ay Berlinde yasayan Huseyn Cavid oradan ziyalilarin menevi iztirablarini eks etdiren bir sira siyasi lirik ve lirik epik serlerle qayitdi 20 30 cu illerde Huseyn Cavid bir sira tarixi dramlar yazmisdir Peygember 1922 ve Topal Teymur 1925 eserlerinden sonra yazdigi Seyavus 1933 Xeyyam 1935 tarixi dramlari Huseyn Cavidin tarixe tarixi sexsiyyetlere baxisinda ciddi donus oldu Cenubi Azerbaycandaki azerbaycanlilarin sahensahliq usuli idaresi esareti altinda ezab cekmesi en adi insan huquqlarindan mehrum edilmesi de vetenperver sair kimi Huseyn Cavidi dusundururdu Telli saz drami 1930 Kor Neyzen poemasi 1930 Yaradiciligi RedakteSeirleri Redakte Huseyn Cavidin Azer poemasi 1937 Huseyn Cavidin poeziyasi onun romantik seirlerinden ve poemalarindan ibaretdir Idealla varliq arasindaki ziddiyyet ideal heqiqet axtariciligina istiqametlenen xeyallardan yaranan lirik felsefi dusunceler Cavid seirinin baslica mezmununu teyin edir Sairin lirik men i qaygili narahat dusunceler ve zengin xeyallarla yasayan filosof xarakterli asiqdir Xeyal Evet yasadan yalniz ehli hali odur Yasarsa bir konul az cox xeyal icinde yasar H Cavid bedii yaradiciliga klassik lirika uslubunda yazilmis qezellerle basladigi ucun edebi fealiyyetinin birinci dovrundeki seirlerinin dilinde ereb fars terkiblerine rast gelinir Lakin bele ifadeler esasen lirikada esrlerden beri qanunilesen qemi hicran zulfu yar ehli derd zenciri zulf kimi anlasiqli tesvir vasitelerinden ibaretdir Menden felek ayirdi vefapise yarimi Tar etdi zulfi yar kimi ruzigarimi Sebrim tukendi yox qemi hicrane taqetim Hicri nigar elimden alib ixtiyarimi Bir ehli derd yoxdu bu virane seherde Tainki serh edem ona men qelbi zarimi Her kes ki Salika cekib esqin belasini Men eylemez gorende menim ah zarimi Sonraki illerde Istanbulda tehsil almasi turk poeziyasini derinden oyrenmesi onun seir dilinde Anadolu sivesine mexsus ifadelerin fealligini bir qeder artirmisdir Sairin tehsil illeri zamani qeleme aldigi Reqs Pembe carsav Uyuyur Ah yalniz sen ve s seirleri de ve 1913 cu ilde Tiflisde nesr olunan Kecmis gunler seir Kitabinda toplanan diger numunelerde Anadolu sivesinin mueyyen elametleri nezer carpir Lakin Istanbul muhitinde ayrildiqdan sonra sairin eserlerinde Anadolu sivesine mexsus elametler get gede azalmis nehayet davamli bir prosesden sonra texminen aradan qalxmisdir H Cavidin seir yaradiciliginin ilk merhelesinde janr baximindan enenevi iki uslubluluq ozunu gosterir Sair hemin illerde hem klassik lirika uslubunda qezeller hem de xalq asiq seiri ruhunda qosma ve geraylilar yazmisdir Bu dovrun mehsulu olan Get Konlumu redifli seirler habele Her yer sefali neseli seiri qezel formasinda Xuraman xuraman seiri ise qosma formasindadir Reqs Uyuyur ve s seirlerde muxemmes ve museddeslerin mueyyen elametleri musahide olunur Bedii yaradiciligin baslangic merhelesine xas olan hemin cehet senetkarin ferdi uslub axtarislari dovru ucun seciyyevi hal hesab oluna biler Cunki ele ilk yaradiciliq merhelesinin ozunde de Cavidin yeni formali seirler yazdigini asanliqla musahide etmek mumkundur Turkiyede tehsil illerinde yazilan Yadi mazi Bir ahi mezlumane seirlerinin qurulusunda mueyyen orijinalliq vardir Bu seirler her iki uslubun klassik lirika ve xalq asiq lirikasi uslublarinin qovusugundan yaranmisdir Xalq asiq poeziyasinda oldugu kimi seirler bendlerden ibaretdir Lakin bendlerin arasinda klassik lirikadaki beytlere benzer cut misralar verilmisdir Dordlukler cox vaxt carpaz qafiye usulu ile beytler ise mesnevi formasmda qafiyelendirilmisdir Ey Veten Ey konul perestari Yar umidim qusura bakmayasan Bize tercih edib de egyari Burakib nari hicre yikmayasan Seni bu hala saldi qefletimiz Daha ehv et Yeter nedametimiz Sonraki dovrlerde Cavidin yaradiciliginda bele orijinal quruluslu seirlerin sayi getdikce coxalmisdir Otuz yasmda Bir resm qarsisinda Deniz tamasasi seirlerinde dordluk bendler menani quvvetlendiren ve tamamlayan beytlerle novbelesmisdir Belelikle poetik forma axtarislari H Cavidin janr sahesinde orijinal uslubunun kesfi ile neticelenmisdir Hetta bir sira janrlari xususen sonet turku ve marslari Azerbaycan seirine ilk defe Huseyn Cavid getirmisdir Sairin Men isterim ki Cekinme gul seirleri Avropada genis yayilmis italyan soneti formasinda qeleme alinmisdir H Cavid seirlerini hem eruz hem de heca veznlerinde yazmisdir Her iki vezne yaradici munasibet besleyen sair onlara esasli keyfiyyet deyisiklikleri getirmisdir O eruzun klassik lirikadan melum olan xefif hezec remel muctes muzare muteqarib behrlerinde seirler yazmaqla beraber hem de hezec behrinin yeni bir novunu yaratmaga muveffeq olmusdur Eruzsunaslar hemin novu Cavid hezeci adlandirirlar Esrin evvellerinde eruzdan hecaya kecmek de seirde yeni uslub axtarisindan ireli gelirdi Heca veznli seire ustunluk vermekle Huseyn Cavid bu veznin Azerbaycan yazili poeziyasi ucun daha da dogmalasmasina xidmet etmisdir O XX esrin evvellerinde heca vezninin muxtelif sekillerinde qiymetli seirler yazmaga muveffeq olmusdur Orijinal tesbeh ve metaforalar epitet ve tekrirler monoloq ve dialoqlar Cavidin seirlerinde fikrin menanin quvvetli ve emosional vasitelerle ifadesine xidmet edir Cavidin seirlerinde tesbeh yaratmaq ucun tebiet hadiselerile insan heyati muqayise olunur Sair Qara deniz sahillerinde tesvir etdiyi seksen yasli qocanin megrurlugunu canlandirmaq meqsedile onu ulu bir dag a benzedir bedii obrazin dolgun poetik resmini cekir Bu kesakesde mohtesem megrur Qoca seksen yasinda bir sima Uca bir dag mohnetile vuqur Qoca bir turk edib namazi eda Vird oxur Heqqa eyler erzi niyaz Belke dag sarsilar o sarsilmaz Huseyn Cavidin Bakida heykeli Heykelteras Omer Eldarov 1996 Poemalari Redakte Huseyn Cavidin yaradiciliginda poema janrinin da ozunemexsus yeri vardir Sair ilk poemalarini hele XX esrin evvellerinde qeleme almisdir Cavidin ilk poemalari esasen lirik romantik yaxud romantik felsefi eserlerden ibaretdir Bu poemalarin ekseriyyetinde sujet elametleri ve obrazlar yox derecesindedir Hemin qebilden olan poemalar sanki Huseyn Cavidin lirik romantik monoloqlarindan yogrulmusdur Heyata ve insanlara romantik munasibet bedii ve felsefi umumilesdirmeler bu poemalarin esas qayesini mueyyen edir Bir ahi mezlumane 1907 Iste bir divaneden bir xatire 1912 Hubuti Adem 1913 poemalarinda epik tesvirlerden qat qat cox lirik romantik dusunceler oz eksini tapmisdir Yalniz Hubuti Adem poemasinda Adem peygemberle Hevvanin munasibetlerinden alinmis bir meqamin tesviri saire nefsin felaketleri etrafinda poetik mulahizeler ireli surmeye imkan vermisdir Bir ahi mezlumane poemasi kuncu mohnetde belaya ducar edilmis ayaq altinda paymal olmus Vetenin aci halina derin teessuf hissleri menalandirilmis qeyret etmeye himmet gostermeye cagiris motivleri ifade olunmusdur Huseyn Cavidin yaradiciliginda ideya senetkarliq baximindan en kamil poema Azer eseridir Poemani sair hele 1926 ci ilde Almaniyada mualice olunarken yazmaga baslamis nehayet 1928 ci ilde tamamlamisdir Azer poemasi Huseyn Cavidin Qerbe ve Serqe eyni zamanda Serq Qerb mustevisinde Azerbaycana baxislarini genis sekilde ifade eden mukemmel senet eseridir Azerin Qerb ve Serq olkelerine seyahetleri yeni tarixi merhelede dunya gedisatini oyrenmek inkisafin en meqbul yolunu secmek meqsedini izleyir Poemada hemin olkelerin ferqli xususiyyetleri haqqindaki dusunceler Azerin simasmda dunyani sivilizasiyalari sintez etmek meylinin ifadesinden ibaretdir Serq elleri irisilmez xeyal icin yasarken Qerb alemi az da olsa heqiqetden xoslanar Serqin sonuk duygusunu afyon ruhu qosarken Onlar yeni bir silah kesfini seadet sanir Serq ugrasir yalniz olmeyim deye Qerb elleri maildir oldurmeye Ya o ya bu qosar durar her bir dilek pesinde Meqsed ancaq yarisi yok bir heyati xos bulmaq Serqe gore o diyarda azad iken dusunce Yaziq Yene mumkun deyil didismeden qurtarmaq Eserin esas qehremani Azer Cavidin ekser dramatik qehremanlarindan ferqli olaraq tarixden deyil real heyatdan alinmis bir bedii obrazdir Azer sairin muasiri daha cox ise onun ozunun proobrazidir Azerin yasadigi muhite uzvu oldugu cemiyyete Qerbe ve Serqe baxislari muellifin sexsi qenaetlerinin ve dusuncelerinin ifadesidir Poemanin boyuk bir hissesinde Azerin Almaniyaya seferinden soz acilmasi eserin bir cox bolmelerinin Berlinde yazilmasi ile Huseyn Cavidin Almaniyaya gedib orada mualice olunmasinin seslesmesi de obrazla muellifin baxislari arasinda mohkem bagliliq oldugunu aydinlasdirir Butovlukde Azer heyata ve cemiyyete yeni nezerlerle baxan dunyada geden prosesleri obyektiv derk ve tehlil etmek qabiliyyetine malik olan yeni tipli bedii obrazdir Mensub oldugu xalqi ve olkeni medeni milletlerin cergesinde gormek arzusu onun seciyyevi cehetidir Azerin Qerbe ve Serqe seferleri sadece seyahet gezinti eylence olmayib dunyani oyrenib memleketini ve milletini ireli aparmaq niyyetlerinin ifadesidir Poemada Huseyn Cavid Azerbaycanda qurulmus yeni cemiyyete munasibetini de ifade etmisdir Eserin Selmanin sesi Inqilab xirsizi Isyan bolmelerinde yeni cemiyyetin bedii derki meseleleri on movqede dayanir Hiss olunur ki Cavid imkan olduqca yeni cemiyyete yaxsi terefden baxmaq meylinden cixis edir Selmanm dilinden deyilen her gulsene vardim cicekler guldu Sevdali bulbuller salama geldi yaxud Susmus kamancalar ilhama geldi kimi nikbin misralar sairin hemin meylinin eks sedasidir Bununla bele Cavid bu cemiyyetin movcud ziddiyyetlerden xilas olmasinin zeruriliyini de qabanq sekilde nezere carpdirmisdir Poemanm Inqilab xirsizi bolmesinde inqilab kurkune girmis Sura sedrinin toretdiyi ozbasinaliqlarin tesviri ile sair yeni qurulmus cemiyyetdeki eybecerlikleri diqqet merkezine cekmisdir Cavid Sura sedrinin alova burunmus evini gostermekle genis menada yeni qurulusun yasamasinin mumkunsuz hala dusduyunu ifade etmek istemisdir Poemadaki kend Sura sedrine aid edilen baliq basdan qoxarmis qenaeti de hec subhesiz butovlukde o cemiyyetin en yuxan tebeqelerinin curukluyune menevi siyasi iflasa meruz qaldigina aciq isaredir Hetta poemanin epiloqu kimi dusunulmus Isyan bolmesinde ifade olunan asagidaki misralar da sadece yeni qurulusun tesdiqi menasinda deyil daha cox cagdas gencliyin quracagi boyuk geleceyin musteqil olkenin desteklenmesi kimi basa dusmek menalandirmaq lazim gelir Bu gun gencliye baksan Bir sel kimi her anSaglam yeni mefkureler izler Bizler Bizler yenilessek bele daim Bir eskilik az cox bize hakim Onlar qosacaq cirpisacaqlar Bir cox ucurumlar asacaqlar Lazimsa cehaletle gulesmek Bir care var ancaq yenilesmek Onlardaki himmet ve metanetQirmaclayacaq Serqi nihayet Onlardaki qudret ve meharet Er gec vercek xalqa seadet Onlar gulecek guldurecekler Bizden daha xos gun gorecekler Janr etibarile Azer lirik epik poemadir Eserde dramatik unsurlerden de istifade olunmusdur Poetik vusetine gore Azer poemasi dastan tesiri de bagislayir Huseyn Cavidin poemalari Azerbaycan elebiyyatinda romantik felsefi poemanin inkisafinda muhum rol oynamisdir Dramaturgiyasi Redakte Huseyn Cavidi edebiyyat tarixinde en cox meshurlasdiran ve ona boyuk sohret qazandiran dram eserleridir O Azerbaycan romantik menzum dramaturgiyasinin gorkemli yaradicisi ve banisidir 5 Ana faciesi Redakte Edibin ilk dram eseri olan Ana menzum faciesinin 1910 movzusu Dagistan heyatindan alinmisdir Eserin esas qehremani olan qonaqperver ve megrur Selma Azerbaycan edebiyyati ucun yeni tipli Ana obrazidir Onun Ismet adli bir cerkez qizina nisanli olan oglu Qanpoladla bu qiza konul salan Orxan arasinda reqabet vardir Ismet ise kasib aileni temsil eden Qanpolada sadiq qalir ve Orxanin cah celalini redd edir Orxan dostu Muradin vasitesile Qanpoladi oldurtdurur Murad tehlukeden xilas olmaq ucun kimliyini bilmeden Selma xanimin Ananin evinde siginmaq isteyir Ana oglunun qatilini tanisa da derin daxili sarsintilarina menevi iztirablarina qezebine qalib gelmeyi bacarir namerd qonagi evinden uzaqlasdimaqla cezalandiran Ana bu aci qanli taleyin sebebini Allahin qismeti ile elaqelendirir Get namerd qonaq get Alcaq multeci Get miskin herif get Cellad yirtici Get vicdansiz kendini qurtar yasa Ancaq vicdansizlari besler dunya Get gozum gormesin Uzaqlas def ol Ne haqsizliq etdinse Allahdan bul Get cekil get Dinsiz Allahsiz xain Murdar izin bu torpaqdan silinsin Ovladinin qatilini bagislamagi bacaran Selma sureti dunya edebiyyati ucun de tekrarsiz bedii obrazdir Cavidin Maral ve Seyda pyesleri nesrle yazilmisdir Her iki eserde seir parcalarindan lirik elementlerden istifade olunmusdur Maral pyesi Redakte Aile meiset planinda qeleme alinmis Maral pyesi 1912 pulun servetin cemiyyetde torede bileceyi facieleri eks etdirir Yasca cox kicik olan Marali altun gucune ozune arvad etmis Turxanbey ucun dunyanm butun seadeti yalniz para ile baglidir Muasiri Nadirbeyin meneviyyat terbiye saglam dusunce haqqindaki fikirlerini o yad baxislar kimi qebul edir Eserdeki Nadirbey Turxanbey xetti cemiyyetde yenilik ve kohnelik arasinda geden proseslerin cetinliklerini butun tebiiliyi ile teqdim edir Atasi Turxanbeye eks movqede dayanan mehebbeti sedaqeti her seyden uca tutan oglu Cemilin saf romantik dusun celeri ile muqayisede de servet esiri olan Turxanbey miskin gorunur Er evinde ozunu dustaq sayan servet icinde nisgilli tale yasayan Maralin erinin genc qohumu Arslanbeye olan temiz sevgisi de ona seadet deyil felaket getirir Arslanbeye olan munasibetinden xeber tutan Turxanbeyin Marali vehsicesine oldurmesi hemin cemiyyetde azad sevgiye saf meneviyyata yer olmadigi fikrini esaslandxrmaga xidmet edir Lakin Cavid Cemille Humay arasmdaki qarsiliqli mehebbete regbetini ifade etmekle yeniliyin kohnelik uzerinde qelebe calacagina umid ve inam duygulari asilaya bilir Seyda pyesi Redakte Baki metbee iscilerinin heyatindan behs eden Seyda 1916 pyesinde cetin agir heyat terzinin ve azadliq dusuncesinin teqdimi on movqeye cekilmisdir Diger dram eserlerinden ferqli olaraq Cavid bu eserde realist heyati meselelere genis yer ayirmisdir Pyesin ilk sehnelerinde metbee iscisi Seydanm azadliq arzusu ile cixis etmesi fehlelere oz huquqlarini basa salmasi dramaturqun ictimai mubarizesinin veziyyeti ve vezifeleri haqqindaki qenaetlerini ifade etmesine serait yaradir Inqilab ruhlu marslari fehleler terefinden oxundugu ucun isden qovulan hebs edilen Seydanin ruh dusgunluyune qapilmasi dervisvari heyat kecirmesi mubarizenin axira catdirilmasina imkan ver meyen faktor kimi deyerlendirilir Basma min bir musibetler getirilen qardasi verem xesteliyinden olen agir is seraitinde qolunun birini itiren eslinde meydanda tek qalan Qara Musanm intiqam hisleri de ce miyyeti ireliye apara bilmir Butovlukde Seyda pyesi usyankar cixislar etmesine baxmayaraq real mubarize yollarmi tapa bilmeyen insanlarin faciesini umumilesdirir Seyx Senan faciesi Redakte Huseyn Cavidin Seyx Senan menzum faciesi genis menada Azerbaycan dramaturgiyasmm sah eserlerinden biridir Bu eser Cavidin romantik dramlarinin zirvesinde dayanir Seyx Senan menzum faciesi 1914 dini efsanevi sexsiyyet olan Senan mehebbet macerasi esasinda insanm menevi ucaligi haqqinda yazilmis dramatik uvertura tesiri bagislayir Cavid bu eserinde esl esqin dini etiqad uzerindeki tentenesini butun buxovlari dagitmaq qudretini numayis etdirmisdir Pyesde muselmanlar muridler mominler muhitinde hamidan ucada dayanan Senanm baxislarmda gurcu qizi Xumara olan sevgisinden sonra yaranan deyisikliklerin timsalinda butovlukde insanin deyismesi prosesi dolgun sekilde canlandirilir Bu vaxtadek muqeddes mebedgahlara ve ziyaretgahlara secde eden Seyx Senan bundan sonra ulvi uca esqin boyukluyune inam besleyir Seyxin timsalmda Cavid esq yoxsa etiqad mominlik ve ya gerceklik suallari esasmda qurdugu sujet yaratdigi dramatik munaqise vasitesile insanin heqiqet axtariciligi mehebbeti etiqad seviyyesine yukseltmek seyleri ile ucala bileceyinin mumkunluyunu isbat etmisdir Eserde Senanin dilinden deyilmis asagidaki misralar da bunu bir daha tesdiq edir Kim ki esq atesile oldu heder Onu yandirmaz oyle atesler Beni oldurseler de ben yasarim Terk edib xelqi xaliqe qosarim Ebediyyet benim mezarimdir Cunki sultani esq yarimdir Esq ucun can nisan eden erler Ebedi bir heyat icinde guler Ucurum faciesi Redakte Ucurum faciesi 1919 ile Huseyn Cavid yaradiciliginin birinci merhelesi basa catir Movzusu Turkiye heyatindan alinmis bu eserde edib suni avropalasmanin yad tesirlerin milli meneviyyatla uzlasmayan eybecerliklerini eks etdirmisdir Afet faciesi Redakte Sovet hakimiyyeti illerinde yazilmis Afet 1922 faciesinde kubar cemiyyetinin messan exlaqinin menevi puclugu acilib gosterilmisdir Afetin doktor Qaratayin yalan vedlerine aldanaraq kobud qaba meneviyyatca kasib olan eri Ozdemiri oldurmesi daha sonra ise ozunu mehv etmesi hemin dairenin faciesi kimi umumilesdirilir Peygember ve Topal Teymur leze dramlari Redakte Huseyn Cavidin tekce yaradiciliginda yox hem de sexsi taleyinde Peygember ve Topal Teymur leze dramlarinin ozunemexsus yeri vardir Evvela her iki eserde Cavid ilk defe idi ki tarixi sexsiyyete ve tarixden alinmis hadiselere muraciet etmisdi Ikincisi ise boyuk edib tarixi movzuya muasir movqeden yanasmisdi ki bu da dovrun edebi tenqidi terefinden bir cox hallarda movcud cemiyyetle bagli yozuldugun dan Huseyn Cavid ucun mueyyen cetinliklere sebeb olmusdu Cavid efendi hem de Teymurleng kimi bir fatehi ve Mehemmed peygemberi ideallasdirmaqda gunahlandirilmisdi Eslinde ise dramaturqun meqsedi Topal Teymur eserinde tiranligi tenqid etmekden Peygember de ise insanin muqeddeslik mertebesine yuksele bilmesinden behs edirdi Her iki eserde dramatik vasitelerle yanasi tesvire tehkiyeye de mueyyen yer verilmisdir ki bu da hemin bedii numunelerin sehneye cixarilmasini cetinlesdirir Peygember drami ise butovlukde sehne ucun nezerde tutulmamisdir Knyaz drami Redakte Knyaz draminda 1929 Cavid muasirliye daha yaxin idi Bu baximdan Knyaz faciesi Cavidin yaradxciligindaki yeni ehvali ruhiyyeni eks etdiren eser kimi ciddi maraq dogurur Xos guzeran keciren Knyazin zorla ozune arvad etdiyi kendli qizi Casmenin onlarin qapisinda qulluqculuq eden Marqonun oglu bolsevik Antonu secmesi ve kesmekesli hadiselerden sonra ona qovusmasi Cavidin yaradiciliginda mohkem yer tutan azad sevginin ve pak meneviyyatm tentenesi motivinin yeni seraitde canlandirilmasma xidmet etmisdir Dramaturq gurlayan inqilab dalgalarmdan xoflanib Avropaya qacan knyazin ve onun ailesinin faciesini de meharetle umumilesdirmisdir Gorkemli Iran sairi Ebulqasim Firdovsinin anadan olmasinin min illik yubileyi munasibetile kecirilen musabiqede istirak eden Huseyn Cavid 1932 ci ilde Seyavus faciesini yazib tamamlamisdir Eser Firdovsinin Sahname dastaninin motivleri esasinda qeleme alinmisdir Lakin Cavid boyuk Firdovsini tekrar etmemis Iran Turan qarsidurmasinin tesvirinden yaranmis Sahname den ferqli olaraq insanlarin munasibetlerin yaxinlasdirilmasi yollarindaki maneelerin aradan qaldirlmasindan soz acmisdi Xeyyam drami Redakte Xeyyam draminda Cavid boyuk sair ve mutefekkir Omer Xeyyamin simasinda dovrunun fovqune yuksele bilen bir romantik qehremani canlandirmisdir Xeyyam ayiq subheleri ve heyat esqi Cavide senetkar ve cemiyyet problemine munasibetini ifade etmek ucun munasib serait yaratmisdir Boyuk turk hokmdari Alp Arslanm ve onun oglu Meliksahm elmi edebi fealiyyet ucun yaratdigi munbit muhitin Xeyyam kimi senetkarlan yetisdire bileceyini vurgulayan muellif sanki mentiqi menada yeni qurulmus sovet dovrlerinde butun bunlari tapa bilmediyini vurgulamisdi Qanli qadali repressiya rejiminin baslanmasi erefesinde ireli surulen bu ideya xeyirle serin ezeli ebedi mubarizesinin yeni seraitdeki eks sedasi kimi seslenirdi Azerbaycan teatrlarinda Huseyn Cavidin dram eserleri boyuk muveffeqiyyetle tamasaya qoyulmusdur Respublikamizda ozunemexsus prinsiplere malik Cavid teatri movcuddur Cavidin romantik menzum dramaturgiyasi milli medeniyyetimizin inkisafma boyuk tohfe vermisdir Rejissorlarin aktyorlarin butov bir nesli Cavid teatri esasinda yetisib formalasdirmisdir Rufet men seni sevirem bunu yazar Ilkane lt 3Surgun edilmesi ve olumu RedakteSovetler Birliyinde totalitarizmin dehsetli dovrunde Huseyn Cavid sosializmin nailiyyetler inden yazmagi ozune reva bilmemis Stalini Azerbaycan agalarini medh etmekden qetiyyetle boyun qacirmisdir Ona gore de bu metin sexsiyyet Sibir buzlaqlarina Maqadana surgun edilmis ve 5 dekabr 1941 ci ilde Irkutsk vilayetinin Tayset rayonunun Sevcenko kendinde vefat etmisdir Vefatindan sonra RedakteSovet ideologiyasi ve rejiminin hakim oldugu bir dovrde Naxcivanda qebul olunmus qerar hele hec de her sey demek deyildi Onun icrasi ucun Kremlde Brejnevin Lubyankada DTK sedri Andropovun raziligini almaq mutleq sertlerden biri idi Huseyn Cavidle bagli Moskva muzakirelerinden ve razilasmalarindan sonra tarixi qerarin icrasi Naxcivan Vilayet Partiya Komitesinin katibi Hemid Ceferova hevale olunur 35 ilden sonra Hemid Ceferov hemin gunleri bele xatirlayir Mehz Heyder Eliyevin tesebbusu ile uzaq Sibirin elcatmaz yerlerinden H Cavidin cenazesinin qaliqlarinin dogma yurdu Naxcivana getirilmesi onun tarixi xidmetlerindendir 1982 ci il oktyabrin 3 de Heyder Eliyev Naxcivanda seferde olarken Cavidin nesinin Naxcivana getirilmesinin ehemiyyetli oldugunu vurguladi 1956 ci il martin 6 da Azerbaycan SSR Ali Mehkemesinin hokmu ile Huseyn Cavid beraet aldiqdan sonra onun cenazesinin qaliqlarinin Azerbaycana getirilmesine bir nece defe cehd gosterilse de sovet ideologiyasinin hokm surduyu SSRI mekaninda bele bir meselenin reallasmasi cetin oldugundan Sibirdeki demir seyflerin acilmasi sovsekretno senedlerin oyrenilmesi Cavidin mezarinin Sibirde axtarilib tapilmasi ve nehayet onun Azerbaycana getirilmesi ucun muvafiq icazelerin alinmasi o dovrde hellini tapmamisdi Heyder Eliyevin gosterisi ile 1982 ci il oktyabrin 12 de Naxcivan Vilayet Partiya Komitesi Huseyn Cavidin mezarinin tapilmasi cenazesinin qaliqlarinin Azerbaycana getirilmesi ile bagli qerar qebul etdi ve bu isin icrasi Naxcivan Vilayet Partiya Komitesinin katibi kimi mene hevale olundu Naxcivan Vilayet Partiya Komitesinin qerarindan sonra heyet muxtar respublikanin daxili isler nazirinin muavini polkovnik Telman Eliyev ve SSRI deputati Zakir Nesirovla Sibire yollandi 6 Huseyn Cavidin qebrinin qazilmasi 1982 ci il 1982 ci ilde Naxcivan Vilayet Partiya Komitesinin katibi olmus Hemid Ceferov hemin gunleri bele xatirlayir Qerarin icrasi mesuliyyetli ve cetin olsa da mehz onun arxasinda Heyder Eliyevin adi durdugu ucun hec bir muskullukden sohbet gede bilmezdi Bu qerarin icra olunmasina bilavasite Heyder Eliyevin ozu rehberlik edirdi Heyder Eliyev Bakinski raboci qezetine verdiyi musahibelerin birinde qeyd edirdi ki o Cavidin cenazesinin qaliqlarinin uzaq Sibirden Azerbaycana getirilmesi ucun SSRI kimi neheng bir dovletin birinci sexsine Sov IKP MK nin Bas katibi Leonid Brejneve hemcinin SSRI Dovlet Tehlukesizlik Komitesinin sedri Yuri Andropova muraciet etmisdi Bu meseleni hell etmek ucun SSRI kimi boyuk bir dovletin rehberliyi yaninda yuksek nufuza sahib olmaq ve onun icazesini almaq vacib idi Sibire sefere gonderilen heyet ilk gununden baslayaraq Cavidle bagli bir sira arxiv senedleri oyrendi Mueyyen edildi ki Huseyn Cavid 1941 ci il dekabrin 5 de Irkutsk vilayeti Tayset rayonunun eliller xestexanasinda vefat edib Sevcenko kendindeki qebiristanliqda 59 sayli qebirde defn olunub Uc gun sonra ise Sov IKP Irkutsk Vilayet Partiya Komitesinde gorus zamani Cavidin mezarinin yerinin mueyyen edilmesine bununla elaqedar Irkutsk vilayetinin Tayset rayonunun Sevcenko kendini 1940 ci illerde burada yerlesen 21 sayli kaloniyani ve eliller xestexanasini taniyan adamlarin tapilmasina serancam verildi Sibirde olarken Cavidin sakini oldugu eliller evinin 1956 ci ilde dagidilmasi Sibirin six meselerindeki Sevcenko kendinin itib batmasi orada indi hec kimin yasamamasi haqda melumatlar movcud idi Eyni zamanda bildirilirdi ki 30 derece saxtada hemin yerlere getmek hem mumkunsuz hem de tehlukelidir Mueyyen cetinliklerden sonra zirehli masinlar 1982 ci il oktyabrin 21 de Tayset seherinden 75 kilometr mesafede yerlesen Sevcenko kendine istiqamet aldi Bu sefere resmi olaraq partiya huquq muhafize edliyye sehiyye orqanlarinin mesul iscileri qatilmisdilar 1941 ci ilde Cavidin sakini oldugu islah emek dusergesinde kesikci destesinin reisi islemis 72 yasli Darafiy Tradyakola qetiyyetle bildiridi ki Sevcenkoda 40 min insanin defn olundugu qebiristanliq dagilmayib Heyet oktyabrin 21 de Sevcenko kendine catdi Kend 100 hektarlarla erazisi olan sert Sibir mesesi idi Mezarliq tapildiqdan sonra iki saat davam eden axtaris neticesinde Sevcenko rayon prokuroru Yelena Xaritinova 59 sayli qebiri taparaq onun acilmasi ucun sanksiya imzalandi ve Cavidin qebri qazildi 6 Planlasdirdigi kimi Huseyn Cavid Sevcenko Tayset Irkutsk Moskva Yerevan Naxcivan marsrutu ile Naxcivana qayitmali idi Irkutskdan Moskvaya ucarken Heyder Eliyevin gosterisi ile oktyabrin 26 da 861 ci reysle Moskvadan birbasa Bakiya ucmalisiniz Heyder Eliyevin bu tapsirigi ile marsrut deyisildi Buna sebeb Cavidin nesinin Irevandan kecmemeli olmasi idi 1982 ci il oktyabrin 26 da Huseyn Cavidin nesi Moskvadan Bakiya sonra ise Naxcivana getirilir Naxcivanda evinin qarsisinda defn olunur 6 Ailesi Redakte Huseyn Cavid ailesi ile birlikde 1918 ci ilde Huseyn Cavid Miskinaz Molla Huseyn qizi ile aile heyati qurmusdur 7 Miskinaz Cavid onun ilk oxucusu olmaqla yanasi eserlerinin uzunu kocurmekde de komek ederdi Iblisin intiqami pyesinin onun xetti ile kocurlmus sureti olmasaydi boyuk sair ve dramaturqun repressiya qurbani olmus basqa eserleri kimi bu eser de itecekdi Huseyn Cavidin hebsinden sonar tikis artelinde islemis menzilleri elinden alinmis meseqqetli gunler yasamisdir Huseyn Cavidle bagli xatirelerinin bir qismi cap olunmus bir qismi ise sairin Bakidaki ev muzeyinde saxlanilir Mezari Huseyn Cavidin Naxcivandaki meqberesinde erinin oglu Ertogrolun ve qizinin qebrleri ile yan yanadir 8 Ertogrul Huseyn Cavid oglu Rasizade 22 oktyabr 1919 cu ilde Bakida anadan olmusdur 1940 ci ilde Azerbaycan Pedaqoji Institutunu ferqlenme diplom ile bitirib Azerbaycan Dovlet Konservatoriyasinda tehsil almaga baslayib 1939 1942 illerde Azerbaycan Dovlet Konservatoriyasinda Bulbulun rehberlik etdiyi xalq musiqisini oyrenen elmi tedqiqat kabinetinde calismis burada musiqi folkloru numunelerinin toplamasinda istirak etmis 1941 1942 ci illerde konservatoriyasinin nezdindeki musiqi mektebinde ders demisdir Azerbaycan xalq mahnilarini nota salmis avropa ve rus bestekarlarini ayrica notlar seklinde cap olunmus romans ve mahnilarini Azerbaycan diline tercume etmisdir 1942 ci ilde telebe olmasina baxmayaraq ordu siralarina cagrilmis Xalq dusmeni nin oglu oldugu ucun cebheye deyil Gurcustanda yerlesen fehle batalyonuna islemeye gonderilmisdir 14 noyabr 1943 cu ilde Naxcivanda vefat etmisdir Seyx Senan Mesheti operalari bir sira kamera ve intrumental eserleri yarimciq qalmisdir Mezari Huseyn Cavidin Naxcivandaki meqberesindedir 8 9 Turan Huseyn Cavid qizi Cavid 2 oktyabr 1923 cu ilde Baki seherinde anadan olmus 1940 ci ilde Baki seheri 189 N li mektebi 1950 ci ilde ise Azerbaycan Dovlet Teatr Institutunu ferqlenme diplomu ile bitirmisdir Muharibe illerinde 1942 1943 cu illerde Azerbaycan Radio Verilisleri Komitesinde arxivarius 1943 1944 cu illerde hemin komitede mesul redaktor 1944 1945 ci illerde Nizami adina Edebiyyat Muzeyinde kicik elmi isci 1945 1949 cu illerde Azerbaycan Dovlet Teatr Institutunun Teatrsunasliq fakultesinde bas laborant 1950 1953 cu illerde muellim 1953 1967 ci illerde eyni zamanda C Cabbarli adina Azerbaycan Dovlet Teatr Muzeyinde elmi isci 1968 1991 ci illerde hemin muzeyin direktoru vezifelerinde calismisdir Huseyn Cavidin ev muzeyinin yarandigi gunden 1981 ci ilden omrunun sonuna qeder hemin muzeye rehberlik etmisdir Muzeyin yaradilmasinda eksponatlarin toplanib sergiye hazirlanmasinda onlarin tedqiqi ve teblig edilmesinde cox boyuk xidmetleri olmusdur Onun gergin emeyi neticesinde bu gun muzeyin esas fondunda 5000 elmi komekci fondlarinda ise 300 den artiq eksponat toplanmisdir Turan Cavid Emekdar medeniyyet iscisi fexri adina layiq gorulmus Emek resadetine gore medali Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Fexri Fermani ile teltif edilmisdir Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin ferdi teqaudcusu olmusdur 2004 cu il sentyabrin 12 de 81 yasinda dunyasini deyismisdir 10 Mezari Huseyn Cavidin Naxcivandaki meqberesindedir 8 Kitablari RedakteHuseyn Cavid Eserleri Bes cildde I cild Seirleri Azer poemasi Huseyn Cavid Eserleri Bes cildde II cild Dram eserleri Ana Maral Seyx Senan Seyda Ucurum Huseyn Cavid Eserleri Bes cildde III cild Dram eserleri Iblis Afet Peygember Topal Teymur Huseyn Cavid Eserleri Bes cildde IV cild Dram eserleri Knyaz Seyavus Huseyn Cavid Eserleri Bes cildde V cild Dram eserleri Xeyyam Iblisin intiqami meqaleleri ve mektublari Xatiresi Redakte Huseyn Cavidin ev muzeyi Naxcivan Sairin anadan olmasinin 100 illik yubileyi genis qeyd olunmusdur Naxcivanda ev muzeyi yaradilmisdir 1981 Yubiley erefesinde cenazesinin qaliqlari Irkutsk vilayetinden Naxcivana getirilib ev muzeyinin yaxinliginda defn edilmisdir Naxcivanda onun qebri ustunde mohtesem meqbere ucaldilmisdir Baki seherinin Yasamal rayonundaki Huseyn Cavid prospekti onun adini dasiyir 24 oktyabr 2017 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev Huseyn Cavidin 135 illik yubileyinin kecirilmesi haqqinda serencam imzalamisdir 11 Azerbaycan Respublikasi Prezidenti cenab Ilham Eliyevin bu serencamindan sonra Sumqayit Dovlet Dram Teatri Nizami Muradoglunun dahi Azerbaycan sairi Huseyn Cavide hesr etdiyi Zulmetde nur menzum dramini tamasaya qoymusdur Eser ilk defe 27 martda teatrin sehnesinde gosterilmisdir Sumqayit Dovlet Dram Teatri 25 sentyabr tarixinde 50 ci movsumunun acilisinda da Zulmetde nur eserine muraciet etmisdir Sehnelesdirilmis eserleri Redakte Akademik Milli Dram Teatri Afet iki hisseli facie 2004 Mehriban Elekberzadenin qurulusunda Azerbaycan Dovlet Genc Tamasacilar Teatri Seyx Senan 2009 Cennet Selimovanin qurulusunda Akademik Milli Dram Teatri Seyda iki hisseli facie 2009 Merahim Ferzelibeyovun qurulusundaSeirlerine bestelenen musiqiler Redakte Memmedeli Eliyev Kor erebin mahnisi musiqisi Fikret Emirovundur Elxan Ehedzade Niye getdin romansi musiqisi Eldar Mansurovundur Tunzale Agayeva Gulbahar Qizlar mektebinde Bizim daglar oratoriya solist xor ve boyuk simfonik orkestr ucun musiqisi Memmed QuliyevHaqqinda cekilen filmler Redakte Huseyn Cavidin 130 illik yubileyi munasibetile buraxilmis Azerbaycan poct markasi 2012 Cavidi xatirlarken film 1982 Topal Teymur film 1983 Huseyn Cavid film 1988 Qayidis film 1992 Sema sairi film 2003 Cavid omru film 2007 Huseyn Cavide hesr olunmus Cavid omru filmi Huseyn Cavide hesr olunmus senedli film Xezer Tv Huseyn Cavide hesr olunmus senedli film II hisse Xezer Tv Yazar Huseyin Cavid in Hayati Turk Dunyasinin Enleri TRT Avaz Dahilerin Divani Huseyn Cavid ANS Tv Huseyn Cavidin facieli heyati Huseyin Cavidin Ana faciesi Naxcivan Dovlet Dram Teatri 1991 ci il Huseyn Cavidin Seyda pyesi Akademik Milli Dram Teatri 2009 cu ilHaqqinda yazilan kitablar Redakte Memmed Cefer Huseyn Cavid Ejder Ismayilov Dunya romantizm enenesi ve Huseyn Cavid Baki Yazici 1982 ci il 220 seh Ejder Ismayilov Huseyn Cavid yaradiciligi ve dunya edebiyyatinda demonizm enenesi Baki Elm 1991 224 seh Gulbeniz Babaxanli Azerbaycan edebi fikri ve Huseyn Cavid 2010 Heyder Eliyev ve Huseyn Cavid 2013 Huseyn Hesimli Huseyn Cavidin lirikasi ve Avropa poetik eneneleri Baki Elm ve tehsil 2012 Kamal Camalov Huseyn Cavid ve mekteb Naxcivan Ecemi 2013 144 seh Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 Dram eserleri huseyncavid wordpress com 29 may 2019 tarixinde arxivlesdirilib Rasizade Gusejn Abdulla ogly 1882 rus openlist wiki 29 mart 2019 tarixinde arxivlesdirilib Eserlerin dovlet varidati elan edilmesi Qaydalari nin ve Eserleri dovlet varidati elan edilen muelliflerin ve dovlet varidati elan edilen filmlerin Siyahisi nin tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti nin 7 may 2019 cu il tarixli 211 nomreli Qerari azerb nk gov az 2019 05 11 Istifade tarixi 2019 05 13 http anl az el c ch e2 pdf 1 2 3 http modern az az news 145884 gsc tab 0 Huseyn Cavid heyati aqra az 12 oktyabr 2013 1 2 3 Huseyn Cavid meqberesi virtualnakhchivan a Naxcivanda Ertogrol Cavidin xatiresine hesr olunmus tedbirler kecirilib Serq qapisi qezeti 7 iyun 2016 Turan xanim Cavid vefat etdi amerikaninsesi org 13 sentyabr 2004 president az 24 10 2017 Boyuk Azerbaycan sairi ve dramaturqu Huseyn Cavidin 135 illik yubileyinin kecirilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidenti nin 24 oktyabr 2017 ci il tarixli 3313 nomreli Serencam i azerb e qanun az Istifade tarixi 2018 09 30 Hemcinin bax RedakteHuseyn Cavidin heykeli Huseyn Cavid meqberesi Huseyn Cavidin ev muzeyi Huseyn Cavidin ev muzeyi ve xatire kompleksiXarici kecidler Redakte Vikianbarda Huseyn Cavid ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Huseyn Cavid ile elaqeli melumatlar var Huseyn Cavid yaradiciliginda exlaq terbiyesi ve onun mahiyyetine nezeri baxis Huseyn Cavid yaradiciligi veten esqile yogrulmus misralarMenbe https az wikipedia org w index php title Huseyn Cavid amp oldid 6060149, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.