fbpx
Wikipedia

Çexiya

Çexiya (çex. Česko) və ya rəsmi adı ilə Çex Respublikası (çex. Česká republika) — Mərkəzi Avropada dövlət. Çexiya dənizə çıxışı olmayan ölkədir. Şimal və şimal-şərqdə Polşa, qərb və şimal-qərbdə Almaniya, cənubda Avstriya, şərq və cəbub-şərqdə Slovakiya ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Praqa şəhəri, ümumi sahəsi 78,866 kvadrat kilometrdir. Ölkə tarixi 2 vilayətdən — BohemiyaMoraviyadan ibarətdir. Tarixi bölgə olan Sileziya torpaqlarının da bir hissəsi Çexiyanın ərazisinə düşür. Çexiya 1 may 2004-cü ildən Avropa İttifaqının üzvüdür və Şengen zonasına daxildir.

Çex Respublikası

Česká republika
Çexiya
Gerbi
Şüarı: çex. "Pravda vítězí"
Himni: çex. Kde domov můj? (azərb. Mənim evim haradadır?‎)
Paytaxtı
və ən böyük şəhəri
Praqa
Rəsmi dilləriÇex dili
İdarəetmə formasıParlament respublikası
• Prezident
Miloş Zeman[ 8.III.2013 ]
• Baş nazir
Andrey Babiş[ 6.XII.2017 ]
Tarixi 
• Yaranması
1 yanvar 1993
Ərazisi
• Ümumi
78900 (117-ci yer)
Əhalisi
• 2015 təxmini
10,5 milyon (87-ci yer)
• 26.III.2011 siyahıya alma
10 562 214
• Sıxlıq
133/km2 (344.5/kv. mil)
ÜDM (AQP)2014 təxmini
• Ümumi
314,6 milyard (52-ci)
• Adam başına
29 900 (59-cu)
ValyutasıÇexiya kronu (CZK)
Saat qurşağıUTC+2
Telefon kodu420
ISO 3166 koduCZ
İnternet domeni.cz
Çexiya

Çex Respublikasının əhalisinin sayı 2010-cu ilin martın 31-nə olan məlumata əsasən 10 509 377 nəfərdir. Paytaxt Praqa — 1 212 097 nəfər və Brno — 719 555 nəfər əhali ilə Çexiya Respublikasının ən böyük şəhərləridir.

Ümumi məlumat

Mərkəzi Avropada dövlət. Çexiya, Moraviya və qismən Sileziya tarixi əyalətlərindən ibarətdir. Şimalında və şimal-şərqində Polşa, cənub-şərqində Slovakiya, cənubda Avstriya, cənub-qərbində və şimal-qərbində Almaniya ilə həmsərhəddir. Sahəsi 78,9 min km2. Əhalisi 10,5 mln. (2011). Paytaxtı Praqa şəhəridir. Rəsmi dil çex dili, pul vahidi Çexiya kronasıdır. İnzibati cəhətdən 13 dairəyə və paytaxt dairəsinə bölünür. Çexiya BMT-nin (1993), NATO-nun (1999), AB-nin (2004), AŞ-nin (1993), ATƏT-in (1993), BYİB-in (1993), İƏİT-nin (1995), ÜTT-nin (1995) üzvüdür.

Tarix

 
Karlşteyn qalası (XIV əsr)

Bohemiya bölgəsində yaşayan keltlər ölkənin tarixində məlum olan ilk yerli əhalisidir. V əsrdə şərqdən slavyan qəbilələri gələrək Elba çayının vadisində yerləşmişlər. Altı əsr ərzində müntəzəm olaraq slavyan, almanmacarların işğallarına məruz qalmışdır. XIV əsrdə qurulan Alman İmperiyası uzun illər ölkəyə hakim olmuş, XVII əsrin əvvəllərində Avstriya-Macarıstan İmperiyasına məğlub olaraq bu torpaqları itirmişdir. Avstriya, BohemiyaMoraviyaya, Macarıstan isə Slovakiyaya hökm etməkdə idi. Birinci dünya müharibəsi nəticəsində Avstriya-Macarıstan İmperiyasının yıxılması ilə 1918-ci ilin oktyabrında Çexoslovak Respublikası adıyla müstəqilliklərini elan etdilər. Ölkədəki etnik qruplardan almanların qiyamları və Almaniyanın təzyiqi ilə Bohemya bölgəsi almanlara verildi (1938). Bir il sonra Hitlerin əmri ilə alman ordusu Çexoslovakiyanı işğal etdi.

İkinci dünya müharibəsi nəticəsində 1945-ci ildə ölkə bu səfər də Rusiya tərəfindən işğal edildi. Çexoslovakiyanın şərqdəki Rütenya əyalətini öz torpaqlarına qatan Rusiya, təzyiq nəticəsində Çək Kommunist Partiyasını iqtidara keçirərək sosialist bir rejim qurdurdu. Yeni rəhbərlik öz anlayışı gərəyi azadlıqları məhdudlaşdırdı. Azadlıq tərəfdarı olan kəsləri həbsxana və ağıl xəstəxanalarına dolduraraq ölkəni Rusiyanın peyki vəziyyətinə gətirdi. 1955-ci ildə Varşava Müqaviləsi Təşkilatı na daxil oldu. 1960 dan sonra əkinçilik kollektivləşdirildi. Nəqliyyat, ticarət və ağır sənaye dövlətləşdirildi. Mədəniyyət və dini inanclara təzyiq altına alındı. 1968-ci ildə Stalin tərəfdarlarının yerinə keçən Aleksandr Dubçek və Ludvik Svoboda ölkədə liberal bir siyasət izləyərək iqtisadiyyatda xaricə açılma istiqamətində müxtəlif islahatlar etdilər. Mətbuat və nəşr quruluşlarına azadlıq verildi. Kommunizmin diktatorluq rejimindən xilas olub insanca yaşamaq üçün səy sərf edən liderlər Rusiya idarəçiləri tərəfindən şiddətlə tənqid edildi. Çexoslovakiyadakı bu liberal islahatlar nəticəsində bir peykini itirmə qorxusu eşidən Rusiya ölkəni işğal etdi. Ölkələrə müstəqillik şüarları öyrədən Rusiya özünün etdiyi işğala qarşı gələn xalqı insafsızca tankların palitraları altında əzdi və ölkə idarəçilərini şiddətlə cəzalandırdı. Yüz minlərlə Çexoslovakiyalı, Rus zülmünə dözə bilməyərək Avstriya və Almaniyaya qaçdı.1989 da bütün şərq bloku ölkələrində olduğu kimi, Çexoslovakiyada da yumşalma siyasəti başladı. Çox partiyalı sistemə keçildi və 1990 da ilk sərbəst seçki kecirildi. Kommunistlər qazana bilmədilər. Milliyyətçi Partiyalar iqtidar oldular. 1992 İyununda Çexoslovakiyanı meydana gətirən Çex və Slovak respublikalarında ayrı-ayrı edilən seçkilərdən sonra iki respublikanın bir-birindən ayrılması gündəmə gəldi. Edilən görüşmələr nəticəsində 25 noyabr 1992 günü edilən andlaşma ilə 31 dekabr 1992 tarixində iki respublika bir-birindən ayrıldı.

İntibah dövrü

Çexiyanın əsasını qoyan Çex və onun qızı Libuşenin nəslinin birbaşa davamçısı — çex hökmdarlarından biri, XIII əsrin sonlarında hökmdarlıq edən IV Karldır. Onun dövrünü Çexiyanın intibah dövrü hesab etmək olar. Karlın hökmdarlığı ərəfəsində müqəddəs Vita məbədi, Karlov körpüsü, saysız-hesabsız saraylar, qəsrlər tikilib. Məhz bu ərəfədə Çexiyada Avropanın ən yaşlı universitetlərindən biri açılır. Çexiya tarixində təbliğatçı və islahatçı Yan Qusun əməyi danılmazdır. O, katolik kilsəsinin ədalətsiz mövqeyini, kasıblara qarşı münasibətini açıq-aşkar göstərmişdir. Bu mövqeyinə görə, onu tonqalda yandırmışdılar.

Çexoslovakiya

İkinci dünya müharibəsinin başa çatmasından sonra Sosialist blokuna qatılan Çexoslovakiya 1968-ci ildə Sovet qoşunlarının Praqa baharı adı ilə tarixə düşən, sosializmdən uzaqlaşma meyllərinin qarşısını hərbi müdaxilə yolu ilə almasından sonra 1990-cı ilə qədər kommunist rejimi ilə idarə olunmuşdur. Çexiya və Slovakiya olmaqla iki federasiya subyektinin birləşməsindən yaranan Çexoslovakiya 350 üzvlü Federal Məclis tərəfindən idarə olunurdu. Federal Məclis bütün ölkədən seçilən 200 deputatlı Xalq Məclisindən və hər federasiya subyektindən 75 üzv olmaqla 150 deputatlı Millət Məclisindən ibarət idi. Dövlət başçısı, baş nazir və nazirlər Federal Məclis tərəfindən öz üzvləri arasından seçilirdi. 1989-cu ildə Şərqi Avropanın sosialist bloku ölkələrində baş qaldıran demokratikləşmə və çoxpartiyalı sistemə keçid, Çexiyada da müşahidə olundu. 1990-cı ildə ilk çoxpartiyalı seçkilər keçirildi. 1992-ci ilin iyununda Çexoslovakiyanı təşkil edən Çexiya və Slovakiya Respublikalarında ayrı-ayrı seçki keçirildi. Çexiyadakı seçkilərdə qalib gələn Vatslav Klaus baş nazir oldu. Bu seçkilərdən sonra aparılan danışıqlardan sonra 31 dekabr 1992-ci ildə iki respublika bir-birindən ayrıldı.

Dövlət quruluşu

Çexiya parlament respublikasıdır. Dövlət başçısı prezidentdir, parlament tərəfindən 5 il müddətinə seçilir. O, Konstitusiya Məhkəməsi hakimlərini təklif etmək, parlamentin Deputatlar palatasını buraxmaq, qanunlara veto qoymaq səlahiyyətlərinə malikdir. Prezident həmçinin baş naziri və onun təqdimatı ilə hökumətin digər üzvlərini təyin edir. Qanunverici hakimiyyəti ikipalatalı parlament təmsil edir. Əsas qanunverici orqan olan Deputatlar palatası proporsional seçki sistemi üzrə 4 il müddətinə seçilən 200 deputatdan, Senat majoritar seçki dairələrindən 6 il müddətinə seçilən 81 nümayəndədən (nümayəndələrin üçdə biri hər iki ildən bir yenidən seçilir) ibarətdir. Deputatlar palatasının qəbul etdiyi qanun layihəsini Senatın rədd etmək hüququ var. İcraedici hakimiyyəti Baş nazirin başçılıq etdiyi hökumət həyata keçirir. O, parlament qarşısında hesabat verir. Deputatlar palatasında hökumətə etimad məsələsi qoyula bilər. Çexiyada çoxpartiyalı sistem mövcuddur. Əsas siyasi partiyalar: Vətəndaş demokratik partiyası, Çexiya sosial-demokrat partiyası, Çexiya və Moraviyanın kommunist partiyası, Xristian-demokratik ittifaqı — Çexoslovakiya xalq partiyası.

İqlim və təbii ehtiyatlar

Dənizdən uzaq Mərkəzi Avropa ölkəsi olan Çexiya, digər Mərkəzi Avropa ölkələrində olduğu kimi qışı sərt keçən quru iqlimə malikdir. Yayı sərin keçən ölkədə, illik orta temperatur ildən ilə fərqlənir. Qışda ölkədə hava hər zaman sıfır dərəcədən aşağı olur. İllik orta yağıntı bölgələrə görə 1000-1500 mm arasında dəyişir. Yüksəkliyi çox olmayan düzənlik bölgələrdə yağıntı miqdarı 1000 mm ətrafında olur, yüksək dağlıq ərazilərdə dağların yağış buludlarını tutması və sıxlaşdırıcılıq vəzifəsi görməsi, illik yağıntı miqdarının orta hesabla 1500 mm ətrafında olmasını təmin edir. Yağıntılar qışda ümumiyyətlə qar şəklində olur.

Çexiyanın 30%-i meşələrlə əhatələnmişdir. Xüsusilə Bohemya dağları və Karpatların yüksək bölgələrində iynəyarpaqlı meşə bölgələri, yüksəkliyi çox olmayan yerlərdə qayın, palıd və gürgen meşələri üstünlük təşkil edir. Meşəlik bölgələrdə yaşayan vəhşi heyvanlar — çöl donuzu, çöl pişiyi və dağ keçisidir. Yeraltı ehtiyatları məhduddur. Avropanın ən çox uran çıxaran ölkəsi olan Çexiyada kömür, stibium, maqnezit, civə, qrafit, kaolin və az miqdarda neft də çıxarılır. Çıxarılan uranın miqdarı, bu maddənin strateji əhəmiyyəti baxımından açıqlanmır.

İqtisadiyyat

Çexiya sənayeyə arxalanan iqtisadiyyata malikdir. Sosializm idarəetmə üsulu zamanı torpaqlar dövlətinkiləşdirilərək kollektiv əkinçiliyə keçildi. Bu səmərəliliyi aşağı saldı və ölkə əvvəlkindən daha çox ərzaq məhsulu idxal etmək məcburiyyətində qaldı. Ən əhəmiyyətli əkinçilik məhsulları buğda, arpa, yulaf, çovdar, qarğıdalı, çuğundur, kartofbalqabaqdır. Heyvandarlıq geniş təşəkkül tapmışdır. Ən çox ev heyvanlarının yetişdirildiyi ölkədə böyük baş heyvanların sayı kiçik baş heyvanların sayından çoxdur. Meşələrdən əldə edilən məhsullar ehtiyacı ödəməklə yanaşı, ixrac da edilir. Yeraltı ehtiyatları ölkənin ehtiyacını ödəmədiyi üçün bu malları idxal etmək məcburiyyətindədir. Dəmir kondensatının əhəmiyyətli qisimini idxal etməsinə baxmayaraq dünyada polad istehsalında ilk on ölkə içinə girə bilməkdədir. Şərq bloku ölkələrin maşın, kimyəvi maddə, silah, tekstil məhsulu ehtiyaclarının böyük bir qismini Çex Respublikası qarşılamaqdadır.

Əhali

Çex Respublikası əhalisinin 95%-ini çexlər, təqribən 2%-ini slovaklar təşkil edir. İmmiqrantlar (ukraynalılar, vyetnamlılar, ruslar, almanlar, qaraçılar, macarlar) ölkə əhalisinin təqr. 4%-ini təşkil edir. Çex dilində danışan çexlər qərbi slavyan xalqlarına aiddirlər. Çex dili Çexiya, Orta Moraviya və Şərqi Moraviya dialektlərinə bölünür. Dindarların əksəriyyəti xristiandır. Əhalinin orta sıxlığı 1 km2-də 130 nəfərdir. Çexiya yüksək urbanizasiyalı ölkədir: şəhər əhalisi təqr. 71%-dir; kənd əhalisinin sayı azalmaqdadır. Ən iri şəhəri və yeganə meqapolis Praqadır (1 mln. 188 min nəfər). Digər iri şəhərləri Brno, Ostrava, Plzen və Olo- moutsdur. 1994-2005-ci illərdə əhalinin təbii azalması baş versə də, 2006-cı ildən başlayaraq ölüm səviyyəsinin azalması, doğum səviyyəsinin və miqrant axınının artması nəticəsində ortaillik artım müsbət olmuşdur. Fertillik göstəricisi 1 qadına 1,2 uşaqdır. Son illər Çexiya uşaq ölümünün az olduğu ölkələr sırasına daxildir (1000 nəfər diri doğulan uşağa 4 nəfərdən az). Əmək qabiliyyətli əhalinin (15-65 yaş) xüsusi çəkisi təqr. 71,2%-dir. 15 yaşadək olanların xüsusi çəkisi 14,4%, yaşlıların isə (65 yaşdan yuxarı) xüsusi çəkisi 14,5%-dir. Çexiyada əhalinin orta yaş həddi 39,3 ildir (qadınlarda 41,1; kişilərdə 37,5). Gözlənilən orta ömür müddəti kişilərdə 72,9, qadınlarda 79,7 ildir. İqtisadi cəhətdən fəal olan əhali 51,5%-dir. İşsizlik səviyyəsi 7,3%-dir (2006).

Səhiyyə

Çexiyada xəstəxana çarpayılarının sayı əhalinin hər 1000 nəfərinə görə 8,7-dir. Səhiyyəyə qoyulan xərc ÜDM-in 7,9%-ini təşkil edir (2010). Ambulatoriya sektoru özəlləşdirilmiş, stasionar sektor dövlətə məxsusdur. Bütün əhali tibbi sığortaya malikdir. Səhiyyə sistemi üçün yüksək tibbi xidmət səciyyəvidir. Çexiya çox inkişaf etmiş kurort müalicəsi sisteminə malikdir. Ölkədə bir neçə balneoloji kurort (Karlovi-Vari, Mariansike Lazne, Frantişkovı Lazne və s.) fəaliyyət göstərir.

İdman

Futbol üzrə Çexiya yığma komandası 1996-cı ildə keçirilən Avropa çempionatının gümüş mükafatçısı, hokkey üzrə Çexiya yığma komandası isə 6 dəfə dünya çempionu olmuşdur. Olimpiya Oyunlarının onnövçülük yarışlarında R.Zmelik (1992, Barselona), R. Şebrle (2004, Afina) qızıl, T. Dvorjak bürünc (1996, Atlanta), avarçəkmənin maneələri dəfetmə yarışlarında L. Pollert (1992, Barselona), Ş. Xilgertova (1996, Atlanta; 2000, Sidney) qızıl, ikiyerli kanoedə avarçəkmədə M. Jiras və T. Mader (2000, Sidney), Y.Volf və O.Stenanek (2004, Afina) bürünc medal qazanmışlar. M. Navratilova və İ. Lendl böyük tennisdə uğurlar əldə etmişlər. 2000–2012-ci illərdə Çexiya idmançıları Olimpiya Oyunlarında 10 qızıl, 12 gümüş, 10 bürünc medal qazanmışlar.

Təhsil

Çexiyada 6–16 yaşlı uşaqlar üçün təhsil icbari və pulsuzdur. Məktəb təhsili sistemi 4 pillədən ibarətdir: məktəbəqədər təhsil (2–5 yaş); ibtidai məktəb (6–15 yaş, icbari); orta məktəb, gimnaziya, kollej və un-t kollecləri. Məktəb təhsili 9 yaşdan 2 mərhələdə – ibtidai (1–5 siniflər) və orta təhsil (6–9 siniflər) həyata keçirilir. Çexiyanın ali təhsil sistemi ictimai, dövlət (polis və hərbi təhsil) və özəl universitetlərdən ibarətdir. Qədim universitetləri: Karl universiteti (1348, Praqa), Palats universiteti (1249-cu ildə kollec kimi yaradılmışdır, 1573-ci ildən universitet), Çexiya texniki universiteti (1717, Praqa), Masarik universiteti (1919,Brno), Mendel universiteti (1919, Brno) və s., 1989-cu ildən universitetlər yerləşdikləri regionun adı ilə adlandırılır. Qərbi Bohemiya universiteti (1990), Cənubi Çexiya universiteti (1990, Çeske-Budeevits), Liberets texniki universiteti (1994) və s. Dövlət ali təhsil müəssisələrində təhsil 26 yaşadək məhdudiyyətsiz və pulsuzdur. Tələbələrə 26 yaşadək tibbi sığorta ödənilir. Çexiya Elmlər Akademiyası [1993, Praqa; Çexiya Kral Elmi Cəmiyyəti (1790), Çexiya ədəbiyyat və incəsənət Elmlər Akademiyası, (1890), Çexoslovakiya Elmlər Akademiyasının (1952) əsasında yaradılmışdır]. Elmlər Akademiyasının nəzdində 51 institut: Astronomiya, Riyaziyyat, Geologiya, Kimya prosesləri, Etimologiya, İqtisadiyyat, Arxeologiya, Etnologiya, Slavyan və s. institutlar var.

Təsərrüfat

Çexiya sənaye ölkəsidir. ÜDM-in həcmi təqribən 285,6 mlrd. dollar (alıcılıq qabiliyyəti pariteti üzrə; 2013), adambaşına – 26,3 min dollar; real ÜDM artımı təqribən 0,9% (2013); insan inkişafı indeksi 0,873 (2013; dünyanın 186 ölkəsi arasında 28-ci yer) təşkil edir. ÜDM-in strukturu (2012): xidmət sferası – 60,3%, sənaye – 37,4%, k.t. – 2,4%. Aparıcı sahələr: yanacaq-energetika, maşınqayırma (energetika və digər sənaye avadanlıqları, elektrotexnika məmulatları, avtomobil istehsalı), kimya (plastik kütlə, sintetik kauçuk, gübrə), yüngül (toxuculuq, trikotaj, ayaqqabı-dəri) və yeyinti (şəkər, pivə, ət, qənnadı) sənayesidir. Qonur və daş kömür (Ostrava-Karvin, Şimali Çexiya və Sokolov kömür hövzələri), dəmir və uran filizi hasil edilir. İldə 87,57 mlrd. kVt·saat elektrik enerjisi istehsal olunur (2012). Əsas sənaye mərkəzləri Praqa, Plzen, Ostrava və Brnodur. Ölkə ərazisinin 43%-i k.t.-nda istifadə olunur, otlaq və çəmənliklər 11%, meşələr 33% təşkil edir. Ətlik-südlük heyvandarlıq, donuzçuluq və quşçuluq inkişaf etmişdir. Şəkər çuğunduru, taxıl, arpa, kartof, mayaotu, tərəvəz, müxtəlif meyvələr becərilir. D.y.-larının uzunluğu (min km) – 9,4, avtomobil yollarının uzunluğu – 130,6 (o cümlədən 730 km-i bərk örtüklüdür); avtoparklar: minik avtomobilləri 3,1 mln., yük maşınları və avtobuslar 0,2 mln. təşkil edir; 128 aeroport var (2013). Maşın və avadanlıqlar, kimyəvi preparatlar, yüngül və şüşə-keramika sənayesi məmulatları, yeyinti məhsulları ixrac edilir. Əsas xarici ticarət tərəfdaşları: Almaniya, Slovakiya, Avstriya, Rusiya, Polşa və Çindir.

Memarlıq və təsviri sənət

Çexiyada Paleolit dövrünə aid heykəltəraşlıq, Neolit dövrünə aid keramika nümunələri, protoslavyan, Halştat mədəniyyəti və Laten mədəniyyəti abidələri mühafizə olunmuşdur. Katolikliyin qəbulundan sonra Bizans, Karolinq nümunələrinə yaxın daş kilsələr inşa edilmişdir. 11,13-cü əsrlərdə roman üslubu təşəkkül tapmışdır [Praqa Qradındakı Müq. Vit (11-ci əsr) və Müq. Yirji (12-ci əsr) bazilikaları]. Divarların qalınlığı, konstruksiyaların möhtəşəmliyi, qüllələrin hündürlüyü kimi xüsusiyyətlər roman üslubuna xasdır. 12-ci əsrdə roman üslubu çiçəklənmə dövrünü keçirmişdir. Bu mərhələdə Müq. İrji məbədinin yenidən tikilməsi, Treşbiçdə bazilikanın, Rovnda Müq. Yakub kilsəsinin inşası başa çatdı. 13-cü əsrin ortaları — 15-ci əsrin 1-ci yarısında qotika üslubu inkişaf etmişdi. Bu dövrdə inşa edilmiş memarlıq nümunələrinin içərisində xüsusilə Karlşteyn qəsri (1348-57) məşhurdur. Xaçşəkilli qüllələrin, şəbəkəli ala-qapıların, həmçinin karkas konstruksiyaların inşasında qotik üslubdan istifadə olunmuşdu. Çexiyada Habsburqlar sülaləsinin hökmranlığı bərqərər olduqdan sonra (1526) memarlıqda renessans üslubu geniş yayılmışdı (Praqada Belveder, Şvartsenberq sarayları və s.). 17-ci əsrin 2-ci yarısından memarlıqda yeni üslub — təmtəraqlılığa, əzəmətliyə meyilli barokko üslubu yarandı. Bu dövr Çexiya memarlığı çoxsayda bəzək və dekorativ elementləri ilə fərqlənirdi (Praqadakı Qalib olan Müq. Məryəm kostyolu). Praqa şəhərinin memarlığında 2 üslub — qotika və barokko üstünlük təşkil etmişdir. Məhz bu üslublar ilə Çexiyada çoxsaylı məşhur memarlıq abidələri yaranmışdır. 18-ci əsrin sonu — 19-cu əsrin əvvəllərində (bu dövr Çexiya İntibahı da adlanır) milli azadlıq hərəkatının inkişafı ilə əlaqədar incəsənət də milli özünütəsdiq mübarizəsinə qoşuldu. 19-cu əsrin ortalarından memarlıqda milli romantika istiqaməti meydana gəldi. 19-cu əsrin sonu — 20-ci əsrin əvvəllərində modern üslubu rasionalizm təmayülləri ilə əvəz edildi. 1920-30-cu illər memarlığında milli funksionlizm məktəbi təşəkkül tapmışdı [Y. Qoçar, K. Qonzik, Y. Qavliçek; Vitkov dağında “Azadlıq” milli abidəsinin inşası (1929-cu ildən, memar Y. Zazvorka)]. Çexiya faşist əsarətindən azad edildikdən (1945) sonra incəsənətin inkişafı üçün yeni perspektivlər açıldı. Praqa, Qotvaldov, Olomouts və s. şəhərlərdə yeni yaşayış rayonları salındı. 1970-ci illərdən binaların plastik ifadəliliyi və fərdi simasının öyrənilməsi sahəsində axtarışlar aparılmışdır. 11,13-cü əsrlər təsviri sənətinə Almaniya və Bizans incəsənətinin təsiri olmuşdur. Ciddi obrazlardan (Strakonitsidən olan Madonna, 14-cü əsrin ortaları) lirizmə, zərifliyə meyil (Mixel Madonnası, 14-cü əsrin 2-ci yarısı) rəngkarlıqda özünü göstərirdi. Barokko dövrü (17-18 əsrlər) Çexiya təsviri sənətinə realist və demokratik təmayüllər xas idi. Praqada “Vətənpərvər incəsənət dostları cəmiyyəti” (1796) və Rəssamlıq Akademiyasının təşkili (1799) təsviri sənətin inkişafına mühüm təsir göstərdi. Natürmort, portret, həmçinin dini mövzularda olan əsərlərlə təmsil olunan Çexiya təsviri sənəti milli, tarixi, klassisizm, romantizm və vətənpərvərlik ideyaları ilə ifadə olunurdu (L. Kol, A. Maxek, K. Postl, A. Manes və b.). 18-ci əsrin ortalarında rokoko və klassisizm əlamətləri meydana gəldi. 19-cu əsrin sonlarında rəssam M.Aleşin başçılıq etdiyi rəssamlar qrupu incəsənətin inkişafında əhəmiyyətli rol oynadı. Y.V. Mıslbek dövrün görkəmli heykəltəraşı idi. 1920-30-cu illərin təsviri sənətində realist və demokratik meyillər möhkəmləndi. 1920-30-cu illər təsviri sənətində realist-demokratik meyillər möhkəmləndi. Çexiya faşist əsarətindən azad edildikdən (1945) sonra incəsənətin inkişafı üçün yeni perspektivlər açıldı. Praqa, Qotvaldov, Olomouts və s. şəhərlərdə yeni yaşayış rayonları salındı. Bu illərdə V. Makovski, K. Liditski, K. Pokornı, Y. Vaqner və b. heykəltəraşlar Qələbə, Praqa üsyanı qəhrəmanları, sovet döyüşçüləri, Çexiya mədəniyyəti xadimləri şərəfinə abidələr yaratmışlar. 1970-ci illərdən binaların plastik ifadəliliyi və fərdi simasının öyrənilməsi sahəsində axtarışlar aparılmışdır. Bu illərin heykəltəraş, rəssam və qrafiklərinin yaradıcılığında tarixi inqilibi motivlər üstünlük təşkil edirdi (Y. Maleyovsk, M. Aksman, A. Zabransk, Y. Yuroj və b.). Çexiyada monumental dekorativ-tətbiqi sənət, bədii şüşə, parça, teatr-dekorasiya sənəti yüksək səviyyədə inkişaf edir. Təqribən 1984-cü ildə Çexiyada postmodern yaradıcılıq konsepsiyası yayılmağa başladı (F. Skala, Y. David, M. Qabriel, Y. Rona və b.). Rəssamlardan K. Nepraşa, E. Kmentova, Y. Andle, Y. Naçeradski 20-ci əsrin 80-90-cı illərində fiqurlu plastika sahəsində işləmişlər. M. Knijak heppe- ninq bədii yaradıcılıq üslubunun nümayəndəsidir (hazırda Praqadakı Milli qalereyanın direktorudur). T. Piştek hiperrealizmin nümayəndəsidir. P. Nikl 2005-ci ildə Yaponiyanın Aixi ş.-ndə EKSPO sərgisində Çexiya sərgi kompozisiyasını təşkil etmişdir.

Nəqliyyat

Çexiya inkişaf etmiş avtomobil və dəmir yolu şəbəkəsinə malikdir. Dəmiryollarının dörddə birində elektrikli qatarlar çalışmaqdadır. Praqa və ölkənin digər böyük şəhərləri hava nəqliyyatı ilə bir-birinə bağlıdır.

Köpüklü içkilər diyarı

Çexiyada pivə çəkmə sənəti geniş yayılıb. Çexlərdə pivə nəsilləri birləşdirən dəyər kimi qiymətləndirilir. Pivənin məşhur Budvar növü bir çox vitaminlərlə zəngindir. Bu pivənin suyu 300 metr dərinliyi olan artezian quyusundan çıxardılır. Çex pivəsinin dadından həzz almaq istəyirsiniszə xüsusi barlara gedin.

Çex suvenirləri

Xanımlar üçün ən sevimli və dəyərli hədiyyə kimi tanınan çex suvenirləri dünyada məşhurdur. "Mozer" firmasının suvenir — büllur qabları adından söz etdirməyi bacarır. Çexiyada məşhur olan daha bir aksessuar — duzlara hopdurulan güldür. Belə gül uzunmüddətli qalır.

İstinadlar

Həmçinin bax

çexiya, çex, Česko, rəsmi, adı, ilə, çex, respublikası, çex, Česká, republika, mərkəzi, avropada, dövlət, dənizə, çıxışı, olmayan, ölkədir, şimal, şimal, şərqdə, polşa, qərb, şimal, qərbdə, almaniya, cənubda, avstriya, şərq, cəbub, şərqdə, slovakiya, ilə, həms. Cexiya cex Cesko ve ya resmi adi ile Cex Respublikasi cex Ceska republika Merkezi Avropada dovlet Cexiya denize cixisi olmayan olkedir Simal ve simal serqde Polsa qerb ve simal qerbde Almaniya cenubda Avstriya serq ve cebub serqde Slovakiya ile hemserheddir Paytaxti ve en boyuk seheri Praqa seheri umumi sahesi 78 866 kvadrat kilometrdir Olke tarixi 2 vilayetden Bohemiya ve Moraviyadan ibaretdir Tarixi bolge olan Sileziya torpaqlarinin da bir hissesi Cexiyanin erazisine dusur Cexiya 1 may 2004 cu ilden Avropa Ittifaqinin uzvudur ve Sengen zonasina daxildir Cex RespublikasiCeska republikaCexiyaBayragi GerbiSuari cex Pravda vitezi Himni cex Kde domov muj azerb Menim evim haradadir source source track track track track track track track track track track track track track Paytaxtive en boyuk seheriPraqaResmi dilleriCex diliIdareetme formasiParlament respublikasi PrezidentMilos Zeman 8 III 2013 Bas nazirAndrey Babis 6 XII 2017 Tarixi Yaranmasi1 yanvar 1993Erazisi Umumi78900 117 ci yer Ehalisi 2015 texmini10 5 milyon 87 ci yer 26 III 2011 siyahiya alma10 562 214 Sixliq133 km2 344 5 kv mil UDM AQP 2014 texmini Umumi314 6 milyard 52 ci Adam basina29 900 59 cu ValyutasiCexiya kronu CZK Saat qursagiUTC 2Telefon kodu420ISO 3166 koduCZInternet domeni czCexiya Cex Respublikasinin ehalisinin sayi 2010 cu ilin martin 31 ne olan melumata esasen 10 509 377 neferdir 1 Paytaxt Praqa 1 212 097 nefer 2 ve Brno 719 555 nefer 3 ehali ile Cexiya Respublikasinin en boyuk seherleridir Mundericat 1 Umumi melumat 2 Tarix 2 1 Intibah dovru 2 2 Cexoslovakiya 3 Dovlet qurulusu 4 Iqlim ve tebii ehtiyatlar 5 Iqtisadiyyat 6 Ehali 6 1 Sehiyye 6 2 Idman 6 3 Tehsil 7 Teserrufat 8 Memarliq ve tesviri senet 9 Neqliyyat 10 Kopuklu ickiler diyari 11 Cex suvenirleri 12 Istinadlar 13 Hemcinin baxUmumi melumat RedakteMerkezi Avropada dovlet Cexiya Moraviya ve qismen Sileziya tarixi eyaletlerinden ibaretdir Simalinda ve simal serqinde Polsa cenub serqinde Slovakiya cenubda Avstriya cenub qerbinde ve simal qerbinde Almaniya ile hemserheddir Sahesi 78 9 min km2 Ehalisi 10 5 mln 2011 Paytaxti Praqa seheridir Resmi dil cex dili pul vahidi Cexiya kronasidir Inzibati cehetden 13 daireye ve paytaxt dairesine bolunur Cexiya BMT nin 1993 NATO nun 1999 AB nin 2004 AS nin 1993 ATET in 1993 BYIB in 1993 IEIT nin 1995 UTT nin 1995 uzvudur Tarix Redakte Karlsteyn qalasi XIV esr Bohemiya bolgesinde yasayan keltler olkenin tarixinde melum olan ilk yerli ehalisidir V esrde serqden slavyan qebileleri gelerek Elba cayinin vadisinde yerlesmisler Alti esr erzinde muntezem olaraq slavyan alman ve macarlarin isgallarina meruz qalmisdir XIV esrde qurulan Alman Imperiyasi uzun iller olkeye hakim olmus XVII esrin evvellerinde Avstriya Macaristan Imperiyasina meglub olaraq bu torpaqlari itirmisdir Avstriya Bohemiya ve Moraviyaya Macaristan ise Slovakiyaya hokm etmekde idi Birinci dunya muharibesi neticesinde Avstriya Macaristan Imperiyasinin yixilmasi ile 1918 ci ilin oktyabrinda Cexoslovak Respublikasi adiyla musteqilliklerini elan etdiler Olkedeki etnik qruplardan almanlarin qiyamlari ve Almaniyanin tezyiqi ile Bohemya bolgesi almanlara verildi 1938 Bir il sonra Hitlerin emri ile alman ordusu Cexoslovakiyani isgal etdi Ikinci dunya muharibesi neticesinde 1945 ci ilde olke bu sefer de Rusiya terefinden isgal edildi Cexoslovakiyanin serqdeki Rutenya eyaletini oz torpaqlarina qatan Rusiya tezyiq neticesinde Cek Kommunist Partiyasini iqtidara kecirerek sosialist bir rejim qurdurdu Yeni rehberlik oz anlayisi gereyi azadliqlari mehdudlasdirdi Azadliq terefdari olan kesleri hebsxana ve agil xestexanalarina dolduraraq olkeni Rusiyanin peyki veziyyetine getirdi 1955 ci ilde Varsava Muqavilesi Teskilati na daxil oldu 1960 dan sonra ekincilik kollektivlesdirildi Neqliyyat ticaret ve agir senaye dovletlesdirildi Medeniyyet ve dini inanclara tezyiq altina alindi 1968 ci ilde Stalin terefdarlarinin yerine kecen Aleksandr Dubcek ve Ludvik Svoboda olkede liberal bir siyaset izleyerek iqtisadiyyatda xarice acilma istiqametinde muxtelif islahatlar etdiler Metbuat ve nesr quruluslarina azadliq verildi Kommunizmin diktatorluq rejiminden xilas olub insanca yasamaq ucun sey serf eden liderler Rusiya idarecileri terefinden siddetle tenqid edildi Cexoslovakiyadaki bu liberal islahatlar neticesinde bir peykini itirme qorxusu esiden Rusiya olkeni isgal etdi Olkelere musteqillik suarlari oyreden Rusiya ozunun etdiyi isgala qarsi gelen xalqi insafsizca tanklarin palitralari altinda ezdi ve olke idarecilerini siddetle cezalandirdi Yuz minlerle Cexoslovakiyali Rus zulmune doze bilmeyerek Avstriya ve Almaniyaya qacdi 1989 da butun serq bloku olkelerinde oldugu kimi Cexoslovakiyada da yumsalma siyaseti basladi Cox partiyali sisteme kecildi ve 1990 da ilk serbest secki kecirildi Kommunistler qazana bilmediler Milliyyetci Partiyalar iqtidar oldular 1992 Iyununda Cexoslovakiyani meydana getiren Cex ve Slovak respublikalarinda ayri ayri edilen seckilerden sonra iki respublikanin bir birinden ayrilmasi gundeme geldi Edilen gorusmeler neticesinde 25 noyabr 1992 gunu edilen andlasma ile 31 dekabr 1992 tarixinde iki respublika bir birinden ayrildi Intibah dovru Redakte Cexiyanin esasini qoyan Cex ve onun qizi Libusenin neslinin birbasa davamcisi cex hokmdarlarindan biri XIII esrin sonlarinda hokmdarliq eden IV Karldir Onun dovrunu Cexiyanin intibah dovru hesab etmek olar Karlin hokmdarligi erefesinde muqeddes Vita mebedi Karlov korpusu saysiz hesabsiz saraylar qesrler tikilib Mehz bu erefede Cexiyada Avropanin en yasli universitetlerinden biri acilir Cexiya tarixinde tebligatci ve islahatci Yan Qusun emeyi danilmazdir O katolik kilsesinin edaletsiz movqeyini kasiblara qarsi munasibetini aciq askar gostermisdir Bu movqeyine gore onu tonqalda yandirmisdilar Cexoslovakiya Redakte Ikinci dunya muharibesinin basa catmasindan sonra Sosialist blokuna qatilan Cexoslovakiya 1968 ci ilde Sovet qosunlarinin Praqa bahari adi ile tarixe dusen sosializmden uzaqlasma meyllerinin qarsisini herbi mudaxile yolu ile almasindan sonra 1990 ci ile qeder kommunist rejimi ile idare olunmusdur Cexiya ve Slovakiya olmaqla iki federasiya subyektinin birlesmesinden yaranan Cexoslovakiya 350 uzvlu Federal Meclis terefinden idare olunurdu Federal Meclis butun olkeden secilen 200 deputatli Xalq Meclisinden ve her federasiya subyektinden 75 uzv olmaqla 150 deputatli Millet Meclisinden ibaret idi Dovlet bascisi bas nazir ve nazirler Federal Meclis terefinden oz uzvleri arasindan secilirdi 1989 cu ilde Serqi Avropanin sosialist bloku olkelerinde bas qaldiran demokratiklesme ve coxpartiyali sisteme kecid Cexiyada da musahide olundu 1990 ci ilde ilk coxpartiyali seckiler kecirildi 1992 ci ilin iyununda Cexoslovakiyani teskil eden Cexiya ve Slovakiya Respublikalarinda ayri ayri secki kecirildi Cexiyadaki seckilerde qalib gelen Vatslav Klaus bas nazir oldu Bu seckilerden sonra aparilan danisiqlardan sonra 31 dekabr 1992 ci ilde iki respublika bir birinden ayrildi Dovlet qurulusu RedakteCexiya parlament respublikasidir Dovlet bascisi prezidentdir parlament terefinden 5 il muddetine secilir O Konstitusiya Mehkemesi hakimlerini teklif etmek parlamentin Deputatlar palatasini buraxmaq qanunlara veto qoymaq selahiyyetlerine malikdir Prezident hemcinin bas naziri ve onun teqdimati ile hokumetin diger uzvlerini teyin edir Qanunverici hakimiyyeti ikipalatali parlament temsil edir Esas qanunverici orqan olan Deputatlar palatasi proporsional secki sistemi uzre 4 il muddetine secilen 200 deputatdan Senat majoritar secki dairelerinden 6 il muddetine secilen 81 numayendeden numayendelerin ucde biri her iki ilden bir yeniden secilir ibaretdir Deputatlar palatasinin qebul etdiyi qanun layihesini Senatin redd etmek huququ var Icraedici hakimiyyeti Bas nazirin basciliq etdiyi hokumet heyata kecirir O parlament qarsisinda hesabat verir Deputatlar palatasinda hokumete etimad meselesi qoyula biler Cexiyada coxpartiyali sistem movcuddur Esas siyasi partiyalar Vetendas demokratik partiyasi Cexiya sosial demokrat partiyasi Cexiya ve Moraviyanin kommunist partiyasi Xristian demokratik ittifaqi Cexoslovakiya xalq partiyasi Iqlim ve tebii ehtiyatlar RedakteDenizden uzaq Merkezi Avropa olkesi olan Cexiya diger Merkezi Avropa olkelerinde oldugu kimi qisi sert kecen quru iqlime malikdir Yayi serin kecen olkede illik orta temperatur ilden ile ferqlenir Qisda olkede hava her zaman sifir dereceden asagi olur Illik orta yaginti bolgelere gore 1000 1500 mm arasinda deyisir Yuksekliyi cox olmayan duzenlik bolgelerde yaginti miqdari 1000 mm etrafinda olur yuksek dagliq erazilerde daglarin yagis buludlarini tutmasi ve sixlasdiriciliq vezifesi gormesi illik yaginti miqdarinin orta hesabla 1500 mm etrafinda olmasini temin edir Yagintilar qisda umumiyyetle qar seklinde olur Cexiyanin 30 i meselerle ehatelenmisdir Xususile Bohemya daglari ve Karpatlarin yuksek bolgelerinde iyneyarpaqli mese bolgeleri yuksekliyi cox olmayan yerlerde qayin palid ve gurgen meseleri ustunluk teskil edir Meselik bolgelerde yasayan vehsi heyvanlar col donuzu col pisiyi ve dag kecisidir Yeralti ehtiyatlari mehduddur Avropanin en cox uran cixaran olkesi olan Cexiyada komur stibium maqnezit cive qrafit kaolin ve az miqdarda neft de cixarilir Cixarilan uranin miqdari bu maddenin strateji ehemiyyeti baximindan aciqlanmir Iqtisadiyyat RedakteCexiya senayeye arxalanan iqtisadiyyata malikdir Sosializm idareetme usulu zamani torpaqlar dovletinkilesdirilerek kollektiv ekinciliye kecildi Bu semereliliyi asagi saldi ve olke evvelkinden daha cox erzaq mehsulu idxal etmek mecburiyyetinde qaldi En ehemiyyetli ekincilik mehsullari bugda arpa yulaf covdar qargidali cugundur kartof ve balqabaqdir Heyvandarliq genis tesekkul tapmisdir En cox ev heyvanlarinin yetisdirildiyi olkede boyuk bas heyvanlarin sayi kicik bas heyvanlarin sayindan coxdur Meselerden elde edilen mehsullar ehtiyaci odemekle yanasi ixrac da edilir Yeralti ehtiyatlari olkenin ehtiyacini odemediyi ucun bu mallari idxal etmek mecburiyyetindedir Demir kondensatinin ehemiyyetli qisimini idxal etmesine baxmayaraq dunyada polad istehsalinda ilk on olke icine gire bilmekdedir Serq bloku olkelerin masin kimyevi madde silah tekstil mehsulu ehtiyaclarinin boyuk bir qismini Cex Respublikasi qarsilamaqdadir Ehali RedakteCex Respublikasi ehalisinin 95 ini cexler teqriben 2 ini slovaklar teskil edir Immiqrantlar ukraynalilar vyetnamlilar ruslar almanlar qaracilar macarlar olke ehalisinin teqr 4 ini teskil edir Cex dilinde danisan cexler qerbi slavyan xalqlarina aiddirler Cex dili Cexiya Orta Moraviya ve Serqi Moraviya dialektlerine bolunur Dindarlarin ekseriyyeti xristiandir Ehalinin orta sixligi 1 km2 de 130 neferdir Cexiya yuksek urbanizasiyali olkedir seher ehalisi teqr 71 dir kend ehalisinin sayi azalmaqdadir En iri seheri ve yegane meqapolis Praqadir 1 mln 188 min nefer Diger iri seherleri Brno Ostrava Plzen ve Olo moutsdur 1994 2005 ci illerde ehalinin tebii azalmasi bas verse de 2006 ci ilden baslayaraq olum seviyyesinin azalmasi dogum seviyyesinin ve miqrant axininin artmasi neticesinde ortaillik artim musbet olmusdur Fertillik gostericisi 1 qadina 1 2 usaqdir Son iller Cexiya usaq olumunun az oldugu olkeler sirasina daxildir 1000 nefer diri dogulan usaga 4 neferden az Emek qabiliyyetli ehalinin 15 65 yas xususi cekisi teqr 71 2 dir 15 yasadek olanlarin xususi cekisi 14 4 yaslilarin ise 65 yasdan yuxari xususi cekisi 14 5 dir Cexiyada ehalinin orta yas heddi 39 3 ildir qadinlarda 41 1 kisilerde 37 5 Gozlenilen orta omur muddeti kisilerde 72 9 qadinlarda 79 7 ildir Iqtisadi cehetden feal olan ehali 51 5 dir Issizlik seviyyesi 7 3 dir 2006 Sehiyye Redakte Cexiyada xestexana carpayilarinin sayi ehalinin her 1000 neferine gore 8 7 dir Sehiyyeye qoyulan xerc UDM in 7 9 ini teskil edir 2010 Ambulatoriya sektoru ozellesdirilmis stasionar sektor dovlete mexsusdur Butun ehali tibbi sigortaya malikdir Sehiyye sistemi ucun yuksek tibbi xidmet seciyyevidir Cexiya cox inkisaf etmis kurort mualicesi sistemine malikdir Olkede bir nece balneoloji kurort Karlovi Vari Mariansike Lazne Frantiskovi Lazne ve s fealiyyet gosterir Idman Redakte Futbol uzre Cexiya yigma komandasi 1996 ci ilde kecirilen Avropa cempionatinin gumus mukafatcisi hokkey uzre Cexiya yigma komandasi ise 6 defe dunya cempionu olmusdur Olimpiya Oyunlarinin onnovculuk yarislarinda R Zmelik 1992 Barselona R Sebrle 2004 Afina qizil T Dvorjak burunc 1996 Atlanta avarcekmenin maneeleri defetme yarislarinda L Pollert 1992 Barselona S Xilgertova 1996 Atlanta 2000 Sidney qizil ikiyerli kanoede avarcekmede M Jiras ve T Mader 2000 Sidney Y Volf ve O Stenanek 2004 Afina burunc medal qazanmislar M Navratilova ve I Lendl boyuk tennisde ugurlar elde etmisler 2000 2012 ci illerde Cexiya idmancilari Olimpiya Oyunlarinda 10 qizil 12 gumus 10 burunc medal qazanmislar Tehsil Redakte Cexiyada 6 16 yasli usaqlar ucun tehsil icbari ve pulsuzdur Mekteb tehsili sistemi 4 pilleden ibaretdir mektebeqeder tehsil 2 5 yas ibtidai mekteb 6 15 yas icbari orta mekteb gimnaziya kollej ve un t kollecleri Mekteb tehsili 9 yasdan 2 merhelede ibtidai 1 5 sinifler ve orta tehsil 6 9 sinifler heyata kecirilir Cexiyanin ali tehsil sistemi ictimai dovlet polis ve herbi tehsil ve ozel universitetlerden ibaretdir Qedim universitetleri Karl universiteti 1348 Praqa Palats universiteti 1249 cu ilde kollec kimi yaradilmisdir 1573 ci ilden universitet Cexiya texniki universiteti 1717 Praqa Masarik universiteti 1919 Brno Mendel universiteti 1919 Brno ve s 1989 cu ilden universitetler yerlesdikleri regionun adi ile adlandirilir Qerbi Bohemiya universiteti 1990 Cenubi Cexiya universiteti 1990 Ceske Budeevits Liberets texniki universiteti 1994 ve s Dovlet ali tehsil muessiselerinde tehsil 26 yasadek mehdudiyyetsiz ve pulsuzdur Telebelere 26 yasadek tibbi sigorta odenilir Cexiya Elmler Akademiyasi 1993 Praqa Cexiya Kral Elmi Cemiyyeti 1790 Cexiya edebiyyat ve incesenet Elmler Akademiyasi 1890 Cexoslovakiya Elmler Akademiyasinin 1952 esasinda yaradilmisdir Elmler Akademiyasinin nezdinde 51 institut Astronomiya Riyaziyyat Geologiya Kimya prosesleri Etimologiya Iqtisadiyyat Arxeologiya Etnologiya Slavyan ve s institutlar var Teserrufat RedakteCexiya senaye olkesidir UDM in hecmi teqriben 285 6 mlrd dollar aliciliq qabiliyyeti pariteti uzre 2013 adambasina 26 3 min dollar real UDM artimi teqriben 0 9 2013 insan inkisafi indeksi 0 873 2013 dunyanin 186 olkesi arasinda 28 ci yer teskil edir UDM in strukturu 2012 xidmet sferasi 60 3 senaye 37 4 k t 2 4 Aparici saheler yanacaq energetika masinqayirma energetika ve diger senaye avadanliqlari elektrotexnika memulatlari avtomobil istehsali kimya plastik kutle sintetik kaucuk gubre yungul toxuculuq trikotaj ayaqqabi deri ve yeyinti seker pive et qennadi senayesidir Qonur ve das komur Ostrava Karvin Simali Cexiya ve Sokolov komur hovzeleri demir ve uran filizi hasil edilir Ilde 87 57 mlrd kVt saat elektrik enerjisi istehsal olunur 2012 Esas senaye merkezleri Praqa Plzen Ostrava ve Brnodur Olke erazisinin 43 i k t nda istifade olunur otlaq ve cemenlikler 11 meseler 33 teskil edir Etlik sudluk heyvandarliq donuzculuq ve qusculuq inkisaf etmisdir Seker cugunduru taxil arpa kartof mayaotu terevez muxtelif meyveler becerilir D y larinin uzunlugu min km 9 4 avtomobil yollarinin uzunlugu 130 6 o cumleden 730 km i berk ortukludur avtoparklar minik avtomobilleri 3 1 mln yuk masinlari ve avtobuslar 0 2 mln teskil edir 128 aeroport var 2013 Masin ve avadanliqlar kimyevi preparatlar yungul ve suse keramika senayesi memulatlari yeyinti mehsullari ixrac edilir Esas xarici ticaret terefdaslari Almaniya Slovakiya Avstriya Rusiya Polsa ve Cindir Memarliq ve tesviri senet RedakteCexiyada Paleolit dovrune aid heykelterasliq Neolit dovrune aid keramika numuneleri protoslavyan Halstat medeniyyeti ve Laten medeniyyeti abideleri muhafize olunmusdur Katolikliyin qebulundan sonra Bizans Karolinq numunelerine yaxin das kilseler insa edilmisdir 11 13 cu esrlerde roman uslubu tesekkul tapmisdir Praqa Qradindaki Muq Vit 11 ci esr ve Muq Yirji 12 ci esr bazilikalari Divarlarin qalinligi konstruksiyalarin mohtesemliyi qullelerin hundurluyu kimi xususiyyetler roman uslubuna xasdir 12 ci esrde roman uslubu ciceklenme dovrunu kecirmisdir Bu merhelede Muq Irji mebedinin yeniden tikilmesi Tresbicde bazilikanin Rovnda Muq Yakub kilsesinin insasi basa catdi 13 cu esrin ortalari 15 ci esrin 1 ci yarisinda qotika uslubu inkisaf etmisdi Bu dovrde insa edilmis memarliq numunelerinin icerisinde xususile Karlsteyn qesri 1348 57 meshurdur Xacsekilli qullelerin sebekeli ala qapilarin hemcinin karkas konstruksiyalarin insasinda qotik uslubdan istifade olunmusdu Cexiyada Habsburqlar sulalesinin hokmranligi berqerer olduqdan sonra 1526 memarliqda renessans uslubu genis yayilmisdi Praqada Belveder Svartsenberq saraylari ve s 17 ci esrin 2 ci yarisindan memarliqda yeni uslub temteraqliliga ezemetliye meyilli barokko uslubu yarandi Bu dovr Cexiya memarligi coxsayda bezek ve dekorativ elementleri ile ferqlenirdi Praqadaki Qalib olan Muq Meryem kostyolu Praqa seherinin memarliginda 2 uslub qotika ve barokko ustunluk teskil etmisdir Mehz bu uslublar ile Cexiyada coxsayli meshur memarliq abideleri yaranmisdir 18 ci esrin sonu 19 cu esrin evvellerinde bu dovr Cexiya Intibahi da adlanir milli azadliq herekatinin inkisafi ile elaqedar incesenet de milli ozunutesdiq mubarizesine qosuldu 19 cu esrin ortalarindan memarliqda milli romantika istiqameti meydana geldi 19 cu esrin sonu 20 ci esrin evvellerinde modern uslubu rasionalizm temayulleri ile evez edildi 1920 30 cu iller memarliginda milli funksionlizm mektebi tesekkul tapmisdi Y Qocar K Qonzik Y Qavlicek Vitkov daginda Azadliq milli abidesinin insasi 1929 cu ilden memar Y Zazvorka Cexiya fasist esaretinden azad edildikden 1945 sonra incesenetin inkisafi ucun yeni perspektivler acildi Praqa Qotvaldov Olomouts ve s seherlerde yeni yasayis rayonlari salindi 1970 ci illerden binalarin plastik ifadeliliyi ve ferdi simasinin oyrenilmesi sahesinde axtarislar aparilmisdir 11 13 cu esrler tesviri senetine Almaniya ve Bizans incesenetinin tesiri olmusdur Ciddi obrazlardan Strakonitsiden olan Madonna 14 cu esrin ortalari lirizme zerifliye meyil Mixel Madonnasi 14 cu esrin 2 ci yarisi rengkarliqda ozunu gosterirdi Barokko dovru 17 18 esrler Cexiya tesviri senetine realist ve demokratik temayuller xas idi Praqada Vetenperver incesenet dostlari cemiyyeti 1796 ve Ressamliq Akademiyasinin teskili 1799 tesviri senetin inkisafina muhum tesir gosterdi Naturmort portret hemcinin dini movzularda olan eserlerle temsil olunan Cexiya tesviri seneti milli tarixi klassisizm romantizm ve vetenperverlik ideyalari ile ifade olunurdu L Kol A Maxek K Postl A Manes ve b 18 ci esrin ortalarinda rokoko ve klassisizm elametleri meydana geldi 19 cu esrin sonlarinda ressam M Alesin basciliq etdiyi ressamlar qrupu incesenetin inkisafinda ehemiyyetli rol oynadi Y V Mislbek dovrun gorkemli heykelterasi idi 1920 30 cu illerin tesviri senetinde realist ve demokratik meyiller mohkemlendi 1920 30 cu iller tesviri senetinde realist demokratik meyiller mohkemlendi Cexiya fasist esaretinden azad edildikden 1945 sonra incesenetin inkisafi ucun yeni perspektivler acildi Praqa Qotvaldov Olomouts ve s seherlerde yeni yasayis rayonlari salindi Bu illerde V Makovski K Liditski K Pokorni Y Vaqner ve b heykelteraslar Qelebe Praqa usyani qehremanlari sovet doyusculeri Cexiya medeniyyeti xadimleri serefine abideler yaratmislar 1970 ci illerden binalarin plastik ifadeliliyi ve ferdi simasinin oyrenilmesi sahesinde axtarislar aparilmisdir Bu illerin heykelteras ressam ve qrafiklerinin yaradiciliginda tarixi inqilibi motivler ustunluk teskil edirdi Y Maleyovsk M Aksman A Zabransk Y Yuroj ve b Cexiyada monumental dekorativ tetbiqi senet bedii suse parca teatr dekorasiya seneti yuksek seviyyede inkisaf edir Teqriben 1984 cu ilde Cexiyada postmodern yaradiciliq konsepsiyasi yayilmaga basladi F Skala Y David M Qabriel Y Rona ve b Ressamlardan K Neprasa E Kmentova Y Andle Y Naceradski 20 ci esrin 80 90 ci illerinde fiqurlu plastika sahesinde islemisler M Knijak heppe ninq bedii yaradiciliq uslubunun numayendesidir hazirda Praqadaki Milli qalereyanin direktorudur T Pistek hiperrealizmin numayendesidir P Nikl 2005 ci ilde Yaponiyanin Aixi s nde EKSPO sergisinde Cexiya sergi kompozisiyasini teskil etmisdir Neqliyyat RedakteCexiya inkisaf etmis avtomobil ve demir yolu sebekesine malikdir Demiryollarinin dordde birinde elektrikli qatarlar calismaqdadir Praqa ve olkenin diger boyuk seherleri hava neqliyyati ile bir birine baglidir Kopuklu ickiler diyari RedakteCexiyada pive cekme seneti genis yayilib Cexlerde pive nesilleri birlesdiren deyer kimi qiymetlendirilir Pivenin meshur Budvar novu bir cox vitaminlerle zengindir Bu pivenin suyu 300 metr derinliyi olan artezian quyusundan cixardilir Cex pivesinin dadindan hezz almaq isteyirsinisze xususi barlara gedin Cex suvenirleri RedakteXanimlar ucun en sevimli ve deyerli hediyye kimi taninan cex suvenirleri dunyada meshurdur Mozer firmasinin suvenir bullur qablari adindan soz etdirmeyi bacarir Cexiyada meshur olan daha bir aksessuar duzlara hopdurulan guldur Bele gul uzunmuddetli qalir Istinadlar Redakte 1 http www czso cz eng redakce nsf i characteristics of the capital city of prague http www czso cz eng redakce nsf i characteristics of the jihomoravsky regionHemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Cexiya amp oldid 5913589, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.