Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Azərbaycan fişəng və səma fənərləri — Azərbaycan mərasimlərində istifadə edilən vasitələr. Azərbaycan regionlarında fişəng və səma fənərləri üçün müxtəlif cür adlandırılmalardan istifadə edilir.
Tarixi arxa plan
Azərbaycanın da daxil olduğu Səfəvi imperiyasında 22 növ fişəng mövcud idi. Bu fişənglərə ulduz yağışı, sehrli nərgiz, tovuz quşu, Hind gülü, 7 rəngli nərgiz və səməndər çiçəyi kimi adlar verilmişdi.
Adlandırmalar
Taraqqa, beşaçılan, onaçılan, tumanagirən
Fişənglərlə keçirilən şənlik Azərbaycanda atəşfəşanlıq, atəşbazlıq, fişəngbazlıq adlandırılmışdır.Naxçıvanda Novruz bayramı ərəfəsində, köhnə ilin axır çərşənbəsində atəşfəşanlıq edilər, fişəng fırladılaraq göyə atılar, taraqqa partladılardı. Taraqqa sözü Şuşa ləhcəsində də işlədilir. Y. V. Çəmənzəminli "Həyatımın 20 ili" əsərində Novruz bayramını təsvir edərkən taraqqa sözünü işlədir: "Sonra tonqal qalayıb üzərindən atılardıq, fişəng-taraqqa atardıq…"
Köhnə ilin axır çərşənbəsində Ordubadda isə ustaların kağızdan barıt qatışığı ilə düzəltdikləri oyuncaq taraqqa, beşaçılan, onaçılanlar partladılıb atəşfəşanlıq edilir, bununla da şər qüvvələri qorxudub qaçırda bildiklərinə inanırdılar. Ordubadın Dəstə kəndində atılan bir fişəng növü isə tumanagirən adlanır.
Üskü, lopa, şar
— İsmayıl Şıxlı, "Dəli Kür" əsəri
Novruz bayramında üskü-lopa atılması ilə xəstəliyin, hər cür pisliyin qarşısının alındığına inanılırdı. İlk üç çərşənbədə tonqalda yandırılan lopa üç dəfə ev-eşin dövrəsində dolandırılar və bu sözlər deyilərdi:
Qaçın, qaçın, şeytanlar,
Sizi oda qalaram.
Ovsun üçün istifadə edilən bu sözlərdə şər qüvvələrin qorxub-qaçması, bir daha evə yaxınlaşmaması ifadə olunub.
Naxçıvan bölgəsində lopa ilə birlikdə şar adından da istifadə edilir, ilaxır çərşənbədə uşaqlar tərəfindən hazırlanan "şarlar" yandırılıb fırladılaraq göyə atılırdı.Bakı kəndlərində həm tonqala, həm də göyə atılan lopalara üskü deyilir, Novruz qabağı çərşənbələr üskü çərşənbəsi adlandırılırdı.
Alov topları
Novruz bayramının ilk günü olan baca-baca günündə İğdırın azərbaycanlı gəncləri əllərinə tel yumaqlarını yığır, onları qaz yağına batırıb, yandırıb havaya atırlar. Məqsəd elektrik olmadığı vaxtlar havanı işıqlandırmaq, yazın gəlişi ilə birlikdə aydınlığın gəlməsini qeyd etməkdir.
Mərasimlər
- Böyük Çillə. Qışın başlanması münasibətilə keçirilən Çillə gecəsində atəşfəşanlıq edilərdi.
- Kiçik Çillə. Kiçik Çillənin çərşənbələrində ( "oğru çərşənbə", "oğru buğ", "oğru üskü") insanlar lopa yandırıb evin ətrafında 3 dəfə fırladaraq şər qüvvələrdən qorunacaqlarına inanırdılar.
- Boz ay və Qarayaz. Novruzda yeni ilin gəlişi şeypur, təbil səsləri vasitəsilə xəbər verilər, atəşfəşanlıq edilərdi. Bu səbəblə də "Novruzun topu atılan" vaxta "il təhvil oldu" deyilərdi. "Novruzun topu atıldı" – deyə hamı bir-birinin yeni ilini qeyd edərdi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Erdoğan, E. (2019). SEYYAHLARA GÖRE XVII. YÜZYILDA SAFEVİLERDE DÜZENLENEN BAZI OYUNLAR, EĞLENCELER VE GÖSTERİLER 2024-04-07 at the Wayback Machine. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38(66), 224-242. https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.519754
- Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. Şərq-Qərb. Bakı, 2007. .
- Hacı Qadir Qədirzadə, Milli-mənəvi dəyərlərimiz: Bayramlar, mərasimlər, adətlər, münasibətlər. Əcəmi Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyi, Naxçıvan-2012. 128 səh.
- Əzizov Elbrus İslam oğlu Azərbaycan dilinin tarixi dialektologiyası: Dialekt sisteminin təşəkkülü və inkişafı. Dərs vəsaiti. 2-ci nəşri. Bakı: "Elm və təhsil" nəşriyyatı, 2016, 348 s.
- Azərbaycan Folkloru Antologiyası, XXIII kitab, 2-ci cild. Bakı, "Nurlan" nəşriyyatı, 2011. 360 səh.
- Nizami Muradoğlu. "Novruz bayramının səciyyəvi xüsusiyyətləri". Kaspi. 2019. 2022-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-03-01.
- Əbülfəz Aman oğlu Quliyev, Nuray Yadigar qızı Əliyeva. Naxçıvan dialekt və şivələrinin lüğəti. Naxçıvan, "Əcəmi" nəşriyyatı, 2017, 296 səh.
- Novruz bayramı ensiklopediyası, Bakı, 2008 , "Şərq Qərb", 208 səh.
- ELİF COŞKUN. "IĞDIR'DA YAŞAYAN AZERBAYCAN TÜRKLERİNİN YAŞAM TARZININ KÜLTÜREL COĞRAFYA AÇISINDAN İNCELENMESİ (2020)" (türk). ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. (sayfa 242-243)
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 438
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 19-20
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 45
Ədəbiyyat
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan fiseng ve sema fenerleri Azerbaycan merasimlerinde istifade edilen vasiteler Azerbaycan regionlarinda fiseng ve sema fenerleri ucun muxtelif cur adlandirilmalardan istifade edilir Novruz atesiTarixi arxa planAzerbaycanin da daxil oldugu Sefevi imperiyasinda 22 nov fiseng movcud idi Bu fisenglere ulduz yagisi sehrli nergiz tovuz qusu Hind gulu 7 rengli nergiz ve semender ciceyi kimi adlar verilmisdi AdlandirmalarTaraqqa besacilan onacilan tumanagiren Fisenglerle kecirilen senlik Azerbaycanda atesfesanliq atesbazliq fisengbazliq adlandirilmisdir Naxcivanda Novruz bayrami erefesinde kohne ilin axir cersenbesinde atesfesanliq ediler fiseng firladilaraq goye atilar taraqqa partladilardi Taraqqa sozu Susa lehcesinde de isledilir Y V Cemenzeminli Heyatimin 20 ili eserinde Novruz bayramini tesvir ederken taraqqa sozunu isledir Sonra tonqal qalayib uzerinden atilardiq fiseng taraqqa atardiq Kohne ilin axir cersenbesinde Ordubadda ise ustalarin kagizdan barit qatisigi ile duzeltdikleri oyuncaq taraqqa besacilan onacilanlar partladilib atesfesanliq edilir bununla da ser quvveleri qorxudub qacirda bildiklerine inanirdilar Ordubadin Deste kendinde atilan bir fiseng novu ise tumanagiren adlanir Usku lopa sar Iri bir germeni ortasindan desib hemin agaca kecirmis ve lopa duzeltmisdiler Tonqallardan basqa damin ustunde lopa da yanacaqdi Ismayil Sixli Deli Kur eseri Novruz bayraminda usku lopa atilmasi ile xesteliyin her cur pisliyin qarsisinin alindigina inanilirdi Ilk uc cersenbede tonqalda yandirilan lopa uc defe ev esin dovresinde dolandirilar ve bu sozler deyilerdi Qacin qacin seytanlar Sizi oda qalaram Ovsun ucun istifade edilen bu sozlerde ser quvvelerin qorxub qacmasi bir daha eve yaxinlasmamasi ifade olunub Naxcivan bolgesinde lopa ile birlikde sar adindan da istifade edilir ilaxir cersenbede usaqlar terefinden hazirlanan sarlar yandirilib firladilaraq goye atilirdi Baki kendlerinde hem tonqala hem de goye atilan lopalara usku deyilir Novruz qabagi cersenbeler usku cersenbesi adlandirilirdi Alov toplari Novruz bayraminin ilk gunu olan baca baca gununde Igdirin azerbaycanli gencleri ellerine tel yumaqlarini yigir onlari qaz yagina batirib yandirib havaya atirlar Meqsed elektrik olmadigi vaxtlar havani isiqlandirmaq yazin gelisi ile birlikde aydinligin gelmesini qeyd etmekdir MerasimlerBoyuk Cille Qisin baslanmasi munasibetile kecirilen Cille gecesinde atesfesanliq edilerdi Kicik Cille Kicik Cillenin cersenbelerinde ogru cersenbe ogru bug ogru usku insanlar lopa yandirib evin etrafinda 3 defe firladaraq ser quvvelerden qorunacaqlarina inanirdilar Boz ay ve Qarayaz Novruzda yeni ilin gelisi seypur tebil sesleri vasitesile xeber veriler atesfesanliq edilerdi Bu sebeble de Novruzun topu atilan vaxta il tehvil oldu deyilerdi Novruzun topu atildi deye hami bir birinin yeni ilini qeyd ederdi Hemcinin baxAzerbaycanda tonqal qalamaq adetiIstinadlarErdogan E 2019 SEYYAHLARA GORE XVII YUZYILDA SAFEVILERDE DUZENLENEN BAZI OYUNLAR EGLENCELER VE GOSTERILER 2024 04 07 at the Wayback Machine Tarih Arastirmalari Dergisi 38 66 224 242 https doi org 10 35239 tariharastirmalari 519754 Azerbaycan dilinin sinonimler lugeti Serq Qerb Baki 2007 ISBN 978 9952 34 109 6 Haci Qadir Qedirzade Milli menevi deyerlerimiz Bayramlar merasimler adetler munasibetler Ecemi Nesriyyat Poliqrafiya Birliyi Naxcivan 2012 128 seh Ezizov Elbrus Islam oglu Azerbaycan dilinin tarixi dialektologiyasi Dialekt sisteminin tesekkulu ve inkisafi Ders vesaiti 2 ci nesri Baki Elm ve tehsil nesriyyati 2016 348 s Azerbaycan Folkloru Antologiyasi XXIII kitab 2 ci cild Baki Nurlan nesriyyati 2011 360 seh Nizami Muradoglu Novruz bayraminin seciyyevi xususiyyetleri Kaspi 2019 2022 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2022 03 01 Ebulfez Aman oglu Quliyev Nuray Yadigar qizi Eliyeva Naxcivan dialekt ve sivelerinin lugeti Naxcivan Ecemi nesriyyati 2017 296 seh Novruz bayrami ensiklopediyasi Baki 2008 Serq Qerb 208 seh ELIF COSKUN IGDIR DA YASAYAN AZERBAYCAN TURKLERININ YASAM TARZININ KULTUREL COGRAFYA ACISINDAN INCELENMESI 2020 turk ATATURK UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU sayfa 242 243 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 438 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 19 20 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 45EdebiyyatAzerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde III cild 2007 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Baki Serq Qerb