fbpx
Wikipedia

Şahrux Mirzə

Avqust 06, 2021

Şahrux Mirzə (20 Avqust 1377, Səmərqənd-13 Mart 1447, Rey; fars. : شاهرخ (Šāhrukh Mīrzā) ) - Teymuri imperiyasının 2. hökmdarı

Şahrux Mirzə Barlas
شاهرخ
Teymuri imperiyasının 2-ci hökmdarı
1405 — 1447
Sələfi Əmir Teymur
Xələfi Uluqbəy
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Səmərqənd
Vəfat tarixi (69 yaşında)
Vəfat yeri Rey
Dəfn yeri
Sülalə Teymurilər
Atası Əmir Teymur
Anası Tuqay Türkanağa
Həyat yoldaşı
Uşağı

Həyatı

Şahrux Mirzə Əmir Teymurun 4-cü və kiçik oğludur. Anası Qarakitay qızı Tuqay Türkanağadır. Uşaq yaşlarından elmə, sənətə yüksək qiymət vermiş, incəsənətlə məşğul olmuşdur. Digər mirzələrdən fərqli olaraq gənc yaşlarında siyasi məsələlərdən uzaq olmuş, ordu işlərinə maraq göstərməmişdir. Bu səbəbdən atası tərəfindən çox sevilsə də, vəliəhd olaraq təyin edilməmişdir. 1397-ci ildə Əmir Teymur mərkəzi Herat şəhəri olan Xorasan əyalətinin idarəsini ona tapşırmışdı.

Hökmdarlığı

Taxta çıxması

Teymur ölümündən əvvəl nəvəsi Pir Məhəmmədi vəliəhd təyin etmişdi. Onun bu vəsiyyəti oğlanları arasında narazılığa səbəb oldu. Onun vəfatından sonra hakimiyyət uğrunda oğlanları Miranşah və Şahrux Mirzə arasında uzun müddətli çəkişmələr Şahruxun Teymuri taxtına çıxması ilə nəticələndi. Teymurun vəfatı ilə yarımçıq qalan Çin səfərinə onun nəvəsi Xəlil Sultan başçılıq edirdi. O Azərbaycan və İraqın hakimi Miranşahın oğlu idi. Babasının ölümündən istfadə edən Xəlil Sultan Səmərqənd və Mavəraünnəhrin idarəsinin ələ keçirərək Rey şəhərinə doğru yola düşsə də, Şahrux bu hücumun qarşısını alaraq Xəlil sultanı Səmərqənddən uzaqlaşdırdı. Səmərqəndin idarəsi isə oğlu Uluqbəyə tapşırıldı. Bir müddət sonra Miranşahın oğulları ilə İranın cənubunda məskunlaşan Şeyx Mirzənin oğulları arasında münasibətlərin gərginləşməsindən istifadə edən Şahrux qərbdə Van və Diyarbəkirdən, şərqdə Qaşqar və Yarkəndə, şimalda Aral dənizindən və Sırdəryadan, cənubda Sind çayına qədər uzanan ərazilərdə öz hakimiyyətini elan etdi. O Teymuri imperiyasını 43 il, Xorasanı isə 50 il idarə etmişdir.

Daxili siyasəti

Səmərqəndin idarəsindən uzaqlaşdırılan Xəlil sultan Şahrux tərəfindən Reyə hakim təyin edildi. Ona Teymur tərəfindən  vəsiyyət edilən Arran, Gürcüstan və Şirvanı yenidən tabe etməsi üçün ordu təsis edildi. Lakin Xəlil Sultan bunların heç birindən istifadə etmədi. Sonralar Şahrux bu əyaləti nəvəsi Sultan Məhəmməd Mirzənin tabeliyinə verdi. Oğlu İbrahim Mirzəni isə Şiraz hakimi təyin etdi. Daxili siyasətdə əsas diqqəti bir tərəfdən ordunun yenidən qurulmasına, digər tərəfdən isə ticarətin inkişaf etdirilməsinə yönəltmişdi. Ordu quruculuğu-Xaraktercə yumşaq təbiətli, münaqişələri sülh yolu ilə həll edən bir insan olmasına baxmayaraq Şahruxun hakimiyyəti illərində Teymuri ordusunun daha ehtişamlı və böyük olmasına diqqət göstərilmişdir. Dönəmin qaynaqlarında Şahruxun Azərbaycana və İraqa səfərlərindən bəhs olunarkən onun ordusunda 700 min nəfərin olduğu qeyd edilir. Teymurilərin rəsmi şəcərəsi olan “Muiz-ül ənsab” da oğulları istisna olmaqla sadəcə Şahruxun rəhbərliyi altında nə qədər qoşun olduğu haqqında məlumat verilmişdir. Bu qoşun 10 mindən az olmayaraq 22 tümənə bölünürdü. Bundan başqa Əmir Firuzşah, Mir Loğman Barlas, Alikə, Sufi Tərxan və Qiyas Tərxan kimi məşhur sərkərdələrin fəaliyyətləri də ordunun keyfiyyəti barədə xəbər verir. Herat şəhərində top emalı və və bu topların şahzadələr qarşısında test edilməsi də tarixi qaynaqlarda öz əksini tapmışdır. Bir topun ağırlığı təxminən 319 kq-a bərabər idi. Təsərrüfat sahəsində də Şahrux və vəziri Alikə Kükəltaşın böyük səyləri olmuşdur. Bu səylər nəticəsində Herat və Mərv məntəqələri, Hərərud və Mürgab ətrafı hövzələr təsərüüfat üçün əlverişli hala gətirilmişdir. Bu ərazilərə şahzadələr və xanımları tərəfindən su kanalları çəkilmiş və qaçqınlar yerləşdirilmişdir.  Həfiz Əbrunun Şahrux Mirzəyə həsr etdiyi Coğrafiya əsərində göstərilir ki, sırf Alikə Kükəltaşın nəzarəti altındakı əkin sahələrindən ildə 100 min harvar məhsul toplanırmış. Bu da orta hesabla 29 min tona bərabəridi.

 
Şahrux Mirzə zamanında kəsilmiş pullar

Ticarətin inkişafına xüsusi diqqət yetirən Şahrux Mirzə Çin, Misir və Hindistan ilə ticari əlaqələr saxlamış, Misir Məmlükləri ilə dostluq münasibətləri yaratmışdır. Bunun ən böyük səbəbi beynəlxalq ticarətdə, gömrük və damğa üsullarında sabitliyin təmin edilməsi və sikkələrin keyfiyyətinin qorunması idi. Osmanlı dövrünün tarixçilərindən Məali Şahruxun zamanında istifadə edilən pullardan bəhs edərək yazır:

“Şahruxun qızıl və gümüş pulları hər yerdə keçərli idi. Hər kəs onu öpüb alnına qoyardı. Çünki pullar saf və təmiz idi”.

Herat və Xarəzm dönəmin ticarət mərkəzləri sayılırdı.

Maarif və incəsənət-  Bu dövrdə islami elmlər və fəlsəfə ilə yanaşı riyaziyyata və Türk incəsənətinə də xüsusi diqqət göstərilmişdir . Bundan başqa tarix sahəsində Şahrux Mirzənin sifarişi əsasında Taci Selmani və Hafiz Əbru tərəfindən əsərlər ərsəyə gətirilmişdir. Hafiz Əbrunun “Məcmue-ye Hafiz-e Əbru” əsəri Fəzlullah Rəşidəddinin "Came-ət-Təvarix" əsəri əsasında yazılıb. Kitabın Topqapı sarayında olan nüsxəsində Şahrux Mirzənin sifarişi ilə onun şəkilləri rəsm edilmişdir. O, Türk ədəbiyyatını da himayə etmişdir. Belə ki, Çağatay şairi Səqqaqi, Lütfi, Durbik və maruf Seydi Əhməd kimi şairlərin Şahrux haqqında yazdıqları şeirlər günümüzə qədər gəlib çatmışdır.

 
Gövhərşad məscidi

Böyük oğlu Uluqbəy dövrünün məşhur riyaziyyatçı, astronomlarından olmuşdur.  1420-ci ildə onun adına Uluqbəy rəsədxanası inşa olunmuşdur. Uluqbəy rəsədxanasında tərtib edilən ulduz kataloqu uzun müddət dünyada ən mötəbər kataloq sayılmışdır. Digər oğulları Baysunqur Mirzə və ibrahim Mirzə hələ kiçik yaşlarından Şahruxun öz yanında yetirşidirlmiş, dini və dünyəvi elmlər üzrə yüksək təhsil almışdılar. İbrahim Mirzə dövrünün görkəmli xəttat və tarixçilərindən biri olmuşdur. Memarlıq.  Şahruxun hakimiyyəti illərində Teymuri memarlığı özünün yüksəliş dövrünü yaşadı. Onun tərəfindən inşa etdirilən Şeyx Abdullah Ənsari türbəsi, yoldaşı Gövhərşadın inşa etdirdiyi bir neçə minarə və oğlu Baysunqurun sifarişi ilə inşa olunan bir neçə türbədən ibarət qübbə günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Dövrün ən görkəmli əsərlərindən biri də Məhşəddəki “Gövhərşad məscidi”dir. Məscidin günbəz şəkilli tağları və onun xüsusi bəzəyə malik minarələri qabarıq üsulla bəzədilmiş, həmçinin divarın naxış və xətləri gips üzərində Teymurilər dövrünün ən yaxşı kaşıları bu binaya təkrarolunmaz gözəllik vermişdir. Bu qədim bina İran incəsənətinin kamil və seçilmiş nümunələrindən sayılır və qədim memarlığın bütün xüsusiyyətləri burada işlədilmişdir. Bundan başqa Uluqbəy tərəfindən Səmərqənd, Buxara və Şəhrisəbzdə bir sıra mədrəsələr tikilmişdir. Bunlardan sonuncusunun inşası zamanı Şahrux Mirzə artıq vəfat etmişdi.

Xarici siyasəti

Qaraqoyunlu dövləti ilə münasibətlər

Azərbaycana I yürüş Teymurun vəfatından sonra 7 il ərzində Tüymurilər dövlətində daxili çəkişmələr baş verdi. Vəziyyətdən yararlanan Qara Yusif Azərbaycanın idarəsinin ələ keçirsə də Diyabəkir valisi Ağqoyunlu bəyi Əmir Şəmsəddin, İvnik qalasını və Əhləti idarə edən Doladay və Şirvan şahları Mərkəzi Teymur dövlətinə yəni Şahruxa sadiq qaldı. Hakimiyyəti tamamilə ələ aldıqdan sonra Şahrux Azərbaycan yürüşlərinə hazırlıq görməyə başladı. Səfərə çıxmazdan əvvəl diplomatik münasibətlər yaratmağa çalışdı. Bu məqasədlə məktub yazaraq elçisini Qara Yusifin sarayına göndərmişdir. Məktubda Qara Yusifdən Qəzvin və Sultaniyə şəhərlərini tərk etməsini, Miranşahın ailsəini və mülkünü qaytarmasını və adına sikkə kəsdirib, xütbə oxutdurulmasını tələb etdi. Lakin Şahruxun tələbləri Qara Yusif tərəfindən rədd edildi. Nəticə də Şahrux Mirzə 1-ci Azərbaycan yürüşünə hazırlaşmağa başladı. İlk səfər avqustun 25-i 1420-ci ildə baş tutdu. Artıq 12 sentyabrda Şahrux Mirzə 90 minlik ordu ilə Rey şəhərinə çatır. Mənbələrdə göstərilir ki, heç kəs Qara Yusifin məğlub ola biləcəyinə inanmırdı. Burada Şahrux 2-ci dəfə öz elçisini Qara Yusifin yanına göndərək sülh təklif etsə də, Qara Yusif Teymuri elçisini həbs etdirərək döyüş üçün hazırlıqlara başladı. Digər tərəfdən Qara Yusif, Osmanlı Sultan I Mehmedə məktub yazıb, bildirdi ki,  Şahrux bütün Anadolunu boğazlara qədər işğal edəcək və Balkanlardan Dəşt-i Qıpçağa keçərək ,Dərbənd keçidindən Azərbaycana qayıdacaq. Bu məktubla Osmanlıları yaxınlaşan təhlükə qarşısında səfərbər etməyə çalışırdı. Çox keçmədən Qəzvin şəhəri Əmir Yusifin rəhbərliyi ilə Teymuri ordusu tərəfindən ələ keçirildi. Lakin Qara Yusifin vəfatı ilə hər şey dəyişir. Qara Yusifin oğlu Mirzə Cahanşah qiymətli hədiyyələrlə Şahruxun hüzuruna çıxaraq ona bağlılığını bildirdi.. Qara Yusifin ölüm xəbərini eşidən Şahrux Sultaniyə şəhərinə doğru yola çıxdı. Oğlu Baysunqur Mirzəni isə böyük bir ordu ilə Təbrizə göndərdi. Digər oğlu Sultan İbrahimi də Marağaya göndərən Şahrux Mirzə 21 noyabr 1420-ci ildə Sultaniyə şəhərinə daxil oldu. Qalada olan yerli əhaliyə zərər verilməməsini əmr edib, ordusuna şəhəri yağmalamağı qadağan etdi. Qalaya vali təyin edərək, Miyanə və Ərdəbildən keçib Qarabağa gəldi. Mirzə Baysunqurun ordusu da heç bir çətinliklə üzləşmədən Təbrizə daxil oldu. Daha sonra o da atasının yanına-Qarabağa yola düşdü. Qışı burada keçirən Teymuri ordusu 1 aprel 1422-ci ildə ölkəsinə qayıtdı. Çox keçmədən Azərbaycanın ayrı-ayrı bölgələrində Teymurilər əlehyinə üsyanlar başladı. Gəncə və Bərdə hakimi Əmir Yarəhməd Qaraman ayağa qalxdı. Lakin bu üsyan Mirzə Baysunqur tərəfindən yatırıldı. Beləliklə, heç bir müqavimətə rast gəlməyən Şahrux Azərbaycanı zəbt etdi, lakin Qaraqoyunlu dövləti dağılmadı. Qala Yusifin böyük oğlu İsgəndər Şahruxa qarşı inadlı mübarizəyə başladı. Qaraqoyunlu tayfalarını öz ətrafına yığmış İsgəndər Ələşkert vadisində üç gün davam edən (30 iyul - 1 avqust 1421) qanlı döyüşdə Teymurilər tərəfindən məğlub olundu. Sayı 50 mindən çox olmayan Qaraqoyunlu qoşunları sayca 4-5 dəfə artıq olan Şahruxun hərbi qüvvələrinə qalib gələ bilməzdilər. Teymurilərin qoşununda Hindistandan gətirilmiş döyüş filləri də vardı. Ağqoyunlu əmiri Qara Osman da öz qoşunu ilə Şahruxun ordusuna qoşulmuşdu.

II Yürüş

Qərbə etdiyi səfəri tamamlayıb qayıdan Şahrux burada Qaraqoyunlu Mirzə İsfəndin Təbrzi ələ keçirməsi xəbərini eşitdi. Daha sonra qardaşı Qara İsgəndər Kərkük mövqeyindən hücum edərək onu şəhərdən çıxartdı. Beləliklə Azərbaycanda Qaraqoyunlu hakimiyyəti yenidən bərqərar edildi. Qara İsgəndər Teymurilərə tabe olan Qara Qoyunlu oymaqlarının üzərinə ordu göndərərək onları məğlub etdi və ələ keçirdiyi bəyləri cəzalandırdı. Sultaniyə, Zəncan, Qəzvində Qaraqoyunlu hakimiyyətini bərpa etdi. 1427-ci ildə Şirvanşahlar üzərinə yürüş edərək Dərbəndə qədər olan əraziləri ələ keçirdi. Qərbdən gələn bu xəbərləri eşidən Şahrux Mirzə yenidən Qaraqoyunlu üzərinə yürüşə başladı. Şahrux Azərbaycana ikinci səfərini 100 minlik ordu ilə 1429-cu ilin yayında başladı. Qaraqoyunlu İsgəndərlə Şahrux arasında həmin ilin sentyabrın 17-də baş vermiş Səlmas vuruşması iki gün davam etdi. İsgəndərin qəhrəmanlıq göstərməsinə baxmayaraq, Şahruxun ehtiyat qüvvələri bu döyüşü də onun xeyrinə həll etdilər. I

II Yürüş

Şahruxun Azərbaycana 3-cü yürüşü 1433-1436-cı illərdə baş verdi. Şahrux Azərbaycanda Qaraqoyunluların hakimiyyətini aradan qaldırmağa qadir olmadığını anlamışdı. Buna görə də o, Qara Yusifin oğulları arasında gedən rəqabət və düşmənçilikdən istifadə etməyi münasib bildi. Şahrux İsgəndərə qarşı Qara Yusifin ən kiçik oğlu Əbu Səidə arxalanmağı qərara aldı. 1430-cu ildə Qarabağda qışlayan Şahrux yanına gəlmiş Əbu Səidi Azərbaycanın hakimi təyin etdi. Lakin Əbu Səid Azərbaycan taxtında ancaq 5-6 ay otura bildi. Azərbaycana gəlmiş İsgəndər Əbu Səidi ələ keçirib öldürdü və yenə hakimiyyəti öz əlinə aldı (1431-1435). 1434-cü ilin ortalarında İsgəndər Şirvan üzərinə qarətçi yürüş etdi. Şirvanşah I Xəlilullah sığındığı Mahmudabad qalasından Şahruxun yanına öz adamını göndərdi, ölkənin görünməmiş surətdə viran və qarət edildiyini ona xəbər verdi. Xəlilullah eyni zamanda Qara Osmandan da yardım istəmişdi. Ağqoyunlu bəyi dərhal böyük qoşunla Diyarbəkirdən hərəkət etdi və Ərzurumu mühasirəyə aldı. 1435-ci ilin fevralında Reydə qışlayan Şahrux Vanda olan Cahanşahı öz yanına dəvət etdi. Cahanşahın qardaşı İsgəndərə dəfələrlə itaətsizlik göstərdiyini Şahrux yaxşı bilirdi. 1436-cı ilin mayında Şahrux Qarabağı tərk etdi, Ucana gəldi və burada vassallığı qəbul etmək şərti ilə Azərbaycan hökmdarlığını Cahanşaha verdi.

Qızıl Ordu dövləti ilə münasibətlər

Teymurun vəfatından sonra Qızıl ordu bəyləri Xarəzmi ələ keçirmişdi. Şahrux Mirzə Xarəzmə hücum edərək buranı Şah Məliyin idarəsinə verdi. Qızıl Ordu xanı Barak xan 1419-cu ildə Səmərqəndə gəlib Uluqbəydən yardım istəyir. Nəticə də Uluqbəy onu böyük bir ordu ilə ölkəsinə yola salıb, xan elan edir. Lakin Barak xan qarşılığında 1427-ci ildə Sirdərya hövəzəsinin Sabran vilayətinə hücum edir və Uluqbəy tərəfindən məğlub edilir. Həmin illərdə Sabran böyük mədəniyyət mərkəzlərindən biri idi. Atasının hakimiyyəti illərində Uluqbəyin Qaşğar vilayəti uğrunda Çağatay ulusu xanlarından Şirməmməd xanla döyüşə girmiş və qalib gəlmişdir. O bu səfərini Səmərqəndlə Cizak arasında İlan Ötü adlanan qayalara həkk etdirmişdir. Şahruxun , Uluqbəyin və Əmir şah Məlikin Qızıl Ordu dövlətindəki nüfuzu dönəmin əl yazmalarında , yazılıq qaynaqlarında öz əksini tapmışdır.

Çinlə münasibətlər

Şahrux dövründə Çin ilə də geniş ticarət əlaqələri saxlanırlırdı. Bu haqda həm çin, həm də Teymuri qaynaqlarında məlumat olduqca çoxdur. Çin elçisi AN-Çi-Tao ilə birgə 1409-cu iləd göndərilən Teymuri elçləri səfərdən qayıtdıqdan sonra hər 2-3 ildən bir Şahrux, oğulları və Xazərm valisi Əmir Şah Məlik Çinə elçilər göndərmişdilər. Şahrux özünü “Şahrux Bahadur” deyə adlandırdığı üçün Çin qaynaqlarında da onu “ Şa-hur-lu Ba-du-ru” deyə qələmə alıblar. Çin imperatorunun 1410-cu ildə Şahrux Mirzəyə yazdığı məktublar çin qaynaqlarında olduğu kimi Teymuri qaynaqlarında da öz əksini tapmışdır. Şahrux və oğulları tərəfindən yazılan məktublar çin, fars və uyğur dillərində yazılmışdır. Şahruxun ərəbcə bir məktubu da günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Çin imperatorunun yazdığı məktublarda Şahruxu özündən asılı bir hökmdar kimi qəbul etidyi açıqca görülsə də, Şahrux Mirzə də məktublarında bu fikrə qarşı çıxmamışdır.O cümlədən məktublarda 1417-ci ildə gələn Çin elçilərinə Heratda geniş süfrələr açılıb, ziyafətlər verilməsi haqqında da məlumatlar öz əksini tapmışdır.

Ailəsi

Xanımları

Qızları

  • Məryəm Sultan Ağa
  • Qutluq Türkan Ağa
  • Qutluq Sultan Ağa
  • Tağay Türkan Ağa
  • Səadət Sultan Ağa
  • Payanda Sultan Ağa

Oğlanları

  • Uluqbəy -  Mavəraünnəhr valisi, Şahrux Mirzənin böyük oğlu
  • Sultan İbrahim Mirzə (1394–1435) - Fars valisi , Şahrux Mirzənin 2-ci oğlu.
  • Baysunqur (1397–1433)- Şahrux Mirzənin 3-cü oğlu. Səmərqəndin idarəsində mühüm rol oynamışdır. Atasından əvvəl vəfat etmişdir.
  • Soyurqatmış Mirzə (1399–1426)- Şahrxun Mirzənin 4-cü oğlu. Hindistan və Qəznə valisi
  • Məhəmməd Cüki Mirzə (1402-1444) – sonuncu oğlu. Qarmşir və Xuttal hakimi.

Ölümü

 
Şahrux Mirzənin qəbri

1446-cı ildə nəvəsi Sultan Məhəmmədin İsfahana yürüşü haqqında xəbəri eşidən Şahrux Mirzə vəziyyəti araşdırmaq üçün Şiraza doğru yola düşdü. Onun bu səfərə çıxması səhhəti üçün böyü təhlükə idi. Lakin Gövhərşah bəyimin təşviqi ilə sağlığına məhəl qoymadı. Belə ki heç bir müqavimətlə rastlaşmadan çox asanlıqla Rey şəhərinə daxil olan Şahrux Mirzə buradan 30 minlik bir ordu ilə Sultan Məhəmmədin üzərinə yürüş edir. Çox keçmədən Sultan Məhəmməd babasının qoşunları qarşısında geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Novuz yaxınlaşdığı üçün burada qısa müddət qalaraq, yığıncaqlar təşkil edən Şahrux Mirzə ,3 günlük səfər üçün hazırlıqlar görməyə başlasa da, səfər zamanı, 12 mart 1447-ci ildə vəfat etmişdir.

İstinadlar

  1. Roemer, Hans Robert (1974). "Timurlular". İslam Ensiklopedisi. Milli Eğitim basımevi. 12 (1): 346–370.
  2. ↑ Aka, İsmail (2000). Timur ve devleti. Ankara: Türkiye Tarih Kurumu.
  3. ḤĀFEẒ-E ABRU
  4. . 2020-06-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-25.
  5. Əliyarlı, Süleyman (1996). Azərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər. Bakı: Azərbaycan nəşriyyatı. (#invisible_char)
  6. Azərbaycan Tarixi III cild. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2005.
  7. Sümer, Faruk (1967). Karakoyunlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım evi.
  8. BĀYSONḠOR, ḠĪĀṮ-AL-DĪN

Həmçinin bax

Avqust 06, 2021
şahrux, mirzə, avqust, 1377, səmərqənd, mart, 1447, fars, شاهرخ, Šāhrukh, mīrzā, teymuri, imperiyasının, hökmdarı, barlasشاهرخteymuri, imperiyasının, hökmdarı1405, 1447sələfi, əmir, teymurxələfi, uluqbəyşəxsi, məlumatlardoğum, tarixi, avqust, 1377doğum, yeri, . Sahrux Mirze 20 Avqust 1377 Semerqend 13 Mart 1447 Rey fars شاهرخ Sahrukh Mirza Teymuri imperiyasinin 2 hokmdariSahrux Mirze BarlasشاهرخTeymuri imperiyasinin 2 ci hokmdari1405 1447Selefi Emir TeymurXelefi UluqbeySexsi melumatlarDogum tarixi 20 avqust 1377Dogum yeri SemerqendVefat tarixi 13 mart 1447 69 yasinda Vefat yeri ReyDefn yeri SemerqendSulale TeymurilerAtasi Emir TeymurAnasi Tuqay TurkanagaHeyat yoldasi Govhersad beyimUsagi UluqbeyBaysunqur mirze d Mundericat 1 Heyati 2 Hokmdarligi 2 1 Taxta cixmasi 2 2 Daxili siyaseti 3 Xarici siyaseti 3 1 Qaraqoyunlu dovleti ile munasibetler 3 2 Qizil Ordu dovleti ile munasibetler 3 3 Cinle munasibetler 4 Ailesi 5 Olumu 6 Istinadlar 7 Hemcinin baxHeyati RedakteSahrux Mirze Emir Teymurun 4 cu ve kicik ogludur Anasi Qarakitay qizi Tuqay Turkanagadir Usaq yaslarindan elme senete yuksek qiymet vermis incesenetle mesgul olmusdur Diger mirzelerden ferqli olaraq genc yaslarinda siyasi meselelerden uzaq olmus ordu islerine maraq gostermemisdir Bu sebebden atasi terefinden cox sevilse de veliehd olaraq teyin edilmemisdir 1397 ci ilde Emir Teymur merkezi Herat seheri olan Xorasan eyaletinin idaresini ona tapsirmisdi 1 Hokmdarligi RedakteTaxta cixmasi Redakte Teymur olumunden evvel nevesi Pir Mehemmedi veliehd teyin etmisdi Onun bu vesiyyeti oglanlari arasinda naraziliga sebeb oldu Onun vefatindan sonra hakimiyyet ugrunda oglanlari Miransah ve Sahrux Mirze arasinda uzun muddetli cekismeler Sahruxun Teymuri taxtina cixmasi ile neticelendi Teymurun vefati ile yarimciq qalan Cin seferine onun nevesi Xelil Sultan basciliq edirdi O Azerbaycan ve Iraqin hakimi Miransahin oglu idi Babasinin olumunden istfade eden Xelil Sultan Semerqend ve Maveraunnehrin idaresinin ele kecirerek Rey seherine dogru yola dusse de Sahrux bu hucumun qarsisini alaraq Xelil sultani Semerqendden uzaqlasdirdi Semerqendin idaresi ise oglu Uluqbeye tapsirildi Bir muddet sonra Miransahin ogullari ile Iranin cenubunda meskunlasan Seyx Mirzenin ogullari arasinda munasibetlerin gerginlesmesinden istifade eden Sahrux qerbde Van ve Diyarbekirden serqde Qasqar ve Yarkende simalda Aral denizinden ve Sirderyadan cenubda Sind cayina qeder uzanan erazilerde oz hakimiyyetini elan etdi O Teymuri imperiyasini 43 il Xorasani ise 50 il idare etmisdir 2 Daxili siyaseti Redakte Semerqendin idaresinden uzaqlasdirilan Xelil sultan Sahrux terefinden Reye hakim teyin edildi Ona Teymur terefinden vesiyyet edilen Arran Gurcustan ve Sirvani yeniden tabe etmesi ucun ordu tesis edildi Lakin Xelil Sultan bunlarin hec birinden istifade etmedi Sonralar Sahrux bu eyaleti nevesi Sultan Mehemmed Mirzenin tabeliyine verdi Oglu Ibrahim Mirzeni ise Siraz hakimi teyin etdi Daxili siyasetde esas diqqeti bir terefden ordunun yeniden qurulmasina diger terefden ise ticaretin inkisaf etdirilmesine yoneltmisdi Ordu quruculugu Xarakterce yumsaq tebietli munaqiseleri sulh yolu ile hell eden bir insan olmasina baxmayaraq Sahruxun hakimiyyeti illerinde Teymuri ordusunun daha ehtisamli ve boyuk olmasina diqqet gosterilmisdir Donemin qaynaqlarinda Sahruxun Azerbaycana ve Iraqa seferlerinden behs olunarken onun ordusunda 700 min neferin oldugu qeyd edilir Teymurilerin resmi seceresi olan Muiz ul ensab da ogullari istisna olmaqla sadece Sahruxun rehberliyi altinda ne qeder qosun oldugu haqqinda melumat verilmisdir Bu qosun 10 minden az olmayaraq 22 tumene bolunurdu Bundan basqa Emir Firuzsah Mir Logman Barlas Alike Sufi Terxan ve Qiyas Terxan kimi meshur serkerdelerin fealiyyetleri de ordunun keyfiyyeti barede xeber verir Herat seherinde top emali ve ve bu toplarin sahzadeler qarsisinda test edilmesi de tarixi qaynaqlarda oz eksini tapmisdir Bir topun agirligi texminen 319 kq a beraber idi Teserrufat sahesinde de Sahrux ve veziri Alike Kukeltasin boyuk seyleri olmusdur Bu seyler neticesinde Herat ve Merv menteqeleri Hererud ve Murgab etrafi hovzeler teseruufat ucun elverisli hala getirilmisdir Bu erazilere sahzadeler ve xanimlari terefinden su kanallari cekilmis ve qacqinlar yerlesdirilmisdir Hefiz Ebrunun Sahrux Mirzeye hesr etdiyi Cografiya eserinde gosterilir ki sirf Alike Kukeltasin nezareti altindaki ekin sahelerinden ilde 100 min harvar mehsul toplanirmis Bu da orta hesabla 29 min tona beraberidi Sahrux Mirze zamaninda kesilmis pullar Ticaretin inkisafina xususi diqqet yetiren Sahrux Mirze Cin Misir ve Hindistan ile ticari elaqeler saxlamis Misir Memlukleri ile dostluq munasibetleri yaratmisdir Bunun en boyuk sebebi beynelxalq ticaretde gomruk ve damga usullarinda sabitliyin temin edilmesi ve sikkelerin keyfiyyetinin qorunmasi idi Osmanli dovrunun tarixcilerinden Meali Sahruxun zamaninda istifade edilen pullardan behs ederek yazir Sahruxun qizil ve gumus pullari her yerde kecerli idi Her kes onu opub alnina qoyardi Cunki pullar saf ve temiz idi Herat ve Xarezm donemin ticaret merkezleri sayilirdi Maarif ve incesenet Bu dovrde islami elmler ve felsefe ile yanasi riyaziyyata ve Turk incesenetine de xususi diqqet gosterilmisdir Bundan basqa tarix sahesinde Sahrux Mirzenin sifarisi esasinda Taci Selmani ve Hafiz Ebru terefinden eserler erseye getirilmisdir 3 Hafiz Ebrunun Mecmue ye Hafiz e Ebru eseri Fezlullah Resideddinin Came et Tevarix eseri esasinda yazilib Kitabin Topqapi sarayinda olan nusxesinde Sahrux Mirzenin sifarisi ile onun sekilleri resm edilmisdir O Turk edebiyyatini da himaye etmisdir Bele ki Cagatay sairi Seqqaqi Lutfi Durbik ve maruf Seydi Ehmed kimi sairlerin Sahrux haqqinda yazdiqlari seirler gunumuze qeder gelib catmisdir Govhersad mescidi Boyuk oglu Uluqbey dovrunun meshur riyaziyyatci astronomlarindan olmusdur 1420 ci ilde onun adina Uluqbey resedxanasi insa olunmusdur Uluqbey resedxanasinda tertib edilen ulduz kataloqu uzun muddet dunyada en moteber kataloq sayilmisdir Diger ogullari Baysunqur Mirze ve ibrahim Mirze hele kicik yaslarindan Sahruxun oz yaninda yetirsidirlmis dini ve dunyevi elmler uzre yuksek tehsil almisdilar Ibrahim Mirze dovrunun gorkemli xettat ve tarixcilerinden biri olmusdur Memarliq Sahruxun hakimiyyeti illerinde Teymuri memarligi ozunun yukselis dovrunu yasadi Onun terefinden insa etdirilen Seyx Abdullah Ensari turbesi yoldasi Govhersadin insa etdirdiyi bir nece minare ve oglu Baysunqurun sifarisi ile insa olunan bir nece turbeden ibaret qubbe gunumuze qeder gelib catmisdir Dovrun en gorkemli eserlerinden biri de Mehseddeki Govhersad mescidi dir Mescidin gunbez sekilli taglari ve onun xususi bezeye malik minareleri qabariq usulla bezedilmis hemcinin divarin naxis ve xetleri gips uzerinde Teymuriler dovrunun en yaxsi kasilari bu binaya tekrarolunmaz gozellik vermisdir Bu qedim bina Iran incesenetinin kamil ve secilmis numunelerinden sayilir ve qedim memarligin butun xususiyyetleri burada isledilmisdir 4 Bundan basqa Uluqbey terefinden Semerqend Buxara ve Sehrisebzde bir sira medreseler tikilmisdir Bunlardan sonuncusunun insasi zamani Sahrux Mirze artiq vefat etmisdi Xarici siyaseti RedakteQaraqoyunlu dovleti ile munasibetler Redakte Azerbaycana I yurus Teymurun vefatindan sonra 7 il erzinde Tuymuriler dovletinde daxili cekismeler bas verdi Veziyyetden yararlanan Qara Yusif Azerbaycanin idaresinin ele kecirse de Diyabekir valisi Agqoyunlu beyi Emir Semseddin Ivnik qalasini ve Ehleti idare eden Doladay ve Sirvan sahlari Merkezi Teymur dovletine yeni Sahruxa sadiq qaldi Hakimiyyeti tamamile ele aldiqdan sonra Sahrux Azerbaycan yuruslerine hazirliq gormeye basladi Sefere cixmazdan evvel diplomatik munasibetler yaratmaga calisdi Bu meqasedle mektub yazaraq elcisini Qara Yusifin sarayina gondermisdir Mektubda Qara Yusifden Qezvin ve Sultaniye seherlerini terk etmesini Miransahin ailseini ve mulkunu qaytarmasini ve adina sikke kesdirib xutbe oxutdurulmasini teleb etdi Lakin Sahruxun telebleri Qara Yusif terefinden redd edildi Netice de Sahrux Mirze 1 ci Azerbaycan yurusune hazirlasmaga basladi Ilk sefer avqustun 25 i 1420 ci ilde bas tutdu Artiq 12 sentyabrda Sahrux Mirze 90 minlik ordu ile Rey seherine catir Menbelerde gosterilir ki hec kes Qara Yusifin meglub ola bileceyine inanmirdi Burada Sahrux 2 ci defe oz elcisini Qara Yusifin yanina gonderek sulh teklif etse de Qara Yusif Teymuri elcisini hebs etdirerek doyus ucun hazirliqlara basladi Diger terefden Qara Yusif Osmanli Sultan I Mehmede mektub yazib bildirdi ki Sahrux butun Anadolunu bogazlara qeder isgal edecek ve Balkanlardan Dest i Qipcaga kecerek Derbend kecidinden Azerbaycana qayidacaq Bu mektubla Osmanlilari yaxinlasan tehluke qarsisinda seferber etmeye calisirdi Cox kecmeden Qezvin seheri Emir Yusifin rehberliyi ile Teymuri ordusu terefinden ele kecirildi Lakin Qara Yusifin vefati ile her sey deyisir Qara Yusifin oglu Mirze Cahansah qiymetli hediyyelerle Sahruxun huzuruna cixaraq ona bagliligini bildirdi Qara Yusifin olum xeberini esiden Sahrux Sultaniye seherine dogru yola cixdi Oglu Baysunqur Mirzeni ise boyuk bir ordu ile Tebrize gonderdi Diger oglu Sultan Ibrahimi de Maragaya gonderen Sahrux Mirze 21 noyabr 1420 ci ilde Sultaniye seherine daxil oldu Qalada olan yerli ehaliye zerer verilmemesini emr edib ordusuna seheri yagmalamagi qadagan etdi Qalaya vali teyin ederek Miyane ve Erdebilden kecib Qarabaga geldi Mirze Baysunqurun ordusu da hec bir cetinlikle uzlesmeden Tebrize daxil oldu Daha sonra o da atasinin yanina Qarabaga yola dusdu Qisi burada keciren Teymuri ordusu 1 aprel 1422 ci ilde olkesine qayitdi Cox kecmeden Azerbaycanin ayri ayri bolgelerinde Teymuriler elehyine usyanlar basladi Gence ve Berde hakimi Emir Yarehmed Qaraman ayaga qalxdi Lakin bu usyan Mirze Baysunqur terefinden yatirildi 5 Belelikle hec bir muqavimete rast gelmeyen Sahrux Azerbaycani zebt etdi lakin Qaraqoyunlu dovleti dagilmadi Qala Yusifin boyuk oglu Isgender Sahruxa qarsi inadli mubarizeye basladi Qaraqoyunlu tayfalarini oz etrafina yigmis Isgender Eleskert vadisinde uc gun davam eden 30 iyul 1 avqust 1421 qanli doyusde Teymuriler terefinden meglub olundu Sayi 50 minden cox olmayan Qaraqoyunlu qosunlari sayca 4 5 defe artiq olan Sahruxun herbi quvvelerine qalib gele bilmezdiler Teymurilerin qosununda Hindistandan getirilmis doyus filleri de vardi Agqoyunlu emiri Qara Osman da oz qosunu ile Sahruxun ordusuna qosulmusdu 6 II YurusQerbe etdiyi seferi tamamlayib qayidan Sahrux burada Qaraqoyunlu Mirze Isfendin Tebrzi ele kecirmesi xeberini esitdi Daha sonra qardasi Qara Isgender Kerkuk movqeyinden hucum ederek onu seherden cixartdi Belelikle Azerbaycanda Qaraqoyunlu hakimiyyeti yeniden berqerar edildi Qara Isgender Teymurilere tabe olan Qara Qoyunlu oymaqlarinin uzerine ordu gondererek onlari meglub etdi ve ele kecirdiyi beyleri cezalandirdi Sultaniye Zencan Qezvinde Qaraqoyunlu hakimiyyetini berpa etdi 1427 ci ilde Sirvansahlar uzerine yurus ederek Derbende qeder olan erazileri ele kecirdi Qerbden gelen bu xeberleri esiden Sahrux Mirze yeniden Qaraqoyunlu uzerine yuruse basladi Sahrux Azerbaycana ikinci seferini 100 minlik ordu ile 1429 cu ilin yayinda basladi Qaraqoyunlu Isgenderle Sahrux arasinda hemin ilin sentyabrin 17 de bas vermis Selmas vurusmasi iki gun davam etdi Isgenderin qehremanliq gostermesine baxmayaraq Sahruxun ehtiyat quvveleri bu doyusu de onun xeyrine hell etdiler III YurusSahruxun Azerbaycana 3 cu yurusu 1433 1436 ci illerde bas verdi Sahrux Azerbaycanda Qaraqoyunlularin hakimiyyetini aradan qaldirmaga qadir olmadigini anlamisdi Buna gore de o Qara Yusifin ogullari arasinda geden reqabet ve dusmencilikden istifade etmeyi munasib bildi Sahrux Isgendere qarsi Qara Yusifin en kicik oglu Ebu Seide arxalanmagi qerara aldi 1430 cu ilde Qarabagda qislayan Sahrux yanina gelmis Ebu Seidi Azerbaycanin hakimi teyin etdi Lakin Ebu Seid Azerbaycan taxtinda ancaq 5 6 ay otura bildi Azerbaycana gelmis Isgender Ebu Seidi ele kecirib oldurdu ve yene hakimiyyeti oz eline aldi 1431 1435 7 1434 cu ilin ortalarinda Isgender Sirvan uzerine qaretci yurus etdi Sirvansah I Xelilullah sigindigi Mahmudabad qalasindan Sahruxun yanina oz adamini gonderdi olkenin gorunmemis suretde viran ve qaret edildiyini ona xeber verdi Xelilullah eyni zamanda Qara Osmandan da yardim istemisdi Agqoyunlu beyi derhal boyuk qosunla Diyarbekirden hereket etdi ve Erzurumu muhasireye aldi 1435 ci ilin fevralinda Reyde qislayan Sahrux Vanda olan Cahansahi oz yanina devet etdi Cahansahin qardasi Isgendere defelerle itaetsizlik gosterdiyini Sahrux yaxsi bilirdi 1436 ci ilin mayinda Sahrux Qarabagi terk etdi Ucana geldi ve burada vassalligi qebul etmek serti ile Azerbaycan hokmdarligini Cahansaha verdi Qizil Ordu dovleti ile munasibetler Redakte Teymurun vefatindan sonra Qizil ordu beyleri Xarezmi ele kecirmisdi Sahrux Mirze Xarezme hucum ederek burani Sah Meliyin idaresine verdi Qizil Ordu xani Barak xan 1419 cu ilde Semerqende gelib Uluqbeyden yardim isteyir Netice de Uluqbey onu boyuk bir ordu ile olkesine yola salib xan elan edir Lakin Barak xan qarsiliginda 1427 ci ilde Sirderya hovezesinin Sabran vilayetine hucum edir ve Uluqbey terefinden meglub edilir Hemin illerde Sabran boyuk medeniyyet merkezlerinden biri idi Atasinin hakimiyyeti illerinde Uluqbeyin Qasgar vilayeti ugrunda Cagatay ulusu xanlarindan Sirmemmed xanla doyuse girmis ve qalib gelmisdir O bu seferini Semerqendle Cizak arasinda Ilan Otu adlanan qayalara hekk etdirmisdir Sahruxun Uluqbeyin ve Emir sah Melikin Qizil Ordu dovletindeki nufuzu donemin el yazmalarinda yaziliq qaynaqlarinda oz eksini tapmisdir Cinle munasibetler Redakte Sahrux dovrunde Cin ile de genis ticaret elaqeleri saxlanirlirdi Bu haqda hem cin hem de Teymuri qaynaqlarinda melumat olduqca coxdur Cin elcisi AN Ci Tao ile birge 1409 cu iled gonderilen Teymuri elcleri seferden qayitdiqdan sonra her 2 3 ilden bir Sahrux ogullari ve Xazerm valisi Emir Sah Melik Cine elciler gondermisdiler Sahrux ozunu Sahrux Bahadur deye adlandirdigi ucun Cin qaynaqlarinda da onu Sa hur lu Ba du ru deye qeleme aliblar Cin imperatorunun 1410 cu ilde Sahrux Mirzeye yazdigimektublar cin qaynaqlarinda oldugu kimi Teymuri qaynaqlarinda da oz eksini tapmisdir Sahrux ve ogullari terefinden yazilan mektublar cin fars ve uygur dillerinde yazilmisdir Sahruxun erebce bir mektubu da gunumuze qeder gelib catmisdir Cin imperatorunun yazdigi mektublarda Sahruxu ozunden asili bir hokmdar kimi qebul etidyi aciqca gorulse de Sahrux Mirze de mektublarinda bu fikre qarsi cixmamisdir O cumleden mektublarda 1417 ci ilde gelen Cin elcilerine Heratda genis sufreler acilib ziyafetler verilmesi haqqinda da melumatlar oz eksini tapmisdir Ailesi RedakteXanimlari Govhersad beyim Meliket Aga Tuti Aga Ag Sultan Aga Mehr nigar Aga Lal Tekin AgaQizlari Meryem Sultan Aga Qutluq Turkan Aga Qutluq Sultan Aga Tagay Turkan Aga Seadet Sultan Aga Payanda Sultan AgaOglanlari Uluqbey Maveraunnehr valisi Sahrux Mirzenin boyuk oglu Sultan Ibrahim Mirze 1394 1435 Fars valisi Sahrux Mirzenin 2 ci oglu Baysunqur 1397 1433 Sahrux Mirzenin 3 cu oglu Semerqendin idaresinde muhum rol oynamisdir Atasindan evvel vefat etmisdir 8 Soyurqatmis Mirze 1399 1426 Sahrxun Mirzenin 4 cu oglu Hindistan ve Qezne valisi Mehemmed Cuki Mirze 1402 1444 sonuncu oglu Qarmsir ve Xuttal hakimi Olumu Redakte Sahrux Mirzenin qebri 1446 ci ilde nevesi Sultan Mehemmedin Isfahana yurusu haqqinda xeberi esiden Sahrux Mirze veziyyeti arasdirmaq ucun Siraza dogru yola dusdu Onun bu sefere cixmasi sehheti ucun boyu tehluke idi Lakin Govhersah beyimin tesviqi ile sagligina mehel qoymadi Bele ki hec bir muqavimetle rastlasmadan cox asanliqla Rey seherine daxil olan Sahrux Mirze buradan 30 minlik bir ordu ile Sultan Mehemmedin uzerine yurus edir Cox kecmeden Sultan Mehemmed babasinin qosunlari qarsisinda geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Novuz yaxinlasdigi ucun burada qisa muddet qalaraq yigincaqlar teskil eden Sahrux Mirze 3 gunluk sefer ucun hazirliqlar gormeye baslasa da sefer zamani 12 mart 1447 ci ilde vefat etmisdir 2 Istinadlar Redakte Roemer Hans Robert 1974 Timurlular Islam Ensiklopedisi Milli Egitim basimevi 12 1 346 370 1 2 Aka Ismail 2000 Timur ve devleti Ankara Turkiye Tarih Kurumu ḤAFEẒ E ABRU Gawharshad Musalla Complex 2020 06 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 10 25 Eliyarli Suleyman 1996 Azerbaycan tarixi Uzaq kecmisden 1870 ci illere qeder Baki Azerbaycan nesriyyati invisible char Azerbaycan Tarixi III cild Baki Elm nesriyyati 2005 Sumer Faruk 1967 Karakoyunlular Ankara Turk Tarih Kurumu Basim evi BAYSONḠOR ḠiAṮ AL DiNHemcinin bax RedakteEmir TeymurMenbe https az wikipedia org w index php title Sahrux Mirze amp oldid 6076768, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.