Çıldır döyüşü — Səfəvi-Osmanlı müharibəsinin (1578-1590) gedişində, 1578-ci il 9 avqustda Çıldır gölü ətrafında Osmanlıların qələbəsi ilə nəticələnən döyüş.
döyüşdə 5000-7000 əsgər öldürüldü, daha sonra tutulmuş 3000 əsrin boynu vuruldu
naməlum
Haqqında
Osmanlılar1555-ci il müqaviləsini pozaraq, 1578-ci ildə Qars qalasını bərpa edərək oraya qoşun yeritdilər. Qarsla qonşu olan Çuxursəəd vilayətinin hakimi Məhəmmədi xan Toxmaq Ustaclı QəzvinəOsmanlıların hərəkəti barədə məlumat verdi və onları sərhəddə dayandırmağa cəhd göstərdi. Səfəvilər vətənin başının üstünü almış bu təhlükəli anda öz qüvvələrini birləşdirmək və müqaviməti təşkil etmək üçün kifayət qədər tədbir görmədilər. OsmanlılarƏrzurumdanQarsa tərəf hərəkət edəndə Məhəmmədi xan Toxmaq Osmanlı basqınını dayandırmaq üçün Çuxursəəddə qüvvələri birləşdirmək çağırışı ilə Azərbaycanıncənub hissəsinin hakimi Əmir xan Türkmanın və Qarabağ hakimi İmamqulu xan Qacarın yanına adam göndərdi. Lakin Əmir xan ifrat tərsliyi və türkman və ustaclı tayfaları arasında mövcud olan düşmənçilik üzündən istəyirdi ki, həmin tayfadan bir nəfər də adlı-sanlı adam sağ qalmasın”. Buna görə də o, çıxış etməyi təxirə salaraq öz qoşunlarının silahlandırılmasına və təchizatına cinayətkarcasına laqeydlik göstərdi. İmamqulu xan Qacar Çuxursəəd bəylərbəyinin çağırışına cavab verərək öz qoşunu ilə buraya gəldi. Onların birləşmiş qoşunlarının sayı 15 min nəfərdən artıq deyildi. Onlar Əmir xanın dəstələrinin yaxınlaşmasını gözləyərək Qarsın şimal-şərqində, Çıldır gölünün sahilində yerləışdilər. Səfəvi sərkərdələri düşmənin Gürcüstana yolunu kəsmək istəyirdilər.
Əvvəlcə Osmanlı ordusunun öndə gələn hissələri ilə toqquşan Səfəvilər qələbə qazandılar. Onlar 2-3 minə yaxın adamı məhv etdilər. Bu qələbədən ruhlanan Azərbaycan döyüşçüləri qaçan düşməni təqib etməyə başladılar. Ön dəstənin məğlub olmasından xəbər tutan Mustafa paşa qızılbaşlara qarşı təcili olaraq 20-30 min nəfərlik əlavə qoşun göndərdi. Osmanlıları təqib edən azərbaycanlı hissələr öz əsas qüvvələrindən 2-3 fərsəng (12-20 km) aralı düşdülər. Bu hissələr darmadağın edildi və pərən-pərən salındı. Tarixçi Oruc bəy Bayat belə hesab edirdi ki, Səfəvi qoşunlarına başçılıq edən Məhəmmədi xan Toxmaq yanlış məlumatın qurbanı olmuşdu. O, öz kəşfiyyatçılarının məlumatına əsaslanaraq Dərviş paşanın və Bəhram paşanın qırx minlik qoşununu Osmanlıların başlıca zərbə qüvvəsi hesab etmiş, onlara hücum etmişdi. Lakin Mustafa paşanın yetmiş min nəfərlik qoşunu gizli sığınacaqdan gəlib Səfəvilərin sağ cinahına zərbə endirəndə Məhəmmədi xan öz səhvini başa düşdü. Ancaq artıq gec idi. Oruc bəyin məlumatına görə, Səfəvi qoşunu iki xoşbəxt təsadüf üzündən tam darmadağın edilməkdən xilas oldu. Birincisi, Toxmaq tərəfindən göstərilmiş sərkərdəlik məharəti, ikincisi isə qaranlığın düşməsi idi. Qızılbaşlar öz qoşunlarının əsas hissəsini itirdilər: 7 min nəfər həlak oldu, 3 min nəfər isə türklərə əsir düşdü. Məhəmmədi xan qaranlıqdan istifadə edərək, öz qoşunlarının bir hissəsini dağ cığırlarından və keçidlərdən keçirib xilas edə bildi.
Osmanlı mənbələri birtərəfli qaydada türklərin qüvvələrinin sayını azaldır, Səfəvi qoşunlarının sayını isə artırırlar. Məsələn, onların məlumatlarına görə, Çıldır vuruşması ərəfəsində Osmanlı qüvvələrinin sayı 30 min nəfərə çatırdısa, Səfəvilərin sayı 25-50 min nəfər arasında idi. Buna baxmayaraq, hətta Osmanlı tarixçiləri də Səfəvilərin mətinliyini, mərdliklə vuruşmalarını qeyd edirlər. Onlar göstərirlər ki, Diyarbəkir bəylərbəyi Dərviş paşa əvvəlcə məğlubiyyətə uğradı, döyüşdə özünün 30 ağasını və 7 sancaqbəyini itirdi. Yalnız Dərviş paşaya böyük qoşunla köməyə gəlmiş Özdəmir oğlu Osman paşanın yeni hissələri döyüşə girdikdən sonra Səfəvilər darmadağın edilmişdilər.
İskəndər bəy Münşinin fikrincə, Çıldır vuruşmasında Səfəvilərin məğlubiyyətinin başlıca səbəbi bunda idi ki, qızılbaş əmirləri “təkəbbürün və özlərinə güvənməyin bolluğundan rumilərlə müharibəni yüngül və sadə (iş) hesab edirdilər”. Buna görə də, onlar 10-15 min nəfərlik qoşunla Mustafa paşanın yüz minlik qoşununa qarşı çıxmağı mümkün saymışdılar. Qazi Əhmədin dediyinə görə, bir qızılbaş on nəfər rumiyə qarşı dururdu.
İskəndər bəy Münşi gileylənirdi: “Əgər qızılbaş əmirləri arasında həmrəylik yaransaydı, Azərbaycanın və Şirvanın birlikdə sayı 50 min nəfərə çatan bütün qoşunları birləşsəydi, habelə gürcü çarları onlara qoşulsaydılar, o zaman Lələ paşanın ölkəyə basqını belə asan olmazdı. Lakin əmirlərin çəkişməsi, tayfalar arasındakı ədavət və təşəbbüssüzlük üzündən nəinki təkcə ölkə itirildi, habelə, qızılbaşların nüfuzlu başçıları həlak oldular. Azərbaycan qoşunu məhv edildi, bir sıra illər boyu yığılmış əmlak və ləvazimat isə talan edildi”.
Çıldır vuruşmasından sonra Məhəmmədi xan Toxmaq məsuliyyəti öz üzərinə götürərək qoşunların qalıqları ilə Çuxursəədə getdi, İmamqulu xan isə Qarabağa qayıtdı.
Mənbə
Oqtay Əfəndiyev. "Azərbaycan Səfəvilər dövləti". Bakı: Şərq-Qərb, 2007,
Azərbaycan Tarixi. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlər). Bakı. "Elm". 2007. 592 səh.
İstinadlar
Jackson, Peter and Laurence Lockhart, The Cambridge History of Iran: The Timur and Safavid Periods, Vol.6, (Cambridge University Press, 1986), 257.
çıldır, döyüşü, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, səfəvi, osm. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Cildir doyusu Sefevi Osmanli muharibesinin 1578 1590 gedisinde 1578 ci il 9 avqustda Cildir golu etrafinda Osmanlilarin qelebesi ile neticelenen doyus Cildir doyusuEsas munaqise Sefevi Osmanli muharibesi 1578 1590 Tarix 9 avqust 1578Yeri Cildir golu sahili etrafinda Qars yaxinliginda Sebebi Sefevi Osmanli muharibesinin baslanmasiNeticesi Osmanlilarin qelebesi 1 Erazi deyisikliyi Gurcustan Sirvanin Osmanlilarin eline kecmesiMunaqise terefleriSefeviler Imperiyasi Kartli carligi Osmanli ImperiyasiKomandan lar Mehemmed sah Xudabende Mehemmed xan Ustacli Emir xan Mosullu Turkman Imamqulu xan Qacar III Murad Ozdemiroglu Osman Pasa Dervis Pasa Lele Qara Mustafa PasaTereflerin quvvesi25 min sefevi 7 min gurcu bilinmirOlenler ve yaralananlardoyusde 5000 7000 esger olduruldu 2 daha sonra tutulmus 3000 esrin boynu vuruldu 2 namelumHaqqinda RedakteOsmanlilar 1555 ci il muqavilesini pozaraq 1578 ci ilde Qars qalasini berpa ederek oraya qosun yeritdiler Qarsla qonsu olan Cuxurseed vilayetinin hakimi Mehemmedi xan Toxmaq Ustacli Qezvine Osmanlilarin hereketi barede melumat verdi ve onlari serhedde dayandirmaga cehd gosterdi Sefeviler vetenin basinin ustunu almis bu tehlukeli anda oz quvvelerini birlesdirmek ve muqavimeti teskil etmek ucun kifayet qeder tedbir gormediler Osmanlilar Erzurumdan Qarsa teref hereket edende Mehemmedi xan Toxmaq Osmanli basqinini dayandirmaq ucun Cuxurseedde quvveleri birlesdirmek cagirisi ile Azerbaycanin cenub hissesinin hakimi Emir xan Turkmanin ve Qarabag hakimi Imamqulu xan Qacarin yanina adam gonderdi Lakin Emir xan ifrat tersliyi ve turkman ve ustacli tayfalari arasinda movcud olan dusmencilik uzunden isteyirdi ki hemin tayfadan bir nefer de adli sanli adam sag qalmasin Buna gore de o cixis etmeyi texire salaraq oz qosunlarinin silahlandirilmasina ve techizatina cinayetkarcasina laqeydlik gosterdi Imamqulu xan Qacar Cuxurseed beylerbeyinin cagirisina cavab vererek oz qosunu ile buraya geldi Onlarin birlesmis qosunlarinin sayi 15 min neferden artiq deyildi Onlar Emir xanin destelerinin yaxinlasmasini gozleyerek Qarsin simal serqinde Cildir golunun sahilinde yerleisdiler Sefevi serkerdeleri dusmenin Gurcustana yolunu kesmek isteyirdiler Evvelce Osmanli ordusunun onde gelen hisseleri ile toqqusan Sefeviler qelebe qazandilar Onlar 2 3 mine yaxin adami mehv etdiler Bu qelebeden ruhlanan Azerbaycan doyusculeri qacan dusmeni teqib etmeye basladilar On destenin meglub olmasindan xeber tutan Mustafa pasa qizilbaslara qarsi tecili olaraq 20 30 min neferlik elave qosun gonderdi Osmanlilari teqib eden azerbaycanli hisseler oz esas quvvelerinden 2 3 ferseng 12 20 km arali dusduler Bu hisseler darmadagin edildi ve peren peren salindi Tarixci Oruc bey Bayat bele hesab edirdi ki Sefevi qosunlarina basciliq eden Mehemmedi xan Toxmaq yanlis melumatin qurbani olmusdu O oz kesfiyyatcilarinin melumatina esaslanaraq Dervis pasanin ve Behram pasanin qirx minlik qosununu Osmanlilarin baslica zerbe quvvesi hesab etmis onlara hucum etmisdi Lakin Mustafa pasanin yetmis min neferlik qosunu gizli siginacaqdan gelib Sefevilerin sag cinahina zerbe endirende Mehemmedi xan oz sehvini basa dusdu Ancaq artiq gec idi Oruc beyin melumatina gore Sefevi qosunu iki xosbext tesaduf uzunden tam darmadagin edilmekden xilas oldu Birincisi Toxmaq terefinden gosterilmis serkerdelik mehareti ikincisi ise qaranligin dusmesi idi Qizilbaslar oz qosunlarinin esas hissesini itirdiler 7 min nefer helak oldu 3 min nefer ise turklere esir dusdu Mehemmedi xan qaranliqdan istifade ederek oz qosunlarinin bir hissesini dag cigirlarindan ve kecidlerden kecirib xilas ede bildi Osmanli menbeleri birterefli qaydada turklerin quvvelerinin sayini azaldir Sefevi qosunlarinin sayini ise artirirlar Meselen onlarin melumatlarina gore Cildir vurusmasi erefesinde Osmanli quvvelerinin sayi 30 min nefere catirdisa Sefevilerin sayi 25 50 min nefer arasinda idi Buna baxmayaraq hetta Osmanli tarixcileri de Sefevilerin metinliyini merdlikle vurusmalarini qeyd edirler Onlar gosterirler ki Diyarbekir beylerbeyi Dervis pasa evvelce meglubiyyete ugradi doyusde ozunun 30 agasini ve 7 sancaqbeyini itirdi Yalniz Dervis pasaya boyuk qosunla komeye gelmis Ozdemir oglu Osman pasanin yeni hisseleri doyuse girdikden sonra Sefeviler darmadagin edilmisdiler Iskender bey Munsinin fikrince Cildir vurusmasinda Sefevilerin meglubiyyetinin baslica sebebi bunda idi ki qizilbas emirleri tekebburun ve ozlerine guvenmeyin bollugundan rumilerle muharibeni yungul ve sade is hesab edirdiler Buna gore de onlar 10 15 min neferlik qosunla Mustafa pasanin yuz minlik qosununa qarsi cixmagi mumkun saymisdilar Qazi Ehmedin dediyine gore bir qizilbas on nefer rumiye qarsi dururdu Iskender bey Munsi gileylenirdi Eger qizilbas emirleri arasinda hemreylik yaransaydi Azerbaycanin ve Sirvanin birlikde sayi 50 min nefere catan butun qosunlari birlesseydi habele gurcu carlari onlara qosulsaydilar o zaman Lele pasanin olkeye basqini bele asan olmazdi Lakin emirlerin cekismesi tayfalar arasindaki edavet ve tesebbussuzluk uzunden neinki tekce olke itirildi habele qizilbaslarin nufuzlu bascilari helak oldular Azerbaycan qosunu mehv edildi bir sira iller boyu yigilmis emlak ve levazimat ise talan edildi Cildir vurusmasindan sonra Mehemmedi xan Toxmaq mesuliyyeti oz uzerine goturerek qosunlarin qaliqlari ile Cuxurseede getdi Imamqulu xan ise Qarabaga qayitdi Menbe RedakteOqtay Efendiyev Azerbaycan Sefeviler dovleti Baki Serq Qerb 2007 Azerbaycan Tarixi Yeddi cildde III cild XIII XVIII esrler Baki Elm 2007 592 seh Istinadlar Redakte Jackson Peter and Laurence Lockhart The Cambridge History of Iran The Timur and Safavid Periods Vol 6 Cambridge University Press 1986 257 1 2 Matthee 2014Menbe https az wikipedia org w index php title Cildir doyusu amp oldid 5546855, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
.jpg.html){kind=link}
