Fransanın Misirə yürüşü — 1798-1801-ci illər arasında FransanınMisir və şərq ticarət yolları üzərində üstünlük əldə etmək məqsədilə apardığı hərbi yürüş.
Napoleon Bonapart Jan Batist Kleber Jak-Fransua Menu
Tərəflərin qüvvəsi
Ümumi: 220.000
Misirdə olan: 80.000
Rodosda olan: 20.000
Suriyada olan: 20.000
Şərq Ordusu: 30.000
Misirin mühasirəsində olan: 60.000
60.000
40.000-dən artıq
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Kontekst
Misir yürüşü, öz dövründə Fransa hökumətinin cəhdi ilə gündəmə gəlmişdir. Yürüş, bu dövrdə Fransa və Böyük Britaniya arasındakı mübarizə məzmunu çərçivəsində dəyərləndirilə bilər. 1796-1797-ci illər arasında İtaliya da Fransanın lehinə uğurlu bir hərbi yürüş həyata keçirmiş olan General Napoleon Bonapart, 1797-ci ildə Fransaya geri qayıtmışdı. 1798-ci ilin fevral ayında dövrünün Fransa hökuməti, Böyük Britaniyanın Fransa tərəfindən işğal edilməsi istiqamətindəki planını General Bonaparta ünvanladı. Bonapart, gördüyü strateji dəyərləndirmələr nəticəsində bu planın gerçək olmadığı nəticəsinə gəldi və xarici işlər naziri Çarlz Maurike de Talleyrand-Perigordun da məsləhətiylə, hökumətə Misirin işğalını məsləhət gördü. Bu yolla, Osmanlı İmperatorluğunun bir vilayəti olan Misirin ələ keçirilməsiylə Böyük Biritaniyanın Misir və şərq ticarət yolları üzərindəki təsirinin aradan qalxması və Uzaq Şərqə daxil olmasının əngəllənməsinə hədəflənirdi. Bundan başqa yürüşün Fransanın Aralıq dənizi ticarətinin Böyük Britaniya rəqabəti qarşısında zəmanətə alınmasına da xidmət etməsi hədəflənmişdi.Mövcud idarəçilik, bir baxımdan İtaliya yürüşündən sonra ictimaiyyət tərəfindən çox təqdir olunan Napolyon Banapartı Fransadan uzaqlaşdırmaq üçün məsləhətə maraq göstərmişdi.
Səfərin Başlanğıcı və Nil Döyüşü
Fransız donanması Cənubi Fransanın Toulun limanından 19 may 1798-ci il tarixində ayrıldı. Yürüşü xəbər alan Böyük Britaniya hökuməti, Aralıq dənizində patrul gəzən Britaniya donanmasına Fransa donanmasının hərəkətinin qarşısının alınmasının əmrini verdi. Admiral Heratio Nelsonun əmrindəki Britaniya donanması, Fransız donanmasının 9 iyun tarixində Malta adasını istila etməsinə mane olmadı. 1 iyulda fransız qoşunları İsgəndəriyyə limanında Misir torpaqlarına ayaq basdı.
Napoleon Bonapart əmrindəki 12 min nəfərlik Fransa ordusu, Piramidalar döyüşündə 30 min nəfərlik Osmanlı ordusunu məğlubiyyətə uğratdı. Türk ordusunun yalnızca 3500 nəfərlik nizami yeniçərilər qoşunu var idi; geri qalan qoşun birlikləri əyalət əsgərləri və ərəb tayfalarından toplanmışdı. Müasir Fransız ordusu qarşısında yeniçəri sistemi ancaq bir saat dayana bildi. Daha uzun mənzilli olan və daha dəqiq atəş aça bilən fransız topçuları qarşısında Osmanlı topçuları təsirli olmadı. Fransız topçu batareyaları, Məmlük ənənəsini davam etdirən süvari qoşunlarınını dağıtdı, Osmanlı piyada qüvvələri də oxşar səbəblərlə əlaqədar uğurlu olmadılar. Bonapart, əsgərlərini üzləri xaricə çevrilmiş şəkildə kvadrat formasında yerləşdirmiş, kvadratın daxili boşluğuna topçu batareyalarını yerləşdirmişdi. Beləcə topçu batareyaları hər istiqamətdə atəş aça biləcək amma piyadanın yüksək atəş gücü ilə təhlükəsizlikdə olacağı şəkildə yerləşdirilmişdi. Nəticədə Osmanlı ordusu 7 min itki verdi və tamamilə dağıldı.
Nelsonun əmrindəki Brtaniya donanması 1 Avqust1798-ci il tarixində Əbukir ətrafında lövbər salmış fransız donanmasına hücum etdi; bu qaydada başlayan Nil döyüşündə Britaniya donanması parlaq bir zəfər çaldı. Nil Döyüşü, Əbukir Dəniz Müharibəsi olaraq da adlandırılır. Döyüşdən sonra, 2 sentyabr1798ci il tarixində Osmanlı İmperatorluğu Fransaya müharibə elan etdi
Bonapart, Nil döyüşünün ardından Qahirəyə doğru irəlilədi. Qahirə birlikdə bütün Misirə hakim olan Fransa, Osmanlı sarayı ilə münaqişə içində olan Məmlük bəylərini təmizləmək üçün, suvarma layihələri, məktəb və xəstəxana inşasına girişmək kimi tənzimləmələrə başladı. Yanında gətürdiyi bir elmi heyət də dərhal arxeolaji qazınntılara və elmi araşdırmalara başladı. Eyni zamanda Aralıq dənizi ilə Qırmızı dəniz birbirinə birləşdirəcək su yolunun qazılması məsələsində texniki işlərə başladılar.
Ancaq sözü gedən inşa işlərində istifadə olunmaq üçün bir çox antik qalıqların daşları söküldü. Bu söküntü əsnasında təsadüfi olaraq tapılan Rozetta daşı, Antik Misir Heroqliflərinin öyrənilməsinin təmin edəcək əsas sənəddir.
Əkka mühasirəsi və Əbukir döyüşü
Bu məqamda müharibə bir müəmmaya çevrilmişdi. Fransa Respublikası Misiri ələ keçirmişdi, amma donanmanın yox olması səbəbindən Misir və Fransa arasındakı əlaqəni qurmaq olmurdu. Bu səbəbdən Bonapartın əmrindəki ordu döyüşün davam etməsi üçün lazım olan logistik və hərbi köməyi də ala bilmirdi. Britaniya donanması da dənizlərə hakim olmasına baxmayaraq donanmalarının Misir qarşısında yerləşmiş olmasıyla əlaqədar olaraq fransız ordusunu Misirdən çıxardacaq quru qoşunlarını Britaniyadan gətirə bilmirdilər. Bu müəmmanın fərqində olan Bonapart Misirə quru istiqamətindən gələ biləcək təhlükələrin qarşısını almaq üçün Suriyaya doğru hərəkətə keçdi. Ordularını Fələstin istiqamətində yürüşə qaldıraraq Osmanlı İmperatorluğu üzərinə hərəkət etməyə başladı. Osmanlı əyalət ordusu 18 mart1799-cu il tarixində kiçik bir liman şəhəri olan Əkkanın qarşısına toplanmışdı. Əkka qalasında yerləşən Cezzar Əhməd Paşanın əmrindəki Osmanlı qüvvələri 1200-ə qədər yeniçəri, 2.500 min süvari və 20 min nizamsız Ərəb döyüşçüsünü əhatə edirdi. 25.000 nəfərlik Osmanlı ordusu 12.000 nəfərlik fransız ordusu qarşısında dalbadal məğlubiyyətə uğradı. Buna baxmayaraq bir həftə sonra III Səlimin müasir tərzdə təlim keçmiş və Britaniya tərəfindən silahlandırılmış yeni "Nizamı Cədit" ordusu 8 min 500 nəfər heyəti ilə Əkkanın qarşısına gəldi. Bundan sonra gecə-gündüz davam etdirilən topçu atəşi və dalbadal edilən hücumlar Əkka müdafiəsində çıxış yolu açmadı. Bonapart, 21 may tarixində mühasirəni dayandırıb Qahirəyə geri çəkildi. Misirdəki mülayim işğal mövqeyi, fransız ordularının Fələstin istiqmətində irəliləmələri ilə pozulmuşdu. Əkkadan geri çəkilkərkən müharibə əsirlərinin öldürülməsi, yerli xalq üzərindəki maliyyə öhdəliklərinin artırılması, bir müddət sonra üsyanlara səbəb olacaqdır.
Bonapart, Əkka məğlubiyyətini izləyərək Qahirəyə qayıtdıqdan qısa bir müddət sonra 1 avqust1799-cu il tarixində Əbukir döyüşündə Osmanlı ordusunu məğlubiyyətə uğratdı. Bu hadisədən qısa bir müddət sonra Fransadakı siyasi gərginlik xəbərini aldı və 3 min fransız əsgərini Misirdə qoyaraq Fransaya geri döndü. 23 avqust1799-cu ildə Fransaya çatdı və 9 noyabr tarixində baş vermiş dövlət çevrilişi ilə "Konsul" ünvanı alaraq başa keçdi.
Napoleon Bonapartdan sonra Misir yürüşü
Bonapartın gedişindən sonra Misirdə yerləşmiş olan Fransa qoşunlarının komandanlığı General Jan-Batist Kleberə keçdi. Kleber Osmanlı İmperatorluğu ilə 24 yanvar1800-ci il tarixində El-Ariş müqaviləsini imzaladı, bu müqavilənin şərtlərinə görə Fransa qoşunları Misirdən geri çəkiləcəkdi. Ancaq Osmanlı İmperatorluğunun müttəfiqi qismində olan Britaniya bu müqaviləni imzalamağı rədd etdi. Britaniyanın dəstəyi ilə Osmanlı ordusu Fransa qüvvələrinə hücüm etdi. 20 mart1800-ci il tarixində Osmanlı və Fransa orduları arasında aparılan Heliopolis döyüşündə Fransa qələbə qazandı. Kleberin komandanlığı altındakı ordu Qahirəyə geri qayıtdı. Ancaq ordunun mövqelərinin möhkəmlənməsi Misir xalqının qıcıqlanmasına səbəb olurdu. Kleberin 14 iyun 1800-cü ildə suriyalı bir tələbə tərəfindən öldürülməsindən sonra Misir qoşunlarının komandanlığı General Jak de Menouya keçdi. Menounun komandanlığındakı Fransa ordusu 21 mart 1801-ci ildə Əbukirdə aparılan döyüşdə Britaniya qüvvələri qarşısında məğlub oldu. 27 iyun1801-ci il tarixində Fransa qüvvələrinin Misirdən geri çəkilməsini təşkil edən bir müqavilə imzalandı. 9 oktyabr-ci ildə imzalanan Paris Sülh Sənədi ilə iki dövlət arasındakı barışığın şərtlərini ortaya qoyurdu. Osmanlı İmperatorluğu və Fransa arsındakı yekun sülh müqaviləsi səviyyəsindəki Paris Müqaviləsi 25 iyun1802-ci ildə imzalandı.
Dəyərləndirmə
Mİsir yürüşündə Fransa Misiri ələ keçirmiş, ancaq onu əldə saxlamağı bacarmamışdı. Misir yürüşü hər nə qədər Fransa tərəfindən uğursuzluqla nəticələnən bir səfər olsa da, çox daha ciddi nəticələrdən xəbər verirdi. Böyük Britaniyanın dənizlərdəki hakimiyyəti, Fransanı Avropa qitəsində qalmağa məcbur etmişdi. Fransanın dəniz səfərlərinə çıxmaq üçün kifayət qədər donanmaya sahib olmadığı məlum olmuşdu. Fransanın Şimali Amerikadakı Luiziana kaloniyasını 1803-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarına satması da bu dövrdə Fransanın xarici siyasətində dəniz səfərləri prespektivi baxımından geri çəkilməsinin bir nümunəsi olaraq qiymətləndirilə bilər.
Ədəbiyyat
Наполеон. (1956). Избранные произведения. М.: Воениздат. səh. 812.
David Chandler. The Campaigns of Napoleon. New York, Macmillan, 1966.
Хуан Коул. Napoleon’s Egypt: Invading the Middle East. Palgrave Macmillan, 2007. ISBN 1-4039-6431-9
J. Christopher Herold. Bonaparte in Egypt. — London, en:Hamish Hamilton, 1962.
J. Christopher Herold. The Age of Napoleon. New York, en:American Heritage, 1963.
Alan Moorehead. The Blue Nile. New York, 1962.
Avqust 12, 2021
fransanın, misirə, suriyaya, yürüşü, fransanın, misirə, yürüşü, 1798, 1801, illər, arasında, fransanın, misir, şərq, ticarət, yolları, üzərində, üstünlük, əldə, etmək, məqsədilə, apardığı, hərbi, yürüş, fransanın, misirə, yürüşüəsas, münaqişə, napoleon, mühari. Fransanin Misire yurusu 1798 1801 ci iller arasinda Fransanin Misir ve serq ticaret yollari uzerinde ustunluk elde etmek meqsedile apardigi herbi yurus Fransanin Misire yurusuEsas munaqise Napoleon muharibeleriBonapart Misirde Ressam Jerom Jan LeonTarix 1798 1801Yeri Misir FelestinNeticesi Fransanin geri cekilmesi ile Misir osmanlilara qaldiMunaqise terefleriOsmanli Imperatorlugu Boyuk Britaniya Fransa RespublikasiKomandan lar Cezzar Ehmed Pasa Horatio Nelson Napoleon Bonapart Jan Batist Kleber Jak Fransua MenuTereflerin quvvesiUmumi 220 000 Misirde olan 80 000 Rodosda olan 20 000 Suriyada olan 20 000 Serq Ordusu 30 000 Misirin muhasiresinde olan 60 00060 000 40 000 den artiq Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Kontekst 2 Seferin Baslangici ve Nil Doyusu 3 Ekka muhasiresi ve Ebukir doyusu 4 Napoleon Bonapartdan sonra Misir yurusu 5 Deyerlendirme 6 EdebiyyatKontekst RedakteMisir yurusu oz dovrunde Fransa hokumetinin cehdi ile gundeme gelmisdir Yurus bu dovrde Fransa ve Boyuk Britaniya arasindaki mubarize mezmunu cercivesinde deyerlendirile biler 1796 1797 ci iller arasinda Italiya da Fransanin lehine ugurlu bir herbi yurus heyata kecirmis olan General Napoleon Bonapart 1797 ci ilde Fransaya geri qayitmisdi 1798 ci ilin fevral ayinda dovrunun Fransa hokumeti Boyuk Britaniyanin Fransa terefinden isgal edilmesi istiqametindeki planini General Bonaparta unvanladi Bonapart gorduyu strateji deyerlendirmeler neticesinde bu planin gercek olmadigi neticesine geldi ve xarici isler naziri Carlz Maurike de Talleyrand Perigordun da meslehetiyle hokumete Misirin isgalini meslehet gordu Bu yolla Osmanli Imperatorlugunun bir vilayeti olan Misirin ele kecirilmesiyle Boyuk Biritaniyanin Misir ve serq ticaret yollari uzerindeki tesirinin aradan qalxmasi ve Uzaq Serqe daxil olmasinin engellenmesine hedeflenirdi Bundan basqa yurusun Fransanin Araliq denizi ticaretinin Boyuk Britaniya reqabeti qarsisinda zemanete alinmasina da xidmet etmesi hedeflenmisdi Movcud idarecilik bir baximdan Italiya yurusunden sonra ictimaiyyet terefinden cox teqdir olunan Napolyon Banaparti Fransadan uzaqlasdirmaq ucun meslehete maraq gostermisdi Seferin Baslangici ve Nil Doyusu RedakteFransiz donanmasi Cenubi Fransanin Toulun limanindan 19 may 1798 ci il tarixinde ayrildi Yurusu xeber alan Boyuk Britaniya hokumeti Araliq denizinde patrul gezen Britaniya donanmasina Fransa donanmasinin hereketinin qarsisinin alinmasinin emrini verdi Admiral Heratio Nelsonun emrindeki Britaniya donanmasi Fransiz donanmasinin 9 iyun tarixinde Malta adasini istila etmesine mane olmadi 1 iyulda fransiz qosunlari Isgenderiyye limaninda Misir torpaqlarina ayaq basdi Napoleon Bonapart emrindeki 12 min neferlik Fransa ordusu Piramidalar doyusunde 30 min neferlik Osmanli ordusunu meglubiyyete ugratdi Turk ordusunun yalnizca 3500 neferlik nizami yeniceriler qosunu var idi geri qalan qosun birlikleri eyalet esgerleri ve ereb tayfalarindan toplanmisdi Muasir Fransiz ordusu qarsisinda yeniceri sistemi ancaq bir saat dayana bildi Daha uzun menzilli olan ve daha deqiq ates aca bilen fransiz topculari qarsisinda Osmanli topculari tesirli olmadi Fransiz topcu batareyalari Memluk enenesini davam etdiren suvari qosunlarinini dagitdi Osmanli piyada quvveleri de oxsar sebeblerle elaqedar ugurlu olmadilar Bonapart esgerlerini uzleri xarice cevrilmis sekilde kvadrat formasinda yerlesdirmis kvadratin daxili bosluguna topcu batareyalarini yerlesdirmisdi Belece topcu batareyalari her istiqametde ates aca bilecek amma piyadanin yuksek ates gucu ile tehlukesizlikde olacagi sekilde yerlesdirilmisdi Neticede Osmanli ordusu 7 min itki verdi ve tamamile dagildi Nelsonun emrindeki Brtaniya donanmasi 1 Avqust 1798 ci il tarixinde Ebukir etrafinda lovber salmis fransiz donanmasina hucum etdi bu qaydada baslayan Nil doyusunde Britaniya donanmasi parlaq bir zefer caldi Nil Doyusu Ebukir Deniz Muharibesi olaraq da adlandirilir Doyusden sonra 2 sentyabr 1798ci il tarixinde Osmanli Imperatorlugu Fransaya muharibe elan etdiBonapart Nil doyusunun ardindan Qahireye dogru ireliledi Qahire birlikde butun Misire hakim olan Fransa Osmanli sarayi ile munaqise icinde olan Memluk beylerini temizlemek ucun suvarma layiheleri mekteb ve xestexana insasina girismek kimi tenzimlemelere basladi Yaninda geturdiyi bir elmi heyet de derhal arxeolaji qazinntilara ve elmi arasdirmalara basladi Eyni zamanda Araliq denizi ile Qirmizi deniz birbirine birlesdirecek su yolunun qazilmasi meselesinde texniki islere basladilar Ancaq sozu geden insa islerinde istifade olunmaq ucun bir cox antik qaliqlarin daslari sokuldu Bu sokuntu esnasinda tesadufi olaraq tapilan Rozetta dasi Antik Misir Heroqliflerinin oyrenilmesinin temin edecek esas seneddir Ekka muhasiresi ve Ebukir doyusu RedakteBu meqamda muharibe bir muemmaya cevrilmisdi Fransa Respublikasi Misiri ele kecirmisdi amma donanmanin yox olmasi sebebinden Misir ve Fransa arasindaki elaqeni qurmaq olmurdu Bu sebebden Bonapartin emrindeki ordu doyusun davam etmesi ucun lazim olan logistik ve herbi komeyi de ala bilmirdi Britaniya donanmasi da denizlere hakim olmasina baxmayaraq donanmalarinin Misir qarsisinda yerlesmis olmasiyla elaqedar olaraq fransiz ordusunu Misirden cixardacaq quru qosunlarini Britaniyadan getire bilmirdiler Bu muemmanin ferqinde olan Bonapart Misire quru istiqametinden gele bilecek tehlukelerin qarsisini almaq ucun Suriyaya dogru herekete kecdi Ordularini Felestin istiqametinde yuruse qaldiraraq Osmanli Imperatorlugu uzerine hereket etmeye basladi Osmanli eyalet ordusu 18 mart 1799 cu il tarixinde kicik bir liman seheri olan Ekkanin qarsisina toplanmisdi Ekka qalasinda yerlesen Cezzar Ehmed Pasanin emrindeki Osmanli quvveleri 1200 e qeder yeniceri 2 500 min suvari ve 20 min nizamsiz Ereb doyuscusunu ehate edirdi 25 000 neferlik Osmanli ordusu 12 000 neferlik fransiz ordusu qarsisinda dalbadal meglubiyyete ugradi Buna baxmayaraq bir hefte sonra III Selimin muasir terzde telim kecmis ve Britaniya terefinden silahlandirilmis yeni Nizami Cedit ordusu 8 min 500 nefer heyeti ile Ekkanin qarsisina geldi Bundan sonra gece gunduz davam etdirilen topcu atesi ve dalbadal edilen hucumlar Ekka mudafiesinde cixis yolu acmadi Bonapart 21 may tarixinde muhasireni dayandirib Qahireye geri cekildi Misirdeki mulayim isgal movqeyi fransiz ordularinin Felestin istiqmetinde irelilemeleri ile pozulmusdu Ekkadan geri cekilkerken muharibe esirlerinin oldurulmesi yerli xalq uzerindeki maliyye ohdeliklerinin artirilmasi bir muddet sonra usyanlara sebeb olacaqdir Bonapart Ekka meglubiyyetini izleyerek Qahireye qayitdiqdan qisa bir muddet sonra 1 avqust 1799 cu il tarixinde Ebukir doyusunde Osmanli ordusunu meglubiyyete ugratdi Bu hadiseden qisa bir muddet sonra Fransadaki siyasi gerginlik xeberini aldi ve 3 min fransiz esgerini Misirde qoyaraq Fransaya geri dondu 23 avqust 1799 cu ilde Fransaya catdi ve 9 noyabr tarixinde bas vermis dovlet cevrilisi ile Konsul unvani alaraq basa kecdi Napoleon Bonapartdan sonra Misir yurusu RedakteBonapartin gedisinden sonra Misirde yerlesmis olan Fransa qosunlarinin komandanligi General Jan Batist Klebere kecdi Kleber Osmanli Imperatorlugu ile 24 yanvar 1800 ci il tarixinde El Aris muqavilesini imzaladi bu muqavilenin sertlerine gore Fransa qosunlari Misirden geri cekilecekdi Ancaq Osmanli Imperatorlugunun muttefiqi qisminde olan Britaniya bu muqavileni imzalamagi redd etdi Britaniyanin desteyi ile Osmanli ordusu Fransa quvvelerine hucum etdi 20 mart 1800 ci il tarixinde Osmanli ve Fransa ordulari arasinda aparilan Heliopolis doyusunde Fransa qelebe qazandi Kleberin komandanligi altindaki ordu Qahireye geri qayitdi Ancaq ordunun movqelerinin mohkemlenmesi Misir xalqinin qiciqlanmasina sebeb olurdu Kleberin 14 iyun 1800 cu ilde suriyali bir telebe terefinden oldurulmesinden sonra Misir qosunlarinin komandanligi General Jak de Menouya kecdi Menounun komandanligindaki Fransa ordusu 21 mart 1801 ci ilde Ebukirde aparilan doyusde Britaniya quvveleri qarsisinda meglub oldu 27 iyun 1801 ci il tarixinde Fransa quvvelerinin Misirden geri cekilmesini teskil eden bir muqavile imzalandi 9 oktyabr ci ilde imzalanan Paris Sulh Senedi ile iki dovlet arasindaki barisigin sertlerini ortaya qoyurdu Osmanli Imperatorlugu ve Fransa arsindaki yekun sulh muqavilesi seviyyesindeki Paris Muqavilesi 25 iyun 1802 ci ilde imzalandi Deyerlendirme RedakteMIsir yurusunde Fransa Misiri ele kecirmis ancaq onu elde saxlamagi bacarmamisdi Misir yurusu her ne qeder Fransa terefinden ugursuzluqla neticelenen bir sefer olsa da cox daha ciddi neticelerden xeber verirdi Boyuk Britaniyanin denizlerdeki hakimiyyeti Fransani Avropa qitesinde qalmaga mecbur etmisdi Fransanin deniz seferlerine cixmaq ucun kifayet qeder donanmaya sahib olmadigi melum olmusdu Fransanin Simali Amerikadaki Luiziana kaloniyasini 1803 cu ilde Amerika Birlesmis Statlarina satmasi da bu dovrde Fransanin xarici siyasetinde deniz seferleri prespektivi baximindan geri cekilmesinin bir numunesi olaraq qiymetlendirile biler Edebiyyat RedakteNapoleon 1956 Izbrannye proizvedeniya M Voenizdat seh 812 David Chandler The Campaigns of Napoleon New York Macmillan 1966 Huan Koul Napoleon s Egypt Invading the Middle East Palgrave Macmillan 2007 ISBN 1 4039 6431 9 J Christopher Herold Bonaparte in Egypt London en Hamish Hamilton 1962 J Christopher Herold The Age of Napoleon New York en American Heritage 1963 Alan Moorehead The Blue Nile New York 1962 Menbe https az wikipedia org w index php title Fransanin Misire ve Suriyaya yurusu amp oldid 6074639, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.svg.html){kind=link}
.png.html){kind=link}