fbpx
Wikipedia

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri iqtisadiyyatı

September 27, 2021

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri iqtisadiyyatında neft yataqlarının kəşfinə qədər Dubay və ondan bir qədər geridə qalan Şərca, başlıca yer tuturdular. Bu ilk növbədə onların mirvari və digər dəniz məhsullarının satışında Qərb ölkələri məhsullarının tranzit daşınmasında özünü göstərirdi. İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı illərdə qaçaq mal ticarəti Dubay üçün əsas gəlir mənbəyi olmuşdur. Avropadan gətirilən zərgərlik məmulatları, saat, elektrik məişət məhsulları bu əmirliyin ərazisindən gizli olaraq Cənub və Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinə, həmin ölkələrdən isə Avropaya qiymətli daşqaş və müxtəlif metallar daşınırdı. Həmin vaxtlar neft Dubay üçün ikinci dərəcəli gəlir mənbəyi hesab edilirdi. Dubaydan fərqli olaraq Abu-Dabi əmirliyi isə neft yataqları kəşfinə qədər kasıbçılıq içərisində yaşayırdı.

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri iqtisadiyyatı

Dubay göydələnləri fonunda dünyanın ən hündür binası Bürc Xəlifə
Statistika
ÜDM 382.575.085.091,9 $
Adambaşına düşən ÜDM 40.698 $
İnflyasiya (İQİ) 1,8 ± 0,1 %
Əksi qeyd olunmayıbsa, bütün məlumatlar ABŞ dolları ilədir.

Tarixi

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Küveyt və Səudiyyə Ərəbistanı neft sənayesi ilə əlaqədar yüksək iqtisadi inkişaf səviyyəsinə çatmaq üçün 10 illərlə vaxt sərf etmişlər. Onlardan fərqli olaraq həmin inkişaf yolunu Abu-Dabi, Dubay və Şərca əmirlikləri cəmi 8–10 ilə keçmişdir. Ölkənin belə "sıçrayışında" yerli hakimlərin ağıllı və məqsədyönlü siyasətini də yüksək qiymətləndirmək lazımdır. Dövlət rəhbərlərinin dünya iqtisadiyyatında baş verə biləcək dəyişiklikləri düzgün qiymətləndirməsi və uzaqgörənliyi sayəsində məharətli istifadə edə bilmiş və ölkənin sosial-iqtisadi simasını əsaslı sürətdə dəyişdirə bilmişlər. Ölkə, tikintisi böyük vəsait tələb edən iri infrastruktur sahələrini və sənaye müəssisələrinin çoxunu "neft hayküyü" dövründə yarada bilmişdir. 1970-ci illərin "neft dollarları yağışı" dövründə neft çıxaran digər ölkələrdən fərqli olaraq əmirliklərdə lazımsız, lakin "nüfuzlu" obyektlərin, yəni "neft erasının piramidası" kimi obyektlərin tikintisinə vəsait ayrılmamışdır. Burada başlıca olaraq "XXI əsrə sıçrayış" üçün start meydançasına çevrilə bilən əsaslı və uzunmüddətli müəssisələrin tikintisinə kapital qoyulmuşdur. Neft-qaz və onunla əlaqədar olan neft-kimya sənaye sahələrinin inkişafına əsaslanan BƏƏ qısa müddətdə ölkə iqtisadiyyatının təməlini qomuşdur. Ən müasir texnika və avadanlıqla təchiz olunmuş neft emalı və neft-kimya müəssisələri, alüminium, sement zavodları, təbii şəkildə və neftlə yanaşı çıxarılan qazların mayeləşdirilməsi üzrə müəssisələr, su təmizləyici qurğular, elektrik stansiyaları, polad əridən zavodlar, mineral gübrə, yuyucu maddələr və s. istehsal edən müəssisələr tikilmiş və istifadəyə verilmişdir. Yüngül və yeyinti sənaye sahələri də sürətlə inkişaf edir. Sənaye sahələrinin inkişafı ilə yanaşı, səhrada kənd təsərrüfatı plantasiyaları, heyvandarlıq fermaları yaradılmış, geniş avtomobil magistralları salınmış, dəniz və hava limanları tikilmişdir. BƏƏ-nin milli iqtisadiyyatının özünəməxsus səciyyəvi xüsusiyyəti vardır. Bu xüsusiyyət inkişaf etməkdə olan, xüsusilə neft və digər xammal ixrac edən ölkələr üçün xarakterikdir. Ümumdaxili məhsulun strukturunda 51 faiz sənayenin, 45 faiz xidmət sahələrinin, 4 faiz isə kənd təsərrüfatının payına düşür.

Sənayenin aparıcı sahələri

BƏƏ-nin təsərrüfatında milli gəlirin 80 faizdən artığı neft və qaz sənayesinin, qalanları isə digər sənaye sahələrinin payına düşür. Neft axtarışı və çıxarılması ilə xarici şirkətlər məşğul olur. Onların fəaliyyətinə əmirliklərin dövlət şirkətləri nəzarət edir. Ölkənin milli sərvəti sayılan neftin aşkar edilmiş ehtiyatı 2005-ci ilin məlumatlarına əsasən təqribən 12,95 mlrd. ton və ya dünya neft ehtiyatının 10 faizini təşkil edir. Əgər ölkədə indiki həcmədə neft və qaz çıxarılsa bu ehtiyatlar XXII əsrin əvvəllərinə qədər kifayət edər. Neft ehtiyatları başlıca olaraq Dubay və Abu-Dabi əmirliyində cəmlənmişdir. Ölkədə hər il 65–70 mln. ton neft çıxarılır. Neft hasilatının 95 faizi iki əmirliyin Abu-Dabi (75 faiz) və Dubayın (20 faiz) payına düşür. Neft ixracatından əldə edilən gəlir onun dünya bazarındakı qiymətlərindən asılı olaraq dəyişir. Ölkədə ümumi gücü ildə 11 mln. tondan artıq olan neftemalı müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri OPEK-in (neft ixrac edən ölkələrin təşkilatı) digər üzvləri kimi neft ehtiyatlarından səmərəli istifadə edir. Çıxarılan neftin dünya bazarı tələbatından artıq olmaması məqsədi ilə OPEK neft hasil edən hər bir ölkə üçün norma (kvota) müəyyənləşdirir. Abu-Dabi, Dubay və digər əmirliklərdə neftlə yanaşı təbii qazda çıxarılır (ehtiyatı 5,3 trln. kub.m). Neft-qaz və onunla bağlı olan neft-kimya sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar əmirliklərdə iri və müasir texniki tələbatlara cavab verən müəssisələr istifadəyə verilmişdir. Məsələn, Abu-Dabi əmirliyinin Umm-əl-Nar adasında neftemalı zavodu, Das adasında mayeləşdirilmiş qaz istehsal edən kompleks tikilmişdir. Dubay və Şərca əmirliklərində də müvafiq olaraq neftemalı və mayeləşdirilmiş qaz istehsal edən müəssisələr yaradılmışdır. Ölkənin digər şəhərlərində də neft və qaz ilə əlaqədar müxtəlif sənaye sahələri fəaliyyət göstərir. Ölkədə əmək qabiliyyəti olan adamların təqribən 50 faizi neftqaz sektorunda və ya həmin sektora xidmət sahələrində çalışır. Dubay əmirliyindəki alüminium zavodu (illik istehsal gücü 600 min ton) istehsal etdiyi məhsulun, demək olar ki, hamısını Yaponiyaya və digər ölkələrə ixrac edir. 2005-ci ildə ölkədə fəaliyyət göstərən 10 sement zavodu (Abu-Dabi, Dubay, əl-Ayn, Rəs əl-Heymə və digər şəhərlərdə) birlikdə 7 mln. ton məhsul istehsal etmişdir. Onun 4 mln. tonu ölkənin tələbatına, qalanı isə Küveytin İraq ilə münaqişəsi zamanı dağılmış binalarının, infrastruktur obyektlərinin və müəssisələrinin bərpası üçün sərf edilmişdir. Ölkədə fəaliyyət göstərən istilik elektrik stansiyalarında hər il təqribən 20–21 mlrd. saat elektrik enerjisi istehsal edilir. Bu da ölkənin tələbatını tam ödəyir. Ölkədə dövlət bölməsinə məxsus istehsal ilə yanaşı xüsusi bölməyə aid olan milli sənaye sahələri (sement, yeyinti, toxuculuq, kağız-selliloz və s.) də inkişaf etdirilir. Yeyinti sənayesində başlıca yeri sərinləşdirici içkilər, balıq konservi, un istehsalı tutur. Kustar sənətkarlıq, əsas etibarilə xalçaçılıq, yun parça toxuculuğu, zərgərlik və gümüş üzərində döymə (naxışsalma) inkişaf etmişdir. Ölkədə iki iri sənaye bölgəsi: Rusvaye (Abu-Dabidə) və CəbəlƏli (Dubayda) formalaşmışdır. 1985-ci ildə Dubayın 35 km-dəki, Cəbəl-Əli bölgəsində sahəsi 100 km² olan "Azad iqtisadi zona" yaradılmışdır. Bu bölgədə 180-dən artıq orta və kiçik müəssisə vardır. Bunların da əksəriyyəti xüsusi bölməyə (ABŞ, Yaponiya) məxsusdur. Cəbəl-Əli bölgəsində yüngül sənaye müəssisələri (toxuculuq və tikiş) üstünlük təşkil edir. Cəbəl-Əli liamının müasir səviyyədə təchizatı, qiymətlərin, o cümlədən su və enerji təminatının ucuzluğu, fəhlə qüvvəsinin bolluğu "Azad iqtisadi zonanın" əsas üstünlüyüdür. Cəbəl-Əli "Azad İqtisadi zonasının" (AİZ) ixtisaslaşmasında ticarət-kommersiya əməliyyatları (74 faiz), sənaye (22 faiz) və xidmət sahələri üstünlük təşkil edir. Cəbəl-Əli AİZ-nın qısa müddətdə əldə etdiyi nailiyyətlər BƏƏ hökumətini yeni AİZ-lar yaratmağa sövq edir. İndii ölkədə 9 AİZ fəaliyyət göstərir. Bu göstəriciyə görə o, Ərəb ölkələri sırasında birinci yeri tutur.

Kənd təsərrüfatı

Ölkədə ekstremal təbii şərait, ilk növbədə su ehtiyatları cəhətdən kasadlıq əkinçilik və heyvandarlığın inkişafını uzun müddət ləngitmişdir. Son illər şəhərlərə sürətli axın ilə əlaqədar kənd təsərrüfatı bölgələrində əhali olduqca seyrəlmişdir. 1980-ci illərin əvvəllərindən etibarən dövlət tərəfindən aparılan tədbirlər sayəsində kənd təsərrüfatında yararlı torpaq sahələri və ərzaq məhsulları istehsalı getdikcə artır. Ölkədə becərilən torpaqların sahəsi 1980-ci ildə 4,3 min hektardan XXI əsrin əvvəllərində 40 min hektara qədər artırılmışdır. Kənd təsərrüfatına zəruri olan təbii su mənbələrinin olmaması ilə əlaqədar, ölkədə tikilmiş 22 sutəmizləyici qurğunun çoxu əkin sahələrinin suvarılmasına xidmət edir. Dövlət, kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi üçün fermerlərə pulsuz torpaq sahəsi ilə yanaşı təsərrüfata lazım olan bütün texnikanı, gübrələri və s. verir. Hətta ilk vaxtlar təsərrüfatın təşkili üçün fermerlərin iki köməkçisinin ikiillik əmək haqqının ödənilməsini də öz üzərinə götürür. Ölkədə əsasən yüksək dərəcədə avtomatlaşdırılmış broyler, süni iqlim yarada bilən mexaniki qurğularla təchiz edilmiş südçülük təsərrüfatı və istixanalarda tərəvəzçiliklə məşğul olan təsərrüfatların inkişafına daha çox fikir verilir. Şərca, Rəs əl-Heymə və Umm əl-Qayveyndə vahə əkinçiliyi mövcuddur. Abu-Dabinin Büreym vahəsi kənd təsərrüfatının inkişafı üçün olduqca əlverişlidir. Son illər yeraltı sulardan istifadə etməklə burada kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı bir neçə dəfə artırılmışdır. Bu vahədə taxılçılıq və heyvandarlıq ilə yanaşı xurma plantasiyalarının, üzüm, sitrus meyvələri və tərəvəz əkini sahələri xeyli genişləndirilmişdir. Vahədə yetişdirilən çiyələk Avropa bazarlarında müvəffəqiyyətlə satılır. Füceyrə və Şərca əmirliklərində ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsulları ilə yanaşı yüksək keyfiyyətli tütün də becərilir. Son zamanlar gülçülüyə diqqət artırılır. Ölkədə getdikcə iri təsərrüfatlar formalaşır. BƏƏ-nin dağlıq ərazilərində qoyun-keçi, Rəs əl-Heymədə qara-mal saxlanılır. Sahil bölgələrdə isə balıq və mirvari ovlanılır. Kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi illik yığımı 900 min t. çatmışdır. Onun 500 min t. tərəvəz (pomidor, soğan, gül kələm, şirin kartof, badımcan, xiyar və s.). 400 min t. isə meyvə təşkil edir. İldə orta hesabla 50 min t. çox ət, süd və quş əti istehsal edilir, 70 min t. artıq balıq ovlanır. BƏƏ-nin kənd təsərrüfatı əhalinin tərəvəzə olan tələbatını tam təmin edir. Taxıl və ət məhsullarına olan tələbatın isə hələ ki böyük hissəsi idxal hesabına ödənilir. Ölkə həqiqətən "neft hay-küyü" dövründə bağ-bağçaya çevrilmişdir. Burada ağac əkini hər hansı bir Avropa ölkəsində olduğundan çoxdur. İndi, demək olar ki, elə bir meyvə və tərəvəz yoxdur ki, BƏƏ-də yetişdirilməsin. Müstəqillik əldə olunduqdan sonra əmirliklərdə 150 mln. ağac və 30 mln. xurma palması əkilmişdir.

Turizm

Turizm son illərdə ölkə iqtisadiyyatın mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Əmirliklərdə turistlərə xidmət göstərən 300-dən artıq (o cümlədən yüksək səviyyəli) otel fəaliyyət göstərir. Ölkəyə hər il 3 mln. nəfərdən artıq turist gəlir. Xarici turizmdən 2,2 mlrd. ABŞ dolları gəlir əldə edilmişdir (2005). Turizmin işgüzar və digər növləri inkişaf etdirilir.

Nəqliyyat

1960-cı illərin axırlarına qədər BƏƏ-də yeganə rabitə vasitəsi kabotaj gəmiçiliyi (bir ölkənin limanları arasında daşınan yüklər) və qoşqu nəqliyyatı idi. Başqa sahələrdə olduğu kimi "neft hay-küyü" dövründə bu sahədə də əsaslı dəyişikliklər edilmişdir. Xüsusilə xaricə yük daşınmasında başlıca rol oynayan dəniz nəqliyyatı sürətlə inkişaf etdirilmişdir. 2005-ci ildə əmirliklərin ticarət donanmasında irilixırdalı 60-a qədər gəmi olsa da yüklərin əsas hissəsi xarici gəmilərlə daşınır. Ölkənin keçmiş balıqçı məntəqələrində yeni limanlar tikilmiş, köhnə limanlarda isə yenidənqurma işləri aparılmışdır. Ölkənin ən iri portları Abu-Dabi, Min ər-Rəşid və CəbəlƏlidir. Bu portların inkişafına və təkmilləşdirilməsinə, yükləməboşaltma avadanlıqlarının alınmasına 100 minlərlə vəsait sərf edilir. Min ər-Rəşid və Cəbəl-Əli portlarının həm də tranzit əhəmiyyəti vardır. Körpülərin sayına görə (102) hər ikisi dünyanın ən iri portları sırasına daxildir. Bu portlar dünyanın 120-dən artıq ölkəsi ilə müntəzəm gəmi yolu xəttinə malikdir. 2005-ci ildə Min ər-Rəşid və Cəbəl-Əli portları birlikdə təqribən 5,5 min gəmi qəbul etmişdi. Ölkədə birinci yer tutan Min ər-Rəşid portunun yük dövriyyəsi ildə 15 mln. tonu ötüb keçmişdir. Dubayda iri tankerlərin təmiri müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Ölkədə neft və qaz yataqlarını portlarla, neftemalı və mayeləşdirilmiş təbii qaz istehsal edən müəssisələrlə və həmin müəssisələri şəhərlərlə birləşdirən ümumi uzunluğu 2000 km-dən artıq olan onlarca boru kəmərləri çəkilmişdir. Daxili yük daşınmasında avtomabil nəqliyyatının rolu getdikcə artır. Federasiyanın tərkibinə daxil olan əmirliklərin paytaxt şəhərləri bir-birilə yüksək keyfiyyətli avtomobil magistralları ilə birləşdirilmişdir. Avtomobil yollarını ümumi uzunluğu 500 min kmdən artıqdır. Ölkədə dəmir yolu yoxdur. BƏƏ-də beynəlxalq əhəmiyyətli bir neçə hava limanı vardır. Abu-Dabi, Dubay və Şərcanın hava limanları ildə təxminən bir neçə mln. sərnişinə xidmət edir. Yerli əhəmiyyətli təyyarə meydanları əsasən İngiltərəyə məxsus olan keçmiş hərbi hava bazalarında yaradılmışdır. Əmirliklər hava nəqliyyatı vasitəsilə qonşu Ərəb ölkələri, həmçinin London, Beyrut, Tehran, Bakı, Moskva, Qahirə və digər şəhərlərlə müntəzəm əlaqə saxlayırlar.

Xarici ticarət

BƏƏ-nin başlıca ixracat məhsulları neft və ya mayeləşdirilmiş qaz, alüminium, sement, gübrə, xurma, mirvari və tütündür. İdxalatının əksər hissəsini maşın və avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, yarımfabrikatlar, tikinti materialları, həm də əhali arasında geniş istehlak xarakteri daşıyan sənaye və ərzaq məhsulları təşkil edir. Ölkənin ticarətində, xüsusilə geri ixracın əhəmiyyəti böyükdür. Geri ixracın 75 faizi Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər, Ürdün və Bəhreynə istiqamətləndirilir. Bu ölkələrə başlıca olaraq minik və yük avtomobilləri, tütün məmulatları, qaz turbinləri, qaldırıcı və yükləmə-boşaltma mexanizmləri daşınır. Əmirliklərin xarici ticarətinin 45 faizi neft və neft məhsullarının payına düşür. Ölkənin ixrac etdiyi məmulatların dəyəri 1993-cü ildəki, 23,6 mlrd. ABŞ dollarından 2005-ci ildə təqribən 60,0 mlrd. dollara qədər artmışdır. İxracatda Yaponiya (29.1 faiz), Koreya Respublikası (14,2 faiz), Hindistan (5,4 faiz), Oman (3,7 faiz), İran (2,2 faiz) kimi ölkələr üstünlük təşkil edir. İxrac olunan məmulatların dəyəri artdığı kimi idxal olunan məmulatların da dəyəri artır. Məsələn, 1999-cu ildə idxalatın dəyəri 27,5 mlrd. olduğu halda, 2004-cü ildə bu rəqəm 33,1 mlrd. dollara çatmışdır. Ölkənin idxal-ixrac əməliyyatlarında ABŞ (6,9 faiz), Almaniya (6,7 faiz), Yaponiya (6,5 faiz), Fransa (6,3 faiz), Çin (6,1 faiz), Böyük Britaniya (5,9 faiz), Koreya Respublikası (5,5 faiz) ilə əməkdaşlıq daha sıxdır. BƏƏ-nin dünya ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinin mühüm forması xarici ölkələrə böyük miqdarda kapital qoyuluşudur. Bütün bunlar da ölkəyə gəlir gətirir. Bununla yanaşı 1971-ci ildə Abu- Dabidə yaradılmış Ərəb İqtisadi İnkişaf fondu adlanan təşkilatda BƏƏ fəal iştirak edir. Bu fonddan Asiya və Afrikanın müxtəlif ölkələrinə göstərilən köməkliklər bir neçə mlrd. dolları ötüb keçmişdir. Ölkənin pul vahidi federal dirhəmdir.

Maliyyə sistemi

Federasiyanın yaranmasına qədər onun tərkibinə daxil olan Əmirliklərin maliyyə sistemi müəyyənləşdirilməmişdi. Əmirliklərin xəzinəsinin o vaxtkı mədaxilini əhalidən yığılan vergi, töycü, gömrük haqqı, nadir hallarda isə Böyük Britaniya hökuməti tərəfindən verilən vəsait təşkil edirdi. Bu vəsaiti isə əmirliklərin hakimləri istədikləri kimi xərcləyirdilər. Keçmiş Müqaviləli Oman şeyxlərinin milli valyutaları yox idi. Burada pul vahidi kimi hind rupisindən istfadə olunurdu. Kağız pullar da Böyük Britaniyanın Şərqi Ərəbistan protektoratları üçün xüsusi buraxılışını sübut edən nişanə qoyulurdu. Pul dövriyyəsində Səudiyyə rialı, İraq rialı, ingilis funt sterlinqi, ABŞ dolları və s.-dən istifadə edirdilər. 1959-cu ildə Hindistanın milli Bankında Böyük Britaniyanın Şərqi Ərəbistan protektoratları üçün "Qalf rupi" xüsusi pul vahidi buraxılmışdır. 1969-cu ildə hind rupisinin və onun ardınca "Qalf rupinin" devalvasiyası ilə əlaqədar Müqaviləli Omanın şeyxləri bu valyutadan imtina etmişdi və "Qalf rupi" Səudiyyə Ərəbistanı rialı ilə əvəz olundu. Təqribən 2 ildən sonra aydın oldu ki, bu valyutadan istifadə edilməsi Əmirliklərdə Səudiyyə Ərəbistanının mövqeyini gücləndirir. Elə buna görə də ingilis müdiriyyətinin təkidi ilə Səudiyyə rialı dövriyyədən yığıldı və yeni pul vahidinə keçildi. Yeni pul vahidi Qətər və Dubay rialı adlanırdı. Adından göründüyü kimi bu pul, həm Qətər rialından fərqlənirdi, həm də o vaxtlar Müqaviləli Oman şeyxləri arasında Dubayın ticarət – maliyyə mərkəzi kimi rolunun yüksək olduğunu göstərirdi. Müqaviləli Omanın tərkibinə daxil olan əmirliklərin bütün maliyyə sisteminə əvvəllər olduğu kimi "Britiş of Midl İst" şirkəti rəhbərlik edirdi. 1971-ci ildə federasiyanın yaradılmasından sonra əmirliklər ümumi pul vahidinin qəbul edilməsi barədə razılığa gəlmişlər. Dirhəm federasiyanın yeni pul vahididir. O, 1973-cü ilin 18 mayında dövriyyəyə buraxılmışdır. Neftdən əldə edilən gəlirlərin getdikcə artması, milli iqtisadiyyatın inkişafı, yerli əhalinin gəlirinin, həm də daxili yük dövriyyəsinin və xidmət sahələrinin genişlənməsi ilə əlaqədar ölkədə pul kütləsi getdikcə çoxalır. Ölkə daxilində kağız pul kütləsi nə qədər çoxalsa da, eyni zamanda BƏƏ-nin milli bankının hesabında olan xarici valyuta və qızılın artması dirhəmin alıcılıq qabiliyyətinin sabit saxlanılmasına imkan verir. Federasiyada ən iri banklar Dubay əmirliyindədir. Onun federasiyada iri maliyyə mərkəzinə çevrilməsi heç də təsadüfi deyildir. Bu əmirlik 10 illərlə keçmiş Müqaviləli Omanda ticarət, ticarətnəqliyyat və maliyyə mərkəzi olmuşdur. Əmirliyin maliyyə fəaliyyəti "neft çiçəklənməsi" dövründə daha da güclənmişdir. Abu-Dabinin digər əmirliklərə nisbətən "neft dollarlarına" daha tez nail olmasına baxmayaraq, burada maliyyə fəaliyyəti ləng getmişdir. 1980-ci ildə Abu-Dabi və Dubay əmirləri neftdən əldə etdikləri gəlirin 50 faizini federal büdcəyə keçirəcəkləri barədə öz aralarında müqavilə imzalamışlar. Bu addım, federasiya iqtisadi inteqrasiyanın güclənməsi üçün Dubayın siyasətində əsaslı dəyişiklik idi. Bununla da federasiyanın 2 ən iri əmirliyi arasında uzun müddət davam edən başlıca ziddiyyət aradan qaldırılmış oldu. Hazırda ölkənin ümumi xərclərinin 1/4 federal büdcədən keçir. Federal büdcə gəlirinin 85 faizini ölkədə başlıca mövqe tutan və federasiya əhalisinin yarıdan çoxu cəmləşən Abu-Dabi və Dubay əmirliklərinin payına düşür. Federal büdcənin yarıya qədəri cari xərclərə və sosial-iqtisadi inkişafa sərf edilir. Büdcənin hər il 20 faizə qədəri ölkənin müdafiə əhəmiyyəti daşıyan silahlı və hərbi polis qüvvəllərinin ehtiyacları üçün xərclənir. Müstəqillik əldə etdikdən sonra nisbətən iri əmirliklərin bir neçə il federal ordu ilə yanaşı xüsusi orduları mövcud olmuşdur. Həmin ordularda xidmət edən hərbi qulluqçuların geyimformaları da müxtəlif idi. Federasiyanın bütün sahələrdə, o cümlədən hərbi sahədə də inteqrasiyanın güclənməsi ilə əlaqədar 1976-cı ildə əmirliklərin silahlı qüvvəlləri (quru, hərbi hava və hərbi dəniz) vahid orduda birləşmişdir. Hərbi xərclərin böyük bir hissəsi silah, hərbi texnika alınmasına, müdafiə və təhlükəsizlik qüvvəllərinin təşkilinə sərf edilir. Qərb ölkələrindən alınan silahlar hesabına, ölkə özünün müasir hərbi texnika ilə təchiz olunmuş silahlı qüvvəllərini yarada bilmişdir.

İstinadlar

  1. World Bank Open Data — Dünya Bankı.
  2. World Bank Open Data — Dünya Bankı.
  3. http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016

September 27, 2021
birləşmiş, ərəb, əmirlikləri, iqtisadiyyatı, neft, yataqlarının, kəşfinə, qədər, dubay, ondan, qədər, geridə, qalan, şərca, başlıca, tuturdular, növbədə, onların, mirvari, digər, dəniz, məhsullarının, satışında, qərb, ölkələri, məhsullarının, tranzit, daşınmas. Birlesmis Ereb Emirlikleri iqtisadiyyatinda neft yataqlarinin kesfine qeder Dubay ve ondan bir qeder geride qalan Serca baslica yer tuturdular Bu ilk novbede onlarin mirvari ve diger deniz mehsullarinin satisinda Qerb olkeleri mehsullarinin tranzit dasinmasinda ozunu gosterirdi Ikinci Dunya muharibesinden sonraki illerde qacaq mal ticareti Dubay ucun esas gelir menbeyi olmusdur Avropadan getirilen zergerlik memulatlari saat elektrik meiset mehsullari bu emirliyin erazisinden gizli olaraq Cenub ve Cenub Serqi Asiya olkelerine hemin olkelerden ise Avropaya qiymetli dasqas ve muxtelif metallar dasinirdi Hemin vaxtlar neft Dubay ucun ikinci dereceli gelir menbeyi hesab edilirdi Dubaydan ferqli olaraq Abu Dabi emirliyi ise neft yataqlari kesfine qeder kasibciliq icerisinde yasayirdi Birlesmis Ereb Emirlikleri iqtisadiyyatiDubay goydelenleri fonunda dunyanin en hundur binasi Burc XelifeStatistikaUDM 382 575 085 091 9 1 Adambasina dusen UDM 40 698 2 Inflyasiya IQI 1 8 0 1 3 Eksi qeyd olunmayibsa butun melumatlar ABS dollari iledir Mundericat 1 Tarixi 2 Senayenin aparici saheleri 3 Kend teserrufati 4 Turizm 5 Neqliyyat 6 Xarici ticaret 7 Maliyye sistemi 8 IstinadlarTarixi RedakteIkinci Dunya muharibesinden sonra Kuveyt ve Seudiyye Erebistani neft senayesi ile elaqedar yuksek iqtisadi inkisaf seviyyesine catmaq ucun 10 illerle vaxt serf etmisler Onlardan ferqli olaraq hemin inkisaf yolunu Abu Dabi Dubay ve Serca emirlikleri cemi 8 10 ile kecmisdir Olkenin bele sicrayisinda yerli hakimlerin agilli ve meqsedyonlu siyasetini de yuksek qiymetlendirmek lazimdir Dovlet rehberlerinin dunya iqtisadiyyatinda bas vere bilecek deyisiklikleri duzgun qiymetlendirmesi ve uzaqgorenliyi sayesinde meharetli istifade ede bilmis ve olkenin sosial iqtisadi simasini esasli suretde deyisdire bilmisler Olke tikintisi boyuk vesait teleb eden iri infrastruktur sahelerini ve senaye muessiselerinin coxunu neft haykuyu dovrunde yarada bilmisdir 1970 ci illerin neft dollarlari yagisi dovrunde neft cixaran diger olkelerden ferqli olaraq emirliklerde lazimsiz lakin nufuzlu obyektlerin yeni neft erasinin piramidasi kimi obyektlerin tikintisine vesait ayrilmamisdir Burada baslica olaraq XXI esre sicrayis ucun start meydancasina cevrile bilen esasli ve uzunmuddetli muessiselerin tikintisine kapital qoyulmusdur Neft qaz ve onunla elaqedar olan neft kimya senaye sahelerinin inkisafina esaslanan BEE qisa muddetde olke iqtisadiyyatinin temelini qomusdur En muasir texnika ve avadanliqla techiz olunmus neft emali ve neft kimya muessiseleri aluminium sement zavodlari tebii sekilde ve neftle yanasi cixarilan qazlarin mayelesdirilmesi uzre muessiseler su temizleyici qurgular elektrik stansiyalari polad eriden zavodlar mineral gubre yuyucu maddeler ve s istehsal eden muessiseler tikilmis ve istifadeye verilmisdir Yungul ve yeyinti senaye saheleri de suretle inkisaf edir Senaye sahelerinin inkisafi ile yanasi sehrada kend teserrufati plantasiyalari heyvandarliq fermalari yaradilmis genis avtomobil magistrallari salinmis deniz ve hava limanlari tikilmisdir BEE nin milli iqtisadiyyatinin ozunemexsus seciyyevi xususiyyeti vardir Bu xususiyyet inkisaf etmekde olan xususile neft ve diger xammal ixrac eden olkeler ucun xarakterikdir Umumdaxili mehsulun strukturunda 51 faiz senayenin 45 faiz xidmet sahelerinin 4 faiz ise kend teserrufatinin payina dusur Senayenin aparici saheleri RedakteBEE nin teserrufatinda milli gelirin 80 faizden artigi neft ve qaz senayesinin qalanlari ise diger senaye sahelerinin payina dusur Neft axtarisi ve cixarilmasi ile xarici sirketler mesgul olur Onlarin fealiyyetine emirliklerin dovlet sirketleri nezaret edir Olkenin milli serveti sayilan neftin askar edilmis ehtiyati 2005 ci ilin melumatlarina esasen teqriben 12 95 mlrd ton ve ya dunya neft ehtiyatinin 10 faizini teskil edir Eger olkede indiki hecmede neft ve qaz cixarilsa bu ehtiyatlar XXII esrin evvellerine qeder kifayet eder Neft ehtiyatlari baslica olaraq Dubay ve Abu Dabi emirliyinde cemlenmisdir Olkede her il 65 70 mln ton neft cixarilir Neft hasilatinin 95 faizi iki emirliyin Abu Dabi 75 faiz ve Dubayin 20 faiz payina dusur Neft ixracatindan elde edilen gelir onun dunya bazarindaki qiymetlerinden asili olaraq deyisir Olkede umumi gucu ilde 11 mln tondan artiq olan neftemali muessisesi fealiyyet gosterir Birlesmis Ereb Emirlikleri OPEK in neft ixrac eden olkelerin teskilati diger uzvleri kimi neft ehtiyatlarindan semereli istifade edir Cixarilan neftin dunya bazari telebatindan artiq olmamasi meqsedi ile OPEK neft hasil eden her bir olke ucun norma kvota mueyyenlesdirir Abu Dabi Dubay ve diger emirliklerde neftle yanasi tebii qazda cixarilir ehtiyati 5 3 trln kub m Neft qaz ve onunla bagli olan neft kimya senayesinin inkisafi ile elaqedar emirliklerde iri ve muasir texniki telebatlara cavab veren muessiseler istifadeye verilmisdir Meselen Abu Dabi emirliyinin Umm el Nar adasinda neftemali zavodu Das adasinda mayelesdirilmis qaz istehsal eden kompleks tikilmisdir Dubay ve Serca emirliklerinde de muvafiq olaraq neftemali ve mayelesdirilmis qaz istehsal eden muessiseler yaradilmisdir Olkenin diger seherlerinde de neft ve qaz ile elaqedar muxtelif senaye saheleri fealiyyet gosterir Olkede emek qabiliyyeti olan adamlarin teqriben 50 faizi neftqaz sektorunda ve ya hemin sektora xidmet sahelerinde calisir Dubay emirliyindeki aluminium zavodu illik istehsal gucu 600 min ton istehsal etdiyi mehsulun demek olar ki hamisini Yaponiyaya ve diger olkelere ixrac edir 2005 ci ilde olkede fealiyyet gosteren 10 sement zavodu Abu Dabi Dubay el Ayn Res el Heyme ve diger seherlerde birlikde 7 mln ton mehsul istehsal etmisdir Onun 4 mln tonu olkenin telebatina qalani ise Kuveytin Iraq ile munaqisesi zamani dagilmis binalarinin infrastruktur obyektlerinin ve muessiselerinin berpasi ucun serf edilmisdir Olkede fealiyyet gosteren istilik elektrik stansiyalarinda her il teqriben 20 21 mlrd saat elektrik enerjisi istehsal edilir Bu da olkenin telebatini tam odeyir Olkede dovlet bolmesine mexsus istehsal ile yanasi xususi bolmeye aid olan milli senaye saheleri sement yeyinti toxuculuq kagiz selliloz ve s de inkisaf etdirilir Yeyinti senayesinde baslica yeri serinlesdirici ickiler baliq konservi un istehsali tutur Kustar senetkarliq esas etibarile xalcaciliq yun parca toxuculugu zergerlik ve gumus uzerinde doyme naxissalma inkisaf etmisdir Olkede iki iri senaye bolgesi Rusvaye Abu Dabide ve CebelEli Dubayda formalasmisdir 1985 ci ilde Dubayin 35 km deki Cebel Eli bolgesinde sahesi 100 km olan Azad iqtisadi zona yaradilmisdir Bu bolgede 180 den artiq orta ve kicik muessise vardir Bunlarin da ekseriyyeti xususi bolmeye ABS Yaponiya mexsusdur Cebel Eli bolgesinde yungul senaye muessiseleri toxuculuq ve tikis ustunluk teskil edir Cebel Eli liaminin muasir seviyyede techizati qiymetlerin o cumleden su ve enerji teminatinin ucuzlugu fehle quvvesinin bollugu Azad iqtisadi zonanin esas ustunluyudur Cebel Eli Azad Iqtisadi zonasinin AIZ ixtisaslasmasinda ticaret kommersiya emeliyyatlari 74 faiz senaye 22 faiz ve xidmet saheleri ustunluk teskil edir Cebel Eli AIZ nin qisa muddetde elde etdiyi nailiyyetler BEE hokumetini yeni AIZ lar yaratmaga sovq edir Indii olkede 9 AIZ fealiyyet gosterir Bu gostericiye gore o Ereb olkeleri sirasinda birinci yeri tutur Kend teserrufati RedakteOlkede ekstremal tebii serait ilk novbede su ehtiyatlari cehetden kasadliq ekincilik ve heyvandarligin inkisafini uzun muddet lengitmisdir Son iller seherlere suretli axin ile elaqedar kend teserrufati bolgelerinde ehali olduqca seyrelmisdir 1980 ci illerin evvellerinden etibaren dovlet terefinden aparilan tedbirler sayesinde kend teserrufatinda yararli torpaq saheleri ve erzaq mehsullari istehsali getdikce artir Olkede becerilen torpaqlarin sahesi 1980 ci ilde 4 3 min hektardan XXI esrin evvellerinde 40 min hektara qeder artirilmisdir Kend teserrufatina zeruri olan tebii su menbelerinin olmamasi ile elaqedar olkede tikilmis 22 sutemizleyici qurgunun coxu ekin sahelerinin suvarilmasina xidmet edir Dovlet kend teserrufatinin inkisaf etdirilmesi ucun fermerlere pulsuz torpaq sahesi ile yanasi teserrufata lazim olan butun texnikani gubreleri ve s verir Hetta ilk vaxtlar teserrufatin teskili ucun fermerlerin iki komekcisinin ikiillik emek haqqinin odenilmesini de oz uzerine goturur Olkede esasen yuksek derecede avtomatlasdirilmis broyler suni iqlim yarada bilen mexaniki qurgularla techiz edilmis sudculuk teserrufati ve istixanalarda terevezcilikle mesgul olan teserrufatlarin inkisafina daha cox fikir verilir Serca Res el Heyme ve Umm el Qayveynde vahe ekinciliyi movcuddur Abu Dabinin Bureym vahesi kend teserrufatinin inkisafi ucun olduqca elverislidir Son iller yeralti sulardan istifade etmekle burada kend teserrufati mehsullari istehsali bir nece defe artirilmisdir Bu vahede taxilciliq ve heyvandarliq ile yanasi xurma plantasiyalarinin uzum sitrus meyveleri ve terevez ekini saheleri xeyli genislendirilmisdir Vahede yetisdirilen ciyelek Avropa bazarlarinda muveffeqiyyetle satilir Fuceyre ve Serca emirliklerinde enenevi kend teserrufati mehsullari ile yanasi yuksek keyfiyyetli tutun de becerilir Son zamanlar gulculuye diqqet artirilir Olkede getdikce iri teserrufatlar formalasir BEE nin dagliq erazilerinde qoyun keci Res el Heymede qara mal saxlanilir Sahil bolgelerde ise baliq ve mirvari ovlanilir Kend teserrufati mehsullarinin umumi illik yigimi 900 min t catmisdir Onun 500 min t terevez pomidor sogan gul kelem sirin kartof badimcan xiyar ve s 400 min t ise meyve teskil edir Ilde orta hesabla 50 min t cox et sud ve qus eti istehsal edilir 70 min t artiq baliq ovlanir BEE nin kend teserrufati ehalinin tereveze olan telebatini tam temin edir Taxil ve et mehsullarina olan telebatin ise hele ki boyuk hissesi idxal hesabina odenilir Olke heqiqeten neft hay kuyu dovrunde bag bagcaya cevrilmisdir Burada agac ekini her hansi bir Avropa olkesinde oldugundan coxdur Indi demek olar ki ele bir meyve ve terevez yoxdur ki BEE de yetisdirilmesin Musteqillik elde olunduqdan sonra emirliklerde 150 mln agac ve 30 mln xurma palmasi ekilmisdir Turizm RedakteTurizm son illerde olke iqtisadiyyatin muhum ehemiyyet kesb etmeye baslamisdir Emirliklerde turistlere xidmet gosteren 300 den artiq o cumleden yuksek seviyyeli otel fealiyyet gosterir Olkeye her il 3 mln neferden artiq turist gelir Xarici turizmden 2 2 mlrd ABS dollari gelir elde edilmisdir 2005 Turizmin isguzar ve diger novleri inkisaf etdirilir Neqliyyat Redakte1960 ci illerin axirlarina qeder BEE de yegane rabite vasitesi kabotaj gemiciliyi bir olkenin limanlari arasinda dasinan yukler ve qosqu neqliyyati idi Basqa sahelerde oldugu kimi neft hay kuyu dovrunde bu sahede de esasli deyisiklikler edilmisdir Xususile xarice yuk dasinmasinda baslica rol oynayan deniz neqliyyati suretle inkisaf etdirilmisdir 2005 ci ilde emirliklerin ticaret donanmasinda irilixirdali 60 a qeder gemi olsa da yuklerin esas hissesi xarici gemilerle dasinir Olkenin kecmis baliqci menteqelerinde yeni limanlar tikilmis kohne limanlarda ise yenidenqurma isleri aparilmisdir Olkenin en iri portlari Abu Dabi Min er Resid ve CebelElidir Bu portlarin inkisafina ve tekmillesdirilmesine yuklemebosaltma avadanliqlarinin alinmasina 100 minlerle vesait serf edilir Min er Resid ve Cebel Eli portlarinin hem de tranzit ehemiyyeti vardir Korpulerin sayina gore 102 her ikisi dunyanin en iri portlari sirasina daxildir Bu portlar dunyanin 120 den artiq olkesi ile muntezem gemi yolu xettine malikdir 2005 ci ilde Min er Resid ve Cebel Eli portlari birlikde teqriben 5 5 min gemi qebul etmisdi Olkede birinci yer tutan Min er Resid portunun yuk dovriyyesi ilde 15 mln tonu otub kecmisdir Dubayda iri tankerlerin temiri muessisesi fealiyyet gosterir Olkede neft ve qaz yataqlarini portlarla neftemali ve mayelesdirilmis tebii qaz istehsal eden muessiselerle ve hemin muessiseleri seherlerle birlesdiren umumi uzunlugu 2000 km den artiq olan onlarca boru kemerleri cekilmisdir Daxili yuk dasinmasinda avtomabil neqliyyatinin rolu getdikce artir Federasiyanin terkibine daxil olan emirliklerin paytaxt seherleri bir birile yuksek keyfiyyetli avtomobil magistrallari ile birlesdirilmisdir Avtomobil yollarini umumi uzunlugu 500 min kmden artiqdir Olkede demir yolu yoxdur BEE de beynelxalq ehemiyyetli bir nece hava limani vardir Abu Dabi Dubay ve Sercanin hava limanlari ilde texminen bir nece mln sernisine xidmet edir Yerli ehemiyyetli teyyare meydanlari esasen Ingiltereye mexsus olan kecmis herbi hava bazalarinda yaradilmisdir Emirlikler hava neqliyyati vasitesile qonsu Ereb olkeleri hemcinin London Beyrut Tehran Baki Moskva Qahire ve diger seherlerle muntezem elaqe saxlayirlar Xarici ticaret RedakteBEE nin baslica ixracat mehsullari neft ve ya mayelesdirilmis qaz aluminium sement gubre xurma mirvari ve tutundur Idxalatinin ekser hissesini masin ve avadanliq neqliyyat vasiteleri yarimfabrikatlar tikinti materiallari hem de ehali arasinda genis istehlak xarakteri dasiyan senaye ve erzaq mehsullari teskil edir Olkenin ticaretinde xususile geri ixracin ehemiyyeti boyukdur Geri ixracin 75 faizi Seudiyye Erebistani Qeter Urdun ve Behreyne istiqametlendirilir Bu olkelere baslica olaraq minik ve yuk avtomobilleri tutun memulatlari qaz turbinleri qaldirici ve yukleme bosaltma mexanizmleri dasinir Emirliklerin xarici ticaretinin 45 faizi neft ve neft mehsullarinin payina dusur Olkenin ixrac etdiyi memulatlarin deyeri 1993 cu ildeki 23 6 mlrd ABS dollarindan 2005 ci ilde teqriben 60 0 mlrd dollara qeder artmisdir Ixracatda Yaponiya 29 1 faiz Koreya Respublikasi 14 2 faiz Hindistan 5 4 faiz Oman 3 7 faiz Iran 2 2 faiz kimi olkeler ustunluk teskil edir Ixrac olunan memulatlarin deyeri artdigi kimi idxal olunan memulatlarin da deyeri artir Meselen 1999 cu ilde idxalatin deyeri 27 5 mlrd oldugu halda 2004 cu ilde bu reqem 33 1 mlrd dollara catmisdir Olkenin idxal ixrac emeliyyatlarinda ABS 6 9 faiz Almaniya 6 7 faiz Yaponiya 6 5 faiz Fransa 6 3 faiz Cin 6 1 faiz Boyuk Britaniya 5 9 faiz Koreya Respublikasi 5 5 faiz ile emekdasliq daha sixdir BEE nin dunya olkeleri ile iqtisadi elaqelerinin muhum formasi xarici olkelere boyuk miqdarda kapital qoyulusudur Butun bunlar da olkeye gelir getirir Bununla yanasi 1971 ci ilde Abu Dabide yaradilmis Ereb Iqtisadi Inkisaf fondu adlanan teskilatda BEE feal istirak edir Bu fonddan Asiya ve Afrikanin muxtelif olkelerine gosterilen komeklikler bir nece mlrd dollari otub kecmisdir Olkenin pul vahidi federal dirhemdir Maliyye sistemi RedakteFederasiyanin yaranmasina qeder onun terkibine daxil olan Emirliklerin maliyye sistemi mueyyenlesdirilmemisdi Emirliklerin xezinesinin o vaxtki medaxilini ehaliden yigilan vergi toycu gomruk haqqi nadir hallarda ise Boyuk Britaniya hokumeti terefinden verilen vesait teskil edirdi Bu vesaiti ise emirliklerin hakimleri istedikleri kimi xercleyirdiler Kecmis Muqavileli Oman seyxlerinin milli valyutalari yox idi Burada pul vahidi kimi hind rupisinden istfade olunurdu Kagiz pullar da Boyuk Britaniyanin Serqi Erebistan protektoratlari ucun xususi buraxilisini subut eden nisane qoyulurdu Pul dovriyyesinde Seudiyye riali Iraq riali ingilis funt sterlinqi ABS dollari ve s den istifade edirdiler 1959 cu ilde Hindistanin milli Bankinda Boyuk Britaniyanin Serqi Erebistan protektoratlari ucun Qalf rupi xususi pul vahidi buraxilmisdir 1969 cu ilde hind rupisinin ve onun ardinca Qalf rupinin devalvasiyasi ile elaqedar Muqavileli Omanin seyxleri bu valyutadan imtina etmisdi ve Qalf rupi Seudiyye Erebistani riali ile evez olundu Teqriben 2 ilden sonra aydin oldu ki bu valyutadan istifade edilmesi Emirliklerde Seudiyye Erebistaninin movqeyini guclendirir Ele buna gore de ingilis mudiriyyetinin tekidi ile Seudiyye riali dovriyyeden yigildi ve yeni pul vahidine kecildi Yeni pul vahidi Qeter ve Dubay riali adlanirdi Adindan gorunduyu kimi bu pul hem Qeter rialindan ferqlenirdi hem de o vaxtlar Muqavileli Oman seyxleri arasinda Dubayin ticaret maliyye merkezi kimi rolunun yuksek oldugunu gosterirdi Muqavileli Omanin terkibine daxil olan emirliklerin butun maliyye sistemine evveller oldugu kimi Britis of Midl Ist sirketi rehberlik edirdi 1971 ci ilde federasiyanin yaradilmasindan sonra emirlikler umumi pul vahidinin qebul edilmesi barede raziliga gelmisler Dirhem federasiyanin yeni pul vahididir O 1973 cu ilin 18 mayinda dovriyyeye buraxilmisdir Neftden elde edilen gelirlerin getdikce artmasi milli iqtisadiyyatin inkisafi yerli ehalinin gelirinin hem de daxili yuk dovriyyesinin ve xidmet sahelerinin genislenmesi ile elaqedar olkede pul kutlesi getdikce coxalir Olke daxilinde kagiz pul kutlesi ne qeder coxalsa da eyni zamanda BEE nin milli bankinin hesabinda olan xarici valyuta ve qizilin artmasi dirhemin aliciliq qabiliyyetinin sabit saxlanilmasina imkan verir Federasiyada en iri banklar Dubay emirliyindedir Onun federasiyada iri maliyye merkezine cevrilmesi hec de tesadufi deyildir Bu emirlik 10 illerle kecmis Muqavileli Omanda ticaret ticaretneqliyyat ve maliyye merkezi olmusdur Emirliyin maliyye fealiyyeti neft ciceklenmesi dovrunde daha da guclenmisdir Abu Dabinin diger emirliklere nisbeten neft dollarlarina daha tez nail olmasina baxmayaraq burada maliyye fealiyyeti leng getmisdir 1980 ci ilde Abu Dabi ve Dubay emirleri neftden elde etdikleri gelirin 50 faizini federal budceye kecirecekleri barede oz aralarinda muqavile imzalamislar Bu addim federasiya iqtisadi inteqrasiyanin guclenmesi ucun Dubayin siyasetinde esasli deyisiklik idi Bununla da federasiyanin 2 en iri emirliyi arasinda uzun muddet davam eden baslica ziddiyyet aradan qaldirilmis oldu Hazirda olkenin umumi xerclerinin 1 4 federal budceden kecir Federal budce gelirinin 85 faizini olkede baslica movqe tutan ve federasiya ehalisinin yaridan coxu cemlesen Abu Dabi ve Dubay emirliklerinin payina dusur Federal budcenin yariya qederi cari xerclere ve sosial iqtisadi inkisafa serf edilir Budcenin her il 20 faize qederi olkenin mudafie ehemiyyeti dasiyan silahli ve herbi polis quvvellerinin ehtiyaclari ucun xerclenir Musteqillik elde etdikden sonra nisbeten iri emirliklerin bir nece il federal ordu ile yanasi xususi ordulari movcud olmusdur Hemin ordularda xidmet eden herbi qulluqcularin geyimformalari da muxtelif idi Federasiyanin butun sahelerde o cumleden herbi sahede de inteqrasiyanin guclenmesi ile elaqedar 1976 ci ilde emirliklerin silahli quvvelleri quru herbi hava ve herbi deniz vahid orduda birlesmisdir Herbi xerclerin boyuk bir hissesi silah herbi texnika alinmasina mudafie ve tehlukesizlik quvvellerinin teskiline serf edilir Qerb olkelerinden alinan silahlar hesabina olke ozunun muasir herbi texnika ile techiz olunmus silahli quvvellerini yarada bilmisdir Istinadlar Redakte World Bank Open Data Dunya Banki World Bank Open Data Dunya Banki http www imf org external datamapper PCPIEPCH WEO year 2016Menbe https az wikipedia org w index php title Birlesmis Ereb Emirlikleri iqtisadiyyati amp oldid 6065647, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.