Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Çoyr abidəsi, Çöyr abidəsi və ya Çoyren abidəsi (ing. The Choir monument) — Monqolustandakı cənub ətəklərindəki kurqanlıqda yerləşən, İkinci Göytürk xaqanlığı dövrünə aid məzar daşı olaraq salınmış türkcə abidə.
| Çoyr abidəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| HGYO | |
| Ölkə | Monqolustan |
| Şəhər | Ulan-Bator |
| Yerləşir | |
| Aidiyyatı | türk xalqları |
| Memar | Tolun |
| Tikilmə tarixi | 682–691-ci illər |
| Vəziyyəti | zədələnmişdir |
| Kateqoriya | Kitabə |
682–691-ci illərə aid olduğu düşünülür. Bəzi fikirlərə görə Çöyr abidəsi türklərə aid ən qədim türkcə mətnlər olaraq qəbul edilən Kül tigin, Bilgə xaqan və Tonyukuk abidələrindən daha qədim olub, türkcənin bilinən ən qədim abidəsidir.
Abidə
Abidə Monqolustanda, yerləşən dəmiryolu xəttinin Dornoqovi stansiyasından 15 km uzaqlıqda olan Sansar təpəliklərində aşkar edilmişdir.
Abidənin hündürlüyü 153 sm, eni isə 39 sm, qalınlığı isə 46 sm olan insan bədəni şəklində bir daşın ön tərəfinə oyulmuş altı sətirdən ibarətdir. Orxon abidələrinin ən cənubda yerləşənidir.
Mütəxəssislərə görə, heykəl daha qədim zamana aiddir və abidə üçün tikili daş olaraq istifadə edilmişdir. Sətirlər insan bədəninin ön qismində, boyunla qarının alt qismi arasında oyulmuşdur. 6 sətirdən 4-ü yuxarıdan aşağı, ikisi isə aşağıdan yuxarıya doğru keçir.
1928-ci ildə əvvəl Jamtsarano Tseeveen və Sendsüren tərəfindən kəşf edilən abidə 1929-cu ildən nümayiş etdirilir. S. E. Malov 1936-cı ildə abidənin mətnini tərcüməsi ilə birgə nəşr etdirmişdir. S. G. Klyaştornyi 1971-ci ildə, O. F. Sertkaya 1998-ci ildə abidənin mətnini yenidən nəşr etdirmişdir. Abidəni həmçinin, 2001 və 2004-cü illərdə qaxazıstanlı alimlər qrupu da tədqiq etmişdir.
Yazılar
Abidə "Tun" titulu daşıyan iki nəfər üçün yaradılmışdır. Bu şəxslər Tun Bilgə və Tun Yəğən Ərkindir. Abidədə bu şəxslərin ölüm tarixi "? ilinin üçüncü ayının yeddinci günü" formasında verilmişdir. İl hissəsi silinmiş olsa da, abidənin İltəriş xaqanın xaqan edilməsinin başlanğıc dövrlərinə, yəni dağınıq və ya Çin suverenliyi altında olan türk tayfalarının İltəriş xaqana qoşulmasının təşviq edildiyi dövrdə tikildiyi güman edilir.
Abidənin məzmunu atlarını və mal-mülklərini buraxıb vəfat edən Tun Bilgə və Tun Yəğən Ərkinin geridə qalanlara İltəriş xaqanın xaqanlığını tanımaları ilə xoşbəxtlik içində yaşayacaqlarını bildirməsindən ibarətdir.
Abidənin yazan və hazırladan Toluq adlı şəxsdir. Abidədəki yazının sonunda özünə uğurlar arzulanmasını istəyir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- İqor Kormuşin. "Çoyr Runik Kitabesinin Yeni Okuma Yorumlaması Hakkında" (Türkcə). Archived from the original on 2012-12-31.
- F.Sema Barutçu Özönder. "Çoyr yazıtı" (Türkcə). 2016 13 oktyabr tarixində arxivləşdirilib (PDF) (#archive_missing_url). (#cite_web_url)
- bitig.org. "The Choir Monument" (İngiliscə). 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib.
- Mehmet Ölmez. "Türkcenin və Türk dillerinin yaşı konusu" (Türkcə). 2011 12 noyabr. 2016 9 aprel tarixində arxivləşdirilib (PDF) (#archive_missing_url). (#cite_web_url)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Coyr abidesi Coyr abidesi ve ya Coyren abidesi ing The Choir monument Monqolustandaki cenub eteklerindeki kurqanliqda yerlesen Ikinci Goyturk xaqanligi dovrune aid mezar dasi olaraq salinmis turkce abide Coyr abidesi47 55 17 sm e 106 54 46 s u H G Y OOlke MonqolustanSeher Ulan BatorYerlesirAidiyyati turk xalqlariMemar TolunTikilme tarixi 682 691 ci illerVeziyyeti zedelenmisdirKateqoriyaKitabe 682 691 ci illere aid oldugu dusunulur Bezi fikirlere gore Coyr abidesi turklere aid en qedim turkce metnler olaraq qebul edilen Kul tigin Bilge xaqan ve Tonyukuk abidelerinden daha qedim olub turkcenin bilinen en qedim abidesidir AbideAbide Monqolustanda yerlesen demiryolu xettinin Dornoqovi stansiyasindan 15 km uzaqliqda olan Sansar tepeliklerinde askar edilmisdir Abidenin hundurluyu 153 sm eni ise 39 sm qalinligi ise 46 sm olan insan bedeni seklinde bir dasin on terefine oyulmus alti setirden ibaretdir Orxon abidelerinin en cenubda yerlesenidir Mutexessislere gore heykel daha qedim zamana aiddir ve abide ucun tikili das olaraq istifade edilmisdir Setirler insan bedeninin on qisminde boyunla qarinin alt qismi arasinda oyulmusdur 6 setirden 4 u yuxaridan asagi ikisi ise asagidan yuxariya dogru kecir 1928 ci ilde evvel Jamtsarano Tseeveen ve Sendsuren terefinden kesf edilen abide 1929 cu ilden numayis etdirilir S E Malov 1936 ci ilde abidenin metnini tercumesi ile birge nesr etdirmisdir S G Klyastornyi 1971 ci ilde O F Sertkaya 1998 ci ilde abidenin metnini yeniden nesr etdirmisdir Abideni hemcinin 2001 ve 2004 cu illerde qaxazistanli alimler qrupu da tedqiq etmisdir YazilarAbide Tun titulu dasiyan iki nefer ucun yaradilmisdir Bu sexsler Tun Bilge ve Tun Yegen Erkindir Abidede bu sexslerin olum tarixi ilinin ucuncu ayinin yeddinci gunu formasinda verilmisdir Il hissesi silinmis olsa da abidenin Ilteris xaqanin xaqan edilmesinin baslangic dovrlerine yeni daginiq ve ya Cin suverenliyi altinda olan turk tayfalarinin Ilteris xaqana qosulmasinin tesviq edildiyi dovrde tikildiyi guman edilir Abidenin mezmunu atlarini ve mal mulklerini buraxib vefat eden Tun Bilge ve Tun Yegen Erkinin geride qalanlara Ilteris xaqanin xaqanligini tanimalari ile xosbextlik icinde yasayacaqlarini bildirmesinden ibaretdir Abidenin yazan ve hazirladan Toluq adli sexsdir Abidedeki yazinin sonunda ozune ugurlar arzulanmasini isteyir Hemcinin baxOrxon Yenisey abideleriIstinadlarIqor Kormusin Coyr Runik Kitabesinin Yeni Okuma Yorumlamasi Hakkinda Turkce Archived from the original on 2012 12 31 F Sema Barutcu Ozonder Coyr yaziti Turkce 2016 13 oktyabr tarixinde arxivlesdirilib PDF archive missing url cite web url bitig org The Choir Monument Ingilisce 2022 03 30 tarixinde arxivlesdirilib Mehmet Olmez Turkcenin ve Turk dillerinin yasi konusu Turkce 2011 12 noyabr 2016 9 aprel tarixinde arxivlesdirilib PDF archive missing url cite web url