Bu abidə Bilgə xaqanın ölümündən (73)) bir il sonra oğlu Tenqri xaqan tərəfindən düzəldilmişdir. Bu abidədə də yazılanlar, Kültigin abidəsində olduğu kimi Bilgə xaqanın dilindəndir..
MonqolustanınOrxon çayı yaxınlarındadır. Bilgə xaqan abidəsilə Kültigin abidəsi arasındakı məsafə təxminən 1 kilometrdir. Göytürk yazısı ilə yazılmışdır. Bəzi bölümləri Kültigin abidəsindən götürülmüşdür. Ondan fərqli olaraq Kültiginin ölümündən sonrakı hadisələrdən də bəhs edir. Hər iki abidənin də ətrafında balballar vardır. Bunları Yollıq xaqan yazmışdır.
Abidənin hündürlüyü 3.8 metrdir. Şərq tərəfində 41 sətir, cənub və şimal tərəflərinin hərəsində 15 sətir mətn vardır. Beləcə türkcə yazılmış olan ümumi sətir sayı 71-dir. Qərb tərəfində isə Çincə bir yazı vardır. Şimal tərəfinin ilk 8 sətiri Kültigin abidəsinin cənub tərəfindəki 11 sətir ilə eynidir. Bundan başqa şərq tərəfindəki ilk 24 sətir ilə Kültigin abidəsinin şərq tərəfindəki 30 sətir eynidir.
Bilgə xaqan abidəsi Kültigin abidəsinə nisbətən daha çox ziyan görmüşdür, bu səbəbdən də bəzi hisssələrini tam oxumaq münkün olmur. Mətn Bilgə xaqanın öz dilindən verilir, bəzi yerlərdə abidəni yazan Yollıq xaqanın da dilindən sözlər qeyd olunub. Abidə 734-cü ildə ölən Bilgə xaqanı xatirəsinə 735-ci ildə oğlu Tengri xaqan tərəfindən yaradılmışdır. Abidə Bilgə xaqanın qardaşı oğlu Yollıq xaqan tərəfindən yazılmışdır. Çincə kitabənin altından Türkcə kitabə davam edir. Ancaq Çincə kitabə tamamən silindiyindən, nə yazıldığını oxumaq münkün deyil.
Abidə həm şevrilib, həm də zamanla parçalanmışdır, ən çox ziyan görmüş Orxon abidələrindəndir. Ətrafında xeyli türbələr, heykəllər və balballar vardır.
Tədqiqi
Abidə 1889-cu ildə N.M. Yadrintsev tərəfindən kəşf edilmişdirş. Bilgə xaqan abidəsi Kültigin abidəsi ilə birlikdə Koşo-Saydam abidələri adlanır. Bu abidə ilk dəfə V.V. Radlov və P.M.Melioranski tərəfindən 1897-ci ildə "Orxon ekspedisiyası əsərlərinin toplusu, IV" əsərində nəşr edilmişdir. Əsərdə hər iki abidənin V.V. Radlov tərəfindən təsviri verilir, P.M. Melioranski isə mətnlərin rus dilinə tərcüməsini, habelə abidələrin göytürk əlifbası ilə yeddi cədvəlinin müəllifidir. Bilgə xaqan abidəsinin tam mətninin rus dilinə tərcüməsi, transkripsiya və orijinaldakı mətni ilə birlikdə, S.Y Malov tərəfindən 1959-cu ildə edilmişdir. H.N. Orkun 1936-ci ildə Bilgə xaqan abidəsinin mıtn, transkripsiya və türk dilində tərcümə şəklində nəşr etdirmişdir. Abidəni ingilis dilində transkripsiya və tərcümə şəklində 1968-ci ildə Tələt Təkin nəşr etdirmişdir. Abidənin mətn, transkripsiya və türk dilində tərcümə şəklində nəşri dəfələrlə Məhərrəm Ergin tərəfindən həyata keçirilmişdir. Abidəni Azərbaycan dilində ilk dəfə Göytürk əlifbası ilə mətn, transkripsiya və Azərbaycan dilinə tərcümə, habelə giriş və qeydlər şəklində 1993-cü ildə Ə.Ə. Rəcəbov etmişdir. Bundan başqa onun Bilgə xaqan abidəsi haqqında və Bilgə xaqanın şəxsiyyəti haqqında məqalələri də çap edilmişdir. Mütəxəssislərin fikrincə Ongin, Kültigin və Bilgə xaqan abidələri Aşina soyuna mənsubdur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu üç abidənin paleoqrafiyası və dili bir-birinə çox yaxındır.
İstinadlar
(PDF). 2012-10-17 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-09.
Кормушин И. В. Тюркские енисейские эпитафии. Тексты и исследования. М., 1997.
Erdal M. Old Turkic. // The Turkic languages. London; New York, 1998.
A. von Gabain. Eski Türkçenin grameri. Ankara, 2003.
Poppe N. Introduction to Altaic linguistics. Wiesbaden, 1965
Малов С. Е., Памятники древнетюркской письменности, М. — Л., 1951
Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2002, s. XVI ISBN 975-451-017-4
Yalınkılıç, Tuba. "Bir Dönemin İki Farklı Anlatımı- Kül Tigin Yazıtının Türkçe Metinlerinin Karşılaştırılması". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitimi (TEKE) dergisi, Sayı 2/4, Yıl 2013. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2016.
Avqust 12, 2021
bilgə, xaqan, abidəsi, bilgə, xaqan, kitabəsi, türk, dilinin, qədim, kitabələrindəndir, orxon, abidələri, olaraq, bilinən, abidələrdən, biridir, şəhər, koşo, saydamyerləşir, monqolustanaidiyyatı, türk, xalqlarımemar, yollıq, xaqan, tengri, xaqansifarişçi, teng. Bilge xaqan abidesi ve ya Bilge xaqan kitabesi Turk dilinin en qedim kitabelerindendir Orxon abideleri olaraq bilinen abidelerden biridir Bilge xaqan abidesiSeher Koso SaydamYerlesir MonqolustanAidiyyati Turk xalqlariMemar Yolliq xaqan Tengri xaqanSifarisci Tengri xaqanTikilme tarixi 735 ci ilVeziyyeti ziyan gormusKateqoriyaKitabe Bilge xaqan abidesinin kopyasi Qazi Universiteti Bu abide Bilge xaqanin olumunden 73 bir il sonra oglu Tenqri xaqan terefinden duzeldilmisdir Bu abidede de yazilanlar Kultigin abidesinde oldugu kimi Bilge xaqanin dilindendir 1 2 3 4 5 6 Monqolustanin Orxon cayi yaxinlarindadir Bilge xaqan abidesile Kultigin abidesi arasindaki mesafe texminen 1 kilometrdir Goyturk yazisi ile yazilmisdir Bezi bolumleri Kultigin abidesinden goturulmusdur Ondan ferqli olaraq Kultiginin olumunden sonraki hadiselerden de behs edir Her iki abidenin de etrafinda balballar vardir Bunlari Yolliq xaqan yazmisdir 7 Umumi melumat Redakte Orxon abideleri muzeyi Monqolsustan Abidenin hundurluyu 3 8 metrdir Serq terefinde 41 setir cenub ve simal tereflerinin heresinde 15 setir metn vardir Belece turkce yazilmis olan umumi setir sayi 71 dir Qerb terefinde ise Cince bir yazi vardir Simal terefinin ilk 8 setiri Kultigin abidesinin cenub terefindeki 11 setir ile eynidir Bundan basqa serq terefindeki ilk 24 setir ile Kultigin abidesinin serq terefindeki 30 setir eynidir Bilge xaqan abidesi Kultigin abidesine nisbeten daha cox ziyan gormusdur bu sebebden de bezi hissselerini tam oxumaq munkun olmur Metn Bilge xaqanin oz dilinden verilir bezi yerlerde abideni yazan Yolliq xaqanin da dilinden sozler qeyd olunub Abide 734 cu ilde olen Bilge xaqani xatiresine 735 ci ilde oglu Tengri xaqan terefinden yaradilmisdir Abide Bilge xaqanin qardasi oglu Yolliq xaqan terefinden yazilmisdir Cince kitabenin altindan Turkce kitabe davam edir Ancaq Cince kitabe tamamen silindiyinden ne yazildigini oxumaq munkun deyil 8 Abide hem sevrilib hem de zamanla parcalanmisdir en cox ziyan gormus Orxon abidelerindendir Etrafinda xeyli turbeler heykeller ve balballar vardir Tedqiqi RedakteAbide 1889 cu ilde N M Yadrintsev terefinden kesf edilmisdirs Bilge xaqan abidesi Kultigin abidesi ile birlikde Koso Saydam abideleri adlanir Bu abide ilk defe V V Radlov ve P M Melioranski terefinden 1897 ci ilde Orxon ekspedisiyasi eserlerinin toplusu IV eserinde nesr edilmisdir Eserde her iki abidenin V V Radlov terefinden tesviri verilir P M Melioranski ise metnlerin rus diline tercumesini habele abidelerin goyturk elifbasi ile yeddi cedvelinin muellifidir Bilge xaqan abidesinin tam metninin rus diline tercumesi transkripsiya ve orijinaldaki metni ile birlikde S Y Malov terefinden 1959 cu ilde edilmisdir H N Orkun 1936 ci ilde Bilge xaqan abidesinin mitn transkripsiya ve turk dilinde tercume seklinde nesr etdirmisdir Abideni ingilis dilinde transkripsiya ve tercume seklinde 1968 ci ilde Telet Tekin nesr etdirmisdir Abidenin metn transkripsiya ve turk dilinde tercume seklinde nesri defelerle Meherrem Ergin terefinden heyata kecirilmisdir Abideni Azerbaycan dilinde ilk defe Goyturk elifbasi ile metn transkripsiya ve Azerbaycan diline tercume habele giris ve qeydler seklinde 1993 cu ilde E E Recebov etmisdir Bundan basqa onun Bilge xaqan abidesi haqqinda ve Bilge xaqanin sexsiyyeti haqqinda meqaleleri de cap edilmisdir Mutexessislerin fikrince Ongin Kultigin ve Bilge xaqan abideleri Asina soyuna mensubdur Qeyd etmek lazimdir ki bu uc abidenin paleoqrafiyasi ve dili bir birine cox yaxindir Istinadlar Redakte Arxivlenmis suret PDF 2012 10 17 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 02 09 Kormushin I V Tyurkskie enisejskie epitafii Teksty i issledovaniya M 1997 Erdal M Old Turkic The Turkic languages London New York 1998 A von Gabain Eski Turkcenin grameri Ankara 2003 Poppe N Introduction to Altaic linguistics Wiesbaden 1965 Malov S E Pamyatniki drevnetyurkskoj pismennosti M L 1951 Prof Dr Muharrem Ergin Orhun Abideleri Bogazici Yayinlari Istanbul 2002 s XVI ISBN 975 451 017 4 Yalinkilic Tuba Bir Donemin Iki Farkli Anlatimi Kul Tigin Yazitinin Turkce Metinlerinin Karsilastirilmasi Uluslararasi Turkce Edebiyat Kultur Egitimi TEKE dergisi Sayi 2 4 Yil 2013 Erisim tarihi 18 Temmuz 2016 Menbe https az wikipedia org w index php title Bilge xaqan abidesi amp oldid 6066413, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
