fbpx
Wikipedia

At və qoyun daş heykəlləri

Avqust 12, 2021

At və qoyun daş heykəlləri (Qoçdaşlar) — Cənubi Qafqazda, şərqi Türkiyədə və şimali İranda rast gəlinən, əsas qrupunun tarixi XIII—XIX əsrlərə gedən, zoomorfik qəbirüstü daş heykəlləridir.

Bir çox heyvan heykəlləri böyük ölçülərə çatır. Onlardan bəziləri pyedestaldadır. Formaca qoyun və at fiqurlarına rast gəlinir. Belə fiqurlar sxematik və ya kobud şəkildə daşdan düzəldiliblər, ancaq bəzən böyük rəssam ustalığı və ekspressiyasıyla düzəldilmiş variantlara da rast gəlinir. Əsasən at və qoyunların yan tərəfləri və arxaları yazılardan başqa məişət səhnələrinin qabarıq təsvirləri ilə də əhatə edilir. Qoyun və at formasındakı qəbirdaşlarında bəzən ərəb dilində yazılar olur. Müsəlman qəbiristanlıqlarında ərəb yazısı yonulmuş, qoyun və ya at formasında qəbirdaşlarına rast gəlinir.

Meydana gəlmə tarixi və tədqiqatı

Regionda VIII əsrdə ərəblərin işğalından sonra canlı varlıqların hər hansı bir formadakı təsvirləri məhdud idi. Ancaq IX əsrin II yarısından etibarən — ərəblərin hakimiyyəti Babəkin Xürrəmilər hərəkatı və yerli feodalların (Səhl ibn Sunbat, Atrnerseh, Yesai Əbu Musa) müqaviməti nəticəsində sarsıldığı və zəiflədiyi zaman ərəblər tərəfindən ərazisi işğal edilmiş xalqların yaradıcılığı şəriət qanunlarına üstün gəlməyə başladı. Bu zaman xalq incəsənətində yenidən canlı varlıqların təsvirləri ortaya çıxmağa başladı. Hesab edilir ki, XV əsrdən başlayaraq qəbirdaşları əsasən qoyun və ya at forması almağa başladı. Bu qəbrdaşları İslam ehkamlarının pozulmasının nümunəsi kimi təhlil edilir. At heykəllər həmişə yəhərlənmiş və tam təchizatlı şəkildə təsvir edilir. Yazılardan başqa belə abidələrdə ölmüş şəxsin silahları — yay, ox, qılınc, qalxan, oxluq və s. təsvir edilir. Daş qoyun heykəllərində, yazılardan başqa, vəhşi keçilərin, maralların təsvirləri, bəzi hallarda bu heyvanların ovlanması səhnələri və bəzən də məişət səhnələri təsvir olunur.

 
Vasili Vereşşaginin "Tombeau tatar" ("Tatar qəbri") rəsmində daş at heykəli, rəsm 1865-ci ildə Şuşada çəkilib.

İlk dəfə 1825-ci ildə Eduard Eyxvald bu cür heykəltəraşlıq əsəri haqqında məlumat verir. O, öz kitabında Lori çölündən qoyun və at fiqurlarının rəsmlərini nəşr edir. Daha sonra isə fransız geoloqu Dyubua de Monpere “Voyage autour du Caucase” əsərində bu haqda məlumat verir. At və qoyun heykəlləri barədə məlumat həmçinin Perrot et Çipiezin əsərlərində (“Histoire de la Societe nationale des l’antiquiterast” (V cild, səh. 170)) rast gəlinir, daha sonra isə alman arxeoloqu Artur Milxqofferin əsərlərində (“Archäologishe Zeitung” və “Bulletin de la Societe nationale des antiquares de France”) açıq şəkildə bu haqda qeyd edilmişdir. Kürdistan rayonunun Dıx kəndinə yaxın yerdə tapılan at heykəlinin çulunda E. Resler cənubi semit əlifbası ilə yazılmış yazılar aşkar edir. Tiflis quberniyasının Çelkinsk rayonunda yəhərli at heykəlinin olması qeyd edilir. (İ. P. Rüstəmova görə arxeoloji baxımdan Axalkələk qəzası) (İrəvan, Dərələyəz, Lori çölü və Dağlıq Qarabağ, həmçinin Çelkinsk və Axalkələk)

XX əsrin 20-ci illərində Azərbaycanın arxeoloji xəritəsi üzərində iş zamanı V. M. Sısoev aşağıdakı yerlərdə at və qoyun daş heykəllərini qeyd etdi: Abşeron yarımadasında Zığ kəndindəki müsəlman qəbiristanlığında, Kürdüstan qəzasında Quturlu kəndindəki qdıim qəbiristanlıqlarda, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində Qaraağaclı kəndindəki müsəlman qəbiristanlığında, Naxçıvan krayında Aznabyurt, Azı (aşağı), Vənənd, kəndlərində, Naxçıvan şəhərində, Ananab çayında, Ərzincan erməni monastırında və Lənkəran qəzasında Abidərə, Balabur, Qorikdı, Lirik, Tanqarud, Eyçara kəndlərində. Sısoev həmçinin qeyd edir ki, Ordubadın, Danaqirtin və Abraqunisin kəndlərinin yerli sakinləri daş fiqurları qədim qəbiristanlıqlarda, dağlarda və digər yerlərdə tapırlar, onlara xüsusi məna yükləyir, çox vaxt onları olduqları yerdən aparır və yaxınlarının qəbirlərində yerləşdirirlər. Daş qoyun heykəli nümunəsi həmçinin Borjomidə yerləşən bir parkdakı “meydançadadır” və bura civardan gətirilib. 1925-ci ildə daşan Kürdə bu qoyun heykəli yuyub aparılıb və daha sonra çaydan çıxarılıb. Qoyun heykəlinin bədii surətdə icrası Yevlaxa yaxın Bərdə kəndində tapılır. Dövlət tarix muzeyi arxivində şəkli olan bu qoyunun taleyi hal-hazırda naməlumdur.

1926-cı ildə arxeoloq Ələsgər Ələkbərov Zəngəzur rayonunun ( indiki Ermənistan SSR-in Qarakilsə rayonu( qədim Azərbaycan ərazisi)) Urud kəndində abidələr aşkar etdi və onlar haqqında qısaca aşağıdakını yazdı:

  "Urud kəndindəki qədim qəbiristanlıqda... qəbir abidələri var (yan tərəflərində insan şəkilləri və yazılarla heykəl şəklində, quyruqlu qoyunlar. Bu abidələrin çoxu Hicri-qəməri təqvim ilə 993-cü ildən 999-cu ilə qədər müddətə aiddir və ölümün taundan baş verməsi qeyd edilir."  

E. Pçelina qeyd edir ki, bu növ abidələr Cənubi Qafqaza aid ədəbiyyatda bilinir və əsasən türklərə aid edilir. O, kəndlərə yaxın yerləşən Kürdistan qəzasındakı qədim qəbiristanlıqlarında olan qoyun və ya at qəbirdaşlarını xüsusi olaraq fərqləndirir: Tərtər çayının yuxarı tərəfindəki Quturlu (İstisu rayonu), Minkənd, Qaraqışlaq, kürd ibadətgahı Yanıç-Yuqoruka yaxın yerdə, haradakı qədim erməni kilsəsinin qalıqları yerləşir, və Şəlvə kəndindəki qədim erməni qəbiristanlığında. Pçelina bu heykəlləri belə təsvir edirː

  "Heyvanlar sakit gözləmə vəziyyətində təsvir edilir. Qoyunlar xüsusi olaraq qabaca yonulur. Bu təqribən iki dayaq üzərində yerləşən daş tirdir. Bəzən gicgah sahəsindən çox qabağa çıxmayan, çətin nəzərəçarpan iti buynuzlarla yalnız baş yonulur. Belin və arxanın cizgiləri aydın verilir. Ancaq özü bütöv daşdan ibarət olmaqla ayaqlar ancaq şəkillə təsvir edilir və bədəndən ayrılmır."  

Qoyun və at şəklindəki qəbirdaşları orta əsrlər erməni heykəlləri kimi elmi cəhətdən maraqlıdır. Azərbaycan Respublikasının və Cənubi Azərbaycanın müxtəlif yerlərində tapılan qoyun və at formasındakı qəbirdaşları Azərbaycan orta əsrlər mədəniyyəti abidələrinin nümunəsi hesab edilir.

Azərbaycan, kürd qəbiristanlıqlarında geniş yayılan at heykəllərinin oğuz türklərinin at müqəvvasını qəbir üzərinə qoyması ilə oxşarlıq təşkil etdiyi haqqında fikir var.

Hesab edilir ki, daş at şəklindəki qəbir daşlarının Azərbaycan ərazisindəki kurqanlarda çox rast gəlinən atların dəfn edilməsi ilə əlaqəsi var.

2012-ci ilin oktyabrında Tovuz rayonunun Aşağı Ayıblı kəndindın tapılmış, XII—XIII əsrə aid at və qoyun daş heykəlləri Parisdə Azərbaycanın UNESCO-ya üzv qəbul olmasının 20 illiyi münasibəti ilə təşkilata təqdim edilib.

Yayılması

 
At və qoyun daş heykəlləri Gəncə Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi binasının qarşısında.

Azərbaycan ərazisində qoyun və daş heykəlləri (var-dövlət simvolu) Naxçıvan ərazisində, Dağlıq Qarabağda, Lənkəran rayonunda, Mil düzündə, Abşerona qədər bir sıra kəndlərin müsəlman qəbiristanlıqlarında mövcuddur, civar əhalisi tərəfindən bu heykəllərə ehtiram göstərilir və nisbətən yeni inanc və adətlərlə əlaqələndirilir. Belə qəbirdaşları Zığda (Abşeron), Dağlıq Qarabağda Qaraağac kəndi yaxınlığında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının bir sıra kəndlərində, Ordubadda, Lənkəran rayonunda, Mil düzündə yerləşən müsəlman qəbiristanlıqlarında, “Peyğəmbər” qədim müsəlman qəbiristanlığında, Baylakan şəhərin xarabalıqları yaxınlığında, Kürdistanda və digər yerlərdə yayılmışdır. Eyni dini məna daşıyan oxşar qoyun daş fiqurlarına Cənubi Azərbaycanda (Xoy, Marağa) rast gəlinir. Hesab edilir ki, bu incəsənət əsərlərinin oxşar formaları inkişafın ortaq şərtlərinin göstəricisi kimi müxtəlif yerlərdə ortaya çıxa bilər.

Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən qeydə alınan milli daş heykəl abidələri siyahısında Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisində at və qoyun daş heykəli formasında 97 qəbirdaşı olduğu göstərilib: Naxçıvan şəhərində “Qızlar bulağı” açıq muzey parkında 47 ədəd, Ordubad rayonunda (Aza, Vənənd, Vələver, Der kəndlərində) 5 ədəd, Şahbuz rayonunda (Badamlı, Qacazur, Mahmudoba, Ayrınc, Kolanı, Kükü kəndlərində, Biçənək kəndi və Batabat yaylağı arasında, Keçəldağda) 25 ədəd.

Qoyun və at şəklindəki daş heykəllərə Şirvanın müxtəlif ərazilərində rast gəlinir.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Daş at və qoyun heykəllərinin tapıldığı yerləri göstərən xəritə.
  — şəhər
  — daş at heykəlləri
  — daş qoyun heykəlləri


Qalereya

  • XIII-XVI əsrlərə aid qoyun daş heykəli

  • XIII-XVI əsrlərə aid qoyun daş heykəli

  • XIX əsrə aid qoyun daş heykəli

İstinadlar

  1. ↑ Бретаницкий Л. и Веймарн Б. Искусство Азербайджана IV—XVIII веков. — М.: Искусство, 1976. — С. 251. — 272 с.
  2. ↑ Е. Г. Пчелина. По Курдистанскому уезду Азербайджана // журнал : Советская этнография. — РСФСР. Народный комиссариат просвещения: Издательство Академии наук СССР, 1932. — № 1. — С. 115
  3. Кандидат исторических наук Мубариз Халилов. Древние каменные изваяния Южного Кавказа. // журнал : IRS Наследие. — 2003. — № 8.
  4. А. М. Прохоров. Нахичеванская Автономная Советская Социалистическая Республика. // 3 : Большая Советская Энциклопедия. — Москва: Советская энциклопедия, 1969—1978. — Т. 17. — С
  5. ↑ А. Ю. Казиев. О видах народного бытового искусства // Искусство Азербайджана. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1954. — Т. IV. — С. 31.
  6. ↑ Пчелина Е. Г. Армянские памятники на территории Азербайджанской ССР // Труды Отдела Востока. — 2-е изд. — Л.: Государственный Эрмитаж, 1940. — Т. 3. — С. 243-251. — 500 с.
  7. ↑ С. Б. Ашурбейли. Некоторые материалы по искусству Азербайджана XVI века. // Научные труды Института востоковедения — Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1959 — C. 72-73.
  8. Ашурбейли С.А. История города Баку. — Б.: Азернешр, 1992. — С. 189. — ISBN 5-552-00479-5.
  9. Л. С. Бретаницкий. Азербайджанская Советская Социалистическая Республика. XV. Архитектура и изобразительное искусство. // 3 : Большая Советская Энциклопедия. — Москва : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  10. Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая. Советская этнография. Выпуски 4-6.. — Издательство Академии наук СССР, 1976.. — С. 40.
  11. И. М. и С. К. Джафарзаде. Азербайджанские намогильные камни. // журнал : Советская этнография. — Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая: Издательство Академии наук СССР, 1956. — С. 104-106.
  12. Basile Vereschaguine. Voyage dans les provinces du Caucase. — Le Tour du Monde. — Leipzig, 1869. — С. 309.
  13. А. К. Алекперов. Поездка в Зангезур н Нахкрай. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. — Баку, 1960. — С. 246. — 249 с.
  14. Президюм АН. Казахской ССР. Вестник, Выпуски 7-12.. — Издательство Академии наук Казахской ССР, 1986.. — С. 77.
  15. "Mehriban Əliyeva UNESCO-nun tədbirində- FOTOLAR". İstifadə tarixi: 2015-08-09.[ölü keçid]
  16. Azerbaijan / Jonathan M. Bloom, Sheila Blair.. — The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. — Oxford University Press, 2009. — С. 240. — 513 с. — ISBN 9780195309911.
  17. Сара Ашурбейли. Государство Ширваншахов VII—XVII вв. — Элм, 1983. — С. 233. — 341 с.

Ədəbiyyat

  • И. М. и С. К. Джафарзаде. Азербайджанские намогильные камни. // журнал : Советская этнография. — Народный комиссариат просвещения, Академия наук СССР, Институт этнографии имени Н.Н. Миклухо-Маклая: Издательство Академии наук СССР, 1956. — С. 104-106.

Həmçinin bax

  Vikianbarda At və qoyun daş heykəlləri ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 12, 2021
qoyun, daş, heykəlləri, qoçdaşlar, cənubi, qafqazda, şərqi, türkiyədə, şimali, iranda, rast, gəlinən, əsas, qrupunun, tarixi, xiii, əsrlərə, gedən, zoomorfik, qəbirüstü, daş, heykəlləridir, çox, heyvan, heykəlləri, böyük, ölçülərə, çatır, onlardan, bəziləri, p. At ve qoyun das heykelleri 1 2 Qocdaslar Cenubi Qafqazda serqi Turkiyede ve simali Iranda rast gelinen esas qrupunun tarixi XIII XIX esrlere geden 3 zoomorfik qebirustu das heykelleridir 4 5 Bir cox heyvan heykelleri boyuk olculere catir Onlardan bezileri pyedestaldadir Formaca qoyun ve at fiqurlarina rast gelinir Bele fiqurlar sxematik ve ya kobud sekilde dasdan duzeldilibler ancaq bezen boyuk ressam ustaligi ve ekspressiyasiyla duzeldilmis variantlara da rast gelinir Esasen at ve qoyunlarin yan terefleri ve arxalari yazilardan basqa meiset sehnelerinin qabariq tesvirleri ile de ehate edilir Qoyun ve at formasindaki qebirdaslarinda bezen ereb dilinde yazilar olur 6 Muselman qebiristanliqlarinda ereb yazisi yonulmus qoyun ve ya at formasinda qebirdaslarina rast gelinir 7 8 Mundericat 1 Meydana gelme tarixi ve tedqiqati 2 Yayilmasi 3 Qalereya 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Hemcinin baxMeydana gelme tarixi ve tedqiqati RedakteRegionda VIII esrde ereblerin isgalindan sonra canli varliqlarin her hansi bir formadaki tesvirleri mehdud idi 9 Ancaq IX esrin II yarisindan etibaren ereblerin hakimiyyeti Babekin Xurremiler herekati ve yerli feodallarin Sehl ibn Sunbat Atrnerseh Yesai Ebu Musa muqavimeti neticesinde sarsildigi ve zeiflediyi zaman erebler terefinden erazisi isgal edilmis xalqlarin yaradiciligi seriet qanunlarina ustun gelmeye basladi Bu zaman xalq incesenetinde yeniden canli varliqlarin tesvirleri ortaya cixmaga basladi Hesab edilir ki XV esrden baslayaraq qebirdaslari esasen qoyun ve ya at formasi almaga basladi Bu qebrdaslari Islam ehkamlarinin pozulmasinin numunesi kimi tehlil edilir At heykeller hemise yeherlenmis ve tam techizatli sekilde tesvir edilir 10 Yazilardan basqa bele abidelerde olmus sexsin silahlari yay ox qilinc qalxan oxluq ve s tesvir edilir Das qoyun heykellerinde yazilardan basqa vehsi kecilerin marallarin tesvirleri bezi hallarda bu heyvanlarin ovlanmasi sehneleri ve bezen de meiset sehneleri tesvir olunur 11 Vasili Veressaginin Tombeau tatar Tatar qebri resminde das at heykeli resm 1865 ci ilde Susada cekilib 12 Ilk defe 1825 ci ilde Eduard Eyxvald bu cur heykelterasliq eseri haqqinda melumat verir O oz kitabinda Lori colunden qoyun ve at fiqurlarinin resmlerini nesr edir 6 Daha sonra ise fransiz geoloqu Dyubua de Monpere Voyage autour du Caucase eserinde bu haqda melumat verir At ve qoyun heykelleri barede melumat hemcinin Perrot et Cipiezin eserlerinde Histoire de la Societe nationale des l antiquiterast V cild seh 170 rast gelinir daha sonra ise alman arxeoloqu Artur Milxqofferin eserlerinde Archaologishe Zeitung ve Bulletin de la Societe nationale des antiquares de France aciq sekilde bu haqda qeyd edilmisdir Kurdistan rayonunun Dix kendine yaxin yerde tapilan at heykelinin culunda E Resler cenubi semit elifbasi ile yazilmis yazilar askar edir Tiflis quberniyasinin Celkinsk rayonunda yeherli at heykelinin olmasi qeyd edilir I P Rustemova gore arxeoloji baximdan Axalkelek qezasi 2 Irevan Dereleyez Lori colu ve Dagliq Qarabag hemcinin Celkinsk ve Axalkelek 6 XX esrin 20 ci illerinde Azerbaycanin arxeoloji xeritesi uzerinde is zamani V M Sisoev asagidaki yerlerde at ve qoyun das heykellerini qeyd etdi Abseron yarimadasinda Zig kendindeki muselman qebiristanliginda Kurdustan qezasinda Quturlu kendindeki qdiim qebiristanliqlarda 6 Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinde Qaraagacli kendindeki muselman qebiristanliginda Naxcivan krayinda Aznabyurt Azi asagi Venend kendlerinde Naxcivan seherinde Ananab cayinda Erzincan ermeni monastirinda ve Lenkeran qezasinda Abidere Balabur Qorikdi Lirik Tanqarud Eycara kendlerinde 2 Sisoev hemcinin qeyd edir ki Ordubadin Danaqirtin ve Abraqunisin kendlerinin yerli sakinleri das fiqurlari qedim qebiristanliqlarda daglarda ve diger yerlerde tapirlar onlara xususi mena yukleyir cox vaxt onlari olduqlari yerden aparir ve yaxinlarinin qebirlerinde yerlesdirirler 7 Das qoyun heykeli numunesi hemcinin Borjomide yerlesen bir parkdaki meydancadadir ve bura civardan getirilib 1925 ci ilde dasan Kurde bu qoyun heykeli yuyub aparilib ve daha sonra caydan cixarilib Qoyun heykelinin bedii suretde icrasi Yevlaxa yaxin Berde kendinde tapilir Dovlet tarix muzeyi arxivinde sekli olan bu qoyunun taleyi hal hazirda namelumdur 2 1926 ci ilde arxeoloq Elesger Elekberov Zengezur rayonunun indiki Ermenistan SSR in Qarakilse rayonu qedim Azerbaycan erazisi Urud kendinde abideler askar etdi ve onlar haqqinda qisaca asagidakini yazdi Urud kendindeki qedim qebiristanliqda qebir abideleri var yan tereflerinde insan sekilleri ve yazilarla heykel seklinde quyruqlu qoyunlar Bu abidelerin coxu Hicri qemeri teqvim ile 993 cu ilden 999 cu ile qeder muddete aiddir ve olumun taundan bas vermesi qeyd edilir 13 E Pcelina qeyd edir ki bu nov abideler Cenubi Qafqaza aid edebiyyatda bilinir ve esasen turklere aid edilir O kendlere yaxin yerlesen Kurdistan qezasindaki qedim qebiristanliqlarinda olan qoyun ve ya at qebirdaslarini xususi olaraq ferqlendirir Terter cayinin yuxari terefindeki Quturlu Istisu rayonu Minkend Qaraqislaq kurd ibadetgahi Yanic Yuqoruka yaxin yerde haradaki qedim ermeni kilsesinin qaliqlari yerlesir ve Selve kendindeki qedim ermeni qebiristanliginda Pcelina bu heykelleri bele tesvir edirː Heyvanlar sakit gozleme veziyyetinde tesvir edilir Qoyunlar xususi olaraq qabaca yonulur Bu teqriben iki dayaq uzerinde yerlesen das tirdir Bezen gicgah sahesinden cox qabaga cixmayan cetin nezerecarpan iti buynuzlarla yalniz bas yonulur Belin ve arxanin cizgileri aydin verilir Ancaq ozu butov dasdan ibaret olmaqla ayaqlar ancaq sekille tesvir edilir ve bedenden ayrilmir 2 Qoyun ve at seklindeki qebirdaslari orta esrler ermeni heykelleri kimi elmi cehetden maraqlidir 6 Azerbaycan Respublikasinin ve Cenubi Azerbaycanin muxtelif yerlerinde tapilan qoyun ve at formasindaki qebirdaslari Azerbaycan orta esrler medeniyyeti abidelerinin numunesi hesab edilir 5 Azerbaycan kurd qebiristanliqlarinda genis yayilan at heykellerinin oguz turklerinin at muqevvasini qebir uzerine qoymasi ile oxsarliq teskil etdiyi haqqinda fikir var 14 Hesab edilir ki das at seklindeki qebir daslarinin Azerbaycan erazisindeki kurqanlarda cox rast gelinen atlarin defn edilmesi ile elaqesi var 7 2012 ci ilin oktyabrinda Tovuz rayonunun Asagi Ayibli kendindin tapilmis XII XIII esre aid at ve qoyun das heykelleri Parisde Azerbaycanin UNESCO ya uzv qebul olmasinin 20 illiyi munasibeti ile teskilata teqdim edilib 15 Yayilmasi Redakte At ve qoyun das heykelleri Gence Tarix Diyarsunasliq Muzeyi binasinin qarsisinda Azerbaycan erazisinde qoyun ve das heykelleri var dovlet simvolu 16 Naxcivan erazisinde Dagliq Qarabagda Lenkeran rayonunda Mil duzunde Abserona qeder bir sira kendlerin muselman qebiristanliqlarinda movcuddur civar ehalisi terefinden bu heykellere ehtiram gosterilir ve nisbeten yeni inanc ve adetlerle elaqelendirilir 1 Bele qebirdaslari Zigda Abseron Dagliq Qarabagda Qaraagac kendi yaxinliginda Naxcivan Muxtar Respublikasinin bir sira kendlerinde Ordubadda Lenkeran rayonunda Mil duzunde yerlesen muselman qebiristanliqlarinda Peygember qedim muselman qebiristanliginda Baylakan seherin xarabaliqlari yaxinliginda Kurdistanda ve diger yerlerde yayilmisdir Eyni dini mena dasiyan oxsar qoyun das fiqurlarina Cenubi Azerbaycanda Xoy Maraga rast gelinir Hesab edilir ki bu incesenet eserlerinin oxsar formalari inkisafin ortaq sertlerinin gostericisi kimi muxtelif yerlerde ortaya cixa biler 7 Azerbaycan SSR Medeniyyet Nazirliyi terefinden qeyde alinan milli das heykel abideleri siyahisinda Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazisinde at ve qoyun das heykeli formasinda 97 qebirdasi oldugu gosterilib Naxcivan seherinde Qizlar bulagi aciq muzey parkinda 47 eded Ordubad rayonunda Aza Venend Velever Der kendlerinde 5 eded Sahbuz rayonunda Badamli Qacazur Mahmudoba Ayrinc Kolani Kuku kendlerinde Bicenek kendi ve Batabat yaylagi arasinda Keceldagda 25 eded Qoyun ve at seklindeki das heykellere Sirvanin muxtelif erazilerinde rast gelinir 17 Baki Gence Naxcivan Ordubad Lenkeran Kelbecer Lacin Erzincan Bayburt Barmaqsiz Axilkelek Irevan Erzurum Qaraqoyunlu Das at ve qoyun heykellerinin tapildigi yerleri gosteren xerite seher das at heykelleri das qoyun heykelleriQalereya Redakte Gencede das qoyun heykeli Naxcivanda qoyun das heykeli XVI esre aid qoyun das heykelleri Azerbaycan Tarix Muzeyi 7 Erzurumda ermeni qebiristanliginda qebirustu heykel 1916 ci il XIII XVI esrlere aid qoyun das heykeli XIII XVI esrlere aid qoyun das heykeli XIX esre aid qoyun das heykeli Istinadlar Redakte 1 2 Bretanickij L i Vejmarn B Iskusstvo Azerbajdzhana IV XVIII vekov M Iskusstvo 1976 S 251 272 s 1 2 3 4 5 E G Pchelina Po Kurdistanskomu uezdu Azerbajdzhana zhurnal Sovetskaya etnografiya RSFSR Narodnyj komissariat prosvesheniya Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1932 1 S 115 Orijinal metn rus Gromadnoe prostranstvo vokrug svyatilisha zanyato tesno raspolozhennymi mogilami kotorye lepyatsya po otrogam holmov spuskayutsya k doroge i opyat polzut vverh slivayas svoimi kamennymi nadgrobiyami v vide plit izvayanij baranov loshadej chalm na postamentah s vystupami sero zheltogo massiva gory Zdes vse mertvo i na mnogie kilometry vokrug bezmolvno Na kladbishe bliz svyatilisha Yanych Yugoruk a takzhe na kladbishah selenij Shalva Minkend Kara Kishlag stoyat ochen grubye izvayaniya loshadej i baranov iz serogo kamnya Zhivotnye izobrazheny v spokojnoj poze ozhidaniya Barany vysecheny osobenno grubo Eto pochti kamennye brusya na dvuh podstavkah Inogda vysechena tolko golova s edva otmechennymi rezcom rogami ne vystupayushimi iz ploskosti viska Liniya spiny i zada dana otchetlivo No nogi otmecheny tolko risunkom i ne otdeleny ot tulovisha predstavlyaya soboj celnyj kamen Orijinal metn rus Kamennye izvayaniya loshadej i baranov izvestny v literature o Yu Kavkaze i obychno pripisyvayutsya armyanam ili tyurkam Monografii po etomu voprosu k sozhaleniyu eshe net Vpervye o podobnoj skulpture soobshil Dubois de Montpereux v Voyage autour du Caucase Atlas ser III tabl XII i seriya IV tabl XXVIII Imeetsya takzhe material v rabotah Perrot et Chipiez v Histoire de la Societe nationale des l antiquite t V str 170 a zatem poshli kratkie upominaniya v sleduyushih rabotah Milchgoffer v Archaologishe Zeitung za 1883 g Bulletin de la Societe nationale des antiquares de France 1899 g 4 trimestr str 385 balans tyurkskogo kladbisha v gor Erivani Otchet vyp Arheol komissii za 1898 g Spb 1901 g str 54 68 na cheprake izvayaniya loshadi pismena na yuzhnosemiticheskom alfavite Najden bliz d Dyh nyneshnego Kurdistanskogo rajona E Ya Reslerom S Mazhnikov drevnosti gor Semshilde v Sbornike materialov po opisaniyu mestnostej i plemyon kavkaza vyp XIII str 8 izvayanie loshadi s sedlom iz Celkinskogo rajona Tiflisskoj gub I P Rostomov Ahalkalakskij uezd v arheologicheskom otnoshenii tam zhe vyp XXV str 47 53 64 i 96 Mikeladze Trudy V Arheol sezda v Tiflise Orijinal metn rus Golovy i spiny ih pokryty hudozhestvenno ispolnennoj rezboj Prekrasnyj ekzemplyar kamennogo barana byl takzhe v Borzhome v parke na ploshadke privezennyj iz okrestnostej V 1925 g razlivom Kury etot baran byl smyt i unesen rekoj Hudozhestvenno ispolnennoe izvayanie barana imelos v sel Berdae bliz Evlaha Sudba etogo barana fotografiya s kotorogo imeetsya v Arhive gr P S Uvarovoj v Moskve v Gos istorich muzee v nastoyashee vremya mne neizvesten V processe raboty po arheologicheskoj karte Azerbajdzhana V M Sysoevym zaregistrirovany kamennye izvayaniya loshadej i baranov v sleduyushih punktah na Apsheronskom poluostrove na musulmanskom kladbishe sel Zyh v Kurdistanskom u v sel Kuturlu v Avtonom obl nagornogo Karabaha na musulmanskom kladbishe sel Karaagadzhi v Nahichevanskom krae v s s Aznabyurt Azy nizhnie Vanand Danagird na armyanskom kladbishe v gor Nahichevani sel Ananab i v armyanskom monastyre Erzindzhanskom V Lenkoranskom u v sel Abidere Balabur Gorikdy Lirik Tangarud Ejchara Kandidat istoricheskih nauk Mubariz Halilov Drevnie kamennye izvayaniya Yuzhnogo Kavkaza zhurnal IRS Nasledie 2003 8 A M Prohorov Nahichevanskaya Avtonomnaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika 3 Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 T 17 S Orijinal metn rus Sohranivshiesya na territorii Nahichevanskoj ASSR mnogochislennye hudozhestvennye pamyatniki zanimayut bolshoe i vazhnoe mesto v istorii iskusstva Azerbajdzhanskoj SSR Sm Azerbajdzhanskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika Sredi nih bronzovye glinyanye i kamennye figurki zhivotnyh keramika ostatki ciklopicheskih sooruzhenij konec 2 go 1 go tys do n e srednevekovye bashennye mavzolei nahichevanskoj arhitekturnoj shkoty v Nahichevani Sm Nahichevan Dzhuge Sm Dzhuga Kara baglyare Sm Karabaglyar zhilye doma Ordubada 18 19 vv obrazuyushie harakternuyu tipologicheskuyu gruppu v narodnom zhilishe Azerbajdzhana a takzhe nadgrobiya v vide figury barana ili korovy 1 2 A Yu Kaziev O vidah narodnogo bytovogo iskusstva Iskusstvo Azerbajdzhana B Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1954 T IV S 31 Orijinal metn rus Kamennye nadgrobiya v vide figur loshadej i baranov vstrechayushiesya v razlichnyh rajonah Severnogo i Yuzhnogo Azerbajdzhana yavlyayutsya primerami pamyatnikov azerbajdzhanskoj srednevekovoj krugloj skulptury Nesmotrya na zapret islama izobrazhat zhivye sushestva osobenno v krugloj skulpture dayushej ten narodnye mastera vse zhe sozdavali kak v zhivopisi i ornamentike tak i v skulpture izobrazheniya cheloveka zhivotnyh i ptic pridavaya im dekorativnyj harakter 1 2 3 4 5 Pchelina E G Armyanskie pamyatniki na territorii Azerbajdzhanskoj SSR Trudy Otdela Vostoka 2 e izd L Gosudarstvennyj Ermitazh 1940 T 3 S 243 251 500 s 1 2 3 4 5 S B Ashurbejli Nekotorye materialy po iskusstvu Azerbajdzhana XVI veka Nauchnye trudy Instituta vostokovedeniya Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1959 C 72 73 Orijinal metn rus Analogichnye figury kamennyh baranov imeyushih takoe zhe kultovoe naznachenie vstrechayutsya i v Irane Shodnye formy proizvedenij plasticheskogo iskusstva mogli vozniknut v raznyh mestah kak otrazhenie odinakovyh uslovij razvitiya Nadgrobiya v vide kamennyh loshadej po vidimomu imeli svyaz s konskimi pogrebeniyami kotoryh ochen mnogo v kurganah na territorii Azerbajdzhana Orijinal metn rus Sredi pamyatnikov materialnoj kultury Azerbajdzhana XVI veka otnosyashihsya k plasticheskomu iskusstvu i predstavlyayushih bolshoj interes imeyutsya kamennye skulptury baranov i loshadej a takzhe kamennye nadgrobnye plity s barelefnymi izobrazheniyami bytovyh scen ohoty ornamentalnyh kompozicij predstavlyayushih floru i faunu Azerbajdzhana Na kamennyh nadgrobiyah v vide figur baranov i loshadej vstrechayutsya nadpisi vysechennye arabskim shriftom Osobenno rasprostraneny takie nadgrobiya na musulmanskih kladbishah Zyha Apsheron v Nagornom Karabahe bliz seleniya Karagach v ryade selenij Nahichevanskoj ASSR ss Aznabyurt Nizkie Azy Vanand v rajone goroda Ordubada v Lenkoranskom rajone v Milskoj stepi na drevnem musulmanskom kladbishe Pejgambar bliz razvalin goroda Bajlakan v Kurdistane Xoe Marage i drugih rajonah Orijinal metn rus V M Sysoev soobshaet chto mestnye zhiteli selenij Ordubada Danagirta i Abrakunisa nahodyat eti kamennye figury na drevnih kladbishah v gorah ili drugih mestah pridayut im kakoe to osobennoe znachenie chasto vyvozyat ih ottuda i stavyat na mogilah svoih blizkih Mnogie izvayaniya zhivotnyh dostigayut znachitelnyh razmerov Nekotorye iz nih stoyat na pedestale Popadayutsya figury baranov i loshadej vysechennye iz kamnya shematichno i grubo no inogda vstrechayutsya izvayaniya sdelannye s bolshim hudozhestvennym masterstvom i ekspressiej Ochen chasto boka i spiny loshadej i baranov pomimo nadpisej byvayut pokryty relefnymi izobrazheniyami bytovyh scen Orijinal metn rus V ekspozicii Muzeya istorii Azerbajdzhana est najdennaya v Nahichevani kamennaya skulpturnaya figura barana kurdyuchnoj porody s silno zagnutymi krupnymi rogami sdelannaya realisticheski Dlina barana v verhnej chasti 81 sm v nizhnej chasti 53 sm vysota 43 sm Sheya barana ukrashena ornamentom v vide pleteniya stol harakternym dlya pamyatnikov arhitektury i materialnoj kultury XVI veka S odnoj storony skulptury vysechen risunok izobrazhayushij vooruzhennogo ohotnika s koronoj na golove stoya strelyayushego iz luka v olenya s bolshimi vetvistymi rogami kotorogo nastigaet strela sprava vidna figura zhivotnogo pohozhego na bezoarovogo kozla Scena po vidimomu izobrazhaet syuzhet iz proizvedeniya Nizami Sem krasavic shah Bahram na ohote porazhaet dzhejrana Na drugoj storone skulptury tot zhe vsadnik verhom na kone presleduet olenya v rukah on derzhit predmet pohozhij na kinzhal pozadi figura zhivotnogo napominayushego bezoarovogo kozla Na spine barana imeetsya relefnaya nadpis sdelannaya arabskim shriftom Allah Muhammed Ali Ara i slovo kotoroe mozhno prochest kak padar ris 13 a b Izobrazhennaya na bokah figury barana scena s harakternym risunkom i ornamentom vstrechaetsya na ryade drugih pamyatnikov datirovannyh XVI vekom etu skulpturu takzhe mozhno otnesti k etomu periodu Ashurbejli S A Istoriya goroda Baku B Azerneshr 1992 S 189 ISBN 5 552 00479 5 Orijinal metn rus Na musulmanskom kladbishe v sel Zyh na Apsherone sohranilis kamennye nadgrobya v vide skulpturnyh figur baranov i loshadej chasto s nadpisyami vysechennymi arabskim shriftom L S Bretanickij Azerbajdzhanskaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika XV Arhitektura i izobrazitelnoe iskusstvo 3 Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Orijinal metn rus rabskoe zavoevanie 7 v i rasprostranenie islama vyzvali poyavlenie novyh tipov sooruzhenij mecheti minarety medrese mavzolei a ogranichenie izobrazheniya zhivyh sushestv opredelilo preimushestvennoe razvitie ornamentalnyh form dekorativnogo iskusstva Narodnyj komissariat prosvesheniya Akademiya nauk SSSR Institut etnografii imeni N N Mikluho Maklaya Sovetskaya etnografiya Vypuski 4 6 Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1976 S 40 Orijinal metn rus Otmetim takzhe v kachestve svoeobraznoj paralleli kamennye nadgrobya s izvayaniyami konej ili baranov nazyvaemye v narode gon kotorye sluzhat eshe odnim primerom narusheniya dogmatiki islama I M i S K Dzhafarzade Azerbajdzhanskie namogilnye kamni zhurnal Sovetskaya etnografiya Narodnyj komissariat prosvesheniya Akademiya nauk SSSR Institut etnografii imeni N N Mikluho Maklaya Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1956 S 104 106 Orijinal metn rus Odnim iz naibolee rasprostranennyh vidov pamyatnikov materialnoj kultury azerbajdzhanskogo naroda yavlyayutsya hudozhestvenno oformlennye namogilnye kamni s vysechennymi nadpisyami i ornamentom Namogilnye kamni v bolshinstve sluchaev sostoyat iz dvuh chastej stely vysotoj ot 2 do 2 5 m shirinoj 30 60 sm tolshinoj 10 15 sm ris 1 i sunduka razmerom 120X40X50 i 150H5OH60 sm ris 2 V nekotoryh rajonah vmesto sundukov vstrechayutsya ploskie kamennye plity razmerom 120X60 i 150X75 sm Bolee rasprostranennym pamyatnikom yavlyaetsya stela bez sunduka vstrechayushayasya vo vseh rajonah Azerbajdzhana Pamyatniki v vide stely s sundukom ris 3 ili odnogo sunduka bez stely harakterny dlya Shirvana t e dlya rajonov raspolozhennyh k severu ot r Kury nachinayaot Geokchajskogo rajona do Apsheronskogo poluostrova vklyuchitelno No so vtoroj poloviny IX v kogda vladychestvo arabov bylo silno potryaseno i oslableno narodno osvoboditelnyh dvizheniem hurramitov i borboj mestnyh feodalov protiv halifata narodnoe tvorchestvo zavoevannyh arabami stran v tom chisle i Azerbajdzhana postepenno stalo preodolevat zaprety shariata V narodnom iskusstve vnov poyavilis izobrazheniya zhivyh sushestv Nachinaya s XV v namogilnym kamnyam zachastuyu pridavali formu barana ili loshadi Loshadej vsegda vysekali v osedlannom vide i v polnom snaryazhenii Krome nadpisej na takih pamyatnikah izobrazhali dospehi pokojnika luk strely mech shit kolchan i drugie Na kamennyh baranah pomimo nadpisej vysekali izobrazheniya dikih koz olenej v nekotoryh sluchayah sceny ohoty na etih zhivotnyh a inogda i bytovye epizody ris 4 Zabotyas o nailuchshem hudozhestvennom oformlenii namogilnyh kamnej kazhdyj master staralsya sozdat novyj ornament Odnovremenno rezchiki shiroko ispolzovali v ukrashenii namogilnyh kamnej raznoobraznyj ornament kotoryj byl prinyat i na bytovyh predmetah Osobenno interesny stilizovannye risunki roz cvetkov ajvy granata listev vinograda inzhira i sedobnoj zeleni zanimavshej vazhnoe mesto v pishe naseleniya Oformlyaya nadgrobie narodnye mastera rezchiki na protyazhenii vekov zapechatleli v kamne raznoobraznejshie vidy ornamenta mestnogo proishozhdeniya V risunkah namogilnyh kamnej do nekotoroj stepeni otrazheny zanyatiya i byt mestnogo naseleniya Basile Vereschaguine Voyage dans les provinces du Caucase Le Tour du Monde Leipzig 1869 S 309 A K Alekperov Poezdka v Zangezur n Nahkraj Issledovaniya po arheologii i etnografii Azerbajdzhana Baku 1960 S 246 249 s Prezidyum AN Kazahskoj SSR Vestnik Vypuski 7 12 Izdatelstvo Akademii nauk Kazahskoj SSR 1986 S 77 Orijinal metn rus Izvayaniya konej v duhe oguzskogo obychaya vystavleniya chuchela loshadi nad mogiloj mezhdu tem populyarny i na azerbajdzhanskih kurdskih armyanskih kladbishah ris 3 4 Mehriban Eliyeva UNESCO nun tedbirinde FOTOLAR Istifade tarixi 2015 08 09 olu kecid Azerbaijan Jonathan M Bloom Sheila Blair The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture Oxford University Press 2009 S 240 513 s ISBN 9780195309911 Orijinal metn ing Stone images of rams symbols of wealth and saddled horses with weapons are found everywhere in the valleys forests and mountains of Azerbaijan Sara Ashurbejli Gosudarstvo Shirvanshahov VII XVII vv Elm 1983 S 233 341 s Orijinal metn rus V ryade rajonov Shirvana vstrechayutsya kamennye nadgrobiya v vide figur baranov i loshadej a takzhe kamennye plity s barelefnymi izobrazheniyami bytovyh scen ohoty ornamentalnyh kompozicij predstavlyayushih floru i faunu Azerbajdzhana Edebiyyat RedakteI M i S K Dzhafarzade Azerbajdzhanskie namogilnye kamni zhurnal Sovetskaya etnografiya Narodnyj komissariat prosvesheniya Akademiya nauk SSSR Institut etnografii imeni N N Mikluho Maklaya Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1956 S 104 106 Hemcinin bax Redakte Vikianbarda At ve qoyun das heykelleri ile elaqeli mediafayllar var Urud qebiristanligi Urud abideler kompleksi Cuga nekropolunun mehv edilmesi iddiasi Cerecur nekropolu Badamli qebiristanligiMenbe https az wikipedia org w index php title At ve qoyun das heykelleri amp oldid 5960995, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.