Qoşunların çexoslovakiyaya daxil olması həmçinin Dunay əməliyyatı və ya çexoslovakiyanın işğalı 21 avqust 1968 ci ildə b
Çexoslavakiyaya qoşunların yeridilməsi (1968)
Qoşunların Çexoslovakiyaya daxil olması, həmçinin Dunay əməliyyatı və ya (Çexoslovakiyanın) işğalı — 21 avqust 1968-ci ildə başlayan və Praqa baharı islahatlarına son qoyan Varşava Müqaviləsi Təşkilatı qoşunlarının ((Rumıniya) istisna olmaqla) Çexoslovakiyaya daxil olması.
Silahlı münaqişə
Soyuq müharibə
VMT tankları "Dunay" əməliyyatı zamanı Praqada, avqust 1968
Tarix
21 avqust - 11 sentyabr 1968
Yeri
Çexoslovakiya
Səbəbi
"Proqa Baharı" 1968
Nəticəsi
Çexoslovakiyanın Varşava Müqaviləsi Təşkilatı (VMT) qoşunları tərəfindən işğalı
(Polşa) — 5 piyada diviziyası, 40.000 nəfərə qədər;
(ADR) — motorlu tüfəng və tank bölmələri, cəmi 15.000 nəfərə qədər (mətbuatdakı nəşrlərə görə son anda ADR bölmələrini Çexoslovakiyaya göndərməkdən imtina etmək qərara alındı, onlar hərbi hissədə ehtiyat rolunu oynadılar. Sərhəddə və Çexoslovakiyada bir neçə onlarla hərbi qulluqçudan ibarət ADR-ın işçi qrupu var idi);
(Macarıstan) — 8-ci motoatıcı diviziyası, ayrı-ayrı bölmələr, cəmi 12500 nəfər;
Bolqarıstan — ümumi gücü 2164 nəfər olan 12 və 22-ci Bolqar motoatıcı alayları. və 26 (T-34) maşını ilə silahlanmış bir Bolqarıstan tank batalyonu.
Qoşunların yeridilməsi tarixi avqustun 20-də, Çexoslovakiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Rəyasət Heyətinin iclasının keçirildiyi axşama təyin edildi. 1968-ci il avqustun 20-də səhər Dunay Ali Komandanlığının yaradılması haqqında zabitlərə gizli əmr oxundu. Ali Baş Komandan ordu generalı I təyin edildi. G. Pavlovski, qərargahı Polşanın cənub hissəsində yerləşdirildi. Hər iki cəbhə (Mərkəzi və Karpat) və Balaton əməliyyat qrupu, həmçinin iki mühafizəçi hava-desant bölməsi ona tabe idi. Əməliyyatın ilk günündə hava-desant diviziyalarının enişini təmin etmək üçün hərbi nəqliyyat aviasiyasının beş diviziyası Ali Baş Komandan "Dunay"ın sərəncamına verildi.
SSRİ DTK-nın rolu
Vasili Mitroxinin hesabatına görə, (SSRİ-nin xüsusi seçilmiş və təlim keçmiş DTK zabitləri) Qərbi Almaniya, Avstriya, Böyük Britaniya, İsveçrə və Meksikanın saxta pasportları ilə turist, jurnalist, iş adamı və tələbə adı altında Çexoslovakiyaya göndərilmişdirlər. Burada əsas məqsəd o idi ki, çex dissidentləri qərb insanlarına daha çox etibar edirdilər. Onların rolu Yazıçılar Birliyi kimi islahatçı dairələrə, radikal jurnallara, universitetlərə və siyasi qruplarına daxil olmaq və sonra isə dissidentlərin reputasiyasını fəal şəkildə ləkələmək idi. Xüsusilə, DTK agentləri gizli amerika silah anbarlarını və Amerikanın Praqa rejimini devirmək planını nümayiş etdirən saxta sənədlər yaratmışdılar. Bu anbarlar sonralar Sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya hücumuna bəraət qazandıran əsas dəlillərdən biri oldu.
Hadisələrin xronologiyası
Avqustun 20-də saat 22:15-də qoşunlar "Vltava-666" adlı əməliyyatın başlanması barədə siqnal aldılar. Avqustun 20-də saat 23:00-da işğal üçün nəzərdə tutulan qoşunlarda döyüş xəbərdarlığı elan edilib. Qapalı rabitə kanalları ilə bütün cəbhələrə, ordulara, diviziyalara, briqadalara, alaylara və batalyonlara irəliləmək üçün siqnal verilirdi. Bu siqnalla bütün komandirlər saxladıqları beş məxfi paketdən birini (əməliyyat beş variantda işlənib hazırlanmışdı) açmalı, qalan dördünü isə açmadan qərargah rəislərinin iştirakı ilə yandırmalı idilər. Açılan paketlərdə "Dunay-Kanal" və "Dunay-Kanal-Qlobus" planlarına uyğun olaraq "Dunay" əməliyyatının başlanması və döyüş əməliyyatlarının davam etdirilməsi əmri var idi.
"Dunay əməliyyatı üzrə qarşılıqlı fəaliyyət üçün sifarişlər" əvvəlcədən hazırlanmışdı. İşğalda iştirak edən hərbi texnikaya ağ zolaqlar vurulmuşdu. Ağ zolaqları olmayan Sovet və müttəfiqlərin istehsalı olan bütün hərbi texnika "zərərsizləşdirməli" idi. Müqavimət halında zolaqsız tanklar və digər hərbi texnika xəbərdarlıq edilmədən və yuxarıdan əmr olmadan məhv edilməli idi. NATO əsgərləri ilə görüşərkən dərhal dayanmaq və komanda olmadan atəş açmamaq əmri verilib.
Qoşunların yeridilməsi (ADR), (Polşa), SSRİ və (Macarıstan) ərazisindən 18 yerdə həyata keçirilmişdi. Almaniyadakı Sovet Qüvvələri Qrupundan olan 20-ci Mühafizə Ordusunun hissələri ((general-leytenant) İvan Leontieviç Veliçko) Praqaya daxil oldu və Çexoslovakiyanın paytaxtının əsas obyektlərinə nəzarət etdi. Eyni zamanda, iki Sovet hava-desant diviziyası Praqa və (Brnoya) endirildi.
Avqustun 21 — də səhər saat 2 — də 7-ci Hava Desant Diviziyasının qabaqcıl bölmələri Praqadakı (Ruzine) aerodromuna eniş etdilər. Onlar qoşunları və hərbi texnikası olan Sovet An-12-lərinin eniş etməyə başladığı aerodromun əsas obyektlərini ələ keçirtdilər. Aerodromun ələ keçirilməsi aldadıcı manevrin köməyi ilə həyata keçirildi: aerodrom istiqamətində uçan Sovet An-24 sərnişin təyyarəsi göyərtəsində ehtimal olunan zədələnmə səbəbindən təcili eniş tələb etdi. İcazə və enişdən sonra paraşütçülər hava limanının idarəetmə qülləsini ələ keçirərək desant təyyarələrinin enişini təmin etdilər.
İşğal xəbərini alan Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının Rəyasət Heyəti təcili olaraq Dubçekin ofisində Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsində toplandı. Rəyasət Heyətinin işğalı pisləyən bəyanatının lehinə səs çoxluğu — 7-ə 4 səs verdi. İlkin plan üzrə yalnız Rəyasət Heyətinin üzvləri Kolder, Bilyak, Svestka və Riqaud çıxış etdilər. Barbirek və Piller Dubcek və O. Cherniki dəstəklədilər. Dubçekin özü radio müraciətində[] vətəndaşları sakit olmağa və qan tökülməsinin və (1956-cı il Macarıstan hadisələrinin) faktiki təkrarlanmasının qarşısını almağa çağırdı.
(Albaniya) işğalı nəticəsində Varşava Müqaviləsi Təşkilatından çıxdı.
Avqustun 21-də səhər saat 4:30-da Mərkəzi Komitənin binası sovet qoşunları və zirehli texnika ilə mühasirəyə alındı, sovet desantları binaya soxularaq orada olanları həbs etdilər. Dubçek və Mərkəzi Komitənin digər üzvləri bir neçə saat paraşütçülərin nəzarəti altında qaldılar.
Avqustun 21-i səhər saat 5:10-da 350-ci qvardiya hava desant alayının kəşfiyyat şirkəti və 103-cü hava desant diviziyasının ayrıca kəşfiyyat şirkəti eniş etdi. 10 dəqiqə ərzində onlar (Turanı) və [cs] aerodromlarını ələ keçirdilər, bundan sonra əsas qüvvələrin tələsik enişi başladı. Hadisə şahidlərinin sözlərinə görə, nəqliyyat təyyarələri bir-birinin ardınca aerodromlara enib. Eniş edənlər tam dayanmağı gözləmədən yerə tullanıblar. Eniş-enmə zolağının sonunda təyyarə artıq boş idi və dərhal yeni uçuş üçün sürət yığdı. Minimum fasilə ilə buraya qoşun və hərbi texnikası olan digər təyyarələr gəlməyə başladı. Daha sonra desantçılar öz hərbi texnikası və əsir götürülmüş mülki maşınları ilə ölkənin dərinliklərinə getdilər.
Avqustun 21-də səhər saat 9:00-da (Brnoda) desantçılar bütün yolları, körpüləri, şəhərdən çıxışları, radio və televiziya binalarını, teleqrafı, baş poçtu, şəhərin və rayonun inzibati binalarını, mətbəəni, dəmiryol vağzallarını, habelə hərbi hissələrin və hərbi sənaye müəssisələrinin qərargahı kimi. ÇXO komandirlərindən sakit qalmaq və asayişi qorumaq tələb olunub. İlk paraşütçü qruplarının enişindən dörd saat sonra Praqa və Brno şəhərlərinin ən mühüm obyektləri müttəfiq qüvvələrin nəzarəti altında idi. Paraşütçülərin əsas səyləri Çexoslovakiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin, hökumətin, Müdafiə Nazirliyinin və Baş Qərargahın binalarını, həmçinin radiostansiya və televiziyanın binalarını ələ keçirməyə yönəldilib. Əvvəlcədən müəyyən edilmiş plana əsasən, Çexoslovakiyanın əsas inzibati və sənaye mərkəzlərinə qoşun kolonnaları göndərildi. Müttəfiq qüvvələrin birləşmələri və bölmələri bütün böyük şəhərlərdə yerləşdirildi. Çexoslovakiyanın qərb sərhədlərinin qorunmasına xüsusi diqqət yetirildi.
Avqustun 21-də günün sonuna qədər Varşava Müqaviləsi ölkələrinin 24 diviziyası Çexoslovakiya ərazisindəki əsas obyektləri zəbt etdi. Çexoslovakiya ordusuna müqavimət göstərməmək əmri verildiyi üçün SSRİ və müttəfiqlərinin qoşunları silah tətbiq etmədən bütün məntəqələri işğal etdilər.
Praqada Daxili İşlər Nazirliyinin binası "A" qrupunun gələcək birinci rəhbəri Gennadi Zaitsevin komandanlığı ilə (SSRİ DTK-) nın 7-ci İdarəsinin döyüşçüləri qrupu tərəfindən tutuldu
ÇKP-nin və ölkə əhalisinin hərəkətləri
Praqada etiraz edən vətəndaşlar qoşun və texnikanın hərəkətini əngəlləməyə çalışırdlar; bütün lövhələr və küçə lövhələri söküldü, Praqanın bütün xəritələri mağazalarda gizlədilmişdi, Sovet ordusunda isə yalnız İkinci Dünya Müharibəsinin köhnəlmiş xəritələri var idi.
Bununla bağlı radio, televiziya və qəzetlərə nəzarət gec quruldu. Sovetyönlü liderlər sovet səfirliyinə sığındılar. Amma onları yeni hökumət qurmağa və Mərkəzi Komitənin Plenumunu keçirməyə inandırmaq mümkün olmadı. Media artıq onları satqın elan etmişdi.
Praqada etiraz edən vətəndaşlar qoşun və texnikanın hərəkətini əngəlləməyə çalışırdlar; bütün lövhələr və küçə lövhələri söküldü, Praqanın bütün xəritələri mağazalarda gizlədilmişdi, Sovet ordusunda isə yalnız İkinci Dünya Müharibəsinin köhnəlmiş xəritələri var idi.
Sovet rəhbərliyi kompromis həll yolu axtarmağa məcbur oldu. SSRİ-yə aparılan Çexoslovakiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin rəhbərliyinin üzvləri Moskvaya apardı. Prezident L. Svoboda da G. ilə birlikdə Moskvaya gəldi.
Döyüş praktiki olaraq yox idi. Hərbçilərə təcrid olunmuş hücumlar oldu, lakin Çexoslovakiya sakinlərinin böyük əksəriyyəti müqavimət göstərmədi.
Moskvada danışıqlar
Praqada etiraz edən vətəndaşlar qoşun və texnikanın hərəkətini əngəlləməyə çalışırdlar; bütün lövhələr və küçə lövhələri söküldü, Praqanın bütün xəritələri mağazalarda gizlədilmişdi, Sovet ordusunda isə yalnız İkinci Dünya Müharibəsinin köhnəlmiş xəritələri var idi.
Praqada etiraz edən vətəndaşlar qoşun və texnikanın hərəkətini əngəlləməyə çalışırdlar; bütün lövhələr və küçə lövhələri söküldü, Praqanın bütün xəritələri mağazalarda gizlədilmişdi, Sovet ordusunda isə yalnız İkinci Dünya Müharibəsinin köhnəlmiş xəritələri var idi.
Lakin sonda (A. Dubçek) və onun yoldaşları yalnız yanvar və may (1968) qərarları ilə razılaşma əldə edərək Moskva protokolunu imzalamaq qərarına gəldilər (yalnız F. Krigel onu imzalamaqdan imtina etdi). Danışıqların nəticəsi, qoşunların çıxarılmasının vaxtının Çexoslovakiyada vəziyyətin normallaşmasından asılı olduğu birgə kommunike oldu.
Tərəflərin itkiləri
Ölkə prezidentinin və Çexiya radiosunun çağırışı ilə Çexoslovakiya vətəndaşları işğalçı qoşunlara silahlı müqavimət göstərmədilər. Buna baxmayaraq, hər yerdə qoşunlar yerli əhalinin passiv müqaviməti ilə qarşılaşdılar. Çexlər və slovaklar sovet qoşunlarını içki, yemək və yanacaqla təmin etməkdən imtina etdilər, qoşunların irəliləməsinə mane olmaq üçün yol nişanlarını dəyişdirdilər, küçələrə çıxdılar, Çexoslovakiyada baş verən hadisələrin mahiyyətini əsgərlərə izah etməyə çalışdılar, ruslara müraciət etdilər. -Çexoslovakiya qardaşlığı. Vətəndaşlar xarici qoşunların çıxarılmasını, SSRİ-yə aparılmış partiya və hökumət rəhbərlərinin geri qaytarılmasını tələb edirdilər. Silahlı müqavimət çağırışları Vyanada olan, Praqa baharının ən radikal ideoloqu olan (neo-marksist) filosof İvan Svitak tərəfindən edildi (eyni zamanda Svitakın zorakı hərəkətlərə çağırışı ilk növbədə özünə qarşı yönəlmişdi — Çexoslovakiya partiyasının funksionerləri). və xarici qoşunların gətirilməsinə dəstək verən dövlət təhlükəsizlik işçiləri).
Müasir məlumatlara görə, işğal zamanı 108 Çexoslovakiya vətəndaşı həlak olmuş, 500-dən çox dinc əhalinin böyük əksəriyyəti yaralanmışdır . Yalnız işğalın ilk günündə 58 nəfər həlak olub və ya ölümcül yaralanıb.
1968-ci il avqustun 24–27 -də Moskvada danışıqlar aparıldı. Sovet liderləri Çexoslovakiya liderləri ilə ilk növbədə Çexoslovakiya tərəfinin Cierna nad Tisou və Bratislava danışıqlarından sonra qəbul edilmiş öhdəlikləri yerinə yetirməməsi və "əks-inqilabçı qüvvələrin" mümkün dövlət çevrilişinin qarşısını ala bilməməsi səbəbindən qoşunların daxil olmasını zəruri tədbir kimi əsaslandıracaq bir sənəd imzalamağa çalışdılar. Həmçinin Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının Vısoçanıdakı qurultayının qərarlarının etibarsız sayılması və partiyanın yeni qurultayının çağırılmasının təxirə salınması tələb olunurdu. Danışıqlar təzyiq və gizli təhdidlər şəraitində keçmişdi. Çexoslovakiya liderləri qoşunların yeridilməsinin beynəlxalq müstəvidə də daxil olmaqla, ağır nəticələrə səbəb olacaq təxribatsız və əsassız addım olduğunu bildirdilər. Eyni mövqeyi G. SSRİ rəhbərlərinin qarşıya qoyduğu məqsədlərə başqa, qeyri-hərbi vasitələrlə nail oluna biləcəyini qeyd edən Qusak.
Ümumilikdə, 1968-ci il avqustun 21 -dən sentyabrın 20-dək sovet qoşunlarının döyüş itkiləri 12 ölü, 25 yaralı və yaralı oldu. Eyni dövr üçün qeyri-döyüş itkiləri — 84 ölü və ölü, 62 yaralı və yaralı. Həmçinin Teplice şəhəri yaxınlığında (vertolyotun) qəzaya uğraması nəticəsində 2 sovet müxbiri həlak oldu . Bəziləri sağ qalan helikopter pilotunun qəzaya görə məsuliyyət daşıyacağından ehtiyatlanaraq, tapança ilə helikopterə bir neçə güllə atdığını, sonra isə helikopterin vurulduğunu iddia edir.[] ; bu versiya bir müddət rəsmi idi və müxbirlər K. Nepomniachtchi və A. Zvorykin, o cümlədən DTK-nın daxili materiallarında "əks-inqilabçıların" qurbanı kimi çıxdı .
26 avqust 1968-ci ildə (Zvolen) şəhəri (Çexoslovakiya) yaxınlığında Tula 374 VTAP-dan olan An-12 qəzaya uğradı (c / k kapitanı N. Nabok). Pilotların sözlərinə görə, eniş zamanı yükü (9 ton yağ) olan təyyarə 300 metr yüksəklikdə pulemyotdan yerdən atəşə tutulub və 4-cü mühərrikin zədələnməsi nəticəsində yerə çata bilməyib yerə düşüb. bir neçə kilometr uçuş-enmə zolağı. 5 nəfər həlak oldu (nəticədə yanğında onlar diri-diri yandırıldı), topçu-radio operatoru sağ qaldı . Çex tarixçiləri və arxivçilərinin fikrincə, təyyarə dağa çırpılmış kimi görünürdü .
Ceska Lipa şəhəri yaxınlığındakı Jandov qəsəbəsi yaxınlığında bir qrup vətəndaş körpüyə gedən yolu bağlayaraq Sovet T-55 tank komandiri Yu. VƏ. Yüksək sürətlə irəli gedən sütuna yetişən Andreev. Prorab insanları əzməmək üçün yolu döndərmək qərarına gəlib və tank ekipajla birlikdə körpüdən çöküb. Üç hərbçi həlak olub .
SSRİ-nin texnologiyada itkiləri dəqiq məlum deyil. Təkcə 38-ci Ordunun bölmələrində ilk üç gündə Slovakiya və Şimali Moraviya ərazisində 7 tank və zirehli transportyor yandırıldı .Известны данные о безвозвратных потерях вооружённых сил других стран ОВД, участвовавших в операции: и армии потеряли по одному человеку погибшими (болгарский солдат был убит на посту неизвестными, при этом был похищен его автомат), — 10 человек погибшими.
Əlavə tədbirlər
Sentyabrın əvvəlində qoşunlar Çexoslovakiyanın bir çox şəhər və qəsəbələrindən xüsusi təyinatlı yerlərə çıxarıldı. Sovet tankları 11 sentyabr 1968-ci ildə Praqadan çıxdı. 1968-ci il oktyabrın 16-da SSRİ və Çexoslovakiya hökumətləri arasında Sovet qoşunlarının Çexoslovakiya ərazisində müvəqqəti qalma şərtləri haqqında saziş imzalandı, ona görə Sovet qoşunlarının bir hissəsi Çexoslovakiya ərazisində qaldı. sosialist cəmiyyətinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi daşıyır". 17 oktyabr 1968-ci il qoşunların bir hissəsinin Çexoslovakiya ərazisindən mərhələli şəkildə çıxarılmasına başlandı və bu, noyabrın ortalarında tamamlandı.
1969-cu ildə Praqada tələbələr (Yan Palaç) və Yan Zajiç sovet işğalına etiraz olaraq bir ay fərqlə özlərini yandırdılar.
Çexoslovakiyaya qoşun yeridilməsi nəticəsində siyasi və iqtisadi islahatlar prosesi dayandırıldı. Apreldə (1969)) Çexoslovakiya Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin plenumu seçildi G. qaz . İslahatçılar vəzifələrindən uzaqlaşdırıldı, repressiyalar başladı. Bir neçə on minlərlə insan, o cümlədən ölkənin mədəni elitasının bir çox nümayəndələri ölkəni tərk etdi . Çexoslovakiya tarixində Husakın partiyaya (və faktiki olaraq bütün ölkənin) lideri seçilməsindən sonrakı dövr normallaşma dövrü kimi tanınır.
Qoşunların daxil olmasının beynəlxalq qiymətləndirilməsi
Avqustun 21-də bir qrup ölkənin (ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Kanada, Danimarka və Paraqvay) (nümayəndələri BMT Təhlükəsizlik Şurasında) çıxış edərək "Çexoslovakiya məsələsi" (nin BMT Baş Assambleyasının iclasına çıxarılmasını) tələb ediblər. Macarıstan və SSRİ nümayəndələri əleyhinə səs verdilər. Daha sonra Çexoslovakiya nümayəndəsi də bu məsələnin BMT-nin müzakirəsindən çıxarılmasını tələb etdi. Beş dövlətin hərbi müdaxiləsi dörd sosialist ölkəsinin — Yuqoslaviya, (Rumıniya), (Albaniya) (sonuncu sentyabrda Varşava Müqaviləsi Təşkilatından çıxdı), Çin, eləcə də Qərb ölkələrinin bir sıra kommunist partiyaları hökumətləri tərəfindən pisləndi.
Qoşunların daxil olmasının beynəlxalq qiymətləndirilməsi
Sovet İttifaqında (ziyalıların) bəzi nümayəndələri sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya daxil olmasına etiraz etdilər . (Yevgeni Yevtuşenko) SSRİ və Çexoslovakiyada samizdatda yayılan " Tanklar Praqadan keçir " etiraz şeirini yazıb.
1968-ci il avqustun 24–27 -də Moskvada danışıqlar aparıldı. Sovet liderləri Çexoslovakiya liderləri ilə ilk növbədə Çexoslovakiya tərəfinin Cierna nad Tisou və Bratislava danışıqlarından sonra qəbul edilmiş öhdəlikləri yerinə yetirməməsi səbəbindən qoşunların daxil olmasını zəruri tədbir kimi əsaslandıracaq bir sənəd imzalamağa çalışdılar. və "əks-inqilabçı qüvvələrin" mümkün dövlət çevrilişinin qarşısını ala bilməməsi . Həmçinin Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının Vısoçanıdakı qurultayının qərarlarının etibarsız sayılması və partiyanın yeni qurultayının çağırılmasının təxirə salınması tələb olunurdu. Danışıqlar təzyiq və gizli təhdidlər şəraitində keçib. Çexoslovakiya liderləri qoşunların yeridilməsinin beynəlxalq müstəvidə də daxil olmaqla, ağır nəticələrə səbəb olacaq təxribatsız və əsassız addım olduğunu bildirdilər. Eyni mövqeyi G. SSRİ rəhbərlərinin qarşıya qoyduğu məqsədlərə başqa, qeyri-hərbi vasitələrlə nail oluna biləcəyini qeyd edən Qusak.
25 avqust 1968-ci ildə Moskvada etiraz nümayişi
Dinc sakinlər arasında ən çox qurbanlar Praqada, Çex Radiosunun binasının yaxınlığında olub. Orada avqustun 21-də 16 nəfər ölüb . Ola bilsin ki, qurbanlardan bəziləri sənədsiz olub. Belə ki, şahidlər Sovet əsgərlərinin Vatslav meydanında Praqa sakinlərinin izdihamına atəş açdığını, nəticədə bir neçə nəfərin öldüyünü və yaralandığını bildirirlər, baxmayaraq ki, bu hadisə ilə bağlı məlumatlar Çexoslovakiya təhlükəsizlik xidmətinin hesabatlarına daxil edilməmişdir . Çexoslovakiyanın Praqa, (Liberets), (Brno), (Koşitse), (Poprad) və digər şəhərlərində sovet əsgərlərinin çoxsaylı etiraz təzahürləri nəticəsində mülki şəxslərin, o cümlədən azyaşlılar və qocalar arasında həlak olması ilə bağlı sübutlar var. izdiham[] .
1968-ci il avqustun 25 — də Qızıl Meydanda Çexoslovakiyanın müstəqilliyinə dəstək nümayişi keçirildi. Səkkiz nümayişçi "Biz ən yaxşı dostlarımızı itiririk! " "Ať žije svobodné və nezávislé Československo! "(Yaşasın azad və müstəqil Çexoslovakiya! "), "İşğalçılara ar olsun! "," Əllər Çexoslovakiyadan! "," Sizin və bizim azadlığımız üçün! şüarları ilə plakatları açdılar . Nümayiş dağıdıldı, şüarlar böhtan kimi qiymətləndirildi, nümayişçilər isə mühakimə olundular.
Xüsusilə , 1968-ci il avqustun 25 — də Qızıl Meydanda Çexoslovakiyanın müstəqilliyinə dəstək nümayişi keçirildi. Səkkiz nümayişçi şüarları olan pankartlar açıb: "Biz ən yaxşı dostlarımızı itiririk! " "Ať žije svobodné və nezávislé Československo! "(Yaşasın azad və müstəqil Çexoslovakiya! "), "İşğalçılara ar olsun! "," Əllər Çexoslovakiyadan! "," Sizin və bizim azadlığımız üçün! "," (Dubcek) üçün azadlıq ! " . Nümayiş yatırıldı, şüarlar böhtan kimi qiymətləndirildi, nümayişçilər pislənildi .
Sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya daxil olmasına etiraz olaraq fəhlə (Vasili Makux Kiyevdə Xreşçatıkda) özünü yandırma aktı törədib.
22 avqust 1969-cu ildə Çexoslovakiya Federal Məclisinin Rəyasət Heyəti qondarma " Закон дубинки(çex.) " qəbul etdi. ) ", nümayişçilərin saxlanması qaydalarını sərtləşdirdi. Dissidentlər bunu bir repressiya forması və "miniatürdə hərbi vəziyyət" kimi qiymətləndirirdilər .
Qeydlər
Танковый Меч Страны Советов. Дроговоз Игорь Григорьевич. Издательство: АСТ, Харвест. Год издания: 2004.
В пламени и славе. Очерки истории Краснознамённого Сибирского военного округа. / редколл., предс. Б. Е. Пьянков. 2-е изд., испр. и доп. Новосибирск, Новосибирское кн. изд-во, 1988. Стр. 302–303
Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ОВД adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; НРБ adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ПНР adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Lavrenov S. Ya., Popov I. M."Dunay" əməliyyatı // Sovet İttifaqı yerli müharibələrdə və münaqişələrdə. — М. .: Astrel, 2003. — S. 324–329. — 778 səh. — (Hərb Tarixi Kitabxanası). — 5000 nüsxə. — .
Mayorov A. M. İstila. Çexoslovakiya, 1968. — М., 1998. — .
Виктор Суворов . Qurtarıcı. — M .: AST, 2006. — 317 ilə. — ISBN 5-17-007515-4 .
Войны второй половины XX века / auth.-stat. Qordienko A. N. — Mn. : Ədəbiyyat, 1998. — 544 ilə. — (Hərbi sənət ensiklopediyası). — ISBN 985-437-507-2 .
Шевченко В. В. Sübhə doğru : əsgər-beynəlmiləlçilərə həsr olunmuş, Çexoslovakiya … 1968 …. — Rostov-na-Donu: Altair, 2011. — 475 ilə. — ISBN 978-5-91951-051-2 .
Ярёменко В. А., Почтарёв А. Н., Усиков А. В. 20-ci əsrin ikinci yarısında yerli müharibələrdə və hərbi münaqişələrdə Rusiya (SSRİ). / Ed. V. A. Zolotareva, Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirliyinin Hərb Tarixi İnstitutu . — M . : Triada-ferma, 2002. — 494 ilə. — (Rusiya Hərbi Tarix Kitabxanası). — 1000 nüsxə.
Kozlov A. V. Varşava Müqaviləsi ölkələrinin qoşunlarının 1968-ci ilin avqustunda Çexoslovakiyaya daxil olması üçün informasiya dəstəyi. // Hərbi tarix jurnalı . — 2007. — No 7. — S.15–16.
Давид Оманд. Məqsədli düşüncə. Britaniya kəşfiyyat xidmətlərinin metodlarına əsasən qərarların qəbulu = David Omand. Casuslar Kəşfiyyatda On Dərs Necə Düşünür. — M .: Alpina Publisher, 2022. — 376 ilə. — ISBN 978-5-9614-4172-7 .
Nəşr tarixi:
Qosunlarin Cexoslovakiyaya daxil olmasi hemcinin Dunay emeliyyati ve ya Cexoslovakiyanin isgali 21 avqust 1968 ci ilde baslayan ve Praqa bahari islahatlarina son qoyan Varsava Muqavilesi Teskilati qosunlarinin Ruminiya istisna olmaqla Cexoslovakiyaya daxil olmasi Silahli munaqiseSoyuq muharibeVMT tanklari Dunay emeliyyati zamani Praqada avqust 1968 Tarix 21 avqust 11 sentyabr 1968 Yeri Cexoslovakiya Sebebi Proqa Bahari 1968 Neticesi Cexoslovakiyanin Varsava Muqavilesi Teskilati VMT qosunlari terefinden isgali Munaqise terefleri SSRI Polsa Xalq Respublikasi Macaristan Xalq Respublikasi Bolqaristan Xalq Respublikasi Almaniya Demokratik Respublikasi Cexoslovakiya Itkiler SSRI 96 nefer PXR 10 nefer MXR 1 nefer BXR 1 nefer CSSR 108 dinc sakin 5 herbci ozune sui qesd etmisdi 70 000 e yaxin vetendas diger qerb olkelerine qacmisdi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Sulh ve Sosializm Ittifaqi dos nisani Varsava Muqavilesi Teskilati En boyuk qosun kontingenti SSRI terefinden ayrilmisdi Birlesmis qrupa 500 min nefere qeder ve 5 min tank ve zirehli transportyor ordu generali I G Pavlovski basciliq edirdi Mundericat 1 Hadiseden evvel bas verenler 1 1 Dunay emeliyyati ucun emeliyyat planinin hazirlanmasi 1 2 Alexander Dubceke tezyiq 1 3 Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin liderlerinin ilk gorusu 1 4 Varsava Muqavilesi olkelerinin qosunlarinin Sumava telimleri 1 5 Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin liderlerinin ikinci gorusu 2 Emeliyyat 2 1 SSRI DTK nin rolu 2 2 Hadiselerin xronologiyasi 2 3 CKP nin ve olke ehalisinin hereketleri 3 Moskvada danisiqlar 4 Tereflerin itkileri 5 Elave tedbirler 6 Qosunlarin daxil olmasinin beynelxalq qiymetlendirilmesi 7 Qosunlarin daxil olmasinin beynelxalq qiymetlendirilmesi 7 1 25 avqust 1968 ci ilde Moskvada etiraz numayisi 8 Qeydler 9 EdebiyyatHadiseden evvel bas verenler redakte nbsp Nikolae Causesku ortada ve Ludvik Svoboda solda 1968 ci ilin avqustunda Cexoslovakiyaya seferi zamani Alexander Dubcek on sirada soldan birincidir Causesku o zaman Varsava Muqavilesi Teskilatinin Cexoslovakiyaya hucumunun eleyhdari idi Sovet rehberliyi ehtiyat edirdi ki Cexoslovakiya kommunistleri Moskvadan asili olmayan daxili siyaset yeritseler SSRI Cexoslovakiya uzerinde nezareti itirecek Hadiselerin bu cur donusu Serqi Avropa sosialist blokunu hem siyasi hem de herbi strateji baximdan parcalamaq tehlukesi yaradirdi Sosialist bloku olkelerinde mehdud dovlet suverenliyi siyaseti diger seylerle yanasi lazim gelerse herbi gucden istifade etmeye imkan veren Qerbde Brejnev doktrinasi adini aldi 1968 ci ilin mart ayinin sonunda Sov IKP Merkezi Komitesi Cexoslovakiyadaki veziyyetle bagli mexfi melumati partiya feallarina gonderdi Bu senedde deyilirdi son vaxtlar hadiseler menfi istiqametde inkisaf edir Cexoslovakiyada resmi muxalifet yaratmaq ve muxtelif antisosialist baxis ve nezeriyyelere qarsi tolerantliq teleb eden mesuliyyetsiz unsurlerin hereketleri artmaqdadir Sosializm quruculugunun kecmis tecrubesi yanlis sekilde isiqlandirilir diger sosialist olkelerinin tecrubesine zidd olan sosializme xususi Cexoslovakiya yolu teklif edilir Cexoslovakiyanin xarici siyasetine kolge salmaga cehdler edilir sosializmin zeruretinden danisilir musteqil xarici siyaset yeridilmesi vurgulanir Ozel muessiselerin yaradilmasi planlasdirilmis sistemden imtina Qerble elaqelerin genislendirilmesi cagirislari seslenir Ustelik bir sira qezetlerde radio ve televiziyada partiyanin dovletden tamamile ayrilmasi Cexoslovakiyanin Masaryk ve Benes burjua respublikasina qaytarilmasi Cexoslovakiyanin aciq cemiyyete cevrilmesi cagirislari edilir Martin 23 de Drezdende alti sosialist olkesinin SSRI Polsa ADR Bolqaristan Macaristan ve Cexoslovakiyanin partiya ve hokumet rehberleri arasinda gorus kecirildi Bu gorusde Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin bas katibi A Dubcek agir tenqidlere meruz qaldi Drezdendeki gorusden sonra Sovet rehberliyi Cexoslovakiyaya qarsi hereket variantlari o cumleden herbi tedbirler hazirlamaga basladi ADR liderleri V Ulbricht Bolqaristan T Jivkov ve Polsa V Gomulka bu meselede sert movqe tutmus ve mueyyen derecede Sovet lideri L Brejneve tezyiq edirdiler Sovet terefi Cexoslovakiya serhedleri yaxinliginda Qara Aslan kod adli manevrler heyata keciren NATO qosunlarinin Cexoslovakiya erazisine daxil olmasi variantini istisna etmirdi Dunay emeliyyati ucun emeliyyat planinin hazirlanmasi redakte Yaranan herbi siyasi veziyyeti nezere alaraq 1968 ci ilin yazinda Varsava Muqavilesi Teskilatinin birge komandanligi SSRI Silahli Quvvelerinin Bas Qerargahi ile birlikde Dunay kod adli emeliyyat hazirladi 8 aprel 1968 ci ilde Hava desant qosunlarinin komandiri general V F Margelov qebul etdiyi emre esasen Cexoslovakiya erazisinde hava desant hucum quvvelerinin istifadesini planlasdirmaga baslandi Direktivde deyilirdi Beynelxalq vezifeye ve Varsava Muqavilesi Teskilatina sadiq olan Sovet Ittifaqi ve diger sosialist olkeleri Veteni onun uzerinde asilmis tehlukeden mudafie etmek ucun Cexoslovakiya Xalq Ordusuna komek etmek ucun oz qosunlarini gondermelidirler Senedde hemcinin vurgulanirdi Eger Cexoslovakiya Xalq Ordusunun qosunlari sovet qosunlarinin gorunusune anlayisla yanasirlarsa bu halda onlarla qarsiliqli elaqeni teskil etmek ve qarsiya qoyulan vezifeleri birge yerine yetirmek lazimdir Eger CXO qosunlari parasutculere dusmen munasibet besleyerse ve muhafizekar quvveleri destekleyirse onda onlarin lokallasdirilmasi ucun tedbirler gormek bu mumkun deyilse terksilah etmek lazimdir Alexander Dubceke tezyiq redakte Aprel may aylarinda sovet rehberleri Aleksandr Dubceki agillandirmaga onun diqqetini antisosialist quvvelerin hereketlerinin tehlukesine yoneltmeye calisirdilar Aprelin sonunda Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin Birlesmis Silahli Quvvelerinin bas komandani rmarsal I Yakubovski Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin qosunlari ucun Cexoslovakiya erazisinde telimler hazirlamaq ucun Praqaya geldi Mayin 4 de Brejnev Moskvada Dubcekle gorusdu lakin qarsiliqli anlasmaya nail olmaq mumkun olmadi Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin liderlerinin ilk gorusu redakte Mayin 8 de Moskvada SSRI Polsa ADR Bolqaristan ve Macaristan rehberlerinin qapali gorusu kecirildi Bu gorusde Cexoslovakiyadaki veziyyetle elaqedar heyata kecirilecek tedbirler haqqinda semimi fikir mubadilesi aparildi Hetta o zaman herbi yolla hell teklifleri var idi Lakin Macaristan lideri Y Kadar 1956 ci ilin tecrubesine istinad ederek deyirdi ki Cexoslovakiya bohrani herbi yolla hell edile bilmez ve siyasi hell yolu axtarilmalidir Varsava Muqavilesi olkelerinin qosunlarinin Sumava telimleri redakte Mayin sonunda Cexoslovakiya hokumeti Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin qosunlarinin iyunun 20 30 da yalniz bolmelerin birlesmelerin ve siqnal qosunlarinin qerargahlarinin istiraki ile kecirilen Sumava adli telimlerinin kecirilmesine raziliq verdi Iyunun 20 den iyunun 30 dek sosialist olkelerinin herbi bloku tarixinde ilk defe olaraq Cexoslovakiya erazisine 16 000 sexsi heyet getirildi 1968 ci il iyulun 23 den avqustun 10 dek SSRI ADR ve Polsa erazisinde Neman arxa cebhe telimleri kecirildi Bu bu zaman qosunlar Cexoslovakiyaya daxil olmaq ucun yeniden yerlesdirildi 1968 ci il avqustun 11 de hava hucumundan mudafie quvvelerinin Semavi Qalxan esas telimleri kecirildi Qerbi Ukrayna Polsa ve ADR erazisinde rabite qosunlarinin telimleri kecirildi 29 iyul 1 avqust tarixlerinde Cierna nad Tisou seherinde Sov IKP MK Siyasi Burosunun ve Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyetinin tam terkibinin prezident L Svoboda arasinda gorus kecirildi Danisiqlarda Cexoslovakiya numayende heyeti daha cox vahid cebhe kimi cixis edirdi lakin Vasil Bilyak xususi movqe tuturdu Ele hemin erefede Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyetinin uzvluyune namized Antonin Kapekden olkesine sosialist olkelerinden qardas yardimi gostermek xahisi ile sexsi mektub daxil olmusdu Iyulun sonunda Cexoslovakiyada herbi emeliyyata hazirliq basa catdi lakin onun kecirilmesi ile bagli yekun qerar hele qebul edilmemisdi 3 avqust 1968 ci il Bratislavada alti kommunist partiyasinin liderlerinin gorusu bas tutdu Bratislavada qebul edilmis beyanatda sosializmin mudafiesinde kollektiv mesuliyyet haqqinda ifade var idi Bratislavada L Brejneve Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin rehberliyinin bes uzvu Bilyak Indra Kapek Kolder Svestkadan Cexoslovakiyani qacilmaz qarsidurma tehlukesinden xilas etmek ucun effektiv komek ve destek xahisi ile mektub verildi Avqustun ortalarinda L Brejnev A Dubcek ve Bratislavada ved edilen kadr deyisikliklerinin niye bas tutmadigini sorusdu Dubcek ise cavab verdi ki kadr meseleleri Partiya Merkezi Komitesinin plenumunda kollektiv sekilde hell olunur Avqustun 16 da Sov IKP MK Siyasi Burosunun Moskvada kecirilen iclasinda Cexoslovakiyadaki veziyyet muzakire edildi ve qosunlarin yeridilmesi ile bagli teklifler beyenildi Eyni zamanda Sov IKP MK Siyasi Burosundan Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyetine mektub daxil oldu Avqustun 17 de Sovet sefiri S Cervonenko Cexoslovakiya Prezidenti L Svoboda ve Moskvaya bildirdi ki helledici anda prezident Sov IKP ve Sovet Ittifaqi ile birlikde olacaq Hemin gun Cexoslovakiya xalqina Muraciet metni ucun Moskvada hazirlanmis materiallar CKP deki saglam quvveler qrupuna gonderildi Onlarin Inqilabci Fehle Kendli Hokumeti yaratmasi nezerde tutulurdu SSRI ADR Polsa Bolqaristan ve Macaristan hokumetleri terefinden de Cexoslovakiya xalqina elece de Cexoslovakiya ordusuna muraciet layihesi hazirlanmisdi Varsava Muqavilesi istirakcisi olan olkelerin liderlerinin ikinci gorusu redakte Avqustun 18 de Moskvada SSRI Serqi Almaniya Polsa Bolqaristan ve Macaristan liderlerinin gorusu oldu Muvafiq tedbirler o cumleden CKP nin saglam quvveleri nin herbi yardim telebi ile gorunmesi razilasdirildi Moskvadaki iclas istirakcilari adindan Cexoslovakiya prezidenti Svobodaya gonderilen mesajda esas arqumentlerden biri kimi Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyeti ve Cexoslovakiya hokumetinin ekser uzvleri terefinden cexoslovakiya xalqina silahli yardimin gosterilmesi haqqinda muracietin alinmasi idi Emeliyyat redakteEmeliyyatin siyasi meqsedi olkenin siyasi rehberliyini deyisdirmek ve Cexoslovakiyada SSRI ye sadiq bir rejim qurmaq idi Qosunlar Praqanin en muhum obyektlerini ele kecirmeli DTK zabitleri cex islahatcilarini hebs etmeli sonra ise Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Plenumu ve Milli Meclisin sessiyasinin kecirilmeli ve burada da ali rehberlik evez edilmeli idi Emeliyyatin herbi hazirligini Varsava Muqavilesi olkelerinin Birlesmis Silahli Quvvelerinin Ali Bas Komandani marsal I Yakubovski heyata kecirmisdi Lakin emeliyyatin baslamasina bir nece gun qalmis Quru Qosunlarinin Ali Bas Komandani SSRI Mudafie Nazirinin muavini Ordu generali I G Pavlovski bas komandan teyin olundu Qosunlarin yeridilmesi tarixi avqustun 20 de Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyetinin iclasinin kecirildiyi axsama teyin edildi 1968 ci il avqustun 20 de seher Dunay Ali Komandanliginin yaradilmasi haqqinda zabitlere gizli emr oxundu Ali Bas Komandan ordu generali I teyin edildi G Pavlovski qerargahi Polsanin cenub hissesinde yerlesdirildi Her iki cebhe Merkezi ve Karpat ve Balaton emeliyyat qrupu hemcinin iki muhafizeci hava desant bolmesi ona tabe idi Emeliyyatin ilk gununde hava desant diviziyalarinin enisini temin etmek ucun herbi neqliyyat aviasiyasinin bes diviziyasi Ali Bas Komandan Dunay in serencamina verildi Avqustun 20 ne qeder birinci esalonu 250 000 nefere qeder umumi sayi ise 500 000 nefere qeder 5000 e yaxin tank ve zirehli transportyordan ibaret qosun qrupu hazirlanmisdir Emeliyyatin heyata kecirilmesi ucun 26 bolme celb edildi onlardan 18 i aviasiya nezere alinmadan Sovetlere aid idi Herbi mudaxilede sovetlerin 1 ci Muhafize Tankinin 20 ci Muhafize Birliyinin 16 ci Hava Ordusunun Almaniyadaki Sovet Qosunlari Qrupu 11 ci Muhafize Ordusunun Baltik Herbi Dairesi 28 ci Elahidde Ordusunun Belarus Herbi Dairesinin qosunlari istirak edirdi Hemcinin Macaristanda esas quvvelere dayaq kimi Cenub cebhesi yerlesdirildi Bu cebheye elave olaraq Cexoslovakiyaya daxil olmaq ucun Balaton emeliyyat qrupu iki Sovet diviziyasi hemcinin Bolqar ve Macaristan bolmeleri Macaristan erazisine yerlesdirildi Umumiyyetle Cexoslovakiyaya getirilen qosunlarin sayi asagidaki kimi idi SSRI 18 motoatici tank ve hava desant diviziyasi 22 aviasiya ve helikopter alayi texminen 170 000 nefer Polsa 5 piyada diviziyasi 40 000 nefere qeder ADR motorlu tufeng ve tank bolmeleri cemi 15 000 nefere qeder metbuatdaki nesrlere gore son anda ADR bolmelerini Cexoslovakiyaya gondermekden imtina etmek qerara alindi onlar herbi hissede ehtiyat rolunu oynadilar Serhedde ve Cexoslovakiyada bir nece onlarla herbi qulluqcudan ibaret ADR in isci qrupu var idi Macaristan 8 ci motoatici diviziyasi ayri ayri bolmeler cemi 12500 nefer Bolqaristan umumi gucu 2164 nefer olan 12 ve 22 ci Bolqar motoatici alaylari ve 26 T 34 masini ile silahlanmis bir Bolqaristan tank batalyonu Qosunlarin yeridilmesi tarixi avqustun 20 de Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin Reyaset Heyetinin iclasinin kecirildiyi axsama teyin edildi 1968 ci il avqustun 20 de seher Dunay Ali Komandanliginin yaradilmasi haqqinda zabitlere gizli emr oxundu Ali Bas Komandan ordu generali I teyin edildi G Pavlovski qerargahi Polsanin cenub hissesinde yerlesdirildi Her iki cebhe Merkezi ve Karpat ve Balaton emeliyyat qrupu hemcinin iki muhafizeci hava desant bolmesi ona tabe idi Emeliyyatin ilk gununde hava desant diviziyalarinin enisini temin etmek ucun herbi neqliyyat aviasiyasinin bes diviziyasi Ali Bas Komandan Dunay in serencamina verildi SSRI DTK nin rolu redakte Vasili Mitroxinin hesabatina gore SSRI nin xususi secilmis ve telim kecmis DTK zabitleri Qerbi Almaniya Avstriya Boyuk Britaniya Isvecre ve Meksikanin saxta pasportlari ile turist jurnalist is adami ve telebe adi altinda Cexoslovakiyaya gonderilmisdirler Burada esas meqsed o idi ki cex dissidentleri qerb insanlarina daha cox etibar edirdiler Onlarin rolu Yazicilar Birliyi kimi islahatci dairelere radikal jurnallara universitetlere ve siyasi qruplarina daxil olmaq ve sonra ise dissidentlerin reputasiyasini feal sekilde lekelemek idi Xususile DTK agentleri gizli amerika silah anbarlarini ve Amerikanin Praqa rejimini devirmek planini numayis etdiren saxta senedler yaratmisdilar Bu anbarlar sonralar Sovet qosunlarinin Cexoslovakiyaya hucumuna beraet qazandiran esas delillerden biri oldu Hadiselerin xronologiyasi redakte Avqustun 20 de saat 22 15 de qosunlar Vltava 666 adli emeliyyatin baslanmasi barede siqnal aldilar Avqustun 20 de saat 23 00 da isgal ucun nezerde tutulan qosunlarda doyus xeberdarligi elan edilib Qapali rabite kanallari ile butun cebhelere ordulara diviziyalara briqadalara alaylara ve batalyonlara irelilemek ucun siqnal verilirdi Bu siqnalla butun komandirler saxladiqlari bes mexfi paketden birini emeliyyat bes variantda islenib hazirlanmisdi acmali qalan dordunu ise acmadan qerargah reislerinin istiraki ile yandirmali idiler Acilan paketlerde Dunay Kanal ve Dunay Kanal Qlobus planlarina uygun olaraq Dunay emeliyyatinin baslanmasi ve doyus emeliyyatlarinin davam etdirilmesi emri var idi Dunay emeliyyati uzre qarsiliqli fealiyyet ucun sifarisler evvelceden hazirlanmisdi Isgalda istirak eden herbi texnikaya ag zolaqlar vurulmusdu Ag zolaqlari olmayan Sovet ve muttefiqlerin istehsali olan butun herbi texnika zerersizlesdirmeli idi Muqavimet halinda zolaqsiz tanklar ve diger herbi texnika xeberdarliq edilmeden ve yuxaridan emr olmadan mehv edilmeli idi NATO esgerleri ile goruserken derhal dayanmaq ve komanda olmadan ates acmamaq emri verilib Qosunlarin yeridilmesi ADR Polsa SSRI ve Macaristan erazisinden 18 yerde heyata kecirilmisdi Almaniyadaki Sovet Quvveleri Qrupundan olan 20 ci Muhafize Ordusunun hisseleri general leytenant Ivan Leontievic Velicko 1 Praqaya daxil oldu ve Cexoslovakiyanin paytaxtinin esas obyektlerine nezaret etdi Eyni zamanda iki Sovet hava desant diviziyasi Praqa ve Brnoya endirildi nbsp Sovet herbi neqliyyat teyyaresi An 12 Avqustun 21 de seher saat 2 de 7 ci Hava Desant Diviziyasinin qabaqcil bolmeleri Praqadaki Ruzine aerodromuna enis etdiler Onlar qosunlari ve herbi texnikasi olan Sovet An 12 lerinin enis etmeye basladigi aerodromun esas obyektlerini ele kecirtdiler Aerodromun ele kecirilmesi aldadici manevrin komeyi ile heyata kecirildi aerodrom istiqametinde ucan Sovet An 24 sernisin teyyaresi goyertesinde ehtimal olunan zedelenme sebebinden tecili enis teleb etdi Icaze ve enisden sonra parasutculer hava limaninin idareetme qullesini ele kecirerek desant teyyarelerinin enisini temin etdiler Isgal xeberini alan Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin Reyaset Heyeti tecili olaraq Dubcekin ofisinde Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesinde toplandi Reyaset Heyetinin isgali pisleyen beyanatinin lehine ses coxlugu 7 e 4 ses verdi Ilkin plan uzre yalniz Reyaset Heyetinin uzvleri Kolder Bilyak Svestka ve Riqaud cixis etdiler Barbirek ve Piller Dubcek ve O Cherniki desteklediler Dubcekin ozu radio muracietinde menbe gosterin vetendaslari sakit olmaga ve qan tokulmesinin ve 1956 ci il Macaristan hadiselerinin faktiki tekrarlanmasinin qarsisini almaga cagirdi Albaniya isgali neticesinde Varsava Muqavilesi Teskilatindan cixdi Avqustun 21 de seher saat 4 30 da Merkezi Komitenin binasi sovet qosunlari ve zirehli texnika ile muhasireye alindi sovet desantlari binaya soxularaq orada olanlari hebs etdiler Dubcek ve Merkezi Komitenin diger uzvleri bir nece saat parasutculerin nezareti altinda qaldilar nbsp Praqada isgala qarsi numayis sovet tankinin yandirilmasi Avqustun 21 i seher saat 5 10 da 350 ci qvardiya hava desant alayinin kesfiyyat sirketi ve 103 cu hava desant diviziyasinin ayrica kesfiyyat sirketi enis etdi 10 deqiqe erzinde onlar Turani ve Namesht cs aerodromlarini ele kecirdiler bundan sonra esas quvvelerin telesik enisi basladi Hadise sahidlerinin sozlerine gore neqliyyat teyyareleri bir birinin ardinca aerodromlara enib Enis edenler tam dayanmagi gozlemeden yere tullaniblar Enis enme zolaginin sonunda teyyare artiq bos idi ve derhal yeni ucus ucun suret yigdi Minimum fasile ile buraya qosun ve herbi texnikasi olan diger teyyareler gelmeye basladi Daha sonra desantcilar oz herbi texnikasi ve esir goturulmus mulki masinlari ile olkenin derinliklerine getdiler Avqustun 21 de seher saat 9 00 da Brnoda desantcilar butun yollari korpuleri seherden cixislari radio ve televiziya binalarini teleqrafi bas poctu seherin ve rayonun inzibati binalarini metbeeni demiryol vagzallarini habele herbi hisselerin ve herbi senaye muessiselerinin qerargahi kimi CXO komandirlerinden sakit qalmaq ve asayisi qorumaq teleb olunub Ilk parasutcu qruplarinin enisinden dord saat sonra Praqa ve Brno seherlerinin en muhum obyektleri muttefiq quvvelerin nezareti altinda idi Parasutculerin esas seyleri Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin hokumetin Mudafie Nazirliyinin ve Bas Qerargahin binalarini hemcinin radiostansiya ve televiziyanin binalarini ele kecirmeye yoneldilib Evvelceden mueyyen edilmis plana esasen Cexoslovakiyanin esas inzibati ve senaye merkezlerine qosun kolonnalari gonderildi Muttefiq quvvelerin birlesmeleri ve bolmeleri butun boyuk seherlerde yerlesdirildi Cexoslovakiyanin qerb serhedlerinin qorunmasina xususi diqqet yetirildi Avqustun 21 de gunun sonuna qeder Varsava Muqavilesi olkelerinin 24 diviziyasi Cexoslovakiya erazisindeki esas obyektleri zebt etdi Cexoslovakiya ordusuna muqavimet gostermemek emri verildiyi ucun SSRI ve muttefiqlerinin qosunlari silah tetbiq etmeden butun menteqeleri isgal etdiler Praqada Daxili Isler Nazirliyinin binasi A qrupunun gelecek birinci rehberi Gennadi Zaitsevin komandanligi ile SSRI DTK nin 7 ci Idaresinin doyusculeri qrupu terefinden tutuldu CKP nin ve olke ehalisinin hereketleri redakte Praqada etiraz eden vetendaslar qosun ve texnikanin hereketini engellemeye calisirdlar butun lovheler ve kuce lovheleri sokuldu Praqanin butun xeriteleri magazalarda gizledilmisdi Sovet ordusunda ise yalniz Ikinci Dunya Muharibesinin kohnelmis xeriteleri var idi Bununla bagli radio televiziya ve qezetlere nezaret gec quruldu Sovetyonlu liderler sovet sefirliyine sigindilar Amma onlari yeni hokumet qurmaga ve Merkezi Komitenin Plenumunu kecirmeye inandirmaq mumkun olmadi Media artiq onlari satqin elan etmisdi Praqada etiraz eden vetendaslar qosun ve texnikanin hereketini engellemeye calisirdlar butun lovheler ve kuce lovheleri sokuldu Praqanin butun xeriteleri magazalarda gizledilmisdi Sovet ordusunda ise yalniz Ikinci Dunya Muharibesinin kohnelmis xeriteleri var idi Sovet rehberliyi kompromis hell yolu axtarmaga mecbur oldu SSRI ye aparilan Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin rehberliyinin uzvleri Moskvaya apardi Prezident L Svoboda da G ile birlikde Moskvaya geldi Doyus praktiki olaraq yox idi Herbcilere tecrid olunmus hucumlar oldu lakin Cexoslovakiya sakinlerinin boyuk ekseriyyeti muqavimet gostermedi Moskvada danisiqlar redaktePraqada etiraz eden vetendaslar qosun ve texnikanin hereketini engellemeye calisirdlar butun lovheler ve kuce lovheleri sokuldu Praqanin butun xeriteleri magazalarda gizledilmisdi Sovet ordusunda ise yalniz Ikinci Dunya Muharibesinin kohnelmis xeriteleri var idi Praqada etiraz eden vetendaslar qosun ve texnikanin hereketini engellemeye calisirdlar butun lovheler ve kuce lovheleri sokuldu Praqanin butun xeriteleri magazalarda gizledilmisdi Sovet ordusunda ise yalniz Ikinci Dunya Muharibesinin kohnelmis xeriteleri var idi Lakin sonda A Dubcek ve onun yoldaslari yalniz yanvar ve may 1968 qerarlari ile razilasma elde ederek Moskva protokolunu imzalamaq qerarina geldiler yalniz F Krigel onu imzalamaqdan imtina etdi Danisiqlarin neticesi qosunlarin cixarilmasinin vaxtinin Cexoslovakiyada veziyyetin normallasmasindan asili oldugu birge kommunike oldu Tereflerin itkileri redakte nbsp Slovakiyanin Kosice seherinde olenlerin adlarinin yazili oldugu xatire lovhesi nbsp Liberecde 1968 ci il hadiselerine hesr olunmus abide Olke prezidentinin ve Cexiya radiosunun cagirisi ile Cexoslovakiya vetendaslari isgalci qosunlara silahli muqavimet gostermediler Buna baxmayaraq her yerde qosunlar yerli ehalinin passiv muqavimeti ile qarsilasdilar Cexler ve slovaklar sovet qosunlarini icki yemek ve yanacaqla temin etmekden imtina etdiler qosunlarin irelilemesine mane olmaq ucun yol nisanlarini deyisdirdiler kucelere cixdilar Cexoslovakiyada bas veren hadiselerin mahiyyetini esgerlere izah etmeye calisdilar ruslara muraciet etdiler Cexoslovakiya qardasligi Vetendaslar xarici qosunlarin cixarilmasini SSRI ye aparilmis partiya ve hokumet rehberlerinin geri qaytarilmasini teleb edirdiler Silahli muqavimet cagirislari Vyanada olan Praqa baharinin en radikal ideoloqu olan neo marksist filosof Ivan Svitak terefinden edildi eyni zamanda Svitakin zoraki hereketlere cagirisi ilk novbede ozune qarsi yonelmisdi Cexoslovakiya partiyasinin funksionerleri ve xarici qosunlarin getirilmesine destek veren dovlet tehlukesizlik iscileri Muasir melumatlara gore isgal zamani 108 Cexoslovakiya vetendasi helak olmus 500 den cox dinc ehalinin boyuk ekseriyyeti yaralanmisdir Yalniz isgalin ilk gununde 58 nefer helak olub ve ya olumcul yaralanib 1968 ci il avqustun 24 27 de Moskvada danisiqlar aparildi Sovet liderleri Cexoslovakiya liderleri ile ilk novbede Cexoslovakiya terefinin Cierna nad Tisou ve Bratislava danisiqlarindan sonra qebul edilmis ohdelikleri yerine yetirmemesi ve eks inqilabci quvvelerin mumkun dovlet cevrilisinin qarsisini ala bilmemesi sebebinden qosunlarin daxil olmasini zeruri tedbir kimi esaslandiracaq bir sened imzalamaga calisdilar Hemcinin Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin Visocanidaki qurultayinin qerarlarinin etibarsiz sayilmasi ve partiyanin yeni qurultayinin cagirilmasinin texire salinmasi teleb olunurdu Danisiqlar tezyiq ve gizli tehdidler seraitinde kecmisdi Cexoslovakiya liderleri qosunlarin yeridilmesinin beynelxalq mustevide de daxil olmaqla agir neticelere sebeb olacaq texribatsiz ve esassiz addim oldugunu bildirdiler Eyni movqeyi G SSRI rehberlerinin qarsiya qoydugu meqsedlere basqa qeyri herbi vasitelerle nail oluna bileceyini qeyd eden Qusak Umumilikde 1968 ci il avqustun 21 den sentyabrin 20 dek sovet qosunlarinin doyus itkileri 12 olu 25 yarali ve yarali oldu Eyni dovr ucun qeyri doyus itkileri 84 olu ve olu 62 yarali ve yarali Hemcinin Teplice seheri yaxinliginda vertolyotun qezaya ugramasi neticesinde 2 sovet muxbiri helak oldu Bezileri sag qalan helikopter pilotunun qezaya gore mesuliyyet dasiyacagindan ehtiyatlanaraq tapanca ile helikoptere bir nece gulle atdigini sonra ise helikopterin vuruldugunu iddia edir menbe gosterin bu versiya bir muddet resmi idi ve muxbirler K Nepomniachtchi ve A Zvorykin o cumleden DTK nin daxili materiallarinda eks inqilabcilarin qurbani kimi cixdi 26 avqust 1968 ci ilde Zvolen seheri Cexoslovakiya yaxinliginda Tula 374 VTAP dan olan An 12 qezaya ugradi c k kapitani N Nabok Pilotlarin sozlerine gore enis zamani yuku 9 ton yag olan teyyare 300 metr yukseklikde pulemyotdan yerden atese tutulub ve 4 cu muherrikin zedelenmesi neticesinde yere cata bilmeyib yere dusub bir nece kilometr ucus enme zolagi 5 nefer helak oldu neticede yanginda onlar diri diri yandirildi topcu radio operatoru sag qaldi 2 Cex tarixcileri ve arxivcilerinin fikrince teyyare daga cirpilmis kimi gorunurdu Ceska Lipa seheri yaxinligindaki Jandov qesebesi yaxinliginda bir qrup vetendas korpuye geden yolu baglayaraq Sovet T 55 tank komandiri Yu VE Yuksek suretle ireli geden sutuna yetisen Andreev Prorab insanlari ezmemek ucun yolu dondermek qerarina gelib ve tank ekipajla birlikde korpuden cokub Uc herbci helak olub 3 SSRI nin texnologiyada itkileri deqiq melum deyil Tekce 38 ci Ordunun bolmelerinde ilk uc gunde Slovakiya ve Simali Moraviya erazisinde 7 tank ve zirehli transportyor yandirildi Izvestny dannye o bezvozvratnyh poteryah vooruzhyonnyh sil drugih stran OVD uchastvovavshih v operacii vengerskaya i bolgarskaya armii poteryali po odnomu cheloveku pogibshimi bolgarskij soldat byl ubit na postu neizvestnymi pri etom byl pohishen ego avtomat 4 5 polskaya 10 chelovek pogibshimi 6 Sablon Vikiteka tekstElave tedbirler redakteSentyabrin evvelinde qosunlar Cexoslovakiyanin bir cox seher ve qesebelerinden xususi teyinatli yerlere cixarildi Sovet tanklari 11 sentyabr 1968 ci ilde Praqadan cixdi 1968 ci il oktyabrin 16 da SSRI ve Cexoslovakiya hokumetleri arasinda Sovet qosunlarinin Cexoslovakiya erazisinde muveqqeti qalma sertleri haqqinda sazis imzalandi ona gore Sovet qosunlarinin bir hissesi Cexoslovakiya erazisinde qaldi sosialist cemiyyetinin tehlukesizliyini temin etmek meqsedi dasiyir 17 oktyabr 1968 ci il qosunlarin bir hissesinin Cexoslovakiya erazisinden merheleli sekilde cixarilmasina baslandi ve bu noyabrin ortalarinda tamamlandi 1969 cu ilde Praqada telebeler Yan Palac ve Yan Zajic sovet isgalina etiraz olaraq bir ay ferqle ozlerini yandirdilar Cexoslovakiyaya qosun yeridilmesi neticesinde siyasi ve iqtisadi islahatlar prosesi dayandirildi Aprelde 1969 Cexoslovakiya Kommunist Partiyasi Merkezi Komitesinin plenumu secildi G qaz Islahatcilar vezifelerinden uzaqlasdirildi repressiyalar basladi Bir nece on minlerle insan o cumleden olkenin medeni elitasinin bir cox numayendeleri olkeni terk etdi Cexoslovakiya tarixinde Husakin partiyaya ve faktiki olaraq butun olkenin lideri secilmesinden sonraki dovr normallasma dovru kimi taninir Qosunlarin daxil olmasinin beynelxalq qiymetlendirilmesi redakte nbsp Helsinkide VMT qosunlarinin Cexoslovakiyaya daxil olmasina qarsi numayis Avqustun 21 de bir qrup olkenin ABS Boyuk Britaniya Fransa Kanada Danimarka ve Paraqvay numayendeleri BMT Tehlukesizlik Surasinda cixis ederek Cexoslovakiya meselesi nin BMT Bas Assambleyasinin iclasina cixarilmasini teleb edibler Macaristan ve SSRI numayendeleri eleyhine ses verdiler Daha sonra Cexoslovakiya numayendesi de bu meselenin BMT nin muzakiresinden cixarilmasini teleb etdi Bes dovletin herbi mudaxilesi dord sosialist olkesinin Yuqoslaviya Ruminiya Albaniya sonuncu sentyabrda Varsava Muqavilesi Teskilatindan cixdi Cin elece de Qerb olkelerinin bir sira kommunist partiyalari hokumetleri terefinden pislendi Qosunlarin daxil olmasinin beynelxalq qiymetlendirilmesi redakteSovet Ittifaqinda ziyalilarin bezi numayendeleri sovet qosunlarinin Cexoslovakiyaya daxil olmasina etiraz etdiler 7 Yevgeni Yevtusenko SSRI ve Cexoslovakiyada samizdatda yayilan Tanklar Praqadan kecir etiraz seirini yazib 1968 ci il avqustun 24 27 de Moskvada danisiqlar aparildi Sovet liderleri Cexoslovakiya liderleri ile ilk novbede Cexoslovakiya terefinin Cierna nad Tisou ve Bratislava danisiqlarindan sonra qebul edilmis ohdelikleri yerine yetirmemesi sebebinden qosunlarin daxil olmasini zeruri tedbir kimi esaslandiracaq bir sened imzalamaga calisdilar ve eks inqilabci quvvelerin mumkun dovlet cevrilisinin qarsisini ala bilmemesi Hemcinin Cexoslovakiya Kommunist Partiyasinin Visocanidaki qurultayinin qerarlarinin etibarsiz sayilmasi ve partiyanin yeni qurultayinin cagirilmasinin texire salinmasi teleb olunurdu Danisiqlar tezyiq ve gizli tehdidler seraitinde kecib Cexoslovakiya liderleri qosunlarin yeridilmesinin beynelxalq mustevide de daxil olmaqla agir neticelere sebeb olacaq texribatsiz ve esassiz addim oldugunu bildirdiler Eyni movqeyi G SSRI rehberlerinin qarsiya qoydugu meqsedlere basqa qeyri herbi vasitelerle nail oluna bileceyini qeyd eden Qusak 25 avqust 1968 ci ilde Moskvada etiraz numayisi redakte nbsp Numayiscilerin posteri Dinc sakinler arasinda en cox qurbanlar Praqada Cex Radiosunun binasinin yaxinliginda olub Orada avqustun 21 de 16 nefer olub Ola bilsin ki qurbanlardan bezileri senedsiz olub Bele ki sahidler Sovet esgerlerinin Vatslav meydaninda Praqa sakinlerinin izdihamina ates acdigini neticede bir nece neferin olduyunu ve yaralandigini bildirirler baxmayaraq ki bu hadise ile bagli melumatlar Cexoslovakiya tehlukesizlik xidmetinin hesabatlarina daxil edilmemisdir 8 Cexoslovakiyanin Praqa Liberets Brno Kositse Poprad ve diger seherlerinde sovet esgerlerinin coxsayli etiraz tezahurleri neticesinde mulki sexslerin o cumleden azyaslilar ve qocalar arasinda helak olmasi ile bagli subutlar var izdiham menbe gosterin 9 1968 ci il avqustun 25 de Qizil Meydanda Cexoslovakiyanin musteqilliyine destek numayisi kecirildi Sekkiz numayisci Biz en yaxsi dostlarimizi itiririk At zije svobodne ve nezavisle Ceskoslovensko Yasasin azad ve musteqil Cexoslovakiya Isgalcilara ar olsun Eller Cexoslovakiyadan Sizin ve bizim azadligimiz ucun suarlari ile plakatlari acdilar Numayis dagidildi suarlar bohtan kimi qiymetlendirildi numayisciler ise muhakime olundular Xususile 1968 ci il avqustun 25 de Qizil Meydanda Cexoslovakiyanin musteqilliyine destek numayisi kecirildi Sekkiz numayisci suarlari olan pankartlar acib Biz en yaxsi dostlarimizi itiririk At zije svobodne ve nezavisle Ceskoslovensko Yasasin azad ve musteqil Cexoslovakiya Isgalcilara ar olsun Eller Cexoslovakiyadan Sizin ve bizim azadligimiz ucun Dubcek ucun azadliq Numayis yatirildi suarlar bohtan kimi qiymetlendirildi numayisciler pislenildi Sovet qosunlarinin Cexoslovakiyaya daxil olmasina etiraz olaraq fehle Vasili Makux Kiyevde Xrescatikda ozunu yandirma akti toredib 22 avqust 1969 cu ilde Cexoslovakiya Federal Meclisinin Reyaset Heyeti qondarma Zakon dubinki cex az qebul etdi numayiscilerin saxlanmasi qaydalarini sertlesdirdi Dissidentler bunu bir repressiya formasi ve miniaturde herbi veziyyet kimi qiymetlendirirdiler 10 Qeydler redakte Tankovyj Mech Strany Sovetov Drogovoz Igor Grigorevich Izdatelstvo AST Harvest God izdaniya 2004 ISBN 985 13 2133 8 Intervyu veterana VOV lyotchika V F Rybyanova olu kecid V plameni i slave Ocherki istorii Krasnoznamyonnogo Sibirskogo voennogo okruga redkoll preds B E Pyankov 2 e izd ispr i dop Novosibirsk Novosibirskoe kn izd vo 1988 Str 302 303 Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi OVD adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi NRB adli istinad ucun metn gosterilmeyib Sitat sehvi Yanlis lt ref gt teqi PNR adli istinad ucun metn gosterilmeyib Pamyati Aleksandra Dubcheka Prava cheloveka v Rossii 18 iyunya 2007 Historici Obeti srpnove okupace je vice Arxivlesdirilib 2022 06 08 at the Wayback Machine cex Invaze vojsk si v roce 1968 vyzadala zivoty 108 Cechoslovaku Arxivlesdirilib 2022 08 28 at the Wayback Machine cex Nase obusky misto cizich tanku Podivejme se uz historicke pravde do oci cex Edebiyyat redakteLavrenov S Ya Popov I M Dunay emeliyyati Sovet Ittifaqi yerli muharibelerde ve munaqiselerde M Astrel 2003 S 324 329 778 seh Herb Tarixi Kitabxanasi 5000 nusxe ISBN 5 271 05709 7 Mayorov A M Istila Cexoslovakiya 1968 M 1998 ISBN 5 7712 0082 4 Viktor Suvorov Qurtarici M AST 2006 317 ile ISBN 5 17 007515 4 Vojny vtoroj poloviny XX veka auth stat Qordienko A N Mn Edebiyyat 1998 544 ile Herbi senet ensiklopediyasi ISBN 985 437 507 2 Shevchenko V V Subhe dogru esger beynelmilelcilere hesr olunmus Cexoslovakiya 1968 Rostov na Donu Altair 2011 475 ile ISBN 978 5 91951 051 2 Yaryomenko V A Pochtaryov A N Usikov A V 20 ci esrin ikinci yarisinda yerli muharibelerde ve herbi munaqiselerde Rusiya SSRI Ed V A Zolotareva Rusiya Federasiyasi Mudafie Nazirliyinin Herb Tarixi Institutu M Triada ferma 2002 494 ile Rusiya Herbi Tarix Kitabxanasi 1000 nusxe Kozlov A V Varsava Muqavilesi olkelerinin qosunlarinin 1968 ci ilin avqustunda Cexoslovakiyaya daxil olmasi ucun informasiya desteyi Herbi tarix jurnali 2007 No 7 S 15 16 David Omand Meqsedli dusunce Britaniya kesfiyyat xidmetlerinin metodlarina esasen qerarlarin qebulu David Omand Casuslar Kesfiyyatda On Ders Nece Dusunur M Alpina Publisher 2022 376 ile ISBN 978 5 9614 4172 7 Menbe https az wikipedia org w index php title Cexoslavakiyaya qosunlarin yeridilmesi 1968 amp oldid 7141064