fbpx
Wikipedia

İdil bulqarları

Avqust 04, 2021

İdil Bulgar dövləti

Volqa boyuna köç edən bulqarlar buranın yerli tayfalarını özlərinə tabe etdilər. 965-ci ildə Volqa — Kama çayları ətrafında İdil Bulqar dövlətini yaratdılar. İdil Bulqar dövlətinin paytaxtı Bulqar şəhəri oldu.

Yaşadıqları ərazinin əlverişli coğrafi mövqeyi onlara Volqanın cənubunda yaşayan xalqlarla bərabər, Cənubi Qafqaz, Mərkəzi Asiya və başqa ölkələrlə ticarət etməyə imkan yaradırdı. Bulqarlar taxıl, xəzdəri, sənətkarlıq məmulatları ixrac edirdilər. Yaxşı inkişaf etmiş Bulqar, Bilyar, Suvar şəhərləri sənətkarlıq və ticarət mərkəzləri hesab edilirdi. Kəndlilərin əksəriyyəti azad torpaq sahibi idi. Burada sənətkarlıq, xüsusilə də dəmirçilik yaxşı inkişaf etmişdi. Sənətkarlar gil, mis, gümüş və qızıldan bəzək əşyaları hazırlayırdılar. Bulqar xanlarının adından pullar kəsilirdi.

Şərqi Avropaya monqolların yürüşü zamanı İdil (Volqa) Bulqar türk dövləti təhlükə altına düşdü. 1236-cı ildə monqollar bu dövlətin varlığına son qoydular

Din

Volqa bulqarları İslam dinini qəbul edən ilk türk xalqlarından biridir. Bulqar xanı xəlifədən İslam dinini öyrədən alimlər göndərməyi xahiş etmişdi. Xəlifə İdil bulqarlarına bir qrup alim göndərmişdi. Onların arasında qiymətli tarixi məlumatları dövrümüzə qədər gəlib çatmış İbn Fədlan adlı ərəb səyyahı və alimi də var idi. İslam dinini qəbul edən bulqarlar öz milli dəyərlərini İslam dəyərləri ilə birləşdirdilər. Onlar İslam mədəniyyətinin yaranmasında böyük rol oynadılar.

Tarixi

Əvvəllər qrup halında yaşayan bulqarlarda hər qrupun bir hökmdarı olurdu, lakin IX əsrdən bulqarlar bir dövlət ətrafında birləşməyə başladılar. Bu qruplar bunlardır : Bulqar, Suvar, Barzula, İskil. Bulqar dövləti 965-ci ilədək Xəzər xaqanlığından asılı vəziyyətə idi və vergi verirdi. Xəzər xaqanlığının devrilməsindən sonra müstəqilləşən bulqarlar 985-ci ildə Kiyev-Rus dövlətinin hücumuna məruz qalır, lakin ruslar tezliklə ərazini tərk edirlər. 1006-cı ildə bulqarlarla ruslar arasında ticarət müqaviləsi imzalanır.

Rusların bulqarlara qarşı mənfi münasibətinə baxmayaraq 1024-cü ildə Suzdal knyazlığında aclıq baş verərkən bulqarlar ruslara yardım göstərirlər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, bulqarlar bərəkətli torpaqlarda məskunlaşdıqlarından oturaq həyat tərzi sürürdülər, əkinçilik ( ağ darı, buğda və arpa əkirdilər ), heyvandarlıq, zərgərlik, dəriçilik və kürkçülüklə məşğul olurdular. Xəzər və Aral dənizləri ətrafı, Xarəzm, İran, Misir, Türküstan və hətta Şimal Buzlu okean əraziləri ilə ticarət edirdilər. Ticarətlərinin əsasını müxtəlif kürk və dəri, silahlar, bal və fındıq təşkil edirdi. "Bulqari" adlanan dəri və çəkmələr daha çox məşhur idi. Bulqarların kürk istehsalı bu ticarətlə məşğul olan digər xalq olan ruslarla münaqişələrə səbəb olurdu. Məhz bu səbəbdən XI-XIII əsrlərdə ruslarla savaşlar aparılır.

İdil-Bulqar şəhərləri bunlardır: Suvar, Osal, Tetiş, Cuke-tav, Züye, Kaşan, Kermencük, Kazan. Paytaxt Bulqar şəhəri IX-XII əsrlərdə Şərqi Avropanın ən mühüm ticarət mərkəzlərindən idi. Bu mərkəz indiki Kazan şəhərindən 115 km cənubda yerləşirdi. Şəhərin ən məşhur sarayları "Ağ saray" və "Qara saray" adlanan tikililərdir. İdil-bulqarları qərbdə burtaslarla və ruslarla, şərqdə başqurdlarla həmsərhəd olublar. İdil çayının adının Hun xaqanı Attilanın ismindən götürüldüyü qeyd olunur. Bulqarların nəsli hesab edilən çuvaşlar "Adıl" adlandırırlar. Digər türk xalqları tərəfindən Atil, Etil, İtil və İdil kimi tələffüz olunur. Valday yaylasından başlayan İdil çayı Şupaşkar, Qorki, Kazan, Kuybişev, Volqoqrad və Astarxandan keçərək Xəzər dənizinə tökülür.

İdil suyu axar durur
Qaya dibini oyar durur
Bütün balıqlar baxa durur
Gölü bilə daşırırlar.

("Divani-lüğət it-türk"dən)

Volqa bulqarları haqqında əsas məlumatları İbn Fədlan "Səfərnamə" əsərində veribdir. "Səfərnamə"də qeyd edilir ki, Bulqar xanı Şelkey oğlu Almış islami bilgilər əldə etmək üçün xəzər türklərindən Baştonun rəhbərliyi ilə xəlifə əl-Müqtədirə elçi göndərir.(920) 922-ci ilin mayın 12-də İbn Fədlanın başçılığı ilə Xilafətdən islam alimlər və inşaatçılar Bulqar şəhərinə ayaq basırlar. Saraydakı görüşdə Almış xan xəlifənin şərəfinə 3 dəfə bal şərabı içir. Fədlan Almış xanın islama səmimiyyətlə inandığını və onun "Allahım, bulqar xanı Yaltavarı islah et" duasını etdiyini qeyd edir. İslamdan əvvəlki bir sıra adətlər saxlanılsa da, yeni dinin ritualları ciddi şəkildə yerinə yetirilirdi. Hətta sübh namazını vaxtında qılmaq üçün gecələr oyaq qalınırdı. İbn Fədlan bu səyahəti əsnasına bulqarlarla yanaşı oğuzlar, xəzərlər, başqurdlar, slavlar haqqında dəyərli məlumatlar verir. Özünə Cəfər adını götürən Almış 944-də oğlu Əhmədi həccə göndərir və eyni zamanda xəlifəyə dəyərli hədiyyələr və bayraq ərmağan edir.

İdil-Bulqar dövləti islamı dövlət dini edən ilk türk dövləti olur. Almış xan isə İslamı qəbul edən ilk türk hökmdarlarından biri kimi tarixə keçir.

Xanlıqda eltəbər, buyruq, tudun kimi vəzifələr mövcud olubdur. Almış Cəfər xandan sonrakı bulqar başçılar bunlardır : " Mikayıl, Talib ibn Əhməd, Mömin ibn Əhməd, Mömin ibn Əl-Həsən. Bulqar türklərində din-İstər Tuna, istərsə də, İdil bulqarlarında yeni dinin qəbulundan əvvəlki dinləri eyni idi. Bulqar totemizmində əsas yeri qartal və qurd tuturdu. Madara qəsəbəsindən tapılmış yazılarda Tanqra sözü bulqarların tenqri inancından xəbər verir. Bulqarlar Tanqranı səmavi hesab edirdilər və başqa xalqlar kimi Tanqranın insan olduğunu düşünmür, eyni zamanda hökmdarı Tanrı kimi səciyyələndirmirdilər. Xan sadəcə olaraq onların üzərində hakim olması üçün seçildiyindən digər insanlardan fərqləndirilirdi. Çünki xanın da hakimiyyətinin fani olduğunu, bir gün öləcəyini və öldükdən sonra onun yerinə başqasının gələcəyini bilirdilər. Madara qəsəbəsindəki yunanca olan yazının birində "Tanrı tərəfindən göndərilən, Tanrıya bənzər Balamir xan" ifadəsi qeyd olunubdur. Arxeoloq Geza Feher tərəfindən Presiyan xana aid Filippedə tapılmış yazılı kitabədə deyilir : " Bir kimsə həqiqəti axtararsa, Tanrı onu görər. Bir kimsə yalan söylərsə, Tanrı onu görür. Bulqar türkləri xristianlara çox yaxşılıq etdilər. Xristianlar bunları unutdular. Fəqət Tanrı görür".

1224-də monqollar Kalka savaşında rusları məğlub etdikdən sonra bulqarların tələsinə düşərək məğlub olurlar. 1236-da Batı xan bu məğlubiyyətin əvəzini çıxaraq bulqarları darmadağın edir. Əmir Teymurun 1391-1395-ci illərdə Qızıl Ordaya qarşı apardığı savaşlarda bulqarlar da məğlub edilirlər. 1399-da bulqarlar ruslara yenildikdən sonra Kama çayının şimalına köçərək Kazan çayı ətrafında məskunlaşırlar. 1437-ci ildə yaradılan Qazan xanlığının əsasını da məhz həmin bulqar türkləri təşkil edir.

Bir-birini əvəzləyən dağıdıcı yürüşlərə tab gətirməyən Bulqar dövləti 1552-1584-cü illərdə çar Rusiyasının hücumlarına məruz qalır və şəhərləri darmadağın edilərək varlığına son qoyulur. Beləliklə, yeddi əsr müddətində öz mövcudluğunu qoruyub saxlayan bulqar dövləti rusların dağıdıcı yürüşlərindən sonra süqut edir və Çar Rusiyasının hakimiyyəti altına düşür. Lakin Tuna bulqarlarından fərqli olaraq onlar öz milliliklərini bu günədək qoruyub saxlaya bilirlər. 1904-cü ildə çap edilmiş S. N. Yujakovun ensiklopediyasında Çar Rusiyası dönəmində Rusiya ərazisində 1.300.000 Kazan tatarlarının, yəni bulqarların yaşadığı qeyd edilir. 1920-ci ildə Bulqar adı dəyişdirilərək Tatarıstan, bulqar dili isə tatar dili ilə əvəz olunur. 1929-cu ildə Stalin rejimi bulqarların ərəb əlifbasından istifadəsini və IX əsrdən XX əsrədək olan bütün bulqar ədəbiyyatını qadağan edir. 1920-ci ildə Tatar kommunistləri Mirsultan Qaliyev ilə Q.İbrahimovun cəhdləri nəticəsində "Tataristan cumhuriyyəti" yaradılır. SSRİ dönəmində bütün bulqar partiyaları, yayım mərkəzləri, qəzet və jurnalları, bayramları, tarixi, ədəbiyyatı qadağan edilir. 1923-cü ildə Volqa Müsəlman Bulqar Məclisi ləğv olunur və məclisin binası ilə kitabxanası əllərindən alınır. Yerli oğuz dili qadağan edilərək rus və qıpçaq dilləri rəsmiləşdirilir.

Mənbə

  1. Абрар Каримуллин "Булгары — этнос и этноним", Казань
  2. Артамонов М. И. "История хазар"
  3. Давлетшин Г. М. Волжская Булгария:духовная культура.(домонгольский период X-нач. ХШ века, Казань, 1990
  4. Евгени Константинов, "Дрезговини", роман, София, "Народна младеж", 1960.
  5. Мирфатых Закиев, Я.Кузьмин-Юманади "Волжские булгары и их потомки", Казань, 1993
  6. Попов А., "Обзор хронографов русской редакции", 1866.
  7. Риза Бариев "Философские аспекты этногенеза волжских булгар"
  8. Риза Бариев "Волжские булгары: история и культура", СПб, 2005
  9. Ризаэддин Фахретдинев "Болгар вэ Казан тереклэре", Казан, 1993
  10. Сиротенко В. Т. Введение в историю международных отношений в Европе во второй половине IV — начале VI вв. Часть I. Источники. Пермь, 1973.
  11. Сиротенко В. Т. История международных отношений в Европе во второй половине IV — начале VI в. Пермь, 1975
  12. Г. В. Вернадский. "Древняя Русь".
  13. Бичурин Н. Я., "Собрание сведений".
  14. "Летопись византийца Феофана от Диоклетиана до царей Михаила и его сына Феофилакта", 1884—1887.
  15. Мизиев И. М., "История Карачаево-балкарского народа".
  16. "Краткая история Болгарии (С древнейших времен до наших дней)", издательство "Наука", Москва, 1987.
  17. Кури Вантер, "История чувашского народа", Чебоксары, библиотека ж-ла "Знамя", 1990.
  18. Сокровища хана Кубрата. Государственный Эрмитаж, АО "Славия", 1997 год.
  19. К. Иречек, "История болгар", Варшава, 1877.
  20. Юхма Мишши, "Древние чуваши", Чебоксары, 1996.
  21. Каховский В. Ф., "Происхождение чувашского народа", 2003.
  22. Халиков А. Х., "Кем без, болгарлармы, татартармы? Кто мы — булгары или татары?".
  23. Ю. Немет, венгерский исследователь, ""
  24. Иоахим Вернер, "Захоронение в Малом Перещеннине и Кубрат, хан болгарский", "Софийские новости" газета, 1985, 9 января.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • [1][ölü keçid]
  • [2][ölü keçid]
  • [3][ölü keçid]
  • Волжские монеты Бунт Емельяна Пугачева 1773 - 1775 годов История Суваро Булгары

Avqust 04, 2021
idil, bulqarları, mündəricat, idil, bulgar, dövləti, tarixi, mənbə, həmçinin, xarici, keçidləridil, bulgar, dövləti, redaktəvolqa, boyuna, köç, edən, bulqarlar, buranın, yerli, tayfalarını, özlərinə, tabe, etdilər, ildə, volqa, kama, çayları, ətrafında, idil, . Mundericat 1 Idil Bulgar dovleti 2 Din 3 Tarixi 4 Menbe 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidlerIdil Bulgar dovleti RedakteVolqa boyuna koc eden bulqarlar buranin yerli tayfalarini ozlerine tabe etdiler 965 ci ilde Volqa Kama caylari etrafinda Idil Bulqar dovletini yaratdilar Idil Bulqar dovletinin paytaxti Bulqar seheri oldu Yasadiqlari erazinin elverisli cografi movqeyi onlara Volqanin cenubunda yasayan xalqlarla beraber Cenubi Qafqaz Merkezi Asiya ve basqa olkelerle ticaret etmeye imkan yaradirdi Bulqarlar taxil xezderi senetkarliq memulatlari ixrac edirdiler Yaxsi inkisaf etmis Bulqar Bilyar Suvar seherleri senetkarliq ve ticaret merkezleri hesab edilirdi Kendlilerin ekseriyyeti azad torpaq sahibi idi Burada senetkarliq xususile de demircilik yaxsi inkisaf etmisdi Senetkarlar gil mis gumus ve qizildan bezek esyalari hazirlayirdilar Bulqar xanlarinin adindan pullar kesilirdi Serqi Avropaya monqollarin yurusu zamani Idil Volqa Bulqar turk dovleti tehluke altina dusdu 1236 ci ilde monqollar bu dovletin varligina son qoydularDin RedakteVolqa bulqarlari Islam dinini qebul eden ilk turk xalqlarindan biridir Bulqar xani xelifeden Islam dinini oyreden alimler gondermeyi xahis etmisdi Xelife Idil bulqarlarina bir qrup alim gondermisdi Onlarin arasinda qiymetli tarixi melumatlari dovrumuze qeder gelib catmis Ibn Fedlan adli ereb seyyahi ve alimi de var idi Islam dinini qebul eden bulqarlar oz milli deyerlerini Islam deyerleri ile birlesdirdiler Onlar Islam medeniyyetinin yaranmasinda boyuk rol oynadilar Tarixi RedakteEvveller qrup halinda yasayan bulqarlarda her qrupun bir hokmdari olurdu lakin IX esrden bulqarlar bir dovlet etrafinda birlesmeye basladilar Bu qruplar bunlardir Bulqar Suvar Barzula Iskil Bulqar dovleti 965 ci iledek Xezer xaqanligindan asili veziyyete idi ve vergi verirdi Xezer xaqanliginin devrilmesinden sonra musteqillesen bulqarlar 985 ci ilde Kiyev Rus dovletinin hucumuna meruz qalir lakin ruslar tezlikle erazini terk edirler 1006 ci ilde bulqarlarla ruslar arasinda ticaret muqavilesi imzalanir Ruslarin bulqarlara qarsi menfi munasibetine baxmayaraq 1024 cu ilde Suzdal knyazliginda acliq bas vererken bulqarlar ruslara yardim gosterirler Yeri gelmisken qeyd edek ki bulqarlar bereketli torpaqlarda meskunlasdiqlarindan oturaq heyat terzi sururduler ekincilik ag dari bugda ve arpa ekirdiler heyvandarliq zergerlik dericilik ve kurkculukle mesgul olurdular Xezer ve Aral denizleri etrafi Xarezm Iran Misir Turkustan ve hetta Simal Buzlu okean erazileri ile ticaret edirdiler Ticaretlerinin esasini muxtelif kurk ve deri silahlar bal ve findiq teskil edirdi Bulqari adlanan deri ve cekmeler daha cox meshur idi Bulqarlarin kurk istehsali bu ticaretle mesgul olan diger xalq olan ruslarla munaqiselere sebeb olurdu Mehz bu sebebden XI XIII esrlerde ruslarla savaslar aparilir Idil Bulqar seherleri bunlardir Suvar Osal Tetis Cuke tav Zuye Kasan Kermencuk Kazan Paytaxt Bulqar seheri IX XII esrlerde Serqi Avropanin en muhum ticaret merkezlerinden idi Bu merkez indiki Kazan seherinden 115 km cenubda yerlesirdi Seherin en meshur saraylari Ag saray ve Qara saray adlanan tikililerdir Idil bulqarlari qerbde burtaslarla ve ruslarla serqde basqurdlarla hemserhed olublar Idil cayinin adinin Hun xaqani Attilanin isminden goturulduyu qeyd olunur Bulqarlarin nesli hesab edilen cuvaslar Adil adlandirirlar Diger turk xalqlari terefinden Atil Etil Itil ve Idil kimi teleffuz olunur Valday yaylasindan baslayan Idil cayi Supaskar Qorki Kazan Kuybisev Volqoqrad ve Astarxandan kecerek Xezer denizine tokulur Idil suyu axar durur Qaya dibini oyar durur Butun baliqlar baxa durur Golu bile dasirirlar Divani luget it turk den Volqa bulqarlari haqqinda esas melumatlari Ibn Fedlan Sefername eserinde veribdir Sefername de qeyd edilir ki Bulqar xani Selkey oglu Almis islami bilgiler elde etmek ucun xezer turklerinden Bastonun rehberliyi ile xelife el Muqtedire elci gonderir 920 922 ci ilin mayin 12 de Ibn Fedlanin basciligi ile Xilafetden islam alimler ve insaatcilar Bulqar seherine ayaq basirlar Saraydaki gorusde Almis xan xelifenin serefine 3 defe bal serabi icir Fedlan Almis xanin islama semimiyyetle inandigini ve onun Allahim bulqar xani Yaltavari islah et duasini etdiyini qeyd edir Islamdan evvelki bir sira adetler saxlanilsa da yeni dinin rituallari ciddi sekilde yerine yetirilirdi Hetta subh namazini vaxtinda qilmaq ucun geceler oyaq qalinirdi Ibn Fedlan bu seyaheti esnasina bulqarlarla yanasi oguzlar xezerler basqurdlar slavlar haqqinda deyerli melumatlar verir Ozune Cefer adini goturen Almis 944 de oglu Ehmedi hecce gonderir ve eyni zamanda xelifeye deyerli hediyyeler ve bayraq ermagan edir Idil Bulqar dovleti islami dovlet dini eden ilk turk dovleti olur Almis xan ise Islami qebul eden ilk turk hokmdarlarindan biri kimi tarixe kecir Xanliqda elteber buyruq tudun kimi vezifeler movcud olubdur Almis Cefer xandan sonraki bulqar bascilar bunlardir Mikayil Talib ibn Ehmed Momin ibn Ehmed Momin ibn El Hesen Bulqar turklerinde din Ister Tuna isterse de Idil bulqarlarinda yeni dinin qebulundan evvelki dinleri eyni idi Bulqar totemizminde esas yeri qartal ve qurd tuturdu Madara qesebesinden tapilmis yazilarda Tanqra sozu bulqarlarin tenqri inancindan xeber verir Bulqarlar Tanqrani semavi hesab edirdiler ve basqa xalqlar kimi Tanqranin insan oldugunu dusunmur eyni zamanda hokmdari Tanri kimi seciyyelendirmirdiler Xan sadece olaraq onlarin uzerinde hakim olmasi ucun secildiyinden diger insanlardan ferqlendirilirdi Cunki xanin da hakimiyyetinin fani oldugunu bir gun oleceyini ve oldukden sonra onun yerine basqasinin geleceyini bilirdiler Madara qesebesindeki yunanca olan yazinin birinde Tanri terefinden gonderilen Tanriya benzer Balamir xan ifadesi qeyd olunubdur Arxeoloq Geza Feher terefinden Presiyan xana aid Filippede tapilmis yazili kitabede deyilir Bir kimse heqiqeti axtararsa Tanri onu gorer Bir kimse yalan soylerse Tanri onu gorur Bulqar turkleri xristianlara cox yaxsiliq etdiler Xristianlar bunlari unutdular Feqet Tanri gorur 1224 de monqollar Kalka savasinda ruslari meglub etdikden sonra bulqarlarin telesine duserek meglub olurlar 1236 da Bati xan bu meglubiyyetin evezini cixaraq bulqarlari darmadagin edir Emir Teymurun 1391 1395 ci illerde Qizil Ordaya qarsi apardigi savaslarda bulqarlar da meglub edilirler 1399 da bulqarlar ruslara yenildikden sonra Kama cayinin simalina kocerek Kazan cayi etrafinda meskunlasirlar 1437 ci ilde yaradilan Qazan xanliginin esasini da mehz hemin bulqar turkleri teskil edir Bir birini evezleyen dagidici yuruslere tab getirmeyen Bulqar dovleti 1552 1584 cu illerde car Rusiyasinin hucumlarina meruz qalir ve seherleri darmadagin edilerek varligina son qoyulur Belelikle yeddi esr muddetinde oz movcudlugunu qoruyub saxlayan bulqar dovleti ruslarin dagidici yuruslerinden sonra suqut edir ve Car Rusiyasinin hakimiyyeti altina dusur Lakin Tuna bulqarlarindan ferqli olaraq onlar oz milliliklerini bu gunedek qoruyub saxlaya bilirler 1904 cu ilde cap edilmis S N Yujakovun ensiklopediyasinda Car Rusiyasi doneminde Rusiya erazisinde 1 300 000 Kazan tatarlarinin yeni bulqarlarin yasadigi qeyd edilir 1920 ci ilde Bulqar adi deyisdirilerek Tataristan bulqar dili ise tatar dili ile evez olunur 1929 cu ilde Stalin rejimi bulqarlarin ereb elifbasindan istifadesini ve IX esrden XX esredek olan butun bulqar edebiyyatini qadagan edir 1920 ci ilde Tatar kommunistleri Mirsultan Qaliyev ile Q Ibrahimovun cehdleri neticesinde Tataristan cumhuriyyeti yaradilir SSRI doneminde butun bulqar partiyalari yayim merkezleri qezet ve jurnallari bayramlari tarixi edebiyyati qadagan edilir 1923 cu ilde Volqa Muselman Bulqar Meclisi legv olunur ve meclisin binasi ile kitabxanasi ellerinden alinir Yerli oguz dili qadagan edilerek rus ve qipcaq dilleri resmilesdirilir Menbe RedakteAbrar Karimullin Bulgary etnos i etnonim Kazan Artamonov M I Istoriya hazar Davletshin G M Volzhskaya Bulgariya duhovnaya kultura domongolskij period X nach HSh veka Kazan 1990 Evgeni Konstantinov Drezgovini roman Sofiya Narodna mladezh 1960 Mirfatyh Zakiev Ya Kuzmin Yumanadi Volzhskie bulgary i ih potomki Kazan 1993 Popov A Obzor hronografov russkoj redakcii 1866 Riza Bariev Filosofskie aspekty etnogeneza volzhskih bulgar Riza Bariev Volzhskie bulgary istoriya i kultura SPb 2005 Rizaeddin Fahretdinev Bolgar ve Kazan tereklere Kazan 1993 Sirotenko V T Vvedenie v istoriyu mezhdunarodnyh otnoshenij v Evrope vo vtoroj polovine IV nachale VI vv Chast I Istochniki Perm 1973 Sirotenko V T Istoriya mezhdunarodnyh otnoshenij v Evrope vo vtoroj polovine IV nachale VI v Perm 1975 G V Vernadskij Drevnyaya Rus Bichurin N Ya Sobranie svedenij Letopis vizantijca Feofana ot Diokletiana do carej Mihaila i ego syna Feofilakta 1884 1887 Miziev I M Istoriya Karachaevo balkarskogo naroda Kratkaya istoriya Bolgarii S drevnejshih vremen do nashih dnej izdatelstvo Nauka Moskva 1987 Kuri Vanter Istoriya chuvashskogo naroda Cheboksary biblioteka zh la Znamya 1990 Sokrovisha hana Kubrata Gosudarstvennyj Ermitazh AO Slaviya 1997 god K Irechek Istoriya bolgar Varshava 1877 Yuhma Mishshi Drevnie chuvashi Cheboksary 1996 Kahovskij V F Proishozhdenie chuvashskogo naroda 2003 Halikov A H Kem bez bolgarlarmy tatartarmy Kto my bulgary ili tatary Yu Nemet vengerskij issledovatel Ioahim Verner Zahoronenie v Malom Pereshennine i Kubrat han bolgarskij Sofijskie novosti gazeta 1985 9 yanvarya Hemcinin bax RedakteQazan xanligiXarici kecidler Redakte 1 olu kecid 2 olu kecid 3 olu kecid Volzhskie monety Bunt Emelyana Pugacheva 1773 1775 godov Istoriya Suvaro BulgaryMenbe https az wikipedia org w index php title Idil bulqarlari amp oldid 5921253, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.