fbpx
Wikipedia

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti iqtisadiyyatı

September 15, 2021

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti iqtisadiyyatı — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin sosial-iqtisadi siyasətinin əsas məzmunu.

Fəaliyyəti

Əsas məqalə: Azərbaycan manatı
 
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 manatlıq əskinası

1918-ci il mayın 28-də Müsəlman Şərqində ilk demokratik və yeganə par­la­men­tli respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaradıldı. Keçmiş Rusiya İmperiyasının dağıntıları içərisindən yaradılmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Avropa tərəfindən tanınmış yeganə türk respublikası kimi tarixə daxil oldu. Cümhuriyyətin yaranması və onun fəaliyyəti xalqın dövlətçilik ənənələrinin bərpasına və milli mənlik şüurunun intişarına böyük təsir göstərmişdir. Həmin dövrdə ölkə həyatının bir çox sahələrində, o cümlədən müstəqil demokratik dövlət, milli mədəniyyət, milli təhsil, ordu quruculuğu, həmçinin ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı və xarici iqtisadi-ticarət əlaqələrinin yaradılması istiqamətlərində ilk mühüm müstəqil addımlar atılmışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti tarixinə həmin dövrdə ölkədə milli iqtisadiyyatın və xarici iqtisadi-ticarət əlaqələrinin yaradılması istiqamətində ilk müstəqil addımlar atılmışdır.

İqtisadiyyat

Haqqında

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətində sosial ədalət istehsal vasitələri üzərində mülkiyyət formaları vasitəsi ilə bərqərar edildi. AXC öz iqtisadi platformasında mülkiyyət plüralizmini nəzərdə tuturdu. Burada dövlət mülkiyyəti, xüsusi, şəxsi, səhmdar, bələdiyyə mülkiyyəti formalarının və digər mülkiyyət formalarının inkişafı üçün bərabər imkanlar yaradılırdı. O zaman geniş yayılmış bolşevizm mövqeyindən fərqli olaraq AXC və onun liderləri fabrik, zavod, torpaq və digər əsas istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyəti rədd etmirdilər. Əksinə, belə hesab edirdilər ki, “bu cür mülkiyyəti tamamilə aradan qaldırmaq indiki vəziyyətdə insanların şəxsi təşəbbüs qüvvətini zorakı olaraq aradan götürür”.

Eyni zamanda, AXC-də xüsusi mülkiyyətin miqyası müəyyənləşdirilir, bu işdə ifrata varmağın zərərli olduğu göstərilirdi. Qeyri-məhdud mülkiyyət hüququ və mənimsəmədə ifratçılıq mülkiyyətin yoxluğu qədər zərərli hesab edilirdi. AXC-nin iqtisadi modelində nəzərdə tutulurdu ki, xüsusi mülkiyyətin mövcudluğu mülkiyyətin tamamilə xırdalanmasına aparıb çıxarmamalıdır. Xüsusən də fabrik və zavodların bu cür xırdalanması qeyri-mümkündür və “burada çalışan əməkçinin işdəki mövqeyi xüsusi surətdə hazırlanan əmək haqqında qanunların tətbiqi ilə təmin olunmalıdır”.

Respublikanın yaratdığı iqtisadi qanunçuluğa görə, dövlət mülkiyyətinə və qismən də bələdiyyə mülkiyyətinə “dövlətin sərvət və gəlir qaynağını təşkil edən yeraltı mədənlər”, həmçinin “dəmiryolu, işıq, su, teleqraf və s. bu kimi ümumi işlərə xidmət edən sahələr” daxil edilirdi.

AXC-nin aqrar proqramı da iqtisadi fikir baxımından öyrənilməyə layiqdir. Bu proqramın əsasını aqrar islahatı haqqında “Müsavat” fraksiyasının və Torpaq Nazirliyinin nöqteyi-nəzərini əks etdirən qanun layihələri təşkil edirdi. Göstərilən qanun layihələrinin müəyyən fərqlərinə baxmayaraq, məqsədi torpaqsız və aztorpaqlı əhalini torpaqla təmin etməkdən ibarət idi. Həm də xüsusi torpaq mülkiyyətini ləğv etmək deyil, torpağı xüsusi mülkiyyətə elə istehlak normaları üzrə vermək nəzərdə tutulurdu ki, bir tərəfdən kənd əhalisini gəlirlə təmin etmək mümkün olsun, digər tərəfdən istifadəsiz xüsusi sahibkar torpaqları qalmasın.

“Müsavat” fraksiyasının qanun layihəsində torpaqların əvəzsiz verilməsi, digər qanun layihəsində isə müəyyən əvəz müqabilində verilməsi əksini tapmışdı. Birinci qanun layihəsində əvvəlki sahibkarların mülkiyyətində 75 desyatin, digər qanun layihəsində isə yerli şəraitdən asılı olaraq müxtəlif miqdarda torpaq sahəsinin saxlanması müəyyənləşdirilmişdi.

AXC-nin iqtisadi platformasında pulun inflyasiyasının qarşısını almaq, inflyasiya şəraitində əmək haqqını tənzimləmək, ümumiyyətlə, pul tədavülünü, xaricə xammal satışını qaydaya salmaq, gömrük siyasəti, sahibkarlarla dövlət arasında münasibətlərin vergi vasitəsilə tənzimlənməsi qaydaları, Rusiya ilə və qonşu respublikalarla iqtisadi əməkdaşlıq şərtləri, iqtisadi fikir və təcrübəni öyrənmək baxımından diqqətəlayiqdir.

Mövcud olduğu 23 ay ərzində AXC bir sıra cari təsərrüfat və mədəniyyət məsələlərinin həllində böyük uğurlar qazandı. Neft sənayesi ağır vəziyyətdən çıxarıldı, dağıdılmış Bakı-Batum neft kəməri bərpa olundu, Bakı-Culfa dəmir yolu inşa edildi, Kür çayı üzərində körpü salındı, maarif və mədəniyyət, xaricdə yüksək ixtisaslı milli kadrlar hazırlanması sahəsində işlər yoluna qoyuldu. Azərbaycan Dövlət Bankı yaradıldı, milli pul nişanları buraxıldı, Xəzər dəniz gəmiçiliyi inkişaf etdirildi, Bakı Universiteti və bir çox ibtidai məktəblər açıldı.

Müstəqil dövlətin atributu kimi milli pul vahidinin buraxılması AXC-nin maliyyə siyasətinin mühüm tərkib hissəsi idi. 1918-ci ilin əvvəlindən Bakıda yeni kağız pullar-“Bakı bonları” buraxıldı (o vaxtadək “Nikolay” pulları və “Kerenski” pul vahidləri işlənirdi). Milli pul vahidinin möhkəmləndirilməsi, onun alıcılıq qabiliyyətinin qorunub saxlanması hökumətin iqtisadi siyasətinin əsas qayğısı oldu. Çünki AXC-nin milli valyutası inflyasiya şəraitində dövriyyəyə buraxılmışdı.

Hökumət həm əvvəlki dövrdən miras qalan, həm də respublikanın mövcudluğu dövründə baş verən inflyasiyaya qarşı mübarizə aparırdı. Bu məqsədlə aşağıdakı tədbirlər həyata keçirildi: müstəqil dövlətin maliyyə, vergi, bank-kredit sistemi yaradıldı; Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dövlət Bankı açıldı, Maliyyə Nazirliyinin 20 iyul 1919-cu il tarixli qərarı ilə əmtəələrin sərbəst ixracı təmin edildi, AXC parlamentinin bu məsələyə həsr olunan 24 noyabr 1919-cu il tarixli iclasında müxtəlif fikirlər müzakirə olundu. Həmin iclasda qərar qəbul olundu ki, əsas diqqət xəzinənin doldurulmasına yönəldilməlidir. Xəzinəyə müəyyən rüsum keçirmək şərti ilə (ixrac olunan xammalın dəyərinin 25 faizi həcmində) xammal ixracına icazə verilməsinə dair qanun (11 dekabr 1919-cu il) qəbul edildi, xaricə gizli yolla gümüş, qızıl, platin aparılmasına görə məsuliyyət məsələsinə baxıldı və bu məsələ 20 oktyabr 1919-cu il tarixli qanunda öz geniş əksini tapdı.

Respublikanın sərhədləri daxilində mal mübadiləsini tənzimləmək məqsədilə ­1919-cu ilin avqust ayından xaricdən Azərbaycana gətirilən bir sıra zinət əşyalarına müvəqqəti gömrük tarifləri tətbiq olundu. Daxili bazarı tənzimləmək məqsədilə Azərbaycandan kənara göndərilən əmtəələr üçün yeni müvəqqəti gömrük qaydalarının tətbiq edilməsi haqqında qanun təsdiq edildi (9 fevral 1920-ci il). Çevik vergi siyasəti yeridildi, dövlət xərclərinin ixtisar edilməsi istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirildi. Xaricdən ölkəyə gömrüksüz gətirilən malların siyahısı müəyyənləşdirildi, bu siyahıya 200-dən çox məhsulun adı daxil edildi.

Xarici ölkələrlə iqtisadiyyatı

 
Ukrayna nümayəndəliyinin binası və Mirzəbəyov qardaşlarının malikanəsində yerləşən Ukrayna Milli Şurası. İstiqlaliyyət küçəsi, 8

XIX-XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan Rusiya İmperiyasının tərkib hissəsi olduğundan onun iqtisadi həyatı bilavasitə Rusiya ilə sıx bağlı idi. Digər qonşu ölkələrdə sənaye inkişaf etmədiyindən, Azərbaycan ehtiyac duyduğu sənaye və fabrik məmulatlarını əsasən Rusiyadan əldə edirdi. Lakin həmin dövrdə çarizmin Rusiya İmperiyası ərazisində yürütdüyü mürtəce hakim millətçilik siyasətinin təsiri altında böyüməkdə olan rus sənaye kapitalı bütün Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana öz sənayesini yaymağa və inkişaf etdirməyə ixtiyarı olmayan, Rusiyaya özünün müxtəlif növ xammalını göndərərək, oradan fabrik məmulatlarını idxal etməyə möhtac qalan bir müstəmləkə kimi baxırdı.

 
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin İstiqlal Bəyannaməsi

1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurasının qəbul etdiyi İstiqlal Bəyannaməsi xalqın müstəqillik əzmini nümayiş etdirdi. Cümhuriyyət hökuməti dövrün çətinliklərinə baxmayaraq, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı və xarici-iqtisadi ticarət əlaqələri yaradılması istiqamətində mühüm addımlar atdı. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycandan Rusiyaya əsasən neft və neft məhsulları, həmçinin pambıq, balıq, düyü, şərab, meyvə, xam ipək, gön-dəri, xalça və s. göndərilir, oradan isə taxıl, kartof, çay, qənd, bitki yağları, manufaktura malları, dəmir, tikinti materialları, sement, kimyəvi mallar gətirilirdi. Rusiya ilə əmtəə mübadiləsi başlıca olaraq Vladiqafqaz dəmir yolu vasitəsilə həyata keçirilirdi. Neft və neft məhsulları isə əsasən dənizlə Həştərxana daşınırdı. Məsələn, 1916-cı ildə Bakı şəhərindən aparılan və ümumi həcmi 408,8 mln.pud olan neft məhsullarının 366,4 min pulu Xəzər dənizi vasitəsilə daşınmışdır ki, bu da Xəzər dənizi vasitəsilə daşınan bütün əmtəə mallarının 89,6%-ni təşkil etmişdir. Azərbaycandan Rusiyaya kənd təsərrüfatı məhsulları da əsasən dənizlə və dəmir yolu vasitəsilə daşınırdı. Azərbaycanı Rusiya və digər xarici ölkələrlə əlaqələndirən əsas yol-nəqliyyat xətləri, Qara və Xəzər dənizləri, Vladiqafqaz və Zaqafqaziya dəmiryolları, eləcə də Volqa çayının su-nəqliyyat xətti olmuşdur. Qışda Volqa çayında naviqasiya dayandırıldıqdan sonra isə Volqa çayının su-nəqliyyat xəttini Vladiqafqaz dəmir yolu xətti əvəz edirdi. Azərbaycan Rusiya və Qərbi Avropa ölkələri ilə əlaqəni Qara dəniz vasitəsilə (əsasən Batum və Poti vasitəsilə) yarada bilirdi. Zaqafqaziya dəmiryolu xətti Qara və Xəzər dənizlərini əlaqələndirməklə yanaşı, Vladiqafqaz dəmir yolu ilə də qovuşaraq fasiləsiz dəmir yolu xətti yaradırdı. Zaqafqaziya dəmiryolu xətti özünun yolayrıcıları - Culfa-Təbriz vasitəsilə İranla, Gümrü-Sarıqamış vasitəsilə isə Türkiyə ilə əmtəə mübadiləsini mümkün edirdi. Beləliklə, Azərbaycan Şərqlə, eləcə də Şərqin Qərblə ticarət əlaqələrində böyük tranzit yolu rolunu oynayırdı. 1917-ci il oktyabrın 25-də Rusiyada mərkəzi hakimiyyət bolşeviklər tərəfindən ələ keçirildikdən sonra bu ölkəni vətəndaş müharibəsinin dəhşətli alovu bürüdü.

Bəşəriyyət tarixində misli görünməmiş həmin anarxiya keçmiş Rusiya imperiyasının bütün hissələrini əhatə etməyə başladı. Hadisələrin bu cür inkişafı nəticəsində Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edilmiş milli regionlar öz xalqlarını və ərazilərini hərc-mərclikdən qorumaqdan ötrü bir-birinin ardınca öz müstəqilliyini elan etdilər. Bütün İmperiya ərazilərində cərəyan edən hadisələr mərkəzlə ucqar regionlar arasındakı əlaqələrin pozulmasına və nəticə etibarilə Rusiya imperiyasının dağılmasına gətirib çıxartdı. 1917-ci ilin oktyabrında baş vermiş siyasi dəyişikliklərdən sonra isə Rusiya ilə yeni əlaqələrin, o cümlədən iqtisadi-ticarət əlaqələrinin yaradılmasında bir çox problemlər yarandı ki, onlardan da ən başlıcası Rusiyanın heç bir guşəsində vahid Rusiya hökuməti sayıla biləcək dövlət qurumunun yoxluğu sayılırdı. Yaranmış son dərəcə mürəkkəb siyasi vəziyyət yeni iqtisadi əlaqələrin qurulmasını mümkünsüz edirdi. Lakin müstəqillik yolunda ilk addımlarını atmaqda olan Cümhuriyyət hökuməti dövrün mürəkkəb problemləri ilə əhatə olunmasına baxmayaraq, ölkədə iqtisadi vəziyyətin yaxşılaşdırılması istiqamətində lazımi tədbirlərin həyata keçiriləcəyinə söz verərək, müvafiq addımlar atmağa çalışırdı. Azərbaycan Respublikası Ərzaq Nazirliyinin müvəkkili V.Smirnov 19 yanvar 1919-cu il tarixli "Azərbaycan” qəzetində dərc olunmuş müsahibəsində qeyd edirdi: ”Hazırkı mürəkkəb vəziyyətdən yeganə çıxış yolu əmtəə mübadiləsi üçün normal şəraitin yaradılmasıdır.

Ərzaq Nazirliyi digər ölkə və vilayətlərdən ərzağın alınması və tədarükü üçün öz nümayəndə və müvəkkillərini Ukraynaya və Kubana göndərməyi qərara almışdır. Ərzaq Nazirliyinin müvəkkilləri yerli ərzaq təşkilatları, kooperasiyalar ilə, həmçinin ayrı-ayrı şəxslərlə əmtəə mübadiləsinin yaradılması haqqında danışıqların aparılması üçün Şimali Qafqaza, Qara dəniz quberniyalarına və Kuban vilayətinə də ezam edilmişdilər. Öz növbəsində, həmin vilayətlərin nümayəndələri də özlərinə lazım olan məhsulları əldə etmək üçün Azərbaycana gəlirdilər. Həmin ölkə və vilayətlərlə Azərbaycan arasında qənaətbəxş münasibətlərin yaradılması mümkün olmuşdur. Müstəqilliyin ilk aylarından etibarən Azərbaycan Respublikasının ərzaq təhlükəsizliyinin qorunması, onun qonşu ölkə və vilayətlərlə həyata keçirdiyi əmtəə mübadiləsini nizamlı surətdə təşkil etmək üçün Cümhuriyyət hökuməti tərəfindən bir sıra mühüm qərarlar qəbul edilmişdir. Belə ki, hökumətin 19 iyun 1918-ci il tarixli qərarı ilə Ərzaq Nazirliyinə tapşırılırdı ki, gündəlik tələbat mallarının və mal-qaranın ixracına qadağa qoyulması haqqında təcili olaraq qərar dərc etsin. Hökumətin 22 iyun 1918-ci il tarixli qərarı ilə xarici ölkələrə şərab və digər ərzaq məhsullarının, 27 iyun 1918-ci il tarixli qərarla ilə isə xaricə pambıq, ipək, yun, metal, mal-qara, çörək və digər məhsulların ixrac edilməsi qadağan olundu. Hökumətin 1918-ci il iyununun 22-də qəbul etdiyi digər qərarla xaricə ərzaq məhsullarının ixrac edilməsinin qarşısını almaq məqsədilə, Poylu stansiyasında sərhəd postu təsis edildi.

Xarici ölkə və vilayətlərlə əmtəə mübadiləsini nizamlı şəkildə həyata keçirməkdən ötrü müvafiq qurumun yaradılmasına böyük ehtiyac duyulurdu. Bu məqsədlə hökumətin 23 iyun 1918-ci il tarixli qərarı ilə əmtəə mübadiləsi bürosunun təşkil edilməsi ticarət və sənaye nazirinə tapşırıldı.

Beləliklə, digər ölkə və regionlarla əmtəə mübadiləsinin təşkili, əmtəə mübadiləsinin norma və qaydalarının müəyyən edilməsi üzrə müvafiq qərarların qəbul edilməsi üzrə Azərbaycan Respublikasının Ticarət və Sənaye Nazirliyi nəzdində "Xarici dövlət və qonşu vilayətlərlə əmtəə mübadiləsi komitəsi” təsis edildi. "Əmtəə Mübadiləsi Komitəsi” haqqında əsasnamə Hökumətin 12 fevral 1919-cu il tarixli qərarı ilə təsdiq edildi. Həmin Komitə idarələrarası məşvərətçi, ayrı-ayrı hallarda isə sərəncamverici orqan kimi yaradılmışdır. Azərbaycana lazım olan malların xarici ölkələrdən və qonşu vilayətlərdən idxal edilməsi, neft və neft məhsullarının isə həmin ölkə və vilayətlərə ixracına dair məsələlərlə” Əmtəə mübadiləsi komitəsi” məşğul olurdu. Komitədə əmtəə mallarının Azərbaycandan ixracı və Azərbaycana idxalı ilə bağlı ərizələrə baxılır və müvafiq qərarlar qəbul edilirdi. "Əmtəə mübadiləsi üzrə komitə”nin tərkibinə bir sıra hökumət və ictimai təşkilatların nümayəndələri, o cümlədən Ticarət, Sənaye və Ərzaq Nazirliyi; Maliyyə Nazirliyi; Əkinçilik və Dövlət Əmlakı; Rabitə Yolları; Dövlət Nəzarəti Nazirliklərinin, eləcə də Neft Sənayeçilərinin Qurultay Şurasının və Bakı Şəhər İdarəsinin nümayəndələri də daxil edilmişdir. Əmtəə mallarının dəmiryolu vasitəsilə daşınması haqqında məsələlər müzakirə edilərkən, bu Komitənin iclasına dəmiryolu daşınmaları bürosunun sədri də dəvət olunurdu. Arxiv sənədləri təsdiq edir ki, həmin dövrdə fəaliyyətdə olan bir çox təşkilatlar Əmtəə Mübadiləsi Komitəsinin yaradılmasını böyük rəğbətlə qarşılamışdır.

Xarici ölkələrə əmtəə mallarının ixrac edilməsi üzrə qaydalar işlənib hazırlanaraq Azərbaycan Respublikasının Ticarət və Sənaye Nazirliyinin 16 mart 1919-cu il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmişdir. Həmin qaydalara uyğun olaraq xaricə ixrac olunan əmtəə malların siyahısı tərtib edilmişdi. Siyahıda ixrac olunan əmtəə malları üç qrupa ayrılırdı. Birinci qrupa - ixracına icazə verilməyən mallar və yaxud ixracına icazənin verilməsi Əmtəə Mübadiləsi Komitəsinin səlahiyyətinə aid olmayan mallar daxil edilmişdir (məsələn, çörək, taxıl, dənli bitkilər, müxtəlif növ yarmalar, iri və kiçik buynuzlu mal-qara, at, donuz, ev quşları, ət və ət məhsulları, etil spirti, dava-dərman, kaustik soda, külçə və sikkə halında olan qızıl və gümüş, sortluq dəmir və dəmir məmulatları, soyuq silah, yivli odlu silah, güllə, müxtəlif barıt və mərmilər). İkinci qrupa - ixracına Komitə tərəfindən icazə verilən əmtəə malları daxil idi: (məsələn, düyü, düyü kraxmalı, makaron, müxtəlif toxumlar, bostan toxumları, müxtəlif tərəvəz məhsulları, kartof, noxud, paxla, tərəvəz konservləri, qoz, badam, püstə, şabalıd, quru meyvələr və meyvə konservləri; neft və neft məhsulları; dəri və xəzlər (aşılanmış və aşılanmamış); bitki və lifli materiallar, o cümlədən pambıq, kənaf; yun və yun məhsulları; barama toxumu, xam ipək, brezent və kisələr, odlu ov silahları). Yerdə qalan digər mallar üçüncü qrupa aid edilmişdir ki, onların da sərbəst surətdə xarici ölkə və vilayətlərə ixrac edilməsinə icazə verilirdi.

İstinadlar

  1. Məmmədov X. Azərbaycan milli hərəkatı (1875- 1918). B„ 1996, 174 s Məmmədzadə M.B. "Milli Azərbaycan hərəkatı". Bakı, 1992, səh. 246
  2. Zeynalov, İ. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə sosial mədəni quruculuq /Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illiyinə həsr olunmuş elmi konfransın materialları. 27-29 may. II cild. Humanitar və sosial-siyasi elmlər.- B., 1998.- S. 167
  3. Azərbaycan məclisi-məbusanında: [Azərbaycan xadimlərindən H. Ağayev, F. Xan Xoyskinin çıxışları] //Azərbaycan.- 1918.- 8 qanuni-əvvəl.- № 59.- S. 1.
  4. Kərimov Xosrov Şərafəddin oğlu - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə iqtisadi siyasət və vergi iş.
  5. Akif Aşırlı, 31 mart soyqırımı: 1918-1920-ci illər mətbuatında. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011. - 100 səh
  6. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti Ensiklopediyası. I cild, s. 32-33
  7. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi: fond 895, siyahı 1, iş 25, vərəq 3,4,5.
  8. Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti Ensiklopediyası. İki cilddə. I cild. Bakı: Lider nəşriyyatı, 2004, s. 33
  9. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi: Fond 895, siyahı 3, iş 7, vərəq 29
  10. Azərbaycan qəzeti, 6 dekabr, 1918-ci il
  11. ↑ Протоколы, 2006
  12. Из радиограммы председателя Совета Министров Азербайджанской Республики Ф. Х. Хойского от 30 мая 1918: «…Национальный Азербайджанский Совет объявил 28 текущего месяца независимость Азербайджана, состоящего из восточного и южного Закавказья, и провозгласил Азербайджанскую Республику.» (См. Фатали-хан Хойский. Жизнь и деятельность (документа и материалы) / Главное архивное управление при Кабинете министров Азербайджанской Республики. — Баку: Издательство «Азербайджан», 1998. — С. 152. — 27 с.)
  13. (PDF). 2017-12-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-01.
  14. ↑ Азербайджанская Демократическая Республика, 1998
  15. "«İstiqlal Bəyannaməsi»nin orijinal nüsxəsi Azərbaycana gətirilib". видеосюжет (azərb.). Azadlıq Radiosu. 28 мая 2014. İstifadə tarixi: 2014-05-30.
  16. Yaqublu N. Azərbaycan milli mücadiləsi və Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. B., 2001, 154 s.
  17. . jurnal.meclis.gov.az. meclis.gov.az. 1 October 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2016.
  18. "Cümhuriyyət: Tiflisdən Bakıya gedən yol". metbuat.az. metbuat.az. İstifadə tarixi: 3 January 2016.
  19. Rəfiyev В. Aysberqin sualtı hissəsi (1920-ci illər). B., 1995, 53 s.
  20. Şeyxzamanlı N. Azərbaycan istiqlal mücadiləsi xatirələri. B., 1998, 158 s
  21. Azərbaycan Cümhuriyyəti 1918-1920 (PDF). Bakı: Elm. 1998. 18 fevral 2017 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 fevral 2017.
  22. Çəmənzəminli Y.V. Müstəqilliyimizi istəyiriksə. B., 1994, 72 s
  23. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - Bayraq". Preslib (azərb.). İstifadə tarixi: 10 iyul 2016. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası 1918-ci il noyabrın 9-da Azərbaycanın yeni üçrəngli - mavi, qırmızı, yaşıl zolaqlardan ibarət və üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz təsviri olan milli bayrağının təsdiq edilməsi haqqında qərar qəbul etmişdir.
  24. Çəmənzəminli Y.V. Biz kimik və nə istəyirik? B., 1919.
  25. "ÜÇRƏNGLİ BAYRAĞIMIZIN MƏNASI". musavat.com. İstifadə tarixi: 13 November 2015.

Xarici keçidlər

  • История Азербайджана в датах и событиях
  • Р. А. Векилов. История возникновения Азербайджанской Республики 2017-12-15 at the Wayback Machine

September 15, 2021
azərbaycan, xalq, cümhuriyyəti, iqtisadiyyatı, azərbaycan, xalq, cümhuriyyətinin, sosial, iqtisadi, siyasətinin, əsas, məzmunu, mündəricat, fəaliyyəti, iqtisadiyyat, haqqında, xarici, ölkələrlə, iqtisadiyyatı, istinadlar, xarici, keçidlərfəaliyyəti, redaktəəsa. Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti iqtisadiyyati Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin sosial iqtisadi siyasetinin esas mezmunu 1 2 Mundericat 1 Fealiyyeti 2 Iqtisadiyyat 2 1 Haqqinda 2 2 Xarici olkelerle iqtisadiyyati 3 Istinadlar 4 Xarici kecidlerFealiyyeti RedakteEsas meqale Azerbaycan manati Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 100 manatliq eskinasi 1918 ci il mayin 28 de 3 Muselman Serqinde ilk demokratik ve yegane par la men tli respublika olan Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti yaradildi Kecmis Rusiya Imperiyasinin dagintilari icerisinden yaradilmis Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Avropa terefinden taninmis yegane turk respublikasi kimi tarixe daxil oldu Cumhuriyyetin yaranmasi ve onun fealiyyeti xalqin dovletcilik enenelerinin berpasina ve milli menlik suurunun intisarina boyuk tesir gostermisdir Hemin dovrde olke heyatinin bir cox sahelerinde o cumleden musteqil demokratik dovlet milli medeniyyet milli tehsil ordu quruculugu hemcinin olkenin sosial iqtisadi inkisafi ve xarici iqtisadi ticaret elaqelerinin yaradilmasi istiqametlerinde ilk muhum musteqil addimlar atilmisdir Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti tarixine hemin dovrde olkede milli iqtisadiyyatin ve xarici iqtisadi ticaret elaqelerinin yaradilmasi istiqametinde ilk musteqil addimlar atilmisdir 4 5 Iqtisadiyyat RedakteHaqqinda Redakte Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinde sosial edalet istehsal vasiteleri uzerinde mulkiyyet formalari vasitesi ile berqerar edildi AXC oz iqtisadi platformasinda mulkiyyet pluralizmini nezerde tuturdu Burada dovlet mulkiyyeti xususi sexsi sehmdar belediyye mulkiyyeti formalarinin ve diger mulkiyyet formalarinin inkisafi ucun beraber imkanlar yaradilirdi O zaman genis yayilmis bolsevizm movqeyinden ferqli olaraq AXC ve onun liderleri fabrik zavod torpaq ve diger esas istehsal vasiteleri uzerinde xususi mulkiyyeti redd etmirdiler Eksine bele hesab edirdiler ki bu cur mulkiyyeti tamamile aradan qaldirmaq indiki veziyyetde insanlarin sexsi tesebbus quvvetini zoraki olaraq aradan goturur 6 Eyni zamanda AXC de xususi mulkiyyetin miqyasi mueyyenlesdirilir bu isde ifrata varmagin zererli oldugu gosterilirdi Qeyri mehdud mulkiyyet huququ ve menimsemede ifratciliq mulkiyyetin yoxlugu qeder zererli hesab edilirdi AXC nin iqtisadi modelinde nezerde tutulurdu ki xususi mulkiyyetin movcudlugu mulkiyyetin tamamile xirdalanmasina aparib cixarmamalidir Xususen de fabrik ve zavodlarin bu cur xirdalanmasi qeyri mumkundur ve burada calisan emekcinin isdeki movqeyi xususi suretde hazirlanan emek haqqinda qanunlarin tetbiqi ile temin olunmalidir 7 8 Respublikanin yaratdigi iqtisadi qanunculuga gore dovlet mulkiyyetine ve qismen de belediyye mulkiyyetine dovletin servet ve gelir qaynagini teskil eden yeralti medenler hemcinin demiryolu isiq su teleqraf ve s bu kimi umumi islere xidmet eden saheler daxil edilirdi 9 10 AXC nin aqrar proqrami da iqtisadi fikir baximindan oyrenilmeye layiqdir Bu proqramin esasini aqrar islahati haqqinda Musavat fraksiyasinin ve Torpaq Nazirliyinin noqteyi nezerini eks etdiren qanun layiheleri teskil edirdi Gosterilen qanun layihelerinin mueyyen ferqlerine baxmayaraq meqsedi torpaqsiz ve aztorpaqli ehalini torpaqla temin etmekden ibaret idi Hem de xususi torpaq mulkiyyetini legv etmek deyil torpagi xususi mulkiyyete ele istehlak normalari uzre vermek nezerde tutulurdu ki bir terefden kend ehalisini gelirle temin etmek mumkun olsun diger terefden istifadesiz xususi sahibkar torpaqlari qalmasin 11 Musavat fraksiyasinin qanun layihesinde torpaqlarin evezsiz verilmesi diger qanun layihesinde ise mueyyen evez muqabilinde verilmesi eksini tapmisdi Birinci qanun layihesinde evvelki sahibkarlarin mulkiyyetinde 75 desyatin diger qanun layihesinde ise yerli seraitden asili olaraq muxtelif miqdarda torpaq sahesinin saxlanmasi mueyyenlesdirilmisdi 11 12 AXC nin iqtisadi platformasinda pulun inflyasiyasinin qarsisini almaq inflyasiya seraitinde emek haqqini tenzimlemek umumiyyetle pul tedavulunu xarice xammal satisini qaydaya salmaq gomruk siyaseti sahibkarlarla dovlet arasinda munasibetlerin vergi vasitesile tenzimlenmesi qaydalari Rusiya ile ve qonsu respublikalarla iqtisadi emekdasliq sertleri iqtisadi fikir ve tecrubeni oyrenmek baximindan diqqetelayiqdir 13 Movcud oldugu 23 ay erzinde AXC bir sira cari teserrufat ve medeniyyet meselelerinin hellinde boyuk ugurlar qazandi Neft senayesi agir veziyyetden cixarildi dagidilmis Baki Batum neft kemeri berpa olundu Baki Culfa demir yolu insa edildi Kur cayi uzerinde korpu salindi maarif ve medeniyyet xaricde yuksek ixtisasli milli kadrlar hazirlanmasi sahesinde isler yoluna qoyuldu Azerbaycan Dovlet Banki yaradildi milli pul nisanlari buraxildi Xezer deniz gemiciliyi inkisaf etdirildi Baki Universiteti ve bir cox ibtidai mektebler acildi 14 Musteqil dovletin atributu kimi milli pul vahidinin buraxilmasi AXC nin maliyye siyasetinin muhum terkib hissesi idi 1918 ci ilin evvelinden Bakida yeni kagiz pullar Baki bonlari buraxildi o vaxtadek Nikolay pullari ve Kerenski pul vahidleri islenirdi Milli pul vahidinin mohkemlendirilmesi onun aliciliq qabiliyyetinin qorunub saxlanmasi hokumetin iqtisadi siyasetinin esas qaygisi oldu Cunki AXC nin milli valyutasi inflyasiya seraitinde dovriyyeye buraxilmisdi 15 Hokumet hem evvelki dovrden miras qalan hem de respublikanin movcudlugu dovrunde bas veren inflyasiyaya qarsi mubarize aparirdi Bu meqsedle asagidaki tedbirler heyata kecirildi musteqil dovletin maliyye vergi bank kredit sistemi yaradildi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Dovlet Banki acildi Maliyye Nazirliyinin 20 iyul 1919 cu il tarixli qerari ile emteelerin serbest ixraci temin edildi AXC parlamentinin bu meseleye hesr olunan 24 noyabr 1919 cu il tarixli iclasinda muxtelif fikirler muzakire olundu Hemin iclasda qerar qebul olundu ki esas diqqet xezinenin doldurulmasina yoneldilmelidir Xezineye mueyyen rusum kecirmek serti ile ixrac olunan xammalin deyerinin 25 faizi hecminde xammal ixracina icaze verilmesine dair qanun 11 dekabr 1919 cu il qebul edildi xarice gizli yolla gumus qizil platin aparilmasina gore mesuliyyet meselesine baxildi ve bu mesele 20 oktyabr 1919 cu il tarixli qanunda oz genis eksini tapdi 14 Respublikanin serhedleri daxilinde mal mubadilesini tenzimlemek meqsedile 1919 cu ilin avqust ayindan xaricden Azerbaycana getirilen bir sira zinet esyalarina muveqqeti gomruk tarifleri tetbiq olundu Daxili bazari tenzimlemek meqsedile Azerbaycandan kenara gonderilen emteeler ucun yeni muveqqeti gomruk qaydalarinin tetbiq edilmesi haqqinda qanun tesdiq edildi 9 fevral 1920 ci il Cevik vergi siyaseti yeridildi dovlet xerclerinin ixtisar edilmesi istiqametinde bir sira tedbirler heyata kecirildi Xaricden olkeye gomruksuz getirilen mallarin siyahisi mueyyenlesdirildi bu siyahiya 200 den cox mehsulun adi daxil edildi 11 Xarici olkelerle iqtisadiyyati Redakte Ukrayna numayendeliyinin binasi ve Mirzebeyov qardaslarinin malikanesinde yerlesen Ukrayna Milli Surasi Istiqlaliyyet kucesi 8 XIX XX esrin evvellerinde Azerbaycan Rusiya Imperiyasinin terkib hissesi oldugundan onun iqtisadi heyati bilavasite Rusiya ile six bagli idi Diger qonsu olkelerde senaye inkisaf etmediyinden Azerbaycan ehtiyac duydugu senaye ve fabrik memulatlarini esasen Rusiyadan elde edirdi Lakin hemin dovrde carizmin Rusiya Imperiyasi erazisinde yurutduyu murtece hakim milletcilik siyasetinin tesiri altinda boyumekde olan rus senaye kapitali butun Cenubi Qafqaza o cumleden Azerbaycana oz senayesini yaymaga ve inkisaf etdirmeye ixtiyari olmayan Rusiyaya ozunun muxtelif nov xammalini gondererek oradan fabrik memulatlarini idxal etmeye mohtac qalan bir mustemleke kimi baxirdi 16 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Istiqlal Beyannamesi 1918 ci il mayin 28 de Azerbaycan Milli Surasinin qebul etdiyi Istiqlal Beyannamesi xalqin musteqillik ezmini numayis etdirdi Cumhuriyyet hokumeti dovrun cetinliklerine baxmayaraq olkenin sosial iqtisadi inkisafi ve xarici iqtisadi ticaret elaqeleri yaradilmasi istiqametinde muhum addimlar atdi XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde Azerbaycandan Rusiyaya esasen neft ve neft mehsullari hemcinin pambiq baliq duyu serab meyve xam ipek gon deri xalca ve s gonderilir oradan ise taxil kartof cay qend bitki yaglari manufaktura mallari demir tikinti materiallari sement kimyevi mallar getirilirdi Rusiya ile emtee mubadilesi baslica olaraq Vladiqafqaz demir yolu vasitesile heyata kecirilirdi Neft ve neft mehsullari ise esasen denizle Hesterxana dasinirdi Meselen 1916 ci ilde Baki seherinden aparilan ve umumi hecmi 408 8 mln pud olan neft mehsullarinin 366 4 min pulu Xezer denizi vasitesile dasinmisdir ki bu da Xezer denizi vasitesile dasinan butun emtee mallarinin 89 6 ni teskil etmisdir Azerbaycandan Rusiyaya kend teserrufati mehsullari da esasen denizle ve demir yolu vasitesile dasinirdi Azerbaycani Rusiya ve diger xarici olkelerle elaqelendiren esas yol neqliyyat xetleri Qara ve Xezer denizleri Vladiqafqaz ve Zaqafqaziya demiryollari elece de Volqa cayinin su neqliyyat xetti olmusdur Qisda Volqa cayinda naviqasiya dayandirildiqdan sonra ise Volqa cayinin su neqliyyat xettini Vladiqafqaz demir yolu xetti evez edirdi Azerbaycan Rusiya ve Qerbi Avropa olkeleri ile elaqeni Qara deniz vasitesile esasen Batum ve Poti vasitesile yarada bilirdi Zaqafqaziya demiryolu xetti Qara ve Xezer denizlerini elaqelendirmekle yanasi Vladiqafqaz demir yolu ile de qovusaraq fasilesiz demir yolu xetti yaradirdi Zaqafqaziya demiryolu xetti ozunun yolayricilari Culfa Tebriz vasitesile Iranla Gumru Sariqamis vasitesile ise Turkiye ile emtee mubadilesini mumkun edirdi Belelikle Azerbaycan Serqle elece de Serqin Qerble ticaret elaqelerinde boyuk tranzit yolu rolunu oynayirdi 1917 ci il oktyabrin 25 de Rusiyada merkezi hakimiyyet bolsevikler terefinden ele kecirildikden sonra bu olkeni vetendas muharibesinin dehsetli alovu burudu 17 18 Beseriyyet tarixinde misli gorunmemis hemin anarxiya kecmis Rusiya imperiyasinin butun hisselerini ehate etmeye basladi Hadiselerin bu cur inkisafi neticesinde Rusiya imperiyasinin terkibine daxil edilmis milli regionlar oz xalqlarini ve erazilerini herc merclikden qorumaqdan otru bir birinin ardinca oz musteqilliyini elan etdiler Butun Imperiya erazilerinde cereyan eden hadiseler merkezle ucqar regionlar arasindaki elaqelerin pozulmasina ve netice etibarile Rusiya imperiyasinin dagilmasina getirib cixartdi 1917 ci ilin oktyabrinda bas vermis siyasi deyisikliklerden sonra ise Rusiya ile yeni elaqelerin o cumleden iqtisadi ticaret elaqelerinin yaradilmasinda bir cox problemler yarandi ki onlardan da en baslicasi Rusiyanin hec bir gusesinde vahid Rusiya hokumeti sayila bilecek dovlet qurumunun yoxlugu sayilirdi Yaranmis son derece murekkeb siyasi veziyyet yeni iqtisadi elaqelerin qurulmasini mumkunsuz edirdi Lakin musteqillik yolunda ilk addimlarini atmaqda olan Cumhuriyyet hokumeti dovrun murekkeb problemleri ile ehate olunmasina baxmayaraq olkede iqtisadi veziyyetin yaxsilasdirilmasi istiqametinde lazimi tedbirlerin heyata kecirileceyine soz vererek muvafiq addimlar atmaga calisirdi Azerbaycan Respublikasi Erzaq Nazirliyinin muvekkili V Smirnov 19 yanvar 1919 cu il tarixli Azerbaycan qezetinde derc olunmus musahibesinde qeyd edirdi Hazirki murekkeb veziyyetden yegane cixis yolu emtee mubadilesi ucun normal seraitin yaradilmasidir 19 Erzaq Nazirliyi diger olke ve vilayetlerden erzagin alinmasi ve tedaruku ucun oz numayende ve muvekkillerini Ukraynaya ve Kubana gondermeyi qerara almisdir Erzaq Nazirliyinin muvekkilleri yerli erzaq teskilatlari kooperasiyalar ile hemcinin ayri ayri sexslerle emtee mubadilesinin yaradilmasi haqqinda danisiqlarin aparilmasi ucun Simali Qafqaza Qara deniz quberniyalarina ve Kuban vilayetine de ezam edilmisdiler Oz novbesinde hemin vilayetlerin numayendeleri de ozlerine lazim olan mehsullari elde etmek ucun Azerbaycana gelirdiler Hemin olke ve vilayetlerle Azerbaycan arasinda qenaetbexs munasibetlerin yaradilmasi mumkun olmusdur Musteqilliyin ilk aylarindan etibaren Azerbaycan Respublikasinin erzaq tehlukesizliyinin qorunmasi onun qonsu olke ve vilayetlerle heyata kecirdiyi emtee mubadilesini nizamli suretde teskil etmek ucun Cumhuriyyet hokumeti terefinden bir sira muhum qerarlar qebul edilmisdir Bele ki hokumetin 19 iyun 1918 ci il tarixli qerari ile Erzaq Nazirliyine tapsirilirdi ki gundelik telebat mallarinin ve mal qaranin ixracina qadaga qoyulmasi haqqinda tecili olaraq qerar derc etsin Hokumetin 22 iyun 1918 ci il tarixli qerari ile xarici olkelere serab ve diger erzaq mehsullarinin 27 iyun 1918 ci il tarixli qerarla ile ise xarice pambiq ipek yun metal mal qara corek ve diger mehsullarin ixrac edilmesi qadagan olundu Hokumetin 1918 ci il iyununun 22 de qebul etdiyi diger qerarla xarice erzaq mehsullarinin ixrac edilmesinin qarsisini almaq meqsedile Poylu stansiyasinda serhed postu tesis edildi 20 Xarici olke ve vilayetlerle emtee mubadilesini nizamli sekilde heyata kecirmekden otru muvafiq qurumun yaradilmasina boyuk ehtiyac duyulurdu Bu meqsedle hokumetin 23 iyun 1918 ci il tarixli qerari ile emtee mubadilesi burosunun teskil edilmesi ticaret ve senaye nazirine tapsirildi 21 Belelikle diger olke ve regionlarla emtee mubadilesinin teskili emtee mubadilesinin norma ve qaydalarinin mueyyen edilmesi uzre muvafiq qerarlarin qebul edilmesi uzre Azerbaycan Respublikasinin Ticaret ve Senaye Nazirliyi nezdinde Xarici dovlet ve qonsu vilayetlerle emtee mubadilesi komitesi tesis edildi Emtee Mubadilesi Komitesi haqqinda esasname Hokumetin 12 fevral 1919 cu il tarixli qerari ile tesdiq edildi Hemin Komite idarelerarasi mesveretci ayri ayri hallarda ise serencamverici orqan kimi yaradilmisdir Azerbaycana lazim olan mallarin xarici olkelerden ve qonsu vilayetlerden idxal edilmesi neft ve neft mehsullarinin ise hemin olke ve vilayetlere ixracina dair meselelerle Emtee mubadilesi komitesi mesgul olurdu Komitede emtee mallarinin Azerbaycandan ixraci ve Azerbaycana idxali ile bagli erizelere baxilir ve muvafiq qerarlar qebul edilirdi Emtee mubadilesi uzre komite nin terkibine bir sira hokumet ve ictimai teskilatlarin numayendeleri o cumleden Ticaret Senaye ve Erzaq Nazirliyi Maliyye Nazirliyi Ekincilik ve Dovlet Emlaki Rabite Yollari Dovlet Nezareti Nazirliklerinin elece de Neft Senayecilerinin Qurultay Surasinin ve Baki Seher Idaresinin numayendeleri de daxil edilmisdir Emtee mallarinin demiryolu vasitesile dasinmasi haqqinda meseleler muzakire edilerken bu Komitenin iclasina demiryolu dasinmalari burosunun sedri de devet olunurdu Arxiv senedleri tesdiq edir ki hemin dovrde fealiyyetde olan bir cox teskilatlar Emtee Mubadilesi Komitesinin yaradilmasini boyuk regbetle qarsilamisdir 22 Xarici olkelere emtee mallarinin ixrac edilmesi uzre qaydalar islenib hazirlanaraq Azerbaycan Respublikasinin Ticaret ve Senaye Nazirliyinin 16 mart 1919 cu il tarixli qerari ile tesdiq edilmisdir Hemin qaydalara uygun olaraq xarice ixrac olunan emtee mallarin siyahisi tertib edilmisdi Siyahida ixrac olunan emtee mallari uc qrupa ayrilirdi Birinci qrupa ixracina icaze verilmeyen mallar ve yaxud ixracina icazenin verilmesi Emtee Mubadilesi Komitesinin selahiyyetine aid olmayan mallar daxil edilmisdir meselen corek taxil denli bitkiler muxtelif nov yarmalar iri ve kicik buynuzlu mal qara at donuz ev quslari et ve et mehsullari etil spirti dava derman kaustik soda kulce ve sikke halinda olan qizil ve gumus sortluq demir ve demir memulatlari soyuq silah yivli odlu silah gulle muxtelif barit ve mermiler 23 Ikinci qrupa ixracina Komite terefinden icaze verilen emtee mallari daxil idi meselen duyu duyu kraxmali makaron muxtelif toxumlar bostan toxumlari muxtelif terevez mehsullari kartof noxud paxla terevez konservleri qoz badam puste sabalid quru meyveler ve meyve konservleri neft ve neft mehsullari deri ve xezler asilanmis ve asilanmamis bitki ve lifli materiallar o cumleden pambiq kenaf yun ve yun mehsullari barama toxumu xam ipek brezent ve kiseler odlu ov silahlari Yerde qalan diger mallar ucuncu qrupa aid edilmisdir ki onlarin da serbest suretde xarici olke ve vilayetlere ixrac edilmesine icaze verilirdi 24 25 Istinadlar Redakte Memmedov X Azerbaycan milli herekati 1875 1918 B 1996 174 s Memmedzade M B Milli Azerbaycan herekati Baki 1992 seh 246 Zeynalov I Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde sosial medeni quruculuq Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 80 illiyine hesr olunmus elmi konfransin materiallari 27 29 may II cild Humanitar ve sosial siyasi elmler B 1998 S 167 Azerbaycan meclisi mebusaninda Azerbaycan xadimlerinden H Agayev F Xan Xoyskinin cixislari Azerbaycan 1918 8 qanuni evvel 59 S 1 Kerimov Xosrov Serafeddin oglu Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti dovrunde iqtisadi siyaset ve vergi is Akif Asirli 31 mart soyqirimi 1918 1920 ci iller metbuatinda Baki Elm ve tehsil 2011 100 seh Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi I cild s 32 33 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Arxivi fond 895 siyahi 1 is 25 vereq 3 4 5 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi Iki cildde I cild Baki Lider nesriyyati 2004 s 33 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Arxivi Fond 895 siyahi 3 is 7 vereq 29 Azerbaycan qezeti 6 dekabr 1918 ci il 1 2 3 Protokoly 2006 Iz radiogrammy predsedatelya Soveta Ministrov Azerbajdzhanskoj Respubliki F H Hojskogo ot 30 maya 1918 Nacionalnyj Azerbajdzhanskij Sovet obyavil 28 tekushego mesyaca nezavisimost Azerbajdzhana sostoyashego iz vostochnogo i yuzhnogo Zakavkazya i provozglasil Azerbajdzhanskuyu Respubliku Sm Fatali han Hojskij Zhizn i deyatelnost dokumenta i materialy Glavnoe arhivnoe upravlenie pri Kabinete ministrov Azerbajdzhanskoj Respubliki Baku Izdatelstvo Azerbajdzhan 1998 S 152 27 s R A Vekilov Istoriya vozniknoveniya Azerbajdzhanskoj respubliki PDF 2017 12 15 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 01 1 2 Azerbajdzhanskaya Demokraticheskaya Respublika 1998 Istiqlal Beyannamesi nin orijinal nusxesi Azerbaycana getirilib videosyuzhet azerb Azadliq Radiosu 28 maya 2014 Istifade tarixi 2014 05 30 Yaqublu N Azerbaycan milli mucadilesi ve Mehemmed Emin Resulzade B 2001 154 s Qrandukun sarayi jurnal meclis gov az meclis gov az 1 October 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 January 2016 Cumhuriyyet Tiflisden Bakiya geden yol metbuat az metbuat az Istifade tarixi 3 January 2016 Refiyev V Aysberqin sualti hissesi 1920 ci iller B 1995 53 s Seyxzamanli N Azerbaycan istiqlal mucadilesi xatireleri B 1998 158 s Azerbaycan Cumhuriyyeti 1918 1920 PDF Baki Elm 1998 18 fevral 2017 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 18 fevral 2017 Cemenzeminli Y V Musteqilliyimizi isteyirikse B 1994 72 s Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Bayraq Preslib azerb Istifade tarixi 10 iyul 2016 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Nazirler Surasi 1918 ci il noyabrin 9 da Azerbaycanin yeni ucrengli mavi qirmizi yasil zolaqlardan ibaret ve uzerinde ag rengli aypara ve sekkizguseli ulduz tesviri olan milli bayraginin tesdiq edilmesi haqqinda qerar qebul etmisdir Cemenzeminli Y V Biz kimik ve ne isteyirik B 1919 UCRENGLI BAYRAGIMIZIN MENASI musavat com Istifade tarixi 13 November 2015 Xarici kecidler RedakteIstoriya Azerbajdzhana v datah i sobytiyah R A Vekilov Istoriya vozniknoveniya Azerbajdzhanskoj Respubliki Arxivlesdirilib 2017 12 15 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti iqtisadiyyati amp oldid 5965088, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.