İbn Fəzl – 739 – 805-ci illər arasında yaşamış ərəb alimi.XII əsrin əvvələrində ilk kağız fabrikasını yaradan vəzir. İbn Fəzl Abbasi İmperatorluğunun məşhur vəzirlər yetişdirən Bərməkilər soyundandır. Əsl adı Yəhyadır. Yəhya İbn Fəzl və ya sadəcə əl-Fəzl adı ilə də tanınır. Atasının adı Xalid olduğu halda, sənədlərə "Fazilin oğulu" deyə düşüb. Mosul qubernatorluğu vaxtında özünü tanıdıb. Xəlifə Mehdi onu Bağdada çağıraraq, oğulunun yetişdirilməsini ona həvalə edib. Harun Azərbaycan qubernatorluğuna təyin edilincə (780), divan başçılığına gətirilib. İbn Fəzl, Harun xəlifə olunca vəzirliyə gətirilib. Ona geniş imkanlar verilib. 17 illik vəzirliyi əsnasında Abbasi İmperatorluğuna böyük xidmətlər göstərib.
İbn Fəzlin heç şübhəsiz ən böyük xidməti, dünya tarixində ilk dəfə kağız fabrikasını qurmasıdır. İohann Qutenberq1450-ci ildə mətbəəni yaratmasına ilham verəcək kağız fabrikası 794-cü ildə Bağdadda qurub.Bu kağız fabrikasının yaradılması isə bütün dünyada yeni bir dövrün başlanğıcını qoyub.
Kağızın icad edilməsi üzərində olan iddialar
Bəzi qaynaqlarda kağızın ilk dəfə 105-ci ildə Çində tapıdığı yazılıdır. Hətta daha əvvəl Şumerlərdə lövhə deyilən kərpic, misirlilərdə qamışdan hazırlanmış papirus və Yaxın Şərqdə dəridən hazırlanan perqamentə rast gəlindiyi bildirilir. Lakin bunların heç biri az tapılmasına və çox bahalı olmasına görə yayılmayıb. Buna görə də İslamiyyətin yaranmasına qədər insanlar düşündüyünü və bildiyini doğru-dürüst yazmaqdan məhrum olub. Ancaq 751-ci ildə, Səmərqənddə yaşayan müsəlmanlar, çinlilərlə əlaqə yaradıblar. Onlardan kağız istehsalını öyrəniblər. Onların heç cür inkişaf etdirə bilmədikləri və yaya bilmədikləri kağız sənayesini canlandırıblar. Çinlilər kimi yalnız ipək baramasından deyil, kətan və pambıq lifindən zərif və ağ kağızlar emal ediblər və bunu yaymağa başlayıblar. Xəlifə Mənsur (754-755) da bu vaxt dövlət idarələrində Misirdən idxal olunan papirusun istifadəsini qadağan edir, yerinə müsəlmanların gətirdiyi və inkişaf etdirdiyi pambıqdan hazırlanan ucuz kağızdan istifadəni əmr edir. Daha sonra vəzir İbn Fəzl də kağızı daha ucuz hazırlamaq və elmin yayılmasına yardım etmək məqsədiylə 794-cü ildə ilk kağız fabrikini yaradıb. Nə çinlilərin ipəkdən hazırladığı kağızı, nə misirlilərin papirusu, nə qədim anadoluluların perqamenti, nə şumerlərin kərpici, yeni icad edilən bu kağız qarşısında duruş gətirə bilməyib. Hətta bu barədə fransız filosofu Gustav le Bon kağızın yeni bir mədəniyyət başlanğıcı olduğunu bildirərək belə söyləyir:
Perqamenti sıradan çıxarmış kitab kağızını müsəlmanlar icad ediblər. Əgər İslam mədəniyyətinin kitab, barıt və kompas kimi mirasları əlimizin altında olmasaydı, bizim intibah dövrünün necə bir şey olacağını göz önünə gətirməliyik.
İbn Fəzl bu müvəffəqiyyəti, kağız sənayesinin inkişafını təmin edib. Daha sonrakı illərdə Şamda və Liviyada kağız fabrikləri yaradılıb. Suriya, Misir, Tunis, İspaniya və nəhayət Avropa bir neçə əsr sonra bu qığılcımlardan faydalanıb. Parisİslam İnstitutunun professorlarından olan Jacques Risler, "La Civilisaton Arabe" adlı əsərində, "İslamiyyətin Avropaya gətirdiyi ən xeyirli nemətlərdən birinin də kağız olduğuna şübhə yoxdur", – deyir. İlk kağız fabrikinin 794-cü ildə Bağdadda yaradıldığını söylədikdən sonra, onu 900-cü ildə Misirin istifadə etməyə başladığını, 1100-cü ildə Fasa keçdiyini, Avropada həqiqi kağız üzərinə yazılan ən qədim sənədin Siciliya kralı Rogerin arvadı tərəfindən 1109-cu ildə yazıldığını bildirir. Elm tarixi araşdırıcısı Will Durant da "Mədəniyyət Tarixi" adlı əsərinin "İman Çağı" hissəsində, kağız fabrikinin 794-cü ildə ilk dəfə Harun ər-Rəşidin vəzirinin oğulu Fazil tərəfindən yaradıldığını bildirir. Avropaya keçidini də belə izah edir: "Kağız emalı metodu müsəlmanlar tərəfindən Siciliya və İspaniyaya gətirilib. Oradan Fransa və İtaliyaya keçib. Miladdan sonra 105-ci ildən etibarən Çində istifadə edildiyini gördüyümüz kağızı, 707-ci ildə Məkkə, 800-ci ildə Misir, 950-ci ildə İspaniya, 1100-ci ildə Bizans, 1102-ci ildə Siciliya, 1228-ci ildə Almaniya və 1309-ci ildə isə İngiltərəyə qədəm qoyub."
Kağızın emalı, elmin yayılmasını asanlaşdırdı.Çoxlu sayda kitablar yazıldı, kitabxanalar yaradıldı. Kağız fabrikinin yaradılmasından keçən yüz il ərzində isə təkcə Bağdadda yüzdən artıq kitab dükanı açılmışdı.
fəzl, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, illər, arasında, yaşamış, ərəb, alimi, əsrin, əvvələrində, kağız, fabrikasını, yaradan, vəzir, abbasi, imperatorluğunun, məşhur, vəzi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ibn Fezl 739 805 ci iller arasinda yasamis ereb alimi XII esrin evvelerinde ilk kagiz fabrikasini yaradan vezir Ibn Fezl Abbasi Imperatorlugunun meshur vezirler yetisdiren Bermekiler soyundandir Esl adi Yehyadir Yehya Ibn Fezl ve ya sadece el Fezl adi ile de taninir Atasinin adi Xalid oldugu halda senedlere Fazilin ogulu deye dusub Mosul qubernatorlugu vaxtinda ozunu tanidib Xelife Mehdi onu Bagdada cagiraraq ogulunun yetisdirilmesini ona hevale edib Harun Azerbaycan qubernatorluguna teyin edilince 780 divan basciligina getirilib Ibn Fezl Harun xelife olunca vezirliye getirilib Ona genis imkanlar verilib 17 illik vezirliyi esnasinda Abbasi Imperatorluguna boyuk xidmetler gosterib Ibn Fezlin hec subhesiz en boyuk xidmeti dunya tarixinde ilk defe kagiz fabrikasini qurmasidir Iohann Qutenberq 1450 ci ilde metbeeni yaratmasina ilham verecek kagiz fabrikasi 794 cu ilde Bagdadda qurub Bu kagiz fabrikasinin yaradilmasi ise butun dunyada yeni bir dovrun baslangicini qoyub Kagizin icad edilmesi uzerinde olan iddialar RedakteBezi qaynaqlarda kagizin ilk defe 105 ci ilde Cinde tapidigi yazilidir Hetta daha evvel Sumerlerde lovhe deyilen kerpic misirlilerde qamisdan hazirlanmis papirus ve Yaxin Serqde deriden hazirlanan perqamente rast gelindiyi bildirilir Lakin bunlarin hec biri az tapilmasina ve cox bahali olmasina gore yayilmayib Buna gore de Islamiyyetin yaranmasina qeder insanlar dusunduyunu ve bildiyini dogru durust yazmaqdan mehrum olub Ancaq 751 ci ilde Semerqendde yasayan muselmanlar cinlilerle elaqe yaradiblar Onlardan kagiz istehsalini oyrenibler Onlarin hec cur inkisaf etdire bilmedikleri ve yaya bilmedikleri kagiz senayesini canlandiriblar Cinliler kimi yalniz ipek baramasindan deyil ketan ve pambiq lifinden zerif ve ag kagizlar emal edibler ve bunu yaymaga baslayiblar Xelife Mensur 754 755 da bu vaxt dovlet idarelerinde Misirden idxal olunan papirusun istifadesini qadagan edir yerine muselmanlarin getirdiyi ve inkisaf etdirdiyi pambiqdan hazirlanan ucuz kagizdan istifadeni emr edir Daha sonra vezir Ibn Fezl de kagizi daha ucuz hazirlamaq ve elmin yayilmasina yardim etmek meqsediyle 794 cu ilde ilk kagiz fabrikini yaradib Ne cinlilerin ipekden hazirladigi kagizi ne misirlilerin papirusu ne qedim anadolulularin perqamenti ne sumerlerin kerpici yeni icad edilen bu kagiz qarsisinda durus getire bilmeyib Hetta bu barede fransiz filosofu Gustav le Bon kagizin yeni bir medeniyyet baslangici oldugunu bildirerek bele soyleyir Perqamenti siradan cixarmis kitab kagizini muselmanlar icad edibler Eger Islam medeniyyetinin kitab barit ve kompas kimi miraslari elimizin altinda olmasaydi bizim intibah dovrunun nece bir sey olacagini goz onune getirmeliyik Ibn Fezl bu muveffeqiyyeti kagiz senayesinin inkisafini temin edib Daha sonraki illerde Samda ve Liviyada kagiz fabrikleri yaradilib Suriya Misir Tunis Ispaniya ve nehayet Avropa bir nece esr sonra bu qigilcimlardan faydalanib Paris Islam Institutunun professorlarindan olan Jacques Risler La Civilisaton Arabe adli eserinde Islamiyyetin Avropaya getirdiyi en xeyirli nemetlerden birinin de kagiz olduguna subhe yoxdur deyir Ilk kagiz fabrikinin 794 cu ilde Bagdadda yaradildigini soyledikden sonra onu 900 cu ilde Misirin istifade etmeye basladigini 1100 cu ilde Fasa kecdiyini Avropada heqiqi kagiz uzerine yazilan en qedim senedin Siciliya krali Rogerin arvadi terefinden 1109 cu ilde yazildigini bildirir Elm tarixi arasdiricisi Will Durant da Medeniyyet Tarixi adli eserinin Iman Cagi hissesinde kagiz fabrikinin 794 cu ilde ilk defe Harun er Residin vezirinin ogulu Fazil terefinden yaradildigini bildirir Avropaya kecidini de bele izah edir Kagiz emali metodu muselmanlar terefinden Siciliya ve Ispaniyaya getirilib Oradan Fransa ve Italiyaya kecib Miladdan sonra 105 ci ilden etibaren Cinde istifade edildiyini gorduyumuz kagizi 707 ci ilde Mekke 800 ci ilde Misir 950 ci ilde Ispaniya 1100 ci ilde Bizans 1102 ci ilde Siciliya 1228 ci ilde Almaniya ve 1309 ci ilde ise Ingiltereye qedem qoyub Kagizin emali elmin yayilmasini asanlasdirdi Coxlu sayda kitablar yazildi kitabxanalar yaradildi Kagiz fabrikinin yaradilmasindan kecen yuz il erzinde ise tekce Bagdadda yuzden artiq kitab dukani acilmisdi Hemcinin bax RedakteKagiz Kitab Iohann QutenberqMenbe Redakte 1 Arxivlesdirilib 2014 07 06 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Ibn Fezl amp oldid 5711286, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
